Клад

Ганз

Пхе суртах латта комеди

 

Фудельга хьагойтараш:

БЕРСА, къона 1илманхо, этнограф
МАДИНА, цун нускал
РОЗА, цун йиша
АЬСЕТ, цун лоалахой йо1
САВАРБИ, цун даь-веший во1
1АДДАЛ, цун тайпах воккха саг
ХОЖ-АХЬМАД, 1илманхо-краевед
МИЛИЦИОНЕР
САГ1АДЕХАРГ

 

ХЬАЛХАРА ДАКЪА

ЦХЬОАЛАГ1А СУРТ

Ахкан 1уйре. Авансцена т1а, аьрда оаг1орахьа, хий уха кран а йоаллаш з1амигача беша йист я. Крана гаьна боацаш гуржий боал баг1а, лохера ткъовронаш мара гуш а йоацаш. Хенах тиша к1удал улл, лакхе мангала кий а яг1аш. Боала к1ал фаттан хьакханза йолча ардакхех даь истол латт. К1еззига д1ахо, лохо аьшка ч1ийнех яь картилг я, з1амигача бешах ков хьакъоастадеш. Цу картилга дехьа, сцена т1а ков да. Коа (аьттехьа) доккхача ц1ен цхьа пен ба, аьрдехьа кхоале я, к1ал газплитаи, дивани, истоли, г1андаши латташ. Сцена т1а, к1оаргален чу, коани1 яг1а. Коаюкъе, хьачувоаг1ачоа новкъа а йолаш, лоха, га д1аяьккха йиса, гударг яг1а. Бешара истол латташ йола моттиг коа хьачуваьнначоа б1аргагургйолаш яц, коаюкъе хьачуваллалца.

Беша латтача истола д1ат1ахайна, йоазон машинка т1а п1елгаш а детташ, чуийнна яздеш ваг1а Берса. Лакхе илг-фетинг дола коч ювх цунна, т1ехкарашта 1от1ахийца. Лохе спортивни хачи ювх. Истола т1а а, юххе латтача г1анда т1а а каьхаташ, книжкаш дада, гуржий боалаш чуболаш кад латт, боамбе гурматилгаш чуйола упаковка улл. Яздеш ваг1ашше а наггахьа боал багакхосс Берсас.

Цхьаннахьа гаьна т1а илли даха долалу оалхазар.

БЕРСА (ший болх соца а бий лакхе хьалхьож). Селасат да-кх из. Ма хоза илли а да цо доахар. (Вела а къежаш ладувг1аш ваг1а.)

Ц1аьхха аьрда оаг1орахьа аьшкаш тедача машинка ц1ог1а доалл, аьттехьа етта йолалу гон.

Х1а! Х1анз д1адоладелар хьона! (Бат эзе, катехе хьалбаьккхе лергашка боамби болл. Мангала кий 1от1а а тилле, цун 1ажараш шинна а кулгаца лергашта хьат1а а то1айий, ше даьдола йоазув деша 1охов из.)

К1еззига юкъ яьлча коана1арах хьачувоал папка бе а боаллаш воаг1а милиционер. Геттара кура кеп йолаш ва из.

МИЛИЦИОНЕР (коаюкъе ч1оагг1а когаш 1обетт). 1хьам-1хьам (ц1ен на1арах х1ама тох ч1оагг1а.) Яьй! Чухьа дий шо? Саг вий укх коа? (Ше-шийца.) Байнаб ераш?

Берсийна х1ама д1ахазац. Дешаш ваг1ачара ц1аьхха хьалъура а иккхе, шийна юхера цхьа г1аджи к1удали хьа а ийце, к1удалах г1адж а етташ, картилга юххег1олла хьал-1о вод из.

БЕРСА (ц1ог1а а детташ). Ц1оз доаг1а! Ц1оз доаг1а! Ва-а-а нах, хьаарадовла! Ц1оз доаг1а!

Цо леладечох цецваьнна т1ехьашка воддашехьа а, гударгах ког д1акхийтта, 1овож милиционер. Цу ханна б1аргагу из Берсийна. Картах дехьа а кхоссавеле, д1ат1авода из цунна.

БЕРСА (лакхера 1от1а а хьежаш). Марша воаг1алва.

МИЛИЦИОНЕР (ше уллача сиха тепча йоаккх). Хьалдахийта кулгаш!

Берсийна х1ама д1ахазац, бакъда ши-ша хьалдолх цун г1аджи к1удали бе йоахкаш дола кулгаш.

(Берсийна т1ера б1арг ца боаккхаш хьалг1отташше а.) Малав хьо?

БЕРСА. Сона х1ама хьахазац, лергашка боамбеш доахк са.

МИЛИЦИОНЕР (д1ат1авахе ше хьабоаккх цхьа боамби). Малав хьо, ва, ях аз?

БЕРСА. Хьо малав?

МИЛИЦИОНЕР. Хьайга д1ахеттачунна жоп хьада, талбаш а ца етташ. Фу деш ва хьа укх коа?

БЕРСА. Укх аьтта лерга дика х1ама хозаш вац со. Вож а хьабаккхал сона боамби.

МИЛИЦИОНЕР. Аьрда кулг 1о а ца дохийташ, аьттигаца хьабаккха!

Берсас боамби хьабоаккх.

Т1аккха? Фу деш ва хьо укх коа?

БЕРСА. Со, 1а бехк ца боаккхе, укх коа вахаш ва.

МИЛИЦИОНЕР. Вахаш? Мишта вахаш?

БЕРСА. Нах мишта бах? 1о а вужаш, хьал а г1отташ, х1ама а дуаш, – иштта вахаш ва-кх со. Укх ковна да ва со.

МИЛИЦИОНЕР. Т1аккха участкови коа веча, из г1адж а яьккха т1а х1ана уд хьо?

БЕРСА. Участкови? Сона мича вовз хьо.

МИЛИЦИОНЕР. Со керда хьат1авена ва. (Дегабуаме б1арахьож.) Хье цхьаь ва хьо укх коа вахаш?

БЕРСА. Сесаг даь-ц1а яхай.

МИЛИЦИОНЕР. Сийсара... 1айха сийсара фу йиай дагадоаг1ий хьона?

БЕРСА. Из а 1аьдала органашта ха дезаш да?

МИЛИЦИОНЕР. Хьайга д1ахеттачунна сихха жоп дал.

БЕРСА. Сийсара аз йиай, самардийнахьа ийца маькхи, соахка яша ехка помидораши.

МИЛИЦИОНЕР (цецваьнна б1ара а хьежаш). Керта г1аьхьа вий хьо?

БЕРСА. Яьккха тепча а йолаш милици коа еча моллаг1а а вайнаьха саг ма хулий к1еззига керта тувлавеле. Ишта-м, кхы наха эг1аваьв оалаш х1ама дац. Вешта, цхьаболчарна хета-м хет...

Сихха тепча 1очу а елле, кхоален к1ал латтача истола т1а 1охов милиционер. Папка хьабоаст.

МИЛИЦИОНЕР. Укх ковна да хьо вале, Абзоев Берса хьо ва-кх.

БЕРСА (г1аджи к1удали бера д1а а яьккхе, милиционера духхьала д1ат1ахов). Ва. Со ва.

МИЛИЦИОНЕР. Документ хьахьокхал.

БЕРСА. Х1анз. (Ше яздеш ваьг1ача истола т1ара паспорт хъадахь.)

Милиционер цкъа Берсийна б1арахьож, т1аккха паспорта т1а хьож.

БЕРСА. Тара дий?

МИЛИЦИОНЕР. Фу?

БЕРСА. Копи оригинала?

МИЛИЦИОНЕР. К1еззига таралест.

БЕРСА. Тишвеннав, саг йоалайича денз. Хьалха тараг1а вар со цу новкъоста.

