Хьадукран хлинццикк
Пьеса
Иштирак шулайдар:
ГЬЯСАН МУСЛИМОВ, механизатор, 22 йис
РУСТАМ СУЛТАНОВ, Гьяснан дуст, механизатор, 23 йис
СУЛЕЙМАНОВ, Гьяснан аба, 75 йис
ЗУЛЕЙХАТ, Гьяснан чи, 19 йис
СЕЙРАН ГЬЯМИДОВНА, мялим, 20 йис
САЛМАН, пенсионер, 70 йис
МЯГЬМУД МЯГЬЯММАДШАФИЕВИЧ, мялим, 23 йис
МЕДСЕСТРА, 22 йис
Гьяракат дагълу гъулаъ гъябгъюра.
САБПИ ГЬЯРАКАТ
Хьадукран ригъ али лисун. Ярхлаанси трахтурин сес гъюра. Кючейин гъирагъдихъ хъайи хуларин раккнарихъ гакIвликан дапIнайи шей’ар (муччврар, гъалгъар, жигамуччврар, хамир ктIибшру кьябар, бурзутIулар, тIибчар, муккрар ва жарадар) керхна. Кючейиъди, тIагърудиси ликар алдагъури, Гьясан гъягъюра. Саб герен дийигъну, папрус кабхьру. «Гьясан!» - пердейихъан дих шулу. Гьясну, дихназ фикир тутрувди, гъягъюб давам апIуру. Дугъан багахьна гьялакди Рустам гъюру. Дугъан хиликк ккайи магнитофондиан мукьмар йивура.
РУСТАМ (Гьяснан хилхъан дибисну). Гьясан, ягъур ибшри! Дих гъапIган, кьяляхъкьан илтIикIури адарваки. Узуз аьгъюди, узу яв пай гъипIу йишв адариз аьхир!
ГЬЯСАН (тIагърудиси). Узу фукIа гъапундарзаки, Рустам. (Гъягъюб давам апIуру.)
РУСТАМ. Гьясан, увуз фу дубхьна? Гьамус кьюд йигъан ляхниин алдарва. ГвачIнин председателира гьерхрайи. Узура кьюбан гъафунза.
ГЬЯСАН (сес за дапIну). Фу герек дубхьну?!
РУСТАМ (тяжубди). Гьаз дици кIурва?
ГЬЯСАН. Хъа фици кIуру? Думу ухьуз, инсанариз, хас вуйи лишан ву – жарадар жвуваз герек гъахьигантIан дярякъюб… Дюз кIурадарин дарш? (Рустмахьинди кIул илтIибкIуру.)
РУСТАМ. Белки, гьацира вушул, анжагъ гьаму арайиъ – ваъ! Уву му арайиъ аьдалатсуз вува.
ГЬЯСАН (дийигъуру). Аьдалатсуз?.. Интересно!.. Хъа фит’инди? Гьякьикьат кIуб’инди?
РУСТАМ. Фу гьякьикьат?.. Шлин – ихь арайиъ?..
ГЬЯСАН. Хъа ухьуз гьапIнухъа? Ухьура инсанар даринхъа?..
РУСТАМ (кIул тIубччвури). Ва-а-аъ!.. узуз уву асуллагь аьгъю шуладар. Дюз ву: узу увухьна герекди гъафнийза – выжимной подшипник.
ГЬЯСАН (хилар жара дапIну). Рябкъюрачвуз?.. Узу кIурайиб, дюз дар, кIуйи гьа! Узкан аьяндар шулин, товарищ Султанов?
РУСТАМ (фикрик кадиси). Аьяндарвалин сабпи натижйир писдар дар. Хъа… гьаму фтиъ…
ГЬЯСАН (улхуб кьатI дапIну). Хъа фтиъ писдар ву?
РУСТАМ. ХутIил хъапIбаъ.
ГЬЯСАН (завузди кказаргури). Ха-ха-ха! Фтиъ?! Изан апIбаъ! Саб дидиъ писдар вуйиш, бала дайики… Узу аьхиримжи вахтари йиз таяр-тушариз гизаф ляхнариъ магълуб шулазу…
РУСТАМ. Ваъ, узу кIваантIан кIураза.
ГЬЯСАН. Хъа узу зарафатар апIурайинхъа?
РУСТАМ. Яв зарафатнанна гьякьикьатнан кIварар жара апIуб читин ву. Гъи иллагьки… (Сессуз ара). Явна трахтурин арайиъ айи кIварарра гъузундайиш, гизаф ужу шуйи.
ГЬЯСАН (ажугълудиси, маш дучIубхну, Рустмаз лигури). Уву фу балабнар гъивда – трахтур, трахтур! ГьапIну дидиз – чIуруди адарин?! Аьхиримжи вахтари йиз гизаф гъайгъушнаъ шулава. Хайирназ ибшри… Уву яв трахтурин гъайгъу зиг!
РУСТАМ (хъял дуфну). Бес ву! Аьхирки… увхьан инсанвалиинди кьюб гаф апIуз шулвухьан? Узу – учв рякъюз кIури, - хулаз гъюрайир, хъа чав… фали гафар апIури дийигъна!
ГЬЯСАН (хилар заъри). Лллап ужи!.. Товарищ Гьясан! Дустрахъ хъебехъну ккунду. Ебхьуравуз?.. Итак… (Рустмахьинди хъазаргну лигури.) Гьясан увухъ дикъатлуди хъебехъна, жанаби Султанов!
РУСТАМ (кIул тIубччвури, цIиб уьлчIюкьнайи уларигъян тюгьматлуди Гьясназ лигури). Шулу кIури, шуйиштIан…
ГЬЯСАН (Рустман гъюниин арчулну хил иливну). КIваантIан хъебехъназа. Зарафат имид ибшри, жара гьич саб артухъ гафра ебхьидарвуз. Зарафатарин чIюлкьям хътибтIунза сарун.
РУСТАМ (аьлхъюри, кIул тIубччвури). Дициб фукIа адариз. Гьерхуз гъафнийза… гьаз ляхниин алдарш.
ГЬЯСАН. Гьаз… гъапнийзаки, йиз маховик дюбгънайиб, увузра аьгъявуз. Узу сабдин гъаври шуладарзу: фуну част гъюбгъишра, чIур гъабшишра, думу хъапIрайири дабгну ккунду. Дугъу наънан абгуру? Хиял апIин, дугъаз хусуси завод а… Хъа ляхник кутру вахтнан пулра бисуру… Туври гъюбгъю част – лихурза!..
Кьябар-кьулар керхнайи хулариан, гьяса ккудубкьури ва лику апIури, Салман, гьяракат кадиси, саки утIрччвуру.
САЛМАН (тюнтвал кади). Узу, мурар фужар ву, кIураза гьа! Элегнайдар!
Рустам ва Гьясан сабси сабпну Салмнахьинди илдицуру.
РУСТАМ (мюгьтал духьну). ГьапIну, Салман халу?!
САЛМАН. Фу гьарйир вуячв?! Элегнайи хуйиринси! Хулариъ айи инсанар сикинди гъидритри!
ГЬЯСАН. Хал авадан ибшрияв, Салман халу, учу элегнайидар вуйинхъа?.. Учу гьаци…
САЛМАН (саламламиш апIбан хилар дисури). Элегнайиш, гьа тамашакьа шуйи. Хъа учву, узуз рябкъюрайиганси, хьадукраъ айи гатйирси ачва, вари дюн’я загьдиина хури…
Рустам ва Гьясан сар-сарихьинди лигуру ва, кIулар тIурччвури, аьлхъюру.
ГЬЯСАН. Увура гъапида, Салман халу!.. Сагъвал фици вуяв?
РУСТАМ. Хъа рябкъюрадарвуз дугъан диривал! Бузукь жигьилинси!
САЛМАН (Рустмаз). Бахил махьан! (Гьясназ.) Хъа сагъвалра фукIара дар, мирас. Худайиз шюкюр, гьелелиг нефес хътабгъру мюгьлет тувра. Вахтниинди пенсияра туври гъабхьнийиш, узу шилхьан дерккуз шуйихъа! Ккайиб саб лик вушра!..
РУСТАМ. Яв пенсия фтиз ву, гьамцдар уьмаратарин тукан айирин? (Хили Салмнан хал улупуру.)
САЛМАН. Думукьан бядрягь махьана, Рустам, хилиъ магнитофон айиз, кIури. Гъизилин пирпйир иливну, кIури, гъятирикан юргъа гьяйван даршлуси, мукьмар йивруб хьа, кIури, увканра композитор хьидар. Ваааъ! Къуру фурсариин элеънайси вува, гъулажви.
РУСТАМ. Чачмиш шулава гьа, Салман халу. (Магнитофон запIри ва улупури.) Му гьамусдин ихь уьмрин асас тIалабарикан гьисаб шулайиб ву.
ГЬЯСАН. Севде фици гъябгъюраяв, Салман халу?
САЛМАН. Ихь йишвариъ севде гъабхуз шлуб дарда, жан бай. Кьюд-шубуд йигъак саб фукIа гъадабгъиш. ЧIана, тIагъруди дусайиз. ФукIа ктапIруган, юкIв алдабхьуру. (Хил хъапIру.) Дарди гъабхьиш…
РУСТАМ. Хъа гьязур шей’ар шагьризра, Дербентдиз, хътаури гьаз дарва? Душваъ ужуйи иша гъягъюйда.
САЛМАН. Гъи, ихь успагьи халачйирик мас кимдруган, гакIвлин муччврарик мас шулин? (СацIиб фикир дапIну.) Хъа сакьюдар, дюзди гъапиш, гьадинара хъадаъназа. Саки кьюб вазкьан шула, амма саб сес-дикI адар.
ГЬЯСАН. Гьарган гьамци гъудрубзурда…
САЛМАН. Аьгъдар сарун, мирас. Мукьан читинди гьятта дявдилан кьяляхъна йисарира гъабшиб дар. Инсандин иман дигиш дубхьна. Иман имдар. Хъа иман имдру инсан гизаф хатIалу ву. Саки вягьши гьяйванатси. Гъи гьитIибкIрудар, кучIлар апIрудар гизаф духьна. ГьитIибкIури, уч гъапIубдикан берекет даршул гьич саризра.
РУСТАМ. Дюз кIурава, Салман халу.
САЛМАН. Гъулаъ фу хабар а? Хайлин йигъар вуйиз, гимихънара удучIвуз даршули. Дявди ккудубгънайи ликри инжиг апIуразу аьхиримжи вахтара. Аьжал багахь шулаш, аьгъдар.
ГЬЯСАН. Сабан ухди вуда… Хъа гъулаъра хайир ву. Гъи, гьелбет, улихьдин ляхнар саб йишваъра имдар. Улихьдин аьхю мяишатариъси…
САЛМАН. Гьясан, хъа ихь гъулаъра хъана колхоз апIуру, кIурадайин?
ГЬЯСАН. ГъапIну. Гьелелиг. Закур фу шулуш… Вай колхоз, вай совхоз – фу фаркьвал ахъа? Колхоз гъапIну, кIури, бикар инсанариз жара ляхнар хьидарки.
САЛМАН. Ву е… Уьмур фици дигиш гъабхьнуш…
РУСТАМ. Инсанарра гьаци дигиш духьна. Гьардиз чав гьякьлуди рякъюра, гьардиз чав аьхюди гьергъра.
САЛМАН. Учвура гьаддиз, гьардиз чав аьхюди рякъюри, гъулак гьаму гъал кипнайчва сарун?
ГЬЯСАН. Ваааъ, Салман халу! Учу саб жара ляхин себеб вуди…
САЛМАН. Вушул… Хъугъарза… Хъа узу, учву жвувар ву, кIуйза, эгер учвкан сари гьадму Сейран кIуру ихь цIийи мялим ихь гъулаъ гьаргандиз гъузруси гъапIнийиш. Ужур риш ву!.. (Кьюбиб хиларра завуз заъри ва кIул тIубччвури.) Уву наан ава, Йиз жигьилвал!?
Рустамна Гьясан, сар-сариз лигури, аьлхъюру.
РУСТАМ. Салман халу, гьадму Малла Несреддиндинси дарибшри гьа!..
САЛМАН. Дар, Рустам, узу гъярлан ултIуччврударикан вуди гъахьунза, ликар кьяши апIрударикан дайза.
РУСТАМ. Шлиз аьгъя…
Гафар лисундин гъудгниз дих апIурайи маллайин экбри кьатI апIуру.
САЛМАН (завуз тIуб запIри.) Ихь кIул’ин алириз аьгъя. Магьа лисундин гъудгнин вахтра хъубкьну. Аллагьра кIваълан гьаъну ккундар (Хил хъапIну, хулазди гъягъюру.)
ГЬЯСАН. Улихьна йигъари дугъан хулаз телевидениейианра дуфнайи. Гъеебхьнуш. Увуз дугъу кадапIнайи цIийи танх гъябкъюнвуз?
РУСТАМ. Гъябкъюнзуз. ИнтIикьа мутму ву. Гьациб уьмарат! Накьишарин уьмарат!
ГЬЯСАН. Ари гьадму танх республикайин музейиз масу гъадабгъуз ккунда, кIурайи. Экспонатди.
РУСТАМ. Лайикьра ву, музейиъ йишв бисуз. Диди чав гъяркъю гьарсар кас чарасуз гьяйранра апIиди.