МИЛИЦИОНЕР. Диканд! (Паспорт юха д1алу.) Дото т1ехкар леладой 1а?

БЕРСА. Леладу. Вай даьша массане а леладаьд из-м. Кхы законо дийхка мичад из леладар.

МИЛИЦИОНЕР. Сога хьаенна ер заявлени я Сергиенко Марья Матвеевнас. (Каьхат хьабедолл.) Укх т1а йоах цо, ше яхача коа, 14-ча июле, бийсан шийтта сахьат даьнначул т1ехьаг1а, юкъах хьерчаш дото т1ехкар а долаш, чуиккха цхьа з1амига саг хиннав. Г1улакха тохкам бича, сона гучадаьннад, хьо мара дото т1ехкар леладеш з1амига саг укх са участка т1а воацилга.

БЕРСА (велалу). Хьа-хьа-хьа! Школе коа яха Марья Матвеевна йий 1а ювцар?

МИЛИЦИОНЕР. Я. Велар д1а а даьккхе хьадувца – хьо малаг1а г1улакх ийца вахав, бийсан шийтта даьнначул т1ехьаг1а къаенна моаташка яхача коа.

БЕРСА. Ж1али т1ехьадаьннадар сона.

МИЛИЦИОНЕР. Фу ж1али? Малаг1а тайпа?

БЕРСА. Довна т1ехьа баге яр цо хьайийттар. Тайпа хаттанзар аз цунга.

МИЛИЦИОНЕР. Ж1али т1ехьадаьннадар, аьнна, ши метр лакха йолча картах т1ехъэккха веза?

БЕРСА. Хьогараяр санна тепча хиннаяларе-м ца1 ма дарий. Из-м тенна, бирса ж1али дар, з1и т1ехьа а текхаш. Аз-м сахьат ма даьккхарий цу коа ваг1аш, карта йистера из д1а ца додаш.

МИЛИЦИОНЕР. Мичара воаг1ар хьо?

БЕРСА. Цу школа гаьна воаццаш вахаш воккха саг ва, Къуркъий Махьмад яхаш. Из волча вахавар со. Со этнограф ва, г1алг1ай 1аьдалаш тохкаш. Тхьоврарча замах цу воккхача сагага сайна къамаьлаш дувцийта вахавар со.

МИЛИЦИОНЕР. Школен коа сенна кхаьчав хьо, улицах 1о а ца воаг1аш?

БЕРСА. Школен коа г1олла хьавоаг1аш гаргаг1а я. Цул совг1а, улица т1а колд а яр, дог1а дийлха.

МИЛИЦИОНЕР. Дика да, дика да. (Каьхата лист д1алу.) 1оязъел объяснительни.

БЕРСА. Фу аьнна?

МИЛИЦИОНЕР. Ишта а дар, ишта а дар. Х1анзчул т1ехьаг1а, з1и т1ехьатекха ж1али меттел, дорхъенна ча цу школе коа сайна т1ехьайоале а цу Сергиенко картах дехьаэккхаргвац со, аьнна.

БЕРСА (язде хов). Объяснительни-м, даьра, язъергьяр вай хьона. Цхьа б1аь шу хьалха хиннадаларе халаг1а хургдар ер – ковна тоам бехаргбар. Вешта аз-м, сай дайнар цу ж1але даьгара хьадоаккхаргдар. Ишттала бирса ж1али лертт1а д1адехка деза, мукъа а даргдоацаш.

Объяснительни д1алу Берсас. Из йийша а йийше папка чу йолл милиционеро.

МИЛИЦИОНЕР (хьалг1отт). X1а, со вахар.

БЕРСА. Ц1ен-нана ц1аг1а яларе, чай моладергдар.

МИЛИЦИОНЕР. Хьаштдац. Баркал.

Коана1аргахьа болхача Берсахи милиционерахи кхеташ, хьачуйоаг1а Мадина. Цхьан бе, марх1а, бер доалл цунна, вокха бе т1ормиг ба. Йист ца хулаш т1ехйоал из.

БЕРСА (Мадинайна т1ехьа а хьежа, из ц1айоаг1аш ше цецваьлча мо, 1оттар а еш). Марша йоаг1ийла!

МИЛИЦИОНЕР (Берсага). Цхьаькха х1ама а дар са хатта.

БЕРСА. Хаттал. Хаттал.

МИЛИЦИОНЕР. Тхьовра со коа хьачуваьннача хана 1а леладаьр фу дар?

БЕРСА. X1а! Изи? Аз ма аьннадарий хьога, со этнограф ва. Хьалха юртарча кхашка ц1оз дессача, наха ара а байле, тазашта, ведарашта, кхерт1ой а г1ажамаш а етташ, таташ деш хиннад. «Ва нах, арадовла, ц1оз доаг1а! Ц1оз доаг1а!» - яхаш ц1ог1арч детташ, нах гулбеш хиннаб, ц1оз эккхаде. Из х1ама хозахийтта, цхьа ловзар мо болх бар аз баьр.

МИЛИЦИОНЕР. Боамбеш, т1аккха?

БЕРСА. Боамбеш... (Кисара боамбеш хьалдоах.) Дехьа а сехьа а ц1енош деш нах боахк укх гонахьа.

Аьшкаш тедача машинка ц1ог1а доал.

Се яздеш ваг1ача хана, тата новкъа хургдоацаш лергашка дехк аз ераш.

МИЛИЦИОНЕР (тамаш еш б1арахьеж). Х1а, дикадар 1алда. (Д1аволалушше а ког д1акхет гударгах.) Тхьовра а ког чурабоаккхачара ваьннав-кх со укхо. Ер гударг д1а х1ана яккхац 1а?

БЕРСА. Тха даь-дас говраш д1атувсаш даьг1ача каразах йиса х1ама я ер. Кхы х1ама дисадац цо леладаьчох. Еза йолаш лелаю аз ер.

МИЛИЦИОНЕР. Хьо тамаш йолаш саг ва. (Корта оагабий коана1арах аравоал.)

Цхьацца кулгаш детташ кхоаленна к1ал хьувзача Мадинайна д1ат1авода Берса.

БЕРСА (1оттаре). Ц1аера хьо?

МАДИНА. Ера, даьра-кх.

БЕРСА. Со б1арга ца гуш дукха ха йоландаь, саготденна ена хургьяь хьо.

МАДИНА. X1аув.

БЕРСА. Со-м хьона т1ехьава безам болаш хиннавар.

МАДИНА. Хьо-м т1ехьа ма воаг1аргвацар, къемата ди далцца со цига яг1е а.

БЕРСА. Х1ана ваг1ац со. Со-м сай во1ах б1аргтоха безам этта, саготденна ваьг1ав. (Дивана т1ара хьаэц бер.) Хьавел, папай во1, хьавел. Во мама я хьаяр. Папа цхьаь 1о а кхесса яхаяр из. Папа ахча хьадеш вац, йоах, дезал 1алашбеш вац, йоах.

МАДИНА. Сома ма ваккхалахь из х1анз. Сахиллалца наб яьяц цо.

БЕРСА. Чай дотта а саг воацаш ваьг1ав папа. Боалаш а буаш ваьг1ав.

МАДИНА (бер хьаэц Берсийгара). Хьона-м е чай а е к1аьнк а везацар. Уж хьай каьхаташ хилча, сагота вац хьо х1аманна. Сенна венавар из милиционер?

БЕРСА. Объяснительни язъяйта.

МАДИНА. Фу объяснительни?

БЕРСА. Ши-кхо ди хьалха, бус, цхьа воккха саг волча ваьг1а воаг1аш, ж1али т1ехьадаьнна, цигга школе коа яхача Марья Матвеевнай коа иккхавар со. Заявлени язъяьй-кх, йоккхача саго, бус саг коа иккхавар сона, аьнна.

МАДИНА. Хоза-м, даьра, да.

БЕРСА. Бехк бац цун-м. Цхьаь ма йий из. Бехказвала веза цунна, на1ар т1а а ваха. Вай юрта саг хургвац цо ца хьехаш.

МАДИНА. Вала хьо, бехказа а вала.

Мадина бер ийце ц1аг1а д1ачуйода.

БЕРСА (сесага т1ехьахьеже доккха са доаккх). Сох хьаьрча г1од да-кх хьо а.

Коана1арах хьачувоал Хож-Ахьмад. Бе дипломат йоалл цунна.

ХОЖ-АХЬМАД. Ассалам-1алайкум!

БЕРСА. Ва 1алайкум-салам! Марша а воаг1алва. Дика болх ба хьо воаг1аш. Тхьовра хьо дагавеха ваьг1ав со.

Кхоален к1ал 1оховш.

ХОЖ-АХЬМАД. Дувцал. Фуд керда?

БЕРСА. Хьо вар да ца1. 1а хьадувцал. Фу хиннад цу вай г1улакхах? Со-м етт бахкарга хьежаш ваьг1а лоамаро санна, хьога хьежаш ма ваг1ий.

ХОЖ-АХЬМАД (раьза волаш). Г1улакх яхий 1а? Г1улакх хургдолаш да. (Кисара хьалдаьккхе Берсага каьхатилг д1акховдаду.)

БЕРСА. Фуй ер? (1одеш.) «Райс Митчел». Ер-м визатка мара мичад. Гранд хьалой укхо?

ХОЖ-АХЬМАД. Хьол хьалхаг1а из дала саг вац. Д1ахьокха х1ама еза. Баьларий хьа болх?

БЕРСА. Бала боалл. Х1анз машинкаца кепатоха езаш цхьа глава мара йисаяц.

ХОЖ-АХЬМАД. Гранд хьакхаьчай. Вайцига виънена лургйолаш я. Ца1 хьонеи ца1 сонеи – шиъ - хьаяккха хьожаргда вай. Мичаб хьа болх? Хьахьокхал.

БЕРСА. Из ч1оаг1а дика г1улакх ма дий. (Сиха вахе ше яздеш ваьг1ача истола т1ара папка хьаяхь.) Ер ба-кх из, кхаь шера аз баь къахьегам.

ХОЖ-АХЬМАД (деша хов). «Социо-культурный уклад ингушей первой половины двадцатого века. Период до 40-х годов. Обряд сватовства и свадьба. Народный суд – кхел в системе обычного права. Полевые работы. Борьба органов государственной власти с обычаем кровной мести. Институт «Белхий» как способ социальной взаимоподдержки в ингушском обществе». Даьллахьий, ч1оаг1а болх ба 1а баьр-м.

БЕРСА. Со фу деш лийннав т1аккха, укх итт шера когаш хьекхаш.

ХОЖ-АХЬМАД. Дика в1ашт1ехьдаьннад. Ера-м воддаше а докторски яла мегаргйолаш болх ма бий. К1ант ва, воллах1и! Топонимех х1ама дац хьа укх т1а?

БЕРСА. Топоними хьона йитай аз. Х1а! Топоними ювцаргьяр-м аз лехав хьона. Из воккха саг! Са чудоаллаш йола г1алг1ай энциклопеди я-кх из.

ХОЖ-АХЬМАД (бегашта). Хьалхаг1а лечкъавеш лелаваь хургва 1а из.

БЕРСА. Лелаваьвац. Вовза-м сона из вовза дукха ха ма йий. Иштта дукха х1ама ховш вий хайнадац-кх, х1анзза мара. Аз материал язъеш Г1алг1ай мехка го баьккхаб. Мерий к1ал вахаш вола из х1анзза мара вайзавац. Из-м воккха саг хинна а 1ац – ганз я, бокъонца йола ганз! Хьадувцар мел хоза а дувц, образаш а кхувлаш. Ший а чам ба ч1оаг1а хьадувца. Анализ е а ма хой. Цхьа х1ама дувцаш ваг1аш, йоах цо: «Г1умкийи, черсийи аьлий хиннаб. Нохчий аьлий хиннабац, – йоах, – низ болаш нах хиннаб. Вай е аьлий а, е низ болаш нах а хиннабац – вай ц1и йолаш нах хиннаб». Хьажал мел к1оарга классификаци ю. Из ва-кх хьона, дийша воаца 1илманхо.

ХОЖ-АХЬМАД. Сона хьавовзийтал из. Мала яхаш ва из?

БЕРСА. Къуркъий Махьмад яхаш ва. Уккхаза, гаьна воаццаш, вах из. Цхьан хана къоала лийнна а ва. «Со нахаца къоала ахацар, – йоах цо цкъа. – Сога пулемет яр. Нахаца вийха водаш хилча сайна ши дакъа дехар аз – ца1 сайнеи, ца1 пулеметаи».

ХОЖ-АХЬМАД. Топонимика дика йовзий-хьог1 цунна? Дукха ц1ераш яр са, хетта а хетташ, нийса йий хьажа везаш.

БЕРСА. Цунна ца ховш-м х1ама хургдацар. Къоала ихача сага мишта ховргьяц топоними. (Ц1аг1а д1ачукхайк сесагага.) Мадина! Чай дел цига сихха, мича яхар хьо?

ХОЖ-АХЬМАД. Ц1аг1а я Мадина?

БЕРСА. Хьол хьалха хьачуяьннай. К1ира даьккхад догъяха яг1аш.

ХОЖ-АХЬМАД (кхы из дувца безам боацаш). Чай молаш ваг1а мукъа вац со. Топоними гулйича доалаш даларе-м... Дезал а ма бий кхаба безаш. Шиннахьа-кхаьннахьа товар да са д1адахьа дезаш. Декхараш а да хьагулде дезаш.

БЕРСА. Хьа ахча д1адала в1ашт1ехьа ца доалаш лел со.

ХОЖ-АХЬМАД. Ай, д1авала! Хьайга хилча хьалургда 1а. Хьо вац аз вувцара-м. Тикашкара декхараш да са хьадала дезаш. Яьй, сихаг1а баккхал из болх. Со хьавоаг1аргва хьона, цхьана д1адаха шаккхе а д1алургба вай из.

БЕРСА. Фу лургдолаш да вайна грандах?

ХОЖ-АХЬМАД. Шишша эзар доллар лургда, йоах, д1адахийта йиш яц из. Пособех фу хиннад хьа?

БЕРСА. О! Ши эзар доллар – из дика ахча да! Пособех а г1улакх хургдолаш да, Дала аьннадале. Министерстверчар йоах, из х1анз рецензеш язъе д1аеннай. Уж язъяь яьнна хьачуелча, ахча хьалургдолаш да.

ХОЖ-АХЬМАД. Кхоалаг1вар малав хьона рецензи язъер?

БЕРСА. Барсугов ва. Цунах дика тешаш вац со. Соца дика вац из.

ХОЖ-АХЬМАД. Дика язъергья цо-м. Болх дика хилча, х1ана язъяц из.

БЕРСА. Ревность, новкъост, ревность. Г1алг1ай меттала аьлча – яхь. Язйой-м дика ма дий из. Цо яхачоа т1ехьа хургболаш министерствербараш а ба.

ХОЖ-АХЬМАД (цхьа х1ама дагадеха). Х1а! Аз цхьа х1ама д1ахьокх хьога? (Дипломата чура хьалбоаккх аьшка ахчаш чудоахка целлофана т1ормиг.) Ераш моргаш дайнадий хьона?

БЕРСА (т1ормиг хьаэц). Фу ахчаш да ераш?