ГЬЯСАН (аьлхъюб кадиси). Аьламатнан инсан ву.
РУСТАМ. Увуси.
ГЬЯСАН (ажугълудиси). Увуз узкан фу ккундавуз?!
РУСТАМ. ФукIа. Тюнт махьан! Хъа яв маховик дюбгънайибдикан председателиз гъапунва?
ГЬЯСАН. Йиз ваъ, хъа трахтурин!.. Гъапунза, хъа фу метлеб ахъа?
РУСТАМ. Фу гъапунвуз?
ГЬЯСАН. Фу кIуру дугъу?.. Гьарганси, варидаризси: «Ухьуз адар. Айи йишв’ан дабгну ккунду. Узура лигурза». Хъа, лигури имиди, магьа кьюдпи йигъра гъубшну…
РУСТАМ. ГьапIуз ккава?
ГЬЯСАН (пенжкин гъвал за дапIну, гъултгъиъ айи арагъийин путулка улупуру). Гъунши колхоздиз гъягъюрза. Белки, дюз шул.
РУСТАМ (аьлхъюри). Му, гьелбет, ляхин дар. (Фикрарик кахъну, саб герен дийигъну.) Хъа-а-а, маховик адар, кIури, жибдиъ хилар ивнура гъузуз шулдар. Хьадукру – рябкъюравуз – чан хилинццар фици гьялакди ришвураш. Гъи-закур рябкъюрвуз – думу ухьлан ултIубччвнура гъубшну!
ГЬЯСАН. Рустам, узура набалугъ дарза. Узузра рябкъюразуз. Закур маховик, фу дапIнура, хурза.
РУСТАМ. Гъи трахтур хутIлин кьялаъ дипру вахт дар. (Сяътиз дилигну.) Бегьем вахт гъубшну гьа… Гьелелиг.
ГЬЯСАН. Лигухьа? (КIули арагъийин путулка ккайи йишв улупуру.)
РУСТАМ (аьлхъюб кади). Ваъ, кIваантIан сагъул (КIваин хил иливуру.) Иштагь адариз. (Гъягъюз лик алдабгъуру ва сабпну дийигъуру.) Гьясан (Гьяснахьинди илдицури.) увуз улихьнаси фициб мизмизи хуцI дапIнайи? Аьжайиб инсан вува!..
ГЬЯСАН (машнан лишнар дигиш шули). ХуцI гъапIнушра, дидхьан беден зегьерламиш апIуз хьидар. Анжагъ дидихьди жвуваз хуцI апIуз мигъитан, диди яв наинки беден, гьятта юкIвра зегьерламиш апIиди!
Рустам, аьлхъюри ва кIул тIубччвури, гъягъюз хъюгъру. КIул за гъапIу думу, мюгьталди ярхлаз лигури, дийигъуру.
РУСТАМ (шадвал кади). Гьясан, магьа увуз хялижвра… ваъ – хялишра!
Гьясан кьяляхъ илтIикIуру. Дурарихьинди, машнакк инчI ккади, Сейран гъюру. Дугъан хиликк дафтрари ва китабари абцIнайи дишагьлийин бицIи сумка кка.
СЕЙРАН. Ичв гьамусдин хайирар! (Рустму ва Гьясну саки сабси «лисундин хайирар!» кIуру.) Узу учвуз машат гъапIнийин?
РУСТАМ (Сейрандиз багахь шули). Ваааъ, уву фу кIурава, Сейран! Гьятта, уву дуфну, ужу гъабхьну. Дарди гъабхьнийиш, учу, сар-сарин тамамвалиинди гъаврира дархьи, жара шулайча.
ГЬЯСАН (кялхъюб кадиси). Вуй, вуй!.. фикрар апIрукьан, му живандин маар дарарагъди, расшипление дархьи, саб (Кьялан тIуб завуз запIри.) н-нуфт имийи!
СЕЙРАН. ГьапIну, гьапIну?! (Аьлхъюриси.) Расшипление маарин?!. Сабан гьелелиг ухди дарин, шлиз вушра… (Рустмахьинди илдицуру ва хил гьачIабккуру.) Тебрик апIураза, кIваълан гъябгъюрайи гьа!
Гьясну зарбди гьягья йивуру. Рустамна Сейран дугъаз, мюгьтал духьну, лигуру.
РУСТАМ (Сейрандин хил бисуру ва улихьинди кIул хъапIру). Чухсагъул! Амма… Сейран, уву тебрик фу апIураш, узу, валлагьи! гъаври шуладарза.
ГЬЯСАН (аьлхъюри-аьлхъюри). Думу гъаври шуладар… Фу тебрик апIур?! – расшипление мозгов!
СЕЙРАН (ажугълуди). Гьясаан!... Фу зарафат… Узу…
РУСТАМ (Сейрандин хил бисуб давам апIури). Гьясан, уву фу кIурайир вува? Гьарган зарафатниин элеъну даршулда…
ГЬЯСАН (Рустмаз). Гьаз зарафат? (Сейрандиз.) Мугъаз тебрик апIрудар гьадмукьан аки, гьятта дугъхьан чахьанра дурарин дюзди гьякь-гьисаб апIуз шуладар. Думу ич гъулаъ (Завузди тIуб гьачIабккури.) ва-а-аритIан (Рустмахьинди илтIикIну.) – гьякь дарин? – дамагъсуз бай ву. (Сейрандихьинди хил апIуру.) Увузра аьгъявузки!
СЕЙРАН (жигьиларин гьич фицикIа гъаври даршули). Гьясан, Рустам, узу кIваантIан… Учву фу кIурачва? Узу газтиъ увкан… Рустам, дибикIнайи макьалайикан кIураза. Хъа учву… (Улхуб Гьяснан гьягьяйи кьатI апIуру. ЦIиб кьандиси ккунди-даккунди Рустамра явашди аьлхъюру. Сейран дурариз мюгьталди лигури гъузру.) Учву фит’ин аьлхъюрачва?
РУСТАМ (аьлхъюб дебккри). Чухсагъул, чухсагъул, Сейран. Гьамус гъаври гъахьузу. Узу, фукIа жараб, вуйкIан, кIурайза. Газтиъ бикIуб фу шул…
ГЬЯСАН. Мугъу, рябкъюравуз, дицдар гьисаб апIурадар. Газит фу ву? Думу… центральный телевидениейиан улупнийиш (Завузди кIул хъапIри.) – няжаб… (Сейрандихьинди ккадарцну.) Хъа газтиъ фу а? Фунубдиъ?
СЕЙРАН. Уву гъурхундарва? Ихь газтиъ, райондин… Рустмакан дибикIна. Ужуди дибикIна…
ГЬЯСАН (Сейрандихьинди лигури). Увуз бегелмиш гъабхьунвуз?
СЕЙРАН. Гъабхьунзуз.
ГЬЯСАН. Имбудариз бегелмиш гъабхьишра, дархьишра – саб ву. (Сабпи гафниина илзигури.) Увуз бегелмиш ибшри.
СЕЙРАН (тяжуб духьну). Узуз гьаз?.. Ич мялимарира, ужуди дибикIна, кIурайи. (Сессуз ара.) Гьясан, уву дици гьаз гъапида? Яв гафарин гъавриъ ахърадарзу…
Сейран ва Рустам мюгьталди Гьясназ лигури гъузру.
ГЬЯСАН (зарафат саягъниинди). Гъавриъ адрахъруб фу ахъа мушваъ. УхдитIан гъавриъ айидар гъавриъ тIауз хъюгъюб, учвуз аьгъяш… авамвал ву. (Сес гъюблан-гъюбаз запIри ва хъял кадиси.) Узура думукьан ужуз духьнадарзу… сасдар гъаврикк ккаърубкьан. Ваааъ, думу учву жарадар авамар вуди гьисаб апIурачва. Мол… дурар улар айидар дар! Ваъ, ичв тактика дурариз ухдитIан аьгъю дубхьна. Ва… гъит сасдари фикир дарапIри, дюн’я чип’ин дийибгъна, кIури. Дурар ягъалмиш шула!.. Гъавриъ адрахърудар!..
Гьясан, рюгь кадабхънайидарси дийигънайи Сейрандиина ва Рустмиина гъагъи лигуб гатIабхьну, зарбди гъягъюру. Трахтурин яваш сес.
Перде
КЬЮБПИ ГЬЯРАКАТ
Хябяхъ. Гьелелиг ригъ алабхънадар. Пердейихъан кьюр дишагьлийин сес шулу. Саб Сейрандин сес ву. Сейран: «Рустму, фу-вуш увукна кIуруб айиз, кIурайи». Кьюбпи сес: «Дугъазра жара вахт гъибихъундарш, кIурза. Гьамусмиди булагъдиккна гъягъюрайи ухьу гъяркъдари фу кIуру? Ригъкьан алабхънадар. Вари гьарайнахъ, Гъазихан жукухъ, кIуруганси шулайихь. Инсанарин мелза-а-ар…» Сейран ва Зулейхат гъюру.
ЗУЛЕЙХАТ (минди-тинди лигури). Думу рякъюрадарки! Дугъаз, белки, чан ликриина, файтунра хьади, дуфну ккундашул. (Гъягъюб давам апIуру.)
СЕЙРАН. Гьай гьарган сабси даршулда, Зулейхат. Гараждиъ саб ляхин айиз, кIурайи. Душваъ ленг гъахьуншул. Узуз Рустам гъи лисунган алахъну имизуз. Хъа… ликриина гъягъбакан гъулхиш, мерседес хьади гъушишра, лайикьлу бай ву.
ЗУЛЕЙХАТ (гвар жил’ин дивну, хилхъан дибисну, Сейран чахьинди илдицуру). Уву думу уьрхюри рякъюразузки!.. Фу хабар ву?
СЕЙРАН. Уьрхюз лайикьлур ву… (Фикрарик кахъну.) Узу ув’ин, Зулейхат, гагь-гагь сацIиб… бахилра шулза.
ЗУЛЕЙХАТ (Сейрандиз тIуб тIубччвури). Лиг гьа!.. Валлагьин… хам алдабгъурзавлан. Увуз узу аьгъявузки!
СЕЙРАН (аьлхъюри). Мугъаятра махьан… ТIапIнайи ушвниъ ухди чIамчч убчIвру.
Кьюридра аьлхъюру. Сейрандира чан гвар гъирагъдиздиси жилиин дивру.
(АьтIрафарилан ул илтIибкIури, явашдиси.) Зулейхат, узуз гагь-гагь фици шулуш, аьгъявуз – узуз гьаму гъул, гьаму мулкар, гьятта кючйириъ либцурайи жинжал микIра кмиди, ухдитIан, ла-ап ухдитIан, танишдарси. Йиз мушваъ ади, фукьан вахт вухъа? ТятIиларра ктагъиган – саки ургуб ваз. Хъа йиз гьиссназ гъилигиган, ургуд йисра цIибди рякъюразуз. (СацIиб вахтна ккебехъну.) Закур ич гъулаз гъягъюрза… Дарсарилан кьяляхъ. Душну ккунду. Халуйин бализ швушв хура. Хъа… Хъугъурва? – кIваз гьаз-вуш вари варж процентдиинди гьамлин гъябгъюзра ккунди адар… Жвуван багъри гъулаз… гъябгъюз ккунди адар. Зулейхат, яраб гьаз вуйкIан?..
Зулейхат Сейрандихъ дикъатлуди хъебехъна. Дугъан машниин аьлхъбан тамшир рякъюра.
ЧIалкьа кIурадарва? МакIан. Увуз фу вухъа? – яв унчIвихъ луф рабхура, хъааа йиз унчIвихъна гъюру хъюткьан айиси дарзуз… Мяълийиъ фици кIураш, кIваин илмияв?
ЗУЛЕЙХАТ. Фуну мяълийиъ? Уву гъапиш, кIваин шул…
СЕЙРАН (мюгьтал духьну). Гъапиш?! Мяъли гъапиш?..
ЗУЛЕЙХАТ. ГьапIнухъа? Шлиз ебхьурухъа? ФужкIара адарда. СацIиб явашдиси.
СЕЙРАН. Уву гьаци кIурава? (СацIиб фикир дапIнуси, мяъли апIуру.)
Фу гьялакди тIибхурва, вахт,
Жюнергси, хъебгнайи жакьвлихъ.
Уву наан ава, йиз бахт?
Жин дубхьнава фуну таблихъ?
Накь вахт дубснай тахтнаъ зарлу,
Хъа гъи хлинццикк кка хьадукран…
Анжагъ саб йиз юкIв ву гъамлу:
Фила хъубкьди фасил бахтнан?
Вардин машнакк кка гъи аьлхъюб,
Вардин уьмур а гъи кюкдиъ.
Хъа узуз гьаз вуйкIан аьхъюб?
Ип аьшкьнан цIа йиз тюнт мухриъ.
Уву фила, хьади йиз бахт,
ТIибхурва йиз унчIвихъна, вахт?
Фукьан гъитурва ккилигуз?
ГьапIуз адар инсаф увуз?
ЗУЛЕЙХАТ (Сейран хабаъ тIаъри). Сейран-а-ан! (Сейрандин мухриъ кIул ипру.) Яв унчIвихънара тIибхуру… бахтнан луф, гизаф ужуб луф. Увусир инсандин унчIвихъ чIуру луф… уву фици гъапида? – хъют рабхурдар… Ваъ! (КIул запIру ва Сейрандин улариз лигури.) Уву узухъ хъебехънава? Увусирин унчIвихъ гизаф ужуб луф рабхуру. Хъа уву гизаф ужур инсан вува… (Фикир уч апIури.) Уву ич хулаз гъафи йигъланмина, ич хал гизаф дигиш гъабхьну. Ужу гъабхьну, ав, ужу! Увуз, фу вуш, аьгъявуз? Абайи гьамус, узуз ебхьури, кьюбан дупна: хьадан тятIилар адайиш, ужу шуйи, кIури. Себеб фу вуш, аьгъявуз? Дугъаз уву ич хул’ан марцциди гъягъюз гучIура. «Хъасин думу фуну гъулаз гьаъруш, шлиз аьгъя?» – кIура дугъу. Ичв гъулаъра увуз йишв дубхьну ккунди адар. Анжагъ ич гъулаъ!.. Анжагъ ич хулаъ!..
СЕЙРАН. Уву фу-вушра макIан. Ичв хизан гизаф ужуб ву. Ислягь хизан ву. Узу гъи дидин – вахтназ вушра – сар агьали вуйивалиин кьадарсуз шад вуза. Хъа ичв адаш, дада узуз йиздарси шулзуз. Хъа Сулейман аба… дугъаз гаф адар! Вари инсанар гьацдар вуйиш, дюн’я ухдитIан арбаб дубхьнайи.
Цалхъан – шубариз рякъюрадар – Рустам ккитIигъуру.
РУСТАМ. Дюз ву, гьякь ву!
Хабарсуз сес кубкIу, чпин юкIварикантIан хабар адру Сейран ва Зулейхат гьилиркъуру ва, «Ваввв!» – чIигъ дапIну, Рустмахьинди илдицуру. Рустам, аьлхъюри, шубариз багахь шулу.
СЕЙРАН (кIул тIубччвури ва, фу кIурушра, аьгъдарди). Рустам! Жиниди хъпехъуб – му… увузра аьгъявуз…
РУСТАМ (Сейрандин гафар кьатI дапIну ва дугъахьинди арчулну хилин гагь улупури). Ваъ, ваъ, ваъ! Тахсир гардандиъ бисураза! (Мухриин хил иливуру.) Хъа мяълира писди дайи!
ЗУЛЕЙХАТ (тюгьмат кадиси, Рустмаз лигури). Гьаму дуружу ляхнар увкан ктахьур гьарган.
РУСТАМ (зарафат кади). Гьан, гьан! Учвура ужу вучва, валлагь! Ккуккумна даттси, сари-сарин тярифар апIури. Крыловди чан басня, гьаму учв гафар деерхьну, гъибикIуб даршра аьгъдар!
ЗУЛЕЙХАТ. Явра тяриф апIидийча, анжагъ… лайикь шуладарву.
СЕЙРАН (Рустмахьинди лигури). Яв йишв’ин узу гьамусяаьт, ушвниъ шид айирси, дийигъуйза. Узу, увхьан мициб ляхин апIуз шул, дупну, фикир апIурадайза.
РУСТАМ (тахсир гьисс апIури). Сейран, гъабхьну хатIа, багъишламиш апIинай… Саб хатIа кьаздин шурхьанра гъабхьундаринхъа? Жара гунагь узук кайин?
ЗУЛЕЙХАТ. Яв гунгьар гьисаб апIруси гъахьиш, ухьу наинки мучIу гъабхьиган, гьятта гвачIнинра хулаз дурушархьа.
РУСТАМ (Зулейхатдиз улариккан ккилигури). Валлагь, увура ужу вува!.. Жилижвуван машнаъ дийигъну, гафар апIуз начкьан шулдар гьа! Хъа жигьил ришра ву… футначи гъарисир. Пагь!.. жигьиларра хъершнадарин дюн’яйихъ! Закур фу шуйкIан… гъи гьамци айиган? (Улар уьлчIюкьну, кIул тIубччвуру.)
ЗУЛЕЙХАТ (аьлхъюб кади, Сейрандиз лигури). Вари учусдар гъахьнийиш, рижун зазарира кюкю адабшвуйи. Вайна гьял – увусдар гъашиш ву.
РУСТАМ. Вай-вай-вай!.. Яраб аллагь, кубкIуйкIан?!
СЕЙРАН (минди-тинди рякъюз лигури). КубкIрин, кубкIурдарин – аьгъдарзуз, хъа… зарафатари ихь вахт, сурну хьаси, дипIну ккудубкIурайиб – аьгъязуз.
ЗУЛЕЙХАТ (пенжкин жибдиан итIибгънайи аьхю конверт улупури). Рустам, му кагъаз швнурпи адахлуйихьан дуфнайиб вувуз? Дарш, учуз улупуз шлуб дарин?
РУСТАМ (дацIаркну, жибдиз дилигну ва дяаьлхъну). Институтдиан дуфнайиб ву. Гьамусяаьтна тувунзухьна почтальонди. (Конверт адабгъуру ва Зулейхатдихьинди гьачIабккуру.)
ЗУЛЕЙХАТ (конвертдиз, ккитIибкIури, лигури). Дюз ву. (Сейрандихьинди лигури.) Гьай… мурарин гъидкьиин гъудган апIуз шулин? Гьич аьлчIябгънукьа адар гьа! (Рустмаз лигури.) Ихтияр айин?
РУСТАМ. Ихтияр адарди, фу ву? Контрольный ву… башюсте!
Сейран ва Рустам, Зулейхатди конверт фициб ихтиятвалиинди ачмиш апIураш, лигура. Зулейхатди дид’ан дафтар адабгъуру. Конвертдиъ хъана фукIа имиш, лигуру. Конверт Рустмахьинди гьачIабккуру ва дафтар ккадабкуру. Дидгъян гъядябгъю кагъзин кьюбиб машарилан ул илбицуру. Дафтар Рустмахьинди тувру. Хъасин, дугъан машназ лигури, учIру сесниинди урхуру.
ЗУЛЕЙХАТ. Контрольная работа товарища Р. Султанова зач-те-на!
РУСТАМ (тяжублуди). Вушул?! (Чавра кагъзиз лигуру ва разивал кадиси.) Ву!..
ЗУЛЕЙХАТ (Сейрандиз). Сейран, узухъ магьа гъимиди хъугърадар, хъа закур фу шулу?
СЕЙРАН. Думуган хъугъру. Думугандиз институт ккудубкIуру. (Рустмаз.) Швнубпи курс вуяв?
РУСТАМ. Юкьубпи. Хъа… хъутругъбакан гъулхиш, себеб а. Узу думу – гьитIибкIурадарза – кьюбпи ражну дибикIнайиб вуйиз. Сабпиб кьабул гъап1ундар. Гьаму кьабул апIурушра, шакнанди вуйза. И вдруг!..
ЗУЛЕЙХАТ (яваш нугъат хъайи сесниинди). Ухьуси дар гьа, Сейран. Савадсузарси… (Рустам улупури.) Без пяти минут – инженер техники!
СЕЙРАН. Ихь хулаъра акв шул… Цци уву университетдик кахърубдиин гьаз-вуш инанмиш вуза.
РУСТАМ (хил хъапIри). Уву дугъан тярифар апIин. Думукьан кIубнир вуйиш, сач кахъуйи. Хъа, мектеб ккудубкIну, сад йисра кечирмиш гъабшиган… шаклу вуза. (КIул тIубччвуру.)
СЕЙРАН. Шаклу махьан. Хъа Зулейхат гъи тярифназ гьацира лайкьлу шула. (Зулейхатдихьинди илтIикIну.) Рустмаз гъапундарва дарш?
ЗУЛЕЙХАТ. Фу кIуру?
РУСТАМ. Фу дубхьна? Дугъу узуз туву цIийи хабар адар.
СЕЙРАН. (Зулейхатдин гъюник хил кучру). Ич Зулейхатди аьхирки сад йисди ккилигури гъаши халачйирин пул гъадабгъну. Шадвал даринхъа?
РУСТАМ. Мушваъ жикIру бегьем ляхнар аки! (Зулейхатдиз.) Дарш, жибкIруган, гизаф харжар адахьуз гучI гъабхьнийвуз? Эгер дициб ляхин аш, ички узканди ибшри. Гьязур вуза! Саб разивалин кIул хъапIуб бес ву. Ккундарш, гафра макIан. Мубарак ибшривуз!
ЗУЛЕЙХАТ (аьлхъюри). Чухсагъул.
СЕЙРАН. Дицдарихъан гучI хьуз, думу Сулейман абайин худул ву гьа! (Сяътиз дилигну.) Вахтну, лигай, фициб жвар ккипнаш…
РУСТАМ. Шузра ву гьа! фукьан ухди гъябгъюраш… Зулейхат, увуз кIуру саб бицIи гаф айиз. (Сейрандиз дилигну.) Багъишламиш апIин.
Зулейхатна Рустам Сейрандихьан цIиб ярхла шулу ва, саки кIул кIулиъ утIубкьну, дийигъуру. Хиларин ишарйир дайиш, дурар улхураш аьгъю апIубра, читин вуйи. Сейран, гвар ккалабкьури, дийигъуру. Гьамци дурарин хайлин вахт шулу. Сабпну Зулейхат ва Рустам аьлхъюру. Дурарин гьягьяйи Сейран кьяляхъ илтIикIуру. Дурар, аьлхъюри, Сейрандихьинди гъюру.
РУСТАМ (Сейрандиз). Пагь, му дишагьлийин фигъил… Дишагьлийин фигълихьан аллагьди чав уьрхри, кIури, гьавайиди кIурадар гьа!
СЕЙРАН. Дишагьли дайиш, ичв уьмри бажагьат кюкю адабшвуйи. Дишагьли адру уьмур шид адру гъумлугъ чюлиз барабар ву! Учву, жилижвувар кIурудар, дишагьлийин улихь, гьарган «бели» кIури, дийигъну ккун шулу.
РУСТАМ (Зулейхатдиина зарафатлу улар гатIахьну). Дилигну… фицир дишагьли улихь дийигънаш!
ЗУЛЕЙХАТ. Фу-фу?!
СЕЙРАН. Чан шадвалин шинтигъвалар ву сарун… (Сессуз ара.) Рустам, узуз гьадмуганра, лисунганра, увхьан гьерхуз ккундайзуз: гъи Гьясназ фу дубхьна? Дугъу учв аьжайибди гъахурайи. Узуз думу… гьич дици гъяркъюр дарзуз.
РУСТАМ. Узу фу кIуза?.. Узура гъаври гъахьундарзу.
СЕЙРАН. Ваъ, дугъаз саб фиткан-вуш хъял дуфна, саб ккимбу ляхин дубхьна, дарди гъабхьиш…
ЗУЛЕЙХАТ (мюгьтал духьну). ГьапIну дугъу, Сейран?
СЕЙРАН. Узуз аьгъяйиш, Рустмахьан гьаз гьерхуйи. Узу гъаври шуладарзу. (Рустмаз.) Дугъу аьжайиб гафар кIурай: «Учву жарадар авамарди дисурачва… сасдари, дюн’я чип’ин дийибгъна, дарипри… Улар адар… дярякъра, дарипри…»
Сабпну Зулейхатдиан гьягья адабхъуру. Сейран ва Рустам дугъахьинди, мюгьтал духьну, лигуру. Дугъан аьлхъюб кьаназ давам шули дябкъну, Сейранди гьерхру.
СЕЙРАН (тяжубди Зулейхатдиз лигури). Уву фит’ин аьлхъюрава? Увуз фукIа хабар авуз дарш?..
ЗУЛЕЙХАТ (аьлхъюри-аьлхъюри). Хабар даршуз, узу ихь гъулаъ адаринхъа?! Мушваъ гъаври адрахъруб фу ахъа?
СЕЙРАН. Учузра аьгъю ибшри. Хъа… сабси аьлхъюрхьа.
ЗУЛЕЙХАТ. Эй-й хабарсузар… бейхабрар!.. (Сабпну ккебехъуру ва фикирлуди.) Учву узуз, фу йип, кIурачва? Узуз фу аьгъя?
СЕЙРАН. (Зулейхатдин хиларихъан дидисну). Зулейхат… увуз, фици дубхьнура, хабар авуз, дарди гъабхьнийиш…
ЗУЛЕЙХАТ. Аьгъдарзуз… фукIа аьгъдарзуз…
СЕЙРАН. Ихь гьюрматнан хатурнаанкьа!
ЗУЛЕЙХАТ (гужназ гафар апIуриси). Сейран… узуз… узуз фукIа аьгъдарзуз. Узу, гьаци вушул, кIури, фикир апIураза…
СЕЙРАН. Фици? Йип яв фикир.
ЗУЛЕЙХАТ (фикрарик кахъну). Узуз гьаци вуйиганси вузуз… Узуз… Узу му фикрихъна Гьяснан аьхиримжи йигъарин гьяракатари хуразу. Белки… узу ягъалмишра вушул…
СЕЙРАН. ЮкIв маадабгъана!..
ЗУЛЕЙХАТ. Гьясназ, Сейран, явна Рустман арайиъ фу вуш айиси, а.
СЕЙРАН. Фу?!