ХОЖ-АХЬМАД. Ераш Николай-паччахьа ханара дошо тумаш да, ераш дото сомаш да.

БЕРСА. Ер хиннад хьона ахча! Массад ераш?

ХОЖ-АХЬМАД. Тумаш ткъо да, сомаш – ши б1аь совг1а.

БЕРСА (дошо тумага а хьежаш). Мичара денад ераш?

ХОЖ-АХЬМАД. Антиквариатаца а, дошоца а г1улакх доаг1аш ма вий со. Цхьа коллекционер ва ераш дохкаш.

БЕРСА. Фу доаккх цхьан тумах?

ХОЖ-АХЬМАД. Х1анзара ши б1аь тума.

БЕРСА (ахча д1алу). Цхьа кхабилг йизза ер мо тумаш хилча, сайна ма та книжка а яздеш, ара а хецаш, д1аваг1аргвар укхаза.

ХОЖ-АХЬМАД. Т1аккха-м, тамаш хеташ ва со, 1а книжка яздергдарий хьог1, аьнна.

БЕРСА. Из а да бакъ. Ахчо саг тувлаву.

ХОЖ-АХЬМАД (хьалг1отт). Вахар со, яьй. Сихбелахь болх.

БЕРСА. Тахан варгва, Дала аьннадале.

Хож-Ахьмад накъа а ваьккхе кхоален к1ала юхавоаг1а Берса. Йиш локх цо:

Хьа ц1и лелаергья аз сайца,
Наькъах тийша къулба мо.
Хьа ц1и лелаергья аз сайца,
Са даьш чокхе бустам мо.

Ши эзар доллар хьалоре-м, 1а х1ана яхар! (Ц1ог1а тох.) Мадина!

Ц1аг1ара хьаарайоал Мадина.

Коа веначунга-м чай мича молийт 1а, сога мукъаг1а малийтал ер.

Чай оттаде йолалу Мадина. Раьза йоацаш, ювсаенна да цун лелар а, цо д1атоха кулг а.

Сомаваьларий к1аьнк?

МАДИНА. Ваьннавацар к1аьнк-м сома.

БЕРСА. Т1аккха? Хьадувцал, фу деш бар са уст-ц1аьй.

МАДИНА. «Фу деш бар». Д1абаг1аш бар-кх.

БЕРСА. Хье мишта енай д1ааьларий 1а?

МАДИНА. Х1-м. Аьлар.

БЕРСА. Раьза барий ераш?

МАДИНА. Раьза бар.

БЕРСА. Найца, ях аз-м.

МАДИНА. Ч1оаг1а бар. Дика къонах ва, йоахар. (Берсийна чай оттадий а яьле, дивана т1а 1охов.) Сона-м хац ер маца чакхдаргда. Иштта даьха даргдий вай?

БЕРСА. Мишта «иштта»?

МАДИНА. Коартол, шекар, чай – ше мел дар чуделле ц1аяйт со цар, цига хьал мел яхача хана.

БЕРСА. Яйт, хьо шоай йо1 йоландаь. Шоай йо1 яхийта безам ба цар.

МАДИНА. Кхо шу да-кх, со йоалайича денз, хьо лертт1а балха воацаш лела.

БЕРСА. Со-м воалл болх беш. Со миссел болх беш саг вац укх республике, Президент веце.

МАДИНА. Ва, даьра, къоалам хьекхаш-м.

БЕРСА. Школе а ва – хьехаш. Цул маьлехьа болх бац.

МАДИНА. К1ира кхо урок хьех укхо. Из болх ба? 1а хьаийцар цкъа базар т1а даххьал дац. Хьо мо дийшараш лертт1ача балха ба. Хьо, хье вошас д1аоттаваьча а саца ца тугаш, хьаваьлар.

БЕРСА (юа х1ама соца а йий, б1ара а хьеже, хьислахьа оал). Мадина, хьона хов, со даггара къахьегаш воаллалга. Кастта болх а дикаг1бар хургба. Ахча а хургда. Со сай книжка х1анз яздаь ваьннав. Цу д1ачуденнача пособех ахча а да хьалургдолаш, контрактах доаг1ар. Х1анзза Хож-Ахьмад вар укхаза. Гранд яккха г1ерташ хьувз из сонеи шийнеи. Шишша эзар доллар х1арачоа.

МАДИНА. Кхо шу даьннад 1а уж къамаьлаш ду, сона хьо вайзача хана денз.

БЕРСА (т1ачайха). Са сай болх ба, Мадина! Сона къамаьл ма дувца! Сона безац 1а бувца «х1ама йоаккха болх». Со 1илманхо ва! 1илманхо! (Мадинай футтаройна илли доаккх.)

Мута1аламага йодац со, мама.

Дешар хала да, яхаш, ловзара т1ера хургвац.

Мадина корта чубелле 1охов.

БЕРСА (маьршлу). Сона хийттар хиннаяц хьо. Сона моттар, кхыбараш санна, цу, б1аргашта меттел кепигаш а доахкаш, «ахча! ахча!», яхаш, удаш лелачарех хьо хургьяц. Сона ишта а хала да. Гонахьа мел волчоа дош хетац аз ле-ладечох. Сох эг1аваь саг хет. Кхыметтел тахан укхаза вена из милиционер а вар, керта г1аьхьа вий хьо?, яхаш, сога хетташ. Мел хала да хой хьона, улув оаг1ув боацача сага? Укх сай ц1енъюкъе мукъаг1а сай тешаме оаг1ув хургба моттар сона.

МАДИНА. Со а я-кх массабараш санна саг.

БЕРСА (цун дог айде г1ерташ, балам т1а г1олла кулг д1а а дахийте хьат1ато1аю, ч1оагг1а оал). Хьо массабараш санна яц. Хьо къонача 1илманхочун, Абзоев Берса, нускал да! (К1аьдаг1а.) Шек ма хила, Мадина. Болх а ахча а – шедар хургда вайна кастта. Массане а хул цхьацца халонаш. Со кхет 1а дувцачох. (Ше деш долча къамаьла хьат1айоаг1аш из йоацилга зув.) Хьо а тешац аз леладечох. Х1ама дергдац. Цкъа кхетаргья хьо.

МАДИНА (пхьег1аш д1аяха хъалг1отт). Амина я ерача дийнахьа д1алуш.

БЕРСА. Мала Амина?

МАДИНА. Хьа уст-йиша.

БЕРСА. Ай дика да-кх, д1алой. Хоза бакъахьа моттиг йий нийсъеннар?

МАДИНА. Я, даьра, цунна нийсъеннар-м...

БЕРСА. Саяр морг а йоацаш, ала г1ертий хьо? Дика да, дика да.

МАДИНА. Дика-м дар из, наьхадар мо д1ат1адахьа г1улакх укхаза хилча. Найц ма вий хьо!

БЕРСА. Са фу дахьа дезаргда цига?

МАДИНА. Хьона ховргда-кх – г1алг1ай 1аьдалаш тохкаш вола 1илманхо. Из д1айода моттиг хьал долча наьха моттиг я. Бриллиантови г1оз, г1алкхаш ца эце эсала хургда. Са а деза сайгара совг1ат эца.

Берсас вагг1ача шок тох. Делхача бера ц1ог1а хоз ц1аг1ара.

БЕРСА. Йоллелахь. К1аьнк ва велхаш.

Шаккхе а ц1аг1а чуболх. Коа хьачувоал Саварби. Беша латтача истолагахьа д1аволалу.

САВАРБИ. Яздеш ваг1а хургва ер-м. (Дош ца хеташ.) Писатель. (Д1а-юха хьеж.) Укхаза-м вац ер. Шалта ехкай, ала деза укх 1овдалга. Т1аккха, ехкачара юха хьайоаккхаш санна, хьаяхьаргья. Хьадала х1ама долаш мичав ер. Шийна шалта езе, лохаргда хьона.

Хьачувоал, г1адж лувзаш сихвенна воаг1а, 1аддал.

1АДДАЛ. Мичав ер?

САВАРБИ. Ди дика хилда хьа, воти. Со се ва-кх ер лехаш.

1АДДАЛ. Жи! Сиха хьавехал, цу ц1аг1а вале. (Кхоален к1ал 1охов.) Саггота из везаш ва со. (Кисара каьхаташ хьалдоах).

САВАРБИ (ц1ен ни1 йийле, д1ачукхайк). Берса! Ва Берса!

БЕРСА (ц1аг1ара хьакхайк). Д1авоаг1а! (Хьааравоал.) Марша доаг1алда. Ди дика хилда шун. (1аддалга.) Хьо вена дика болх ба, воти. Хьона т1акхача ца могаш, к1ира да со лела. Цхьа х1ама дар са, вицвенна, сай йоазон т1а нийсде дезаш. Каьхат дахьаш хьавоаг1а со. (Беша латтача истола т1ара каьхати ручкеи дахьаш юхавоаг1а.) Из хьалхарча хана маьр-вежараша несийна кхухьаш хинна 1а1а – хьан кийчдеш, мишта кийчдеш хиннад из?

1АДДАЛ. Цох х1ама, даьра, хацар сона. Ховр а дицденнад. Къавеннав, корта эг1абаьб.

БЕРСА. Ши минот мара езац сона, воти. Аз дукха гоавергвац хьо.

1АДДАЛ. Минот мукъа яц, минот. 1оязъел сихха заявлени. Тхоай к1аьнкаш ц1аг1а боаца мара-м, царга язъяйтаргьяр аз ер.

БЕРСА. Заявлени? Фу заявлени? Хьо а Саварбеца Германе д1аваха воаллаш ва?

1АДДАЛ. Гаьрмане-м адам ма дахадалара. Хьоар да 1оа-а тика юхе д1адекъаш. Кхо гали хьоара яздайта воаг1а со. (Бе доахка каьхаташ к1алт1адетт.) Ер операьци е ахча дехаш яздаь каьхат да, ераш пенси т1атохийта каьхаташ да. X1а! Ер да из-м.

БЕРСА (язде кийчвенна). Хьан ц1ерах язъю вай ер?

1АДДАЛ. 1ояздел: «Галва администраьци. Парашу аказат мине матеръяльни помаш, как малоимуши ветран турда». (Саварбега.) Даьллахьий, ма юхь йоацаш саг ва из вай керда хьат1авена галва администраьци. Ж1але багара т1ехк йоаккхаш мо хала да-кх цунгара х1ама йоаккхаш. Хьалха хиннара-м сай хьаша вар са.

БЕРСА (язде волавеннавац, цецваьннав из). Малоимущи?

1АДДАЛ (раьза воацаш). Х1аъа! Х1аъа! Малоимуши ветран турда! Кадай хьовза, кадай! Хьоар даггара д1адекъаш латт.

БЕРСА. Ц1а даьгад хьа, воти?

1АДДАЛ (эг1азне). Ц1а даьгадац.

БЕРСА. Пенси д1адаьккхад хьа?

1АДДАЛ. Пенци д1адаьккхадац – 1от1атехад.

БЕРСА. Хьо-м вац, т1аккха, малоимущи ветран турда: кирпишка боахам, балха боахкаш къонгаш, коа хьачухехкаш машинаш. Хьалъяа сискал а кхатилла дахча а доацаш, балха а воацаш, дукха бераш долаш вар ма вий малоимущи вар-м.

1АДДАЛ (эг1азваха). 1а фу дий! 1айха етта талбаш йитал. Заявлени 1оязъел. Сиха ва со. Гош д1атекхаш волча хана коа пайда хьачубахьаш хила веза саг.

БЕРСА. Пайда? Х1а, т1аккха-м хац сона.Саг1а дийха а пайда хьачуба безе.

1АДДАЛ (катехе каьхат хьадоаккх Берсагара.) Хьадал из каьхат. (Саварбега). 1оязъел из 1а!

САВАРБИ (вела а къежаш Берсага). 1оязъе из, фуд 1а дувцар? (1аддалга.) Сона ховргдац из, воти.

1АДДАЛ. Ой, деша ихавац хьо?

САВАРБИ. Д1а-м ихав. Х1ама 1омадаьдац-кх. (Берсага.) Вала сихаг1а. 1ояъзе из!

БЕРСА (саббаре). Язъергьяц.

1АДДАЛ (Саварбена б1арахьож). В1ашт1ехьа вий из саг?

САВАРБИ. Даьра вий-хьог1.

БЕРСА (маьршвелча санна). Хьадал из каьхат. (1аддала бера каьхат хьа а ийце, язде 1охов).

1АДДАЛ. Укхо дувцара-м, галва администраьце дувцар ма дий. Йолчара катоха езаш зама я ер, к1аьнк.

САВАРБИ. Даьра, я. 1а хьа ца доаккхе дахьаш саг-м воаг1аргвац.

1АДДАЛ. Х1аьта? Х1аьта? Кхо гали хьоара сона дуненна нийсса да.

БЕРСА (яздаь ваьнна, каьхат 1аддалга д1акховдаду). 1ояздел кулг уккхаза.

1АДДАЛ. Аз яьххача тайпара язйирий 1а ер? Ветран турда ва, аьнна, 1очуяздирий 1а?

БЕРСА. Яздаьд, яздаьд. Деррига а цу т1а да хьона.

1АДДАЛ. Х1аъа. Х1аъа. (Каьхата т1а кулг яздий, хьалг1отт сиха.) Со вахар. Ц1и яьлча мо администраьце хьалкхача веза.

БЕРСА (т1ехъакхайк). Сиха г1олахь, воти, сиха. Т1ехьавусаргва хьо.

САВАРБИ. Са даьсара, ч1оаг1а хьинар ма-д цундар. Ший дáкъа хьадоаккхаргдолаш ва воти.

БЕРСА (ч1оагг1а). Яьй! Воккха саг дикан т1а а вон т1а а водаш, сулхьа а доаккхаш, з1амаг1ашта хьехам а беш, ц1аг1а ваг1а веза, хьоара гали бахьан юрта го тувсаш а ца лелаш. Фуд цун к1алдиса?

САВАРБИ. Молодец-м ва. Хьо д1а мел вахача лелаш ва-кх из, уж ший гоама когаш детташ. «Пенси лакхдайта вода со, гуманитарни помощь хьаэца вода со, яхаш».

БЕРСА. Бат хьаьнъенна-м воаг1аргвац хьона из, укх наькъа-м.

САВАРБИ (дегабуаме б1арахьеже велакъаж). Фу яздир 1а цу заявлене т1а?

БЕРСА. Язде дезар яздир-кх. Сел писаваьнна лела мегаргвац саг. (Къамаьл кхыча деша т1а дерзадеш.) Т1аккха? Ишта а вешта а, 1ергвоацаш хилар-кх хьо.

САВАРБИ (уйлане). Да-а-а. Д1аваха воалл со укхазара. Каьхаташ в1ашт1ехьадаьннад.

БЕРСА. Беженций пособех хувца воалл-кх хьо вай Даьг1астен сигале.

САВАРБИ. Э-э-э, к1аьнк. Сигале-м массанахьа цхьатара я. Бакъда, хьайоаг1аш йола х1амилг йий? Из цхьатара яц. Хьоанал еза, хьоанал. Ч1оаг1а хьаьна мохк ба, йоах, из Германи. Шортта пособи лу, чу1е моттиг лу, т1адувха, даа лу. Цхьа ха яьлча болх а, вид на жительство а лургья. Цхьан итт шера шай-кай в1ашаг1 а теха ц1авоаг1аргва. Хьалха х1ара шера Сибарег1а договорах а ма ихадий вай.