ЗУЛЕЙХАТ. Гьясназ уву – тасдикь апIуз шулзухьан – бегелмишди ву… Гьаддиз дугъаз учIврудира шула… Хъа дугъаз явна Рустман аьлакьа айиси ву. Учву цIи-цIибелек сабси… гафар апIури, рякъруган, – дугъан гъаврира хьуз шулу – гьелбет, дердра шула, хъялра гъюрашул… Узу гьациб фикир апIураза.
Сейран, Зулейхатдин гьар гаф ебхьрукьан, машнаан дигиш шула. Думу, улари цIаппкьан дарапIри, лигура. Рустманра цIийи хабри рангар дигиш дапIна.
СЕЙРАН (кIуру-даркIруб дудубгну). Зулейхат… уву… уву фу кIурава?.. Уву дурар наънан… кIурава?
ЗУЛЕЙХАТ. Узуз гьаци вуйиганси вузуз.
РУСТАМ. Белки, гьацира вушул… Дарш, я йиз дугъахъди, я яв дугъахъди фу хъял ахъа?.. Ва-а-аъ, мушваъ узу гьамус артухъди рякъюразуз… Шубар, гежихайирар.
Рустам гъягъюру. Шубар дугъан кьяляхъди лигуру. Дурар, фу кIурушра, аььгъдарди, хайлин вахтна тяжуб духьну гъузру.
СЕЙРАН (Зулейхатдиина улар заъри, яваш сесниинди). Зулейхат, гьаму уву… гьамусяаьтна гъапиб кучIал вуйин дарш герчег?
ЗУЛЕЙХАТ. Узуз дугъан хъял гьаддиан вуйиси вузуз…
СЕЙРАН. Хъа увуз… дугъаз узу гьаз – фици гъапида? – бегелмиш вуш, гьаз аьгъявуз?
ЗУЛЕЙХАТ. Узуз думу рякъюрадаринхъа? Дугъан гьяракатар… Гьаддикан увузра хабар авуз… гьадмура аьгъязуз. Хъа учвуз ичв гьиссар жиниди… хъяркьну гъитуз ккундачвуз, саризра дярякъруси, амма шуладарчвухьан. Хъа… сабсан аьгъязуз: увузра Гьясан хуш вуйиб.
СЕЙРАН (гьялак духьну). Зулейхат!.. Уву… уву…
Зулейхат Сейрандиз багахь шулу ва гъюнарихъан дисуру. Сейранди дугъан кIулихъ кIул хъипру.
ЗУЛЕЙХАТ (Сейрандин гъюник хил кучри). Гьясназ йизна Рустман гаф-чIалнакан хабар адар. Дугъаз… текрар дапIну гьаз ву, вари гъаври духьнайган?
СЕЙРАН (явашди.) Фендигар дишагьли вува, фендигар…
ЗУЛЕЙХАТ (Сейрандин маш кьюбиб хиларигъ дибисну ва чахьинди дапIну). ФукIа фендигар дар. Дугъу анжагъ, увхьан ачухъ апIуз даршулайиб, ачухъ гъап1ну. Сейран, дюзди йип, увуз Гьясан – йиз гъардаш ву, дупну, ваъ гьа! – бегенмиш вувуз аьхир!
СЕЙРАН (нач’вал кадиси). Зулейхат, уву гьациб инанмиш’валиинди кIураваки…
ЗУЛЕЙХАТ. Гьякьикьат инанмиш’валиинди гьаз кIурдархъа?!
СЕЙРАН. Яваш, яваш!..
ЗУЛЕЙХАТ. ФукIа яваш дар! Хьадукран хилинццари гьяракат кипрайган, жигьил юкIварихьан гьапIуз шулу? Уву нешвган гьавайиди кIурадайва гьа: гьаму укIар-кIажар ухдитIан танишдарси вузуз… гьаз-вуш, аьгъдар!.. Гьаз вуш, узуз аьгъю гъабхьнийин? Саб шейъ ал дюн’яйиин!.. Дидин нефес кубкIуб бес ву – инсандиз даждин зазарра гъизилгюллерси рякъюру. Увукра гьаддин нефес кубкIна, Сейра-а-ан! Мюгьюббатнан нефес! (Сейран хабаъ тIаъру.)
СЕЙРАН. Увкан аьяндар дишагьли хьуб мумкин ву. Фахра-фалчи!
ЗУЛЕЙХАТ. Вушул. Хъа дюзди йип: гьамусяаьтнара, юкIв жара дапIну, гъилигишра, яв кIваъ айир Гьясан ву аьхир! Дарин?
Сейранди, гафкьан дарпи, назукди Зулейхатдиз лигурайи улар алахьуру ва, машнакк инчI ккади, кIул хъапIру.
Перде
ШУБУБПИ ГЬЯРАКАТ
Йигъ лисундиан удубчIвна. Сулеймандин урнарихъушв. Урнар хъерхьна. Дурарин багахь цаликкди скамейка дийибгъна. Урнарихьинди, хилиъ китабра ади, явашди Мягьмуд гъюра. Дугъаз чан урнарихь сирникк деънайи Салман рякъдар. Мягьмуду Сулеймандин урнарин гурзларик кайи зенгниин тIуб иливуру ва минди-тинди лицуз хъюгъру.
САЛАМН (зарафат кадиси). ГьапIну, Мягьмуд мялим, саламкьа туврадарваки?! Дерин фикрариъ ахънаву гьа! Узуз аьгъюди, яв гатдиз бишткьа гъапIур дарза аьхир.
МЯГЬМУД (утанмиш’вална гъалабулугъ гъидикьну). Пагь, гъапида, Салман халу! Узуз… узуз уву гъяркъюндайзуз.
САЛМАН. Жигьилвализ агьливал ули даршулда, йиз бай.
МЯГЬМУД. Ваъ, валлагьи, дициб ляхин адар… (Салмнахьна хил тувру.)
САЛМАН. Узуна яв адаши сабси фукьан уьл гъипIнуш, фукьан марччар ккудурзнуш, аьгъявуз?..
МЯГЬМУД. Гьаз аьгъдархъа?..
САЛМАН. Ваъ, кIваълан гьаърайиси рякъюразуз думу вахтар.
МЯГЬМУД. Хъа вахтар чибра дигиш шулада!
САЛМАН. Узура гьаци кIураза гьа. Гъи учусдарин вахтар имдар, дипломар хьайи аьмалдрарин, уьбранарин вахт дуфна.
МЯГЬМУД. Гьамусдин вахтнан тIалаб ву, Салман халу.
САЛМАН. Думура гьаци ву гьа… Хъа ипIруб гьаргандин тIалаб ву аьхир.
МЯГЬМУД. Узу думу месэлайиин ляхин апIурайир дарза. Гьадму ляхнин гъайгъушнаъ айидарра ашулда…
САЛМАН. Ари гьамус дюзди гъапида, Мягьмуд мялим. Думу ляхнин гъайгъушнаъ айидарра цIиб дааар! Дарди гъабхьиш, гьарсад йислан ухьухь малгъарайин кьадар фици цIиб шулахъа?! Ич вахтари… саб колхоздиз айикьандар гьамус саки вари райондиъ имдар.
МЯГЬМУД (хил хъапIну). Чпиз фу ккундуш, ап1ри. Йиз кьисмат дурарихьан датабгъуз хьидар.
САЛМАН. Хъа датабгъиш, гьапIарва?
МЯГЬМУД (инанмиш’валиинди). Тадабгъуз гъитдар!
САЛМАН (аьлхъюри). Мягьмуд мялим, хъа гьарган ухьу кIурусира шулдар гьа! Гужназ датабгъуру!
МЯГЬМУД. Жвув мюгькамди гъашиш, гьич фукIа апIуз хьидар сарихьанра. Жвув жилирди гъузиш!
САЛМАН (зарафат кади). Хъа увхьан жилирди гъузуз шулвухьан?
МЯГЬМУД (гиранвал ади). Гьаз дици, Салман халу?..
САЛМАН. Хъа… увуз хипир адарвуз аьхир! Гьаддиз. Узу дарш ягъалмиш шулайин?
МЯГЬМУД. Яв зарафатна гьякь жара апIуб читин ву.
САЛМАН. Хайирназ ибшри, Мягьмуд, аьхиримжи вахтари ич мягьлайиъ кми-кмиди рякъюразуз уву. Сулейман абайин хулланра гизаф илдицурава аьхир. Дарш, узу хъана ягъалмиш шулайин?
МЯГЬМУД (китаб хиларигъ ккибицури). Гьаз, ляхин шулдарин…
САЛМАН (гафар ккудукIуз гъидритди). Узу гьамусяаьтна яв сумчрикан улхураза. Ичв адашси дадара кьаби шула. Дураризра хулаъ кюмек лазим ву. Хъа Сулейман абайизра тIарам худул а! Дигмиш дубхьнайи швур уьру вичсир! Увухъди ляхин апIурайиринра фукIа дар… Гьадмура албагнайи чюнгюрси а, уйнамиш апIру ашкьвин тIубариз ккилибгурайи! Узу шилкан улхураш, гъаври шулава?
МЯГЬМУД (утанмиш дубхьну). Чан вахт гъабшиган, гьадму ляхнарра шул…
САЛМАН. Думу гьаци хьуз ву гьа, хъа, вахтниинди фуртIмар гъядрачиш, дурар, жигьил хварар, жара йишвариздира гьергуб мумкин ву. Узу, яв хайир ккунди, кIурайиб вуйиз. Уву жвуван дустжвуван жигьил вуди хьупаз лигну.
МЯГЬМУД. Йиз хил’ан адахьидар!..
САЛМАН. Аьгъдар сарун, Мягьмуд! Хъа сасдар, фуртIмарра кьатIар дапIну, гьергру гьа! (За дапIну, тIуб тIубччвуру.) Гьадмура кIваин гъибт.
МЯГЬМУД. Мясляаьтнаан чухсагъул, Салман халу. КIваин гъибтурхьа. Хъа гьамус кьанра шула… (Кьяляхъ илдицуру.)
САЛМАН. Лиг, лиг, йиз бай. Хъуркьувалар ишривухъ. Узура, умаж мичIал хьайиз, ккилигурайир вуза. Накь аьхирки йиз хюндира кIари гъабхну…
МЯГЬМУД. Гъянар-гванар хъайиб ибшри!
Салман хулазди учIвру. Мягьмуд урнарихъна гъюру ва хъана зенгниин тIуб илзигуру. Саб герендиланси урнарихъан ликарихь гьурччвнайидарин пIялчIарин сес шулу. Мягьмуд кьяляхъси шулу. Раккин абццру ва Зулейхат удучIвуру.
ЗУЛЕЙХАТ. Мягьмуд, гъач хулаз. Мушвахь гьаз дийигъуру? Ху адруб аьгъявузки. Учу бистниъ айча…
МЯГЬМУД. Чухсагъул, Зулейхат. Хулаз гъюрдарза. Сейран хулаъ айин? Дугъан китаб дубхнайза…
ЗУЛЕЙХАТ. Ав, хулаъ а. (Мягьмудахьинди хил гьачIабккуру.) Узу туварза.
МЯГЬМУД (китаб туври ва сацIиб гъулайсуздиси). Думу… гъяркънийишра ккундайзуз…
ЗУЛЕЙХАТ (аьлхъюб кади). Дих апIарза. (Китаб кьяляхъ апIури.) Китабра жвуву тув. Гьамусяаьтна дих апIурза.
Зулейхат гъягъюру. Мягьмуд, сикинсузвал кади, цIи-цIибелек урнарихьинди лигури, минди-тинди лицуру. Урнарихъан ликарин сес шулу. ЧIатинди Сейран удучIвуру.
СЕЙРАН (Мягьмудан ликрилан кIул’ина лигури). Гьамусдин хайирар, Мягьмуд! Урнарихъ гьаз дийигънава? Дерг!
МЯГЬМУД (бажарагъсузди). Ваъ… сагъул. Узу… (Чан хилиъ айи китабдиз лигури.) Гьаму яв китаб тувуз гъафунза.
СЕЙРАН. Фициб ву?
МЯГЬМУД (китаб хиларигъян ап1ури). ФукIа дар… Анжагъ…
СЕЙРАН (Мягьмудаз мюгьталди лигури). Фу «анжагъ»? ФукIа гъаври дархьи йишв аяв дарш?
МЯГЬМУД (гафар жирси зигури). Ваааъ… Анжагъ… китабариъ инсанарин кьисматар… гизаф… рягьятди гьял апIура. Хъа гьякьикьатдиъ… уьмриъ… ав, гизаф читинди ву.
СЕЙРАН. Хъа китабдиъ айибра гьадму саб уьмур дарин? Инсаниятдиз кьюб уьмур айинхъа? Гьелбет, фантазияйин китабариъ гагь-гагь инсандин уьмриъ жара рангарра акру.
МЯГЬМУД. Думу ву гьа!.. Вушра, писатели гьаци бикIураки, увуз ккундуш – хъугъ, увуз ккундарш – мухъугъан, кIуруганси. Дугъу… вари месэлйир… гизаф рягьятди гьял апIура. Хъа уьмриъ… инсандиз саб гаф пуз… гизаф читинди алабхъуру. Гьаддиз…
СЕЙРАН (аьлхъюб кади Мягьмудаз лигури ва кIул тIубччвури). Мягьмуд, узу яв фикрарин гъаври шуладарзу. Увуз фу вуш пуз ккунди авуз, анжагъ… Уву, Мягьмуд, гьамусяаьт, фикир сабдикан апIури, гафар сабдикан кIурайирси, улхурава.