БЕРСА. Ихаче, шортта кхийнаш даьд-кх, наьха мехка. Х1аьта вайбар х1анзза мара тоабала болабеннабац.

САВАРБИ (сонто къамаьл ду). Хьона-м х1ама хацар, к1аьнк. Х1ама хац хьона. Хьо хьай къоаламг а хьокхаш д1аваг1аргволаш ва. Шортта долаш воллаше а Баширар Мувса а ма вахавий цига. Х1анз квартира а я, йоах, шин шера шиъ «Мерседес» а ийцай, йоах. (Ц1аьхха лер хийце.) Яьй, со шинарча дийнахьа Москве д1аводаш ва дезал а ийца, цигара д1аг1оргволаш. Наькъа водаш ахча ма эший. Са ахча хьалой 1а?

БЕРСА. Йоацачунгара ворх1 т1акхийтача а яьккхаяц, йоах, хачи. Да-м дац. Ишттал ха яккха д1аводаш – даь-веший во1 ма вий хьо – къинт1ера а ваьнна дита мегаргдар хьона из. (Марх1а а иккхе, велха воаллаш мо кеп ю, бегашта.) Кхы дийна а долаш в1ашаг1кхетаргдий а мича хов вай.

САВАРБИ (д1атотт). Сога хьежжа-м, даьра, да. Д1аводаш волча сона хьадала дезар ва ер.

БЕРСА. Хьона кходаь со 1ерг-м вацар, даларе. Фу дергда вай. Цхьан бетта 1а сабардой, тешшаме долаш ва-кх хьо из.

САВАРБИ. Сабар мишта ду аз?

БЕРСА. Ца дой – д1аг1о. Ц1авеча д1алургда.

САВАРБИ. Кхаь шерал хьалха со ц1аваг1ац.

БЕРСА. Мохк а, гаргала нах а бита д1а ма водий хьо. Иззал х1ама дайна водача хьона, из сога доалла кховзткъа тума-м дош доацар да.

САВАРБИ. Дика да. Хила г1олда из а.

БЕРСА (ц1аьхха дагадеха). Яьй, из шалта хьа маца яхь 1а?

САВАРБИ (сабар а даь). Шалта аз ехкай.

БЕРСА (б1аргаш т1адоаг1а). Ехкай?! Ай сона хьая из, ма аьннадарий аз хьога.

САВАРБИ. Сона ахча деза.

БЕРСА. Цу ахчан даь йов ц1и! Сел даькъазваьнна в1ашаг1тоха дезаш дар из, даь-дас лелаяь шалта а ехка? (Саварбена б1арахьежаш латташ цхьа юкъ йоаккх.) Вир да хьо, Саварби! Боккъонца дола вир!

САВАРБИ. Яьй, фу де ях 1а сога?!

БЕРСА. Вир да хьо, ях! Вир! Хьанга ехкай 1а из?

САВАРБИ. Хьона вовзаргвац из. Цхьан сагага ехкай.

БЕРС. Сенах ехкай?!

САВАРБИ. Шин... (К1езига аьнналга кхетадаь.) А! Кхо б1аь долларах ехкай.

БЕРСА (коа г1олла хьал-1о ух, ц1ог1а а детташ). Воллах1и, ва дика къонах-м! Кхо б1аь долларах даь-дас лелаяь шалта а ехка, мехкара д1аводаш ва-кх ер. Укхаза-м Кавказа т1омара юккъера г1алг1а ма вий хьо! Цига мала хургва хьо?! Беженец! Фальшиви беженец!

САВАРБИ. Хьона ма ч1оаг1а дагайоалл из шалта!

БЕРСА. Йоалл, со сай даь-даь ви1ий-во1 воландаь!

САВАРБИ. Фуй я из? Аьшк! «Даь-дас лелаяь...» Цхьа дошо ганз ялара даь-дас йитар. Аьшкан шалта!

БЕРСА (царгаш хьокхаю). Хьона детта са дисадац са. Кхоана саралехьа 1айха д1аенначара хьаялахь шалта! Аз д1алургда хьона из кхо б1аь доллар.

САВАРБИ. Мичара лу 1а из? Х1анзза-м хьадала кховзткъа тума доацаш ма варий хьо?

БЕРСА. Из хьа бала бац. Саг1а дийха а, аз д1алургда хьона из. Иштта хьаяла езаш вар хьо из, лертт1а саг хьо хилча. Хьа санна, са а хиннав из лелаяьр даь-да.

САВАРБИ. Цо хьалой хьаяхьаргья-кх вай хьона из.

БЕРСА. «Хьалой – ца лой» укхаза дац хьона. Шалта хьаялахь.

Саварби д1авода.

Идиот! «Кхо б1аь долларах ехкай аз...» Хьаэца еза из, фуннаг1а даь а. Уж сайгара доллараш д1а а денна, хьаэцаргья-кх. Компьютер эца в1ашаг1тоха г1ерташ леладаьдар. Х1ама хургдац цох. Уст-йиша а ма йий маьре йодаш. Цунна фу дергда? Мичахьара лохаргда ахча?

Йитта кийчъя х1амаш а яхьаш ц1аг1ара хьаарайоал Мадина.

МАДИНА. Саварби варий из?

БЕРСА. Вар.

МАДИНА. Ма ч1оаг1а г1араш яр, оаш яьраш, к1аьнк д1а ца тхьовсийташ. Фу дар оаш къийсар?

БЕРСА. Хьога кхача дезаш х1ама дацар из-м.

МАДИНА (йитта кийчъяьча х1амашта юкъера хачи хьал а ийца). Укх хачена фу даьд 1а?

БЕРСА. Фу хачена?

МАДИНА. Хьай ц1енаг1йолча хачена. Ца1 мара а мичай хьа ер.

БЕРСА. Хьогга бус картах дехьатоссалуш хьайоастаеннай из. Д1атегалахь из. Кхоана ваха веза са.

Мадина х1амаш йитта д1аотт. Берса беша 1очувахе машинкаца язде 1охов. Цхьа ха яьлча коа чуэккх 1аддал.

1АДДАЛ (хьачувоаг1ашше а). Вошшийна вир!

МАДИНА (хьалъерз бога т1ара). Ди дика хилда хьа, воти.

1АДДАЛ (вувхьаш). Мича вахар ер ваха?!

МАДИНА. Мала?

1АДДАЛ. «Мала-мала?» Е хьа ц1ен-да я, яха, йовсар!

МАДИНА. Фу даьд цига?

1АДДАЛ. Даь дакъа даьд! Наьна голаш яьй! Мичав из?!

МАДИНА. Цигга беша ва хьона.

1аддал беш йолчахьа хьавод.

1АДДАЛ (Берсага, кисара хьалдаьккхе каьхат 1олеста а деш). Ер фу завлени я 1а сона язъяьр, ва б1идж! Укх юрта мел волча сага хьалхашка со сийдоацча ма ваьккхарий 1а!

Берсас, из хьайистхулашшехьа, лергашка боамбеш дохк. Цхьаккхача х1аманна гунахьа доацаш санна, ший болх беш ва из, 1аддал в1алла теркал а ца веш.

Берсийна тоха аьле г1адж лостаю 1аддала. Вокхо хьаураиккхе, гаьнах хьалъуллаш йола к1удал духьаллоац. К1удалах кхет г1адж. Истола гонахьа го боах цар, хьалха г1аджа духьала к1удал лувцаш удаш Берсеи, т1ехьа 1аддали волаш. Берса йистхилац. 1аддало ер къамаьл ду:

Д1адилла уллаш мо долча кхаь хьоара галех ма ваьккхарий 1а со. Сий доацаш саг! Е юхь а, е эхь а доацаш. Хьо саг валаре ер каьхатилгаш яздеш укхаза 1охайна а ца ваг1аш, хьай ц1енга хьожаргвар хьо, яа сискал йоаца хулла! Даь-да а вацар шун х1аманна пайдана, халхарах бухь бетта мара! На1аллет хила хьо фуна!