МЯГЬМУД (Сейрандин улариз тяжубди лигури). Увуз гьаз аьгъявуз?!
СЕЙРАН. Фу-у?
МЯГЬМУД. Узу, фикир сабдикан апIури, гафар жарадар апIураш?
СЕЙРАН. Гьааан… Яв улхбан жюре гьациб ву.
МЯГЬМУД (фикрик кади, жилиз лигури). Дюз ву, Сейран… Уву дюз кIурава… (СацIиб дийигънуси.) Узуз… увуз… саб гаф пуз… ухдитIан ккундайзуз. (Сейрандихьинди лигуру.)
СЕЙРАН. Йип… эгер кIваълан гъубшундарш.
МЯГЬМУД (гъалабулугъ кади). Сейран… узуз… увуз… (КIул за дапIну, Сейрандин улариз лигури, гьялакди.) Ухьу дустар духьну ккундузуз!
СЕЙРАН (тяжуб духьну). Хъа ухьу душмнар фила гъахьнухъа?
МЯГЬМУД. Уьмурлугъ дустар…
СЕЙРАН (беден кьяляхънаси дизигну, улар итIигъну лигури). Фу-у-у?
МЯГЬМУД. Ав, ав, Сейран!.. Узуз ухди пуз ккундайзуз, анжагъ узхьан фицикIа гъабхьундар… (Сессуз ара) Гизаф чалишмиш гъахьунза… Хъа гъи…
СЕЙРАН. Мягьмуд, увхьан узу… гъаври шлуси пуз шулвухьан… увуз фу пуз ккундаш?..
МЯГЬМУД (аццагну лигуру ва цIиб эглеш дапIнуси). Шулу. Ухьу гьаргандин дустар духьну… эвлемиш духьну…
СЕЙРАН (чан тяжубвал зарафатниинди ккапIуз чалишмиш шули). Гьа-а-а!.. Хъа йиз фикир гьаз гьерхрадарва?
МЯГЬМУД. Хъа… магьа гьерхрайи фу ву…
СЕЙРАН. Уву узхьан гьерхрира ава сарун?
МЯГЬМУД. Сейран, йиздар зарафтар дариз… Узу кIваантIан кIураза.
СЕЙРАН. Хъа узу, зарафтар ву, гъапнийинхъа? Узуз аьгъюди – гъапундарза… Хъа гьамус узу гьапIну ккун шулу?
МЯГЬМУД. Фици! – яв разивал… Ва узу ич адашна дада ичв гъулаз гьаурза.
СЕЙРАН (кIул хъапIри). А-а-а!.. Гьамус гъаври гъахьунзу.
МЯГЬМУД (гагь Сейрандиз, гагь гъирагъарихъинди лигури). Узу, Сейран, гьарган гьамушваъ гъузруси авуз? Гьаму батIриъ!? Ваааъ! Институт ккудубкIур… мина, мектебдиз, гъюрдайза, чIана аспирантурайик кучIвруган, гьязур шуб мушваъ рягьят ву… Хъа стажра лазим ву. Мушваъ фит’ин ашукь духьну гъузру? ТIагъру гъабхьиган, гьапIрушра аьжуз шулу. Хъа шагьриъ бариз гъарах… жара йишваз… Му… гъул гележег хъайиб дар. Рякъюравузки: армияйиан гъафи жигьилар саки вари шагьрариз гъягъюра. Кьюд йислан мушваъ фужар гъузруш, аьгъязуз – кьюр кьаби мялим, чIвугран ниъ хъайи кьюр малдар… (ЦIиб энгел дапIну ва сес запIри.) саляркайиан дарснайи… дидин кифир ниъ хъайи кьюр механизатор…
СЕЙРАН (хъял кади, дучIурхнайи уларигъян лигури). Мягьмуд! Увуз, дурариз дици пуз, ихтияр адарвуз!
МЯГЬМУД. Узу адруб фу гъапнухъа?! Гьякьи…
СЕЙРАН (гаф кьатI дапIну ва нифратлуди лигури). Мягьмуд Мя-гьям-мад-ша-фи-е-вич! Дици кIуз… уву наан аьхю гъахьир вува?! Уву гьадму чIвугран ниъ хъайи малдарин… марччлихънин хулаъ аьхю гъахьир дарна? Эгер уву гъи чаз… дици кIуруб аьгъяйиш, бажагьат (КIул тIубччвуру.) дугъу, яв адаши, думукьан зегьмет зигуйвухъ!.. Абйири аьгъдарди гъапундар: жвуву аьхю гъапIу бачукI, жвуван улариъ абхъру, кIури…
МЯГЬМУД (фу кIурушра, аьжуз духьну). Сейран, узу дици…
СЕЙРАН (хъял гъизмиш шули). Уву гъапиб бес ву! Гьамус йиз нубат ву… Хъа… мялимарикан гъулхиш, увура, мялим вуза, кIурава? Уву… гизаф буш – ав, ав! – историктIан дарва! Увуз аьгъюб, фуну гьядиса фила гъабхьнуштIан, дарвуз. Думу увхьан датабгъуз шулдар. Хъа ичIи рякъмар датагънура гьаз вухъа? Увуз думу рякъмарихъ хъайи инсанарин юкIвар, дурарин гьиссар рякъюрадарвуз… Дурар гьисс апIуз шуладарвухьан!.. Ич сар мялимди кIуйи: «Мялимар кьюб жюре а: халис мялимар – тербиячйир ва мялимар – урокодателар». Увуз яв кIваан уву сабпидариканси рякъюрашулвуз – ягъалмиш шулава!..
МЯГЬМУД (гьапIрушра, фу кIурушра, аьжуз духьну). Сейра-а-ан!..
СЕЙРАН. Увуз, механизаторариканра дици пуз, утанмиш дубхьну ккундийи. Гьадрари изан дапIну, дубзну, ккадабцIу ризкь ипIурадарва?! Уву… уву яв хилариинди хутIлин саб ибчиз бир йивуз шлур дарва! (СацIиб дийигънуси.) Итирин ниъ хъайи сасдар… увусдар аьлимартIан, соляркайин ниъ хъайи механизаторар ужу ву. Лизи кагъазсиб яв хил бисайиз, кабцIнайи дурарин хилиз темена тувуб ужу ву. Думу берекетлу хил ву. Ав, берекетлу! Увуз увутIан бегелмиш дарвуз. Уву биц1и эгаист вува. Увусирихьан гьятта… чан уьмрин юлдшизра бахт… фукIа тувуз шулдар. Гьаддиз… увуз хипирди гъюруриин бахилдира дарза. Дугъан язухъ ву… сабра дарди пуч шулу дугъан уьмур увухъди…
МЯГЬМУД (Сейрандин гафар кьатI дапIну, гьяракатлуди). Увуз… узуз дици пуз ихтияр адарвуз! Яв гафар наънан гъюрайидар вуш, аьгъязуз… Гъеебхьунзуз… анжагъ хъугъундарза.
СЕЙРАН (гафари тяжуб дапIну). Фу гъеебхьунвуз?
МЯГЬМУД. Варидари кIурай…
СЕЙРАН (дугъаз багахьнаси духьну, ккахъну дугъан машназ лигури). Фу кIуруй?.. Фу гъеебхьунвуз?!..
МЯГЬМУД (саб ликрин кьяляхъ шули). КIурашра… узхьан хъугъуз гъабхьундарзухьан… Фици хъугъру?..
СЕЙРАН (хъял дуфну). Фу кIурай?!
МЯГЬМУД. Увуз… Гьясан ккунда, кIури. (Тядиди.) Анжагъ узу хъугъундарза, Сейран… Ваъ! Фу образование а?!. Гьарган саляркайиъ айир!.. Хъа уву… уву дицир дарва… дицириз ваъ…
Сейран, маш гъвалахъинди дапIну, жилиз лигури, хъебехъна. Мягьмудаз дугъан дийигъбан жюрейи тясир апIуру ва, фу кIурушра аьгъдарди, улхуб дебккру.
СЕЙРАН (Мягьмудахьинди явашди маш запIри). Увуз шилкан гъеебхьунвуз?
МЯГЬМУД. Варидари гьаци кIура, хъа узу…
СЕЙРАН. Хъа уву хъугъундарва! Варидари кIурайибдихъра хъугъундарва?..
МЯГЬМУД (зарбди). Ваъ! Ваъ!
СЕЙРАН. Хъугъ! Хъугъ, Мягьмуд! Варидари кIураш, - хъугъ! ЦIа адру йишв’ан кум удубчIвури, гьич гъябкъюнвуз?..
Мягьмуд гьапIрушра аьжуз шулу. Аьхир, хилиъ айи китаб скамейкайиинди дипну, гьялакди гъягъюру. Сейранди машниин кьюбиб хиларра иливуру ва явашди дусру. Пердейихъан мяълийин сес ебхьуру. Думу Сейрандин сесниинди кIура.
ЦIа ашра, гьарган кум даршул.
Уву фила йиз гъаври шул?
Йиз кIваъра а цIа ухдитIан,
Сар увухьна вуйи аьшкьнан.
Хъа аьшкьнан цIа ву инсафсуз;
Кум алдарди, гъитру ургуз.
Хьуз мигъибтан йиз жан фелек,
Сар увхьан шул дидиз кюмек.
Ухди, хьайиз йиз кефйир пис,
Хъуркь, хьади яв кIван марцци гьисс.
Хъа аьшкьнан сир шуйвуз мялум,
Кумси терг шуй вахтар залум.
ЦIа ашра, гьарган кум даршул,
Йиз кIван фила ву гъаври шул?
Хъа илцифуз цIа йиз мухрин,
Сар уву лазим ву якьин.
Мяъли ккудубкIуру. Сейрандиз ликарин сес ебхьуру. Ярхлаан дугъахьинди, гьяса ккудубкьури, Сулейман гъюру.
СУЛЕЙМАН (Сейрандиз лигури). ГьапIрава, Сейран?
СЕЙРАН (нач’вал кадиси). Адар, Сулейман аба… (Китаб гъадабгъуру.) Китаб хьади дуфнайи…
СУЛЕЙМАН. Сейран, чухсагъул увуз, йиз риш!.. КIваантIан чухсагъул! (Сессуз ара) Гьякьикьат гъибикIунва. Даршра… аьхиримжи вахтари ухьухь жилихьна вуйи рафтар марцци дигиш духьна.
СЕЙРАН (мюгьталди лигури). Сулейман аба, узу… багъишламиш апIин – гъаври шуладарзу.
СУЛЕЙМАН (аьлхъюб кади). Фици гъаври шуладарву? Хъа магьа… (Жибдиан газит адабгъуру, гьатIабццуру, Сейрандиз багахь шулу ва тIубу улупуру.) Магьа.
Сейран газтиз лигуру. Думу, чан хилиз гъадабгъну, чав-чакди урхуру.
СЕЙРАН (газит биржури). Узу, Сулейман аба, хутIил гъябкъган, мюгьтал духьну, дийигъунза. Гъидирчнайи йишвар!.. Кьагьур гъюру… Хъял гъафунзуз, думу гъябкъган…
СУЛЕЙМАН. Шлиз-вушра хъял гъюру, йиз риш… рихшанд апIруган. (Сес запIри.) Хъа жиликан рихшанд апIуб – му фу кIуру гаф ву?! Хъа думу хутIил хъапIнайир фуж вуш, аьгъявуз, Сейран?
СЕЙРАН. Ваъ. Фуж вушра, гьелбет, ихь гъул’ан ву. (Газит Сулеймандихьинди гьачIабккуру.) Белки, узкан ккимидира шул изан гъапIуриз… хъялра гъюр.
СУЛЕЙМАН (гьяса жилик кучри). Ваъ, йиз риш! Яв кефи сарихьанра уьбгъюз хьидар. Узу хъмиза гьелелиг увухъ. (Гьяса тIубччвуру.) Ккундуш, парчйир ишри!.. Хъа изан гъапIур, Сейран, ихь ахмакь ву. Думу гьелелиг йиз бацарикк ккахънадариз!..
СЕЙРАН (гьялакди ва машнаан сабпну дигиш духьну). Гьясан?!.
СУЛЕЙМАН. А-ав!.. (Жиликан кьюбан зарбди гьяса йивну.) Дугъу мициб ляхин апIур дупну, фикир дайиз. Думу даршра аьхиримжи йигъари, кIуллан самбал алдабхънайи гьяйванси айи… сархушди!.. Агь, узу дугъан!.. (Гьяса тIубччвуру.)
СЕЙРАН (сефилди). Хъа узуз думу вуйиб аьгъдайзуз.
СУЛЕЙМАН (сабпну Сейрандиз дилигну). Хъа думу вуйиб аьгъяйиш, бикIурдайва?
СЕЙРАН. Аьгъдарзуз… Хъа… бикIуб мумкин вуйи… аьгъяйишра. (СацIиб вахтна ккебехъну, инанмишди.) Ав, бикIуйза. Узуз гьадмукьан гиран гъабхьунзуз. БикIуйза… фуж вушра.
СУЛЕЙМАН. Чухсагъул, йиз риш! Ухьуз, жвувандар уьрхюри, жарадар гьюрхру ихтияр адархьуз. Тахсир гъапIунва, – фуж вушра, – жазара гъадабгъ! Ваъ… му ляхин гъапIхъанмина узуз дугъан ччвур бисуз ккунди адарзуз. Му ляхин келлегюздиз гьавайи гъябгъидар. Колхоздикан узу тIалаб апIурза… чан гьякьлу жаза дугъаз тувруси.
Ярхлаанси ликарин сес шулу. Сейран сес гъюрайи терефназди лигуру. Думу кючейиз аьжайибди лигури гъяркъю Сулейман кьяляхъ илдицуру.
Гьа-а-ан!.. (Сейрандиз.) Уву, йиз риш, хулаз гъарах.
Сейран хулазди гъягъюру. Сулейман скамейкайиин деъру. Гьясан гъюру.
ГЬЯСАН. ГьапIрава, аба? (Газтиз дилигну.) Газит урхурава?
СУЛЕЙМАН (улариккан ккилигури, явашди кIул запIри). Ваъ, газит гьаци, герек гъабхьиш, кIури, гъадабгънайиб вуйиз. «Газтарик фу бикIуру… кучIлартIан гъайри»?
ГЬЯСАН. Гьаз «кучIлартIан гъайри»? Ужудар макьалйирра шулу. Тек-тюкди вушра, райондин газтиъра.
СУЛЕЙМАН (кIул хъапIри). Хъа уву гьаци кIурадайва? КIваин илмияв… яв дуст Рустмакан дибикIнайи макьала урхурайи вахт? Гьадмуган гъапнийва: «Газтик фу бикIуру… кучIлартIан гъайри?» Думугандин кучIларикан гьамус гьякьикьатар духьнайинхъа?
ГЬЯСАН (ккалакьури). Думуган гьаз гъапиб вуш, шлиз аьгъя? Гьарган сабси шулинхъа?
СУЛЕЙМАН. Гьякьикьат кIурадарва, худул! Уву думуган хъял кади гъапнийва. Себеб фу вушра, кIурзавуз: увкан дарди, дугъкан дибикIнайган… Инсан бахилвали гьарган швумал апIурайир ву. Думуган уву, ав, бахил вуйва Рустмиин. Думу сарпир вуйи! Хъа гъи фуж вучва? Дюшюшнаан уву дарва?
ГЬЯСАН (дамагъ кадиси). Дюшюшнаан ваъ, гьякьикьатдиъ узу вуза, аба. Гьадмуганра узу дурартIан кьяляхъ гъуздайза… Дурарин, йиз трахтур чIур дубхьну, бахт гъабхьну…
СУЛЕЙМАН (Гьяснан фикир давам апIури). Дарди гъабхьнийиш… гьапIуйва? ФукIа апIурдайва, худул, фукIа! (Хъял кади.) Увусирихьан, усалвалиъ кIул ипну, ляхин апIуз шлурихьан, гьич фукIара апIуз шлуб дар!
ГЬЯСАН (мюгьтал духьну). Фици фукIа апIурдай!? Биргадирихьан гьерх…
СУЛЕЙМАН. Гьадму яв биргадирра увуз гъилигур ву сану! Арагъийин путулка гъябкъган, аллагь кIваълан гъягъру!..
ГЬЯСАН. Ваъ, аба, биргадири кучIал дарапIур… Имбу механизаторарихьан гьерх.
СУЛЕЙМАН. Дурар вари кучIлар кайидар ву… гьаму увуси. (Гьясайиинди ярхлаз улупури.) КучIал гьатму зирдун гьари дарапIур. Хъа инсанди кучIал апIурдар, гъапну кIури, фуж хъугъру?..
ГЬЯСАН (тяжубди лигури). Аба, узу увуз кучIал фила гъапIну?
СУЛЕЙМАН. Уву узуз кучIал гъапIнийиш, узуз мукьан аьзаб шулдайзузки. Узу… гимихъ дуснайи адмийири гафар апIруган, гьапIрушра, аьжуз гъахьунзу… Жили кьабул апIуйиш, валлагьи, жилиъра учIвуйза…
ГЬЯСАН. Аба, уву фу кIурава?.. Узу гъаври шуладарзу. ГьапIру кучIлар?
СУЛЕЙМАН (хъял гъюри). Фу «гьапIру кучIлар»?! Уву жилиз гъапIу кучIлар! Гъабхьнийвухьан?! Удукьнийин ув’ан?! Жили чIалкьа кIурдайи… чаз кучIлар апIруган?! (КIул тIубччвури.) Гьяйиф, гьяйиф… ув’ин Гьяснан ччвур хьуз. Йиз гъардаш увусир дайи. Дугъу гьаму жил бадали, уву кучIлар гъапIу хутIил бадали, дявдиъ чан жан дивну. Фу бадали? – гьерхраза. Уву дидиз кучIлар апIбан бадали? Дяхнин ерина дид’ин яв кучIлари гату хъапIбан бадали?
ГЬЯСАН. Аба, уву фу кIурава? Увуз шли фу дупнавуз?
СУЛЕЙМАН (маш дучIубхну, улариъ ажугъ ади). Увуз шликIа фукIа дупну ккундавуз? Аллагьдиз шюкюр, гьелелиг ужуйи ебхьурира имизуз, рябкъюрира. Хъа гъи я ебхьбиин, я рябкъбиин шад дарза. Накь узу карра, курра гъахьнийиш, гъи узутIан бахтлу инсан шулдааай.
ГЬЯСАН. Аба, вай аба!.. Уву гьаму гафар фу бадали кIурава?
СУЛЕЙМАН. Фу бадали?.. Жил бадали, худул! Ихь жил бадали!.. Уву дарш аба ахмакь гьисаб апIурава… аькьвлин ками духьну? Ваъ, худул, ваъ! Увуз… узуз яв «дирбаш’валар» аьян дархьуз, гучIурайвуз?.. Муганайиз гьич гъуншдизкьан узухъ худул хъайиб аьгъдайи, хъа гъи – магь увуз! – вари райондиз аьгъю гъабхьну. Ав, вари райондиз! (За дапIну, газит тIубччвуру.)
Гьясан, чIалкьан даркIури, газтиз лигури, дийигъуру. Гьаму арайиъ дурариз кьялхъян ликарин сес ебхьуру. Кьяляхъ илтIикIдариз чпин багахьна гъюрайи Рустам рякъюру.
РУСТАМ (икрам апIури). Салам аьлейкум, Сулейман аба!
СУЛЕЙМАН. Аьлейкума салам, жан бай.
РУСТАМ. Фици вуяв сагъвал, Сулейман аба? Кьабивали инжиг апIурайин дарш?
СУЛЕЙМАН (кIул хъапIри). Кьабивали ваъ, жан бай, анжагъ сасдар жигьил – эгер гьаци пуз шулуш – башибузукьари кьадарсуз инжиг апIура. Увура гьадму жигьиларикан вушалва гьа!
РУСТАМ. Фицдар, Сулейман аба?
СУЛЕЙМАН (хъял кадиси газит тIубччвури). Гьамцдар!
РУСТАМ (газтилан улар алдадагъри). Дидиъ чIуру баяр… жигьилар айинхъа?
СУЛЕЙМАН. Узуз йиз миржцIур йисан уьмриъ мукьан (Газит тIубччвуру.) чIурудар зат алахьундарзуз. Гъурхундарва дарш?.. (Гьясназ лигури.) Йиз худлин «дирбаш’валарикан»…
РУСТАМ (газит гъадабгъури). Валлагь, хабар адарзуз. Филадин газит ву? (Газтиз лигуру.) Гъийин газит ву. Ваъ, гъурхундарза, Сулейман аба, гъябкъюндарзуз. Уву гъилигунва, Гьясан? Фу ка? (Газтиз лигуз хъюгъру.)
ГЬЯСАН. Ваъ, узузра гъябкъюндарзуз.
СУЛЕЙМАН (Гьясназ). Гъябкъюндарвуз? Таниш йихь! Кьюбпи машнак.
Рустму ва Гьясну улариинди кьюбпи машнакан макьала урхуру. Сулейманди гьясайиинди жил ккирибгъуру. Саб герендилан урхуб ккудубкIуру. Рустам Гьяснахьинди суал туврайирси лигуру. Гьяснан рангар ккадатIуру.
РУСТАМ (хъана газтиз лигури). ГъибикIур фуж ву? А-а-а!..
ГЬЯСАН (Рустмаз хъял кади лигури). Увуз аьгъюр дарин дарш?!
СУЛЕЙМАН. Йиз, Рустам, муганайиз Гьяснак аьхю миж кади гъабхьнийиз. Хъа гъи… ваааъ… миж кивну, кIури, шуладар…
РУСТАМ (Гьясназ лигури). Сулейман аба… Мушваъ кьадарсуз аьхюди улупна. Думукьан йишв адар. Гьарган сабси даршулда…
ГЬЯСАН (зарб кади). Рустам, лазим дар яв мяргьяматлувал! Жвуваз гъибт!
СУЛЕЙМАН. Увура гьадгъвахъди сабси уьл гъипIурсир вуваки. «Думукьан йишв адар». Жилин аьхюбна бицIиб шулин? Жил – жил ву! Гьаддиинди дидин бицIи чIукIра аьхю майданси, тамам дюн’яси багьара ву. Гьаци дубхьнура ккунду. Хъа учву!.. Узу узухъ хъайидар гъапунза. ляхин гафариъ айинхъа? Гьарсари чав аннамиш дапIну ккунду. (Скамейкайилан за шули.) Хулаз гъягъидиза. ФужкIа дяркъну ккунди адарзуз!
Сулейман, гьясайиин алахъуриси, явашди хулаз гъягъюру. Рустам ва Гьясан саб герен сессузди дийигъуру.
РУСТАМ (Гьяснахьинди илдицури). Дугъан гъаври хьуз шулу…
ГЬЯСАН (хъял гъюри). Уву фу кIурайир вува?! Уву… яв кьаст кIулиз адабгъунва, сарун фу ккундувуз?
РУСТАМ. Гьясан, уву фу балабнар йивурава? ГьапIру кьаст?!
ГЬЯСАН (хъял гъизмиш шули). Тавакъу вуйиз… гъарах яв гъягъюрайи йишваз! (Фикир дапIнуси.) Ваъ гьа! Увуз узкан фу ккундувуз? (Улариккан лигури, Рустмаз багахь шули.) Узу… (ТIубар жара дапIну, арчулну хил илбицури.) ФукIа аннамиш дарапIрайи… дажиси гьебгърашулвуз гьа. ГъалатI шулаву! ЧIана узуз, увусибдик кучну, йиз хилар карцIуз ккунди адарзуз… Гъит узу йиз айи гьялнаъ! Гъарах яв гъягъюрайиси! (Хили зарбди рякъ улупуру.)
СЕССУЗ АРА
Жилир вуза, кIурури, гьарсаб ляхин – ужубра, хъаржибра – машна-машди апIруб ву. Кьяляхъ ваъ! Думу алчагъвал ву!
РУСТАМ. Гьясан, думу гафар уву шлиз кIурава? Узуз?
ГЬЯСАН (улар итIигъну лигури, гьюрсламиш шули). Хъа шлиз?! Гьелбет увуз! Уву узуз аьгъдруси гьисаб апIурава… думу яв ляхин вуйиб? Сейрандин мушваъ зеррекьан тахсир адар. Дугъу яв мукьмихъди ялхъвантIа гъапIундар. Гьаз апIурдархъа, дапIну ккунду, гъапиган?.. Гъит узу йиз айи гьялнаъ! Миннат ибшривуз: гьудучIв гьаму йиз уларихьан!
РУСТАМ. Гьясан, яв жинари уву ягъалмиш апIура. Сулейман абайи газит улупайиз, узуз гьаму ляхникан хабаркьан адарзуз… Думу Сейранди чав гъибикIуб ву. Тму йигъан узуз думу чан классра хъади гьадму хутIлин гъуниъ гъяркъюнзуз… кюкйир утIури. Чаз гъябкъси, гъибикIну. Дугъаз изан гъапIур уву вушра аьгъяйин?..
ГЬЯСАН (Рустман гафар кьатI дапIну). Аьгъязуз!.. Уву даршра гьарган ужуб фантазия айир вува. Гьамус маш жибкIру гафар мапIан! Увуз яв сабпи йишв датабгъуз гучI гъабхьунвуз, дарин? Хъа-а-а! Кьялхъян йишв дибисну, ккуни касдин улихь фици дийигъуру?!.
РУСТАМ (сес за дапIну, тIуб тIубччвури). Дидин тюгьмат узук кипуз шулдарвухьан. Узу гьамусдиз мюгьтал духьнайза, гьаз мугъу мициб ляхин гъапIнийкIан, кIури. Гьамус аьгъю гъабхьунзуз. Думу уву вува… сабпи йишв бисурза, кIури, йишвар гъидирчури, изан гъапIур. Ав, ав!.. Шлин-вуш улихь дамагъ апIуз… Э-э-эгь, Гьясан, Гьясааан! Гьаму увусдар гъяркъган, алахьган, дупнайиб ву гьа: гинбигъ гъяйири рякъюн кьял’ин алир биябур гъапIну, кIури. Узуз увухъди гьич гафкьан апIуз ккунди имдарзуз!