БЕРСА (ц1аьхха юха т1а а вийрзе, оззайий хьайоаккх г1адж). 1аддал! 1оъаравала укх коара! Са да дийна хилча хье де вухьаргвоаца къамаьл да 1а дер. 1оъаравала! (Кхессе д1акоайохийт г1адж.) Волле, ях аз!

1АДДАЛ (яппараш а еш коана1аргахьа волалу, г1адж хьа а ийце; гударгах ког д1акхийтта барталвода). Хьай Дала хайра ма долда хьох а! (Коани1 т1атехе аравоал.)

МАДИНА (цар леладечунна цецьяьнна б1арахъеж, Берсага хоатт). Фу даьд 1а цунна?

БЕРСА. Заявлени язъяьй.

МАДИНА. Фу заявлени?

БЕРСА. Тхьовра, со ц1аг1ара хьааравенача хана, малоимущи ва ше, аьнна, сога заявлени язъяйта венавар из, шийна хьоар даккха. Т1аккха аз, «ер воккха саг дика таро йолаш ва шоана, 1оха ца кхеташ, писалваьнна лел ер, хьоар ма лелаш укханна, аьнна, язъяьяр заявлени.

МАДИНА (цецъяьнна). В1ашт1ехьа вий хьо?! Иштта деш хулий из мо дола х1ама?

БЕРСА. Вац. Со в1ашт1ехьа вац. Киса дизза ахча долаш волашше а, мискача наха д1адекъача хьоара т1ара ши гали даккха г1ерташ лела 1аддал в1ашт1ехьа ва.

МАДИНА (раьза йоацаш). Хьо ва-кх массавар кхетаве г1ерташ.

БЕРСА. Массанедар сона хац. Из ца1-м кхетавир хьона аз, цхьа к1еззига. (Гуш да цкъарачоа Берса ше даьчунна ше а дукха раьза воацалга. Уйла еш а лаьтте, велакъаж из, ше бакъвеш мо.) Дика х1ама да, аз даьр-м, яьй.

МАДИНА. Да, даьра, воккха саг бег а ваьккха.

БЕРСА. Из яхац аз-м. Кхо хьоара гали шоаш кхача дезача кхоачаргда. (Бешагахьа д1аволалу.) Тахан ер болх сога хьабайта лаьрх1а бац-кх ераш.

Машинка т1а болх бе 1охов Берса. Аьшкаш тедача машинка тата доал цхьан оаг1орахьара. Вокхахьара хьахоз етта йолаеннача гонара тата. Берсас лергашка боамбеш дохк. Сцена баьдъерз.

 

ШОЛЛАГ1А СУРТ

Делкъелгахьа г1ерта ха. Кхоаленна к1ал даа х1ама кийчдеш хьувзаш я Мадина. Арара чувоаг1а Берса. Ший т1аьнк1ал боалла папка истола т1а 1о а билле, ч1оаг1а ц1имхара волаш дивана т1а 1охов из.

БЕРСА. Хий дал цигара мала.

МАДИНА (хий д1а а луш). Ма ч1оаг1а ц1имхара ва хьо. Фу даьд цига?

БЕРСА. Ахча хьаделанзар сона контрактах.

МАДИНА. Х1ана?

БЕРСА. Кхоъ рецензи яр цу са белха язъе езаш. Шинне во язъяьй.

МАДИНА. Х1ана? Бакъдар дий цар яздаьр?

БЕРСА. Х1ах1! «Бакъдар». Кандидаташеи докторашеи 1ояздича бакъдар ма хетий цох. Бакъдар дац.

МАДИНА. Т1аккха х1ана язду цар из?

БЕРСА. 1оязду-кх, са г1улакх д1а ца дахийта. Цар мел веннар аз вийна хиннав. (Папка хьабаьсте, рукопись хъалъйоаккх, листаш т1ак1алт1аетт.) Хийцца дика рецензи язъе йиш йолаш ма ярий укханна-м. Ай, «ереи-ереи нийсса дац, укхазара иштта хувца деза, ер д1адоаде деза», аьнна, язъяьяларе ца1 дар. Корта а болаш нийсса доацаш хьахьекха х1ама дац. Еррига пособи пайдана яц, аьнна, яздаьд-кх.

МАДИНА (бехк боаккхача хьисапе). Хьона нахаца тá хац. Из да деррига а.

БЕРСА (ураэккх). Фу де деза аз цу наха? Пхьошашта барташ дахеи?

МАДИНА. Барташ даха дезац. Рецензеш язъе езачарца хьалххе къамаьл де дезар. Духьала хургбацар т1аккха.

БЕРСА. Х1анз 1а де 1а хьехар. Хьо йисаяр сона. Къамаьл барайттаза даьдале а х1ама хургдацар. Из Барсугов ва из деррига кхестадер. Со гоама вар. Соца энгарал леладер. Х1аьта вокхо цох кхераш яздаьд. (Ше бувцачарех догкхардаш бат оз.) К1езига х1амаш я. З1амаг1чар г1алат хьаала, е кхыдола новкъостал де бац, чоалкогаш детта мара. Уж шоай к1езига догилгаш 1ото1аде магац, из пахашка яхь чуйоалла догилгаш. Х1ама дергдац. Дика рецензи язъергьяраш а корабоаг1арба вайна-м. Бакъдар яздергдараш. Болаш ба, Даьла хоастамца. (Кисара хьалдаьккхе ахча д1акховдаду Мадинайга.) Хьайна эшача, ц1аг1а дохкаргда 1а. Ишколера ахча хьаденнадар сона.

МАДИНА (ахчанна 1от1ахьож). Ер мара лаций 1а?

БЕРСА. Почтера хьаэца дезаш книжкаш да са «Академкнигера» дахкийта. Кхы гоадой юхадохьийтаргда цар уж.

МАДИНА (доккха са даьккха). Оффой, сел дукха деза-хьог1 уж книжкаш. Хьайна хачи эцаялара 1а, уж книжкаш а ца ийдеш.

БЕРСА (эг1азвода). Ер са болх цхьан хачеца а булургболаш ба! Духхьала киси хьат1ахьоарчадаь 1о а хайна булургболаш ба. Эшашдола книжка ца хилча д1абодац ер!

МАДИНА. Кхычар-м хачеш ийе а книжкаш ийде а доал в1ашт1ехьа.

БЕРСА. Кхычар лертт1а йола статьяш язъе в1ашт1ехьдалац. Иштта диллад укх дунен т1а – цхьаннаьнна хачеш ийе рузкъа дийкъад, вокхарна – хьаькъал деннад лертт1а дола книжкаш язде.

МАДИНА. Нийса-м дац из.

БЕРСА. Да, даьра, из-м нийсса. Нийсса хургдацар из, цхьаннена хачи а хьаькъал а денна, шоллаг1чунна е хачи а е рузкъа а ца делча.

МАДИНА. Доллараш хийцарий 1а?

БЕРСА. Кхувргдар уж хувца-м. Базар т1а д1авахача хьахувца мара дезий уж? Со почте хьалъэтта воаг1а.

МАДИНА. Дика да. Хьо чувоаг1ашше а даа х1ама а хьадаргда.

Берса аравоал. Цхьа ха яьлча коа хьачуйоал Роза. Из, хоза, мах бола г1ирс бувхаш, дошо х1амаш йоахкаш я. Бе целлофана пакет а, кхалнаха кара лелабу т1ормиг а боалл цунна. Оамала холуш сонто я из.