Рустам гьялакди гъягъюру. Гьясан, думу гъушу терефназди лигури, мюгьтал духьну гъузру.
Перде
ЮКЬУБПИ ГЬЯРАКАТ
Пердейихъан трахтурин, ктахьурайи гъванарин, инсанарин чIигъарин ва гъалабулугъ кайи улхбарин, гьарйирин ва скорый помощдин гъидикьнайи ягъал сесер гъюра.
1-ПИ СЕС: Турмузариз илзиг!
ГЬЯСАН: Турмузари дисурадар!
2-ПИ СЕС: ГьапIну?!
1-ПИ СЕС: Трахтур дюз апIин, дарш ккадабкуру!
ГЬЯСАН: Кьябу чахъди зигура!
3-ПИ СЕС: Фу дубхьна?
ГЬЯСАН: Кьябаъ айидар удурсри!
1-ПИ СЕС: Учву ухди удурсай!
2-ПИ СЕС: Ухди ерг!
ГЬЯСАН: Увура удурс!
1-ПИ СЕС: Хъа увура удурс, Гьясан!
ГЬЯСАН: Узу думу кьяляхъди ктапIурза!
2-ПИ СЕС: Гъун гизаф маш кайиб ву!
1-ПИ СЕС: Хъа уву!...
ГЬЯСАН: Ухди ерг, кIураза!
2-ПИ СЕС: Гьясан, увура удурс!
1-ПИ СЕС: Кьяляхъди ктапIурза, кIур!
3-ПИ СЕС: Фу шуйкIан?!.
1-ПИ СЕС: ФукIа даршул!..
2-ПИ СЕС: Гъун узуб ву аьхир!
1-ПИ СЕС: Ухди кутIурччвай нирихъна!
3-ПИ СЕС: Ккадабкундайиш!..
2-ПИ СЕС: Магьа ктабхъну!
1-ПИ СЕС: Гьясан адахъну!
3-ПИ СЕС: ГьапIнийкIан!?.
1-ПИ СЕС: Гьясан!
2-ПИ СЕС: Фици ву?!.
ГЬЯСАН: ФукIа дар! Хилиз иццру дапIна цIиб…
2-ПИ СЕС: Дюбгънашул гьа!
1-ПИ СЕС: Гьациб гьял ву!
ГЬЯСАН: Дюбгънайиганси ву.
2-ПИ СЕС: Скорий помош лазим ву!
ГЬЯСАН: Ваъ- ваъ!..
1-ПИ СЕС: Ухди гъайихай больницайиз!..
Аьзарханайин палата. Чарпасдиин Гьясан дахъна. Дугъал кIул жунайиинди илибтIна. арчулну хил гипснаъ а. Пердейихъан мотоциклетдин сес шулу ва саб герендилан хътубтIуру. Зарбди алдагъурайи ликарин сес. Кьюр дишагьлийин улхуб. Сабпи сес: «Гражданка, дугъахьна гъягъюз сабан ихтияр адар». Кьюбпи сес Сейрандинуб ву: «Гьаци дяркъну ккундузуз». Сабпи сес: «Увуз гъеебхьундарвуз: сабан ихтияр адар, кьандиси гъягъюз шулвухьан». Сейран: «Узу гьаци раккнаригъян лигурза. АйитIинди учIвдарза». Сабпи сес: «Мурариз сарун фици кIуру? Ихтияр адар!» Сейран: «Гьаци раккнаригъян лигурза». Палатайин раккин абццру ва Сейрандин кIул гъитIибгъуру. Кьялхъян сабпи сес текрар шулу: «Гражданка, ихтияр адар!»
СЕЙРАН (палатайизди учIври). Гьамусяаьтна! (Гьялакди Гьяснан багахьна гъюру.) Гьясан, я Гьясан!
Гьясну улар уьлчIюкьна. Палатайизди кьяляхъди медсестра учIвру. Зарбди Сейрандин багахьна гъюру ва хъуршлихъан бисуру.
МЕДСЕСТРА (хилиз раккнарихьинди ил апIури). Гъач, гъач! Думу гьамусяаьтна суст духьнайиси ву.
СЕЙРАН. Сестра, миннат вуйиз… Саб герен…
МЕДСЕСТРА (Гьясназ лигури). Дугъан гьял ужуйи ву. Духтир гъафиш, увура утIуккуру, узукра кубкIру… Гъач.
СЕЙРАН (медсестрайин кьюбиб хиларра чан хиларигъ дисури). Жан чи, саб герен… хъа узу удучIвурза. Саб герен… Йиз йишв’ин уву алди ишри. Саб герен.
МЕДСЕСТРА (сифте Сейрандиз, хъасин Гьясназ дилигну, явашди раккнарин гъаншарназ гъюри). Варидариз чиб гъитну ккунду, хъа кубкIрайиз узу ву… Шлиз ккундархъа, гьюрмат дапIну… эгер шули гъабшиш…
Медсестра гъягъюру. Сейран, чарпасдин ликарихъ хъайи кусри дубхну, Гьяснан гъвалахъ деъру. Гипснаккан ккитIигънайи дугъан тIубариин явашди чан хил иливуру. Гьясну явашди улар тIаъру. Сейран – чав рякъруси – дугъан машниина за шулу.
СЕЙРАН (Гьяснан машназ лигури). Гьясан… фици вуяв гьял?
ГЬЯСАН (явашди). Гьаз гъафунва?
СЕЙРАН. Хъа гьаз гъюрдар? Узу жарарихьна дуфнадарзаки… Му фици гъабхьнияв?
ГЬЯСАН. Гъарах… узу ужу вуза. Гъарах. Чухсагъул, кIул зигбиин (Цалихъинди маш илтIибкIури, тюгьмат кади.) Узу йикIрур дарза… Йиз аьжал узхьан гьелелиг ригъсиб манзилнаъ ими. Гъарах, Сейран.
СЕЙРАН. Пуз удукьуру, кIури, фу вушра дупну гъитруб дар гьа!.. Узуз мектебдиъ гъеебхьунзуз…
ГЬЯСАН. Гизаф ужу шул… Гъарах, Сейран, духтир гъюру вахтра ву. Хъа ухьу жарадаризра гьаз рякъри?..
СЕЙРАН. Фуж жарадариз? Рякърида!
ГЬЯСАН. Гьаз рякърихъа? Дурариз ккимиди гьаз ибшри?..
СЕЙРАН (кIул хъапIри). А-а-а!.. Гьясан, ув’ан фици удукьура гьамци пуз?..
Сейран аьлхъюру. Гьясан дугъаз мюгьтал духьну лигуру. Аьлхъюб дебккри ва Гьяснан тIубарилан чан тIубар алдатури, улхуб давам апIуру.
Гьясан, юкIв авуъ, амма гьисс апIурадарва, улар авуъ, амма рябкъюри адарвуз… Гья-гья-гья-гья! Уву фу кIурава, эй бейхабар?!
ГЬЯСАН (наразивал кади). Учвуз ужи… уларра айи, юкIварра айи… гьиссра апIру… рябкъру. Узу фу ву?.. ЮкIв адру кур!
СЕЙРАН. Увуз гиран гьаз шулу? Гьаз дици кIурва? Узуз пуз ккундайзуз, уву яв фикрариъ ягъалмиш шулава, кIури. Эй, Гьясан, Гьясааан! Яв гьич саб фикирра дюзиб дарияв…
ГЬЯСАН. ЮкIв адру курихьан дюз фикир апIуз шулин? Иллагьки учвра дюзур даруган. Фу вушра кIурда! (Аьлхъюру.) Рябкъюйиш, юкIв айиш, узу… хутIилра дици хъапIурдайзаки. Хъа улар айидариз гъябкъну!.. Рябкъюз гъитну!
СЕЙРАН. Ягъалмиш шулава. Узуз шликIа рябкъюз гъитундар. Узуз гъябкъюнзуз… Хъа… изан гъапIур уву вуйиб – дюз кIурза – аьгъдайзуз. Хъа аьгъюди гъабхьнийишра – бикIуйза. Думу инсафсузвал ву… Шли апIурушра. (Сессуз ара.) Эгер гъи имиди уьмур гьаци… кучIлилан ккебгъиш, закур фу шулу? Абйири кIурдарин: ягъурлуди ккебгъу рякъ ягъурлуди ккудубкIуру, кIури… Ухьгьан гьаз ихь рякъ ягъурлуди башламиш апIуз шулдар? Думу гьарсарилан чалан асуллу шула.
ГЬЯСАН (фикрарик кахъну). ХутIлинуб шуллугъ гъабхьну… Думу гардандиъ бисураза.
СЕЙРАН (машнакк инчI ккади). Чухсагъул! (Гьяснан тIубар ижмиди чIюркьюри.) Узу дид’ин шад вуза… кьадарсуз шад вуза. Жвуван гъалатI гардандиъ бисуб усалвал дар, кIурдарин.
ГЬЯСАН. Думу узуз аьгъюди гъабхьиб ву… Мукьйир къайдайикк ккадайи. Дурар – кьан шул, кIури, – дюзра гъапIундайза… Мукьан ляхнар шлуб аьгъяйиш…
Раккнарихъан ликарин ва медсестрайинна Рустман улхбарин сесер шулу. Медсестра: «Ихтияр адар дугъахьна». Рустам: «РаккнаригъянтIан лигдарза». Медсестра: «Шулдар! Сар дугъахь хьа. Гьадмукьа удучIвнадар гьеле». Рустам: «Фуж вуйкIан?.. Раккнигъян лигурза, йишв гъяпIну, сестра». Палатайин раккин тIапIру. Сейран раккнихьинди илдицуру. Рустман кIул гъитIибгъуру ва гьерхри – кIул, за дапIну, ис апIуру. Сейранди, хил хъапIри, улар уьлч1юкьюру. Рустму – гъузри, гъузри! – хил хъапIру ва аьлхъюб кайи маш раккнигъ жин апIуру. Раккнихъан хъана сесер шулу. Рустам: «Чухсагъул, сестраханум! Яв рягьимлувал уьмриъ кIваълан гьадрапIарза!.. Сулейман аба, гъяркъюнзуз. Ужу ву. ТIимбил йивурай! Хъа дугъахьна, рябкъюравузки, сестрайи деетурадар. Гъач, саб герен чIат дусурхьа. Кьандиси деетурхьу».
ГЬЯСАН. Сейран, гъарах сарун… Гьамус-хъа духтирра гъюб мумкин ву. гизаф кьан гъабхьну.
СЕЙРАН. Гьясан, Рустам, раккнаригъян дилигну, гъушну. Аьгъю гъабхьунвуз?
ГЬЯСАН (даккундиси). Хъа-а. Дугъан… Гъафундайишра шуйи дугъхьан…
СЕЙРАН. Гьаз дици кIурва… даккундиси? Думу яв дуст дарин?.. Дугъаз уву кьадарсуз ккунду. Хъа увуз, гьаз-вуш, думу… думукьан хуш дарвуз.
ГЬЯСАН. Ваааъ… йиз фу вухъа?..
СЕЙРАН. Узуз аьгъяйиш, кIурдайинхъа. Хъа саб аьгъязуз… увуз аьгъдруб. Эгер ихь арайиъ сирди гъубзруш, думу ачухъ апIурзавуз…
ГЬЯСАН (гьялакди маш Сейрандихьинди илтIибкIуру). Фу? Гаф тувраза: ихь арайиъ думу уьмурлугъ жиниди гъубзру. Хъугъ узухъ! (Мухриин гагулну хил иливуру.)
СЕЙРАН (утанмиш’вал кади). Рустман адаш ва дада гьаму элгьет йигъан ихь хулаз гъюбанди ву.
ГЬЯСАН. Гьаз? Фу бадали?
СЕЙРАН (аьлхъюб кади). Зулейхат ча пуз.
ГЬЯСАН (тяжубди). Фу-у?!
СЕЙРАН (тасдикь апIруси). Зулейхатдик лишан кипуз. Дурар сар-сариз ухдитIан бегелмишди ву.
ГЬЯСАН. Уву фу кIурайир вува?
СЕЙРАН. Гьякьикьат. Шад дарва дарш? Пис бай дарки Рустам. Ужур язна шулвуз.
ГЬЯСАН (фу кIурушра, аьгъдарди). Яваааш… уву… «гьякьикьат» вуйиз кIурадарва… (Сессуз ара.)
СЕЙРАН (кусрилан за хьуз чалишмиш шули). Гьамус гъягъюрза. Хайлин вахт гъубшну… Увура, гафар апIури, инжиг гъапIунзаву.
ГЬЯСАН (гагулну хили Сейрандин хил дибисну, гьялакди). Сейран, саб герен! Фу гьерхуз ккундай узуз?.. Гьаан. Хъа дурарин сумчир фила шуйкIан?
СЕЙРАН. Сумчир?.. Увуз, аьхю гъардшиз, швушв дархи, бицIину чуччун сумчир апIурин? Дурари гьелелиг кипрайиб лишан ву. Яв нубат… улихь хьа.
ГЬЯСАН (даккундиси). Вушул… Гъарах… сану. Чухсагъул, Сейран.
СЕЙРАН. Хъа увуз узу душнура ккунди адарвуз аьхир… гъарах кIурашра.
ГЬЯСАН (гьялакди Сейрандиз дилигну). Дюз ву, Сейран… ккунди адарзуз, хъа…
Сейран ва Гьясан сар-сариз лигуру. Палатайизди Рустам учIвру. Думу чпин багахьна гъяйизкьан, дурариз аьгъю шулдар. Рустман хиликк магнитофон кка.
РУСТАМ (зарафат кади). ГвачIиндин хайирар, тракторист-аквалангист! (Хил гьачIабккуру.)
ГЬЯСАН (машнак аьлхъюб кади). Абат хайир, Рустам! (Гипснаъ айи тIубар ришвуру.)
РУСТАМ (Гьяснан тIубар дисури). Гьан, гъудужв! Хирургдихьан гьерхунза. ФукIа… дициб читинуб адар, кIур. Хил дюбгънаяв, амма пис йишв дар. ЙицIихьуд йигълан гипс алдабгъишра, ярамиш шулу, кIур. Хъа кIул кучIвубгнутIан адар. Амрихъна уже дуфнава… так что – гъудужв!
Шубридра аьлхъюру.
ГЬЯСАН. Думу чавра кьаназ гъузидар. (Леъфикк ликар ришвуру.) ЧIиркIрудар къайдайиъ имбуси ву… Узу хилариинди лицурадарзаки!
СЕЙРАН. Зарафат – зарафат ву. Хъа дахъну – духтрари чпи деетайизкьан – гъузну ккунду.
РУСТАМ (хил хъапIри). Эгер Сейранди кIуруси гъапIиш – пуч гъахьунву! Духтрарин хилиъ инсан адрахъри, дурари думу деетуру кIуру гаф кучIал ву. (Чахьинди Сейран аьжайибди гъилигиган, хил запIри.) Зарафат вуйиз!
СЕЙРАН. Гьясан, гьич кIули ахърадарзу: цепер али трахтур гьациб йишв’ин авария хьуб…
ГЬЯСАН. Думу вари йиз тахсир гъабхьну. узуз, гараждиан удучIвурайиган, трахтур ужуди адруб, аьгъяйзуз.
СЕЙРАН. Хъа удучIвну гьаз вува?
ГЬЯСАН. Председателин ляхин гъабхьну. Жара машин адар, удобрение чарасуз гъи дубхну ккунду, кIури…
СЕЙРАН. Дурар гьацдар гафар ву. ИчIи гафар.
РУСТАМ. Дюз кIурава, Сейран.
СЕЙРАН. Хъа закур гьадму ляхин суддиин гьял апIруси гъабшиш, фици хьибди? Дугъу чан гафар гардандиъ дисруси авуз? Амур гъапIунза, кIуринхъа?
ГЬЯСАН. Аьгъдарзуз…
РУСТАМ. Узуз аьгъязуз: дисурдар! Думу жара инсан ву. Учвуз, дугъкан председатель фици гъахьнуш, гъяркъюнчвузки! Думу саб гаф кайидарикан дар. Кьюб маш гъяйидарикан ву.
СЕЙРАН. Вари тахсир явуб хьибди, Гьясан. Гъабши зарарнан пулра увкан ктабгъиди.
ГЬЯСАН. Дюз ву. Узхьан гъушундайишра шуйи. Хъа думуган дугъу жара фикир апIуй. Гьятта собрандиинра кIуйи: сасдар механизаторар гъапибдихъ хъпехъурадар!.. Чпиз чиб аьхюди рякъюра!.. Хъа магьа, хъпехъиган, гъабшиб…
РУСТАМ. Милицияйин силисчи гвачIнин ухди ихь гъулаз адахъна. Дугъу силисра гъадабгъура.
СЕЙРАН. Дурариз ккунди айибра саб бицIи багьна ву. Инсан дурарин бацаригъ гъядряхъри!
ГЬЯСАН (хажалат кади). Гьаци шула…
РУСТАМ (мюгькамди). Шуладар! Я хьидира дар!
Сейран ва Гьясан дугъаз тяжубди лигуру.
СЕЙРАН (сикинсузвал кабхъну). Фици?!
РУСТАМ. Гьаци! Председатели амур апIруган, узура айза кабинетдиъ. (Гьясназ.) Дюз вуйин?
ГЬЯСАН. Ву.
РУСТАМ. Сарун?!
СЕЙРАН. Чан дуст уьрхюра, пиди сарун. Дугъу фукIа гардандиъ бисидар.
РУСТАМ. Гардандиъ бисуз гъитру! Мажбур шулу!
СЕЙРАН. Фици?
РУСТАМ. Магьа гьамци! (Магнитофондиин тIуб илзигуру).
Магнитофондиан улхурайидарин сесер гъюру. Сабпи сес: «Закуриз илдипуз шулдар. Узу, гъи гъабхурза, дупну, гаф тувназа!» Кьюбпи сес Гьяснануб ву: «Йиз трахтур чIуруди айиз. Гараждиъ рас апIуз дебккназа». Сабпи сес: «Жара мумкинвал адар, айиш, узу увуз кIурдайзаки». Гьясан: «Председатель, узу яв гъаври шулаза. Гьякьикьатдиъра, трактор ужуди адар. Гъябгъюрайи рякъюъ гъаркI хьуб мумкин ву». Сабпи сес: «Эгер фукIара ляхин гъабхьиш, узу жаваб тувурза. Дидин уву фикир мапIан. Саб сяаьтнан ляхин вуда!» Гьясан: «Узуз кIулар ккадагъуз ккунди а, дупну, фикир мапIан. Асуллагь. Магьа Рустмазра дидкан хабар а». Сабпи сес: «Ихь артухъан гафар гьич гьазкIа дарихь. Узуз ккунди айиб – удобрение гъи складдиан чарасуз хуб ву. Хъа трахтур рас апIбан бадали увуз ккунибкьан йигъар тувурза. Хъасин.». Гьясан: «Увуз йиз гъаври хьуз ккунди адарвуз». Сабпи сес: «Гьаз дици кIурава? Узу яв гъаври шулаза, хъа жара чара адар. Абйири дупнайиганси дубхьна: чара адрури чинчарихъди уьл ипIуру». Гьясан: «Хъа дурар дюднигъ гъярсиш…» Сабпи сес: «Узу ув’ин инанмиш вуза, Гьясан. Лазим кагъзар бухдихь хьа»… Музыкайин сес утIубччвуру.
РУСТАМ (тIуб илзигну, музыка дебккри). Вешественное докозательство! (ТIуб завуз запIру.)
СЕЙРАН. Далилси ишлемиш апIуз шулдаринхъа, фукIара гъабшиш?
РУСТАМ. Шулу. Силисчийира гъадабгъну. КибикIну, тувунза.
ГЬЯСАН (Рустмаз). Хъа думу бикIуз фици кIваин гъабхьнияв?
РУСТАМ (аьлхъюри). Аьяндар вуйин узу, господин Мислимов?!
ГЬЯСАН. Ваъ е-е…
РУСТАМ. Фу «ваъ е-е»? хъа гьякь кIуруси гъабшиш, узуз яв трахтур къайдайиъ адрубра аьгъяйзуз, председателин гафарра гьаз-вуш бегелмиш гъахьундайзуз. Натижа мициб шулу дупну, шли фикир апIуру?
СЕЙРАН. Ухьу аллагь кIул’ин али агьлариканси рякъюразуз.
ГЬЯСАН. Гъит гьадгъукьа ухьу кIваълан гьадраъри.
РУСТАМ. Удобрение хутIлариз дарарабгъиш, фу кIуза чпиз! Вари нири гъубхну. Саб хьуб шишал имиш. (Гьясназ.) Увхьан трахтур дебккуз гъабхьундарвухьан? Нир, фукьан гъапишра, рякъюз думукьан багахь хьтар аьхир!
ГЬЯСАН. Хъюгъюнза дебккуз… гъабхьундарзухьан. Турмузари отказат гъапIну. Увузра гъябкъюнвузки, фициб маш каш! Кьябура кьяляхъ зигуйи. Йирхьуб тоннтIан гизаф а! Хъа… фици гъабхьнушра, аьгъдарзуз…
РУСТАМ (зарафат кади). Хъа – магьа! (Хили чарпас улупуру.)
ГЬЯСАН (фикир кадиси, гъваиз лигури). Хъа удобрениейиан нириъ айи балгъвар гъийихундаринхъа?..
РУСТАМ. Гьамина гъюруган, диндира гъушунза. Яв трахтур фици дийибгънаш, аьгъявуз? КьацIкьацIиинди дубсна. Вазлиина тIибхуз гьязур дубхьнайи луноход ву сарун! Нирин гъирагъдихъди балгъварра дахьнайи. Гизаф дийихна. Химияйи дурар ккадаурин?
СЕЙРАН. Фикир апIинай гьа, фукьан зарарар гъапIнуш, сар касдин дюз дару амри…
РУСТАМ. Гьан, я кас… Гъубшу гъюран шурпа даршул.
ГЬЯСАН. Думу дюз ву гьа! Узура сакьюд йигъарилан ликриин шулза. Трахтурра дюз хьиди. Удобрениейинра саб акт апIур… Вари чпин йишвариин хьиди… сад балгъвар ктарди. Я дурарин суракьнаъ шлурра хьидар. Хъа духьну ккундийи… Дурар ихь, инсанарин, улихь фтин тахсиркрар вухъа?
РУСТАМ. Узу увухъди рази вуза, амма узхьан (Хилар жара апIури.) гьич саб жюрейинра кюмек тувуз шулдар. (Сейрандиз.) Сейран, уву фици учутIан ухди хъуркьунву мина? Дярякъру хилинццар ашулвуз гьа!..
СЕЙРАН. Хъа адарш, гьаз аьгъявуз?.. Сес кубкIиган, Наримандихьинди гъажаргъунза. Хъа мотоциклиз ургуб километр фу вухъа?
Палатайизди медсестра гъюру. Шубридра дугъахьинди лигуру. Рустам гъяркъю думу сакьюб секунддиъ раккнарихъ дийигъуру.
МЕДСЕСТРА (кIул т1убччвури, аьлхъюб кади). Хъа уву… фици-вушра гъафунва! Узуз гъяркъюндарзуз аьхир…
РУСТАМ. Ихтиярсузди гъюб’ан, багъишламиш апIин, сестраханум! Хъа… рякъюваликан гъулхиш – узуз рухнан бачукI азуз!
Вари аьлхъюру.
МЕДСЕСТРА. Гизаф вахт гъубшну. Гьамус…
РУСТАМ (кIул ис, медсестрайин гафар давам апIури). …удучIвишра шулу. Духтир гъюру вахт шула.
Хъана вари аьлхъюру.
ГЬЯСАН. Гьамус гъарахай. Гьааан, гьамус кIваин гъабхьнийиз. (Рустмахьинди лигури.) Рустам, узу гъидипури изан дапIнайи хутIлин месэла гьял апIруган, эгер уву йиз дугъри дуст вуш, хил алдабгъурхьа, кIуруси гъабхьиш, – лиг гьа! – уву рази махьан. Чпиз ккундуш, гьадму ляхнин пул бисри. Чпиз фу ккундуш, апIри! Му йиз увкан тIалаб вуйиз. Дарди гъабхьиш, узу гьарган йиз намуснан жазайикк гъуздиза. Гъеебхьунвуз? Гьаци гъабхьиган, абайин кIвазра рягьят хьиди. Дарди гъабхьиш, дугъаз лигуз шуладарзухьан.
РУСТАМ (солдатси дичIиргну дийигъну). Гъеебхьунзуз ва ляхин увуз ккунигансира апIурхьа, жанаби тракторист-аквалангист!
ГЬЯСАН. Гьамус гъарахай. Ихь гюзел сестрайин гьаз кефи ккибтру?
РУСТАМ (медсестрайихьинди илдицну). Дугъан кефи уьбгъяйиз, я жарарихьди уьбгъюз гъитайиз, узу (Мухриз хил йивуру.) дугъан ликарикк ярхи шалза! Шлин кефи уьбгъюру – гвачIиндин ахсрин? аку хядран?!.
СЕЙРАН (гъудужвну, Рустман гъюниз бачI йивну ва дугъан гафар кьатI дапIну). Увкан, фукьан илар гъапIишра, шаир шулдар, Рустам. Гъач, гъягъюрхьа!
РУСТАМ. Вари гафар гъюдучIвну. Йиз бахт гьамциб ву сарун! (Гьяснахьинди илтIикIну ва гипснаъ айи тIубар дидисну.) Ухди сагъ йихь! Дюн’я увуз ккилибгурайиб, аьгъю йибхь. Дидиз, уву адарди, гизаф тIагъру шула! (Улар уьлчIюкьюру, кIули икрам апIуру.) Мяълийирихъра хъебехъ, тIагъру дархьуз. (Магнитофон тумбочкайиин дивру.)
Палатайиан медсестра ва Рустам удучIвуру.
СЕЙРАН (Гьяснан хил дибисну, улариз лигури). Сагъ ишриву… ухди! Узу хъана гъюрза. (УнтIаз темена тувру.)
Сейран гьялакди палатайиан саки утIурччвуру. Гьясан, сацIиб вахтна кIул за дапIну ва мак гъапIу йишв’ин хил иливну, раккнариз лигури гъузру. Хъасин, улар уьлчIюкьну, кIул гутдиин дивру.
Перде