РОЗА (йоаг1ашше а). Долаш мукъаг1а дий шо укхаза?

МАДИНА (дукха безаме доацаш). Долаш да. Марша йоаг1ийла, йо1.

РОЗА (т1ормигаш 1о а дохкаш дивана т1а 1охов). Оффай, ер й1овхал. Ч1оаг1а к1аьдъеннай со-м. Хьалдахка в1алла мича деза шун.

МАДИНА. Мукъа-м валац...

РОЗА (1оттар еш). Яргьяц, даьра, хьо-м мукъа. Даь-ц1а аддал мичай хьо. Мича вахав ер?

МАДИНА. Хьо яле хьалхха д1аараваьлар, почте ваха. Укх сахьате чукхоачаргва из-м. Фу деш да шо? Х1ама дий шугахьа?

РОЗА. Х1ама-м дац. Шугахьа фуд? Могаш вий к1аьнк?

МАДИНА. Могаш ва из-м. Велх-кх каст-каста.

РОЗА. К1еззига ондаваьлча велхаргвац. Хьанна тара ва ер?

МАДИНА. Сона-м хац, ший даьна тара веце.

РОЗА (бат оаг1орайохийт). Даьна тара вале-м, дика хургва хьона из.

МАДИНА. Хьахал истол долчахьа. Х1ама кхоалларгда вай. (Даа х1ама оттаде йолалу.)

РОЗА (пхьег1ашка хьож). Мамас-м боча лелайора ер кружкаш. Ма ч1оаг1а айлаюкъе яьхай ераш х1анз.

МАДИНА. Берса ва-кх из. З1амига волча хана денз, уж кружкаш дукхаезар шийна, яхаш. Из ца1 мара лелаяц оаха-м.

РОЗА. Д1аоттае 1а. Ца1 ехача вожаш а д1айоал. Хьаял цу т1орме чура рулети печенеши. Сона-м езац из шун кхерза коартол.

Чай мала ховш.

Ц1аяха яьг1ай ма йоахий хьо, б1арчча к1ир доаккхаш.

МАДИНА. Ц1аенаяр со-м.

РОЗА. Фуд шоана новкъа дар? Духьал х1ама ала саг мичав укхаза. Новкъадар де а вац. Шоашта шиннена сискал яа магаций шоана. Нахах а ма дий ер-м эхь.

МАДИНА. Хьона дика ховш да-кх укх чурадар, д1аала ца дезаш. Фу вахар да ер, ц1аг1а эша х1ама эца ахча ца хилча, хьалъяа сискал ца хилча. Д1ааьлча, йийлхача, леткъача х1ама а ца хинна яхаяр-кх со.

РОЗА. Хоза-м да. Сискал а ца хилча, барт а ца хилча геттара дика тоалу ц1а. (Аьрдехьа етташ йолча гонара тата хезе.) Ираз дола нах-м даггара шоай боахамаш тоадеш ба. Укх коа-м дац кердадоалаш х1ама. Тха дас-нанас хьадаьчул совг1а 1от1акхийтта х1ама дац укхаза, т1ерадаьннадеце. (К1иръенна, коа зем боаккхаш, д1а-юха хьеж.) Беха кизгаб1алг, корашта хьакханза басар.

МАДИНА. Сенах хьокх из?

РОЗА. Даьле даха шун къа. Дика в1ашаг1кхийтта мар-сесаг-м, даьра да. Марас деш ца хилча, дукхаяхарг, 1айха хьаде деза. Со гой хьона? Марас даьчох тийша 1ийнаяларе, со а хургъяр, дуккха эшаш а долаш яг1аш.

МАДИНА. Аз кхо бутт баьнна бер ги а делла ду из? Укхо, х1ама д1ахьоадича, сабарде, са болх баьлча, тоалургда вай г1улакх, оал, хала ха я, вайна, массе хана а иштта хургдац.

РОЗА (дистб1араэккх). «Хала ха». Яц, хьо яха, яхь йолча наха-м ер хала ха. Нах-м, ца1аш мегаргдолча балхаш т1а ба, шортта алапеш а ийдеш, цох кхоачам боацаш шортта х1амилг а йоаккхаш. Вожаш ма даггара базарах боахк. Ер фуй? Укхо леладер фуд? Уж каьхатилгаш 1о а дехка доккхий къамаьлгаш а дувцаш. Укх керта т1ара чалг лургбацар аз цу балхах.

МАДИНА (ше яхачох ше а ца яшаш). Ер дезаш вац ц1ена доаца ахча.

РОЗА. Нана яла вай. Ч1оаг1а къамаьл-м да. Бага «фу», аьнна, малайк хилар вайна укхох.

Коана1арах чувоал Саварби. Газета т1ахьоарчадаь шалта йоалл цун бе.

САВАРБИ (воаг1ашше ч1оагг1а). О! Марша йоаг1ийла, йишилг. Фу г1ар я 1а укхаза ер? Хьо х1анз акхар яц хьона. Бокъо яц хьа укхаза ч1оаг1а ле. Акхар-м, хьо яха, арайоаккхаргья хьо.

РОЗА (хьалъайлуш). Со арайоаккхаргьяр ч1оаг1а хила-м, даьра, веза.

САВАРБИ (марх1аэккх). Хьаел, хьаел, марх1айоллийтал хье, йишалг.

РОЗА (д1атотт). Д1авалал. Хьоца ловзараш де-м маьл болаш яцар со.

САВАРБИ. Фу даьд цига?

РОЗА. Х1ама даьдац, тха дайна ираз мара.

САВАРБИ. Хьа х1ана дайнад ираз? Иномарка т1а ваг1аш инарал мо лелаш мар, в1ашт1арабаь боахам, Москве ухаш еш базар.

РОЗА. К1ордадаьдар ер-м дукха дувца. Яьй, фу хул хьа? В1ашт1ехьадаьларий хьа каьхаташ? Тха маьр-воша а ма вар цу Германе ч1оаг1а д1аваха безам болаш.

САВАРБИ. Шинарча дийнахьа – самолет на Москву. (Шок тох.) Швыть. Шоана йита воалл со ер Кавказ.

РОЗА. Бакъахьа воалл. Ший аьттув хьалаха беза саго, хи бухе иккха а, пешка юхе 1охайна а ца ваг1аш.

САВАРБИ (Мадинайга). Хьадоттал вешийяр, масаг1дола цхьа чаь пела. (1охов). Мича вахав ер?

МАДИНА (чай дотташе а). Укх миноте чукхача везаш ва.

САВАРБИ. Ер шалта я са цунга д1аяла езаш. Даде хинна шалта я ер. Цхьан сагага кхо б1аь долларах ехкаяр аз ер. Берса ч1оаг1а раьза воацаш а хьайза, юха хьаяьккха воаг1а-кх.

МАДИНА (къамаьла раьза йоацаш). Укханна сенна еза ер?

РОЗА. Пайда мел боацар хоз ма лой укханна. (Д1акховд.) Хьаял.

САВАРБИ (шалта Розайга д1алушше). Даь-дас лелаяь шалта мишта йохк 1а, сона езашше а, цох хьона деннар аз д1алургда хьона, цо а аьнна, хьаяьккха воаг1а со ер.

МАДИНА. Укханга ахчах йохка воалл хьо ер?

САВАРБИ. Ца ехкача валац, дукхаяхарг. Кхо эзар доллар х1аьта а деза сона д1аводаш.

МАДИНА. Укханна мичара доаг1а кхо б1аь доллар?

САВАРБИ. Из сона хац. Хьалургда-м аьннад. Сона бе дац, Дала тунгалгах 1очукхоссе а.

РОЗА (т1ак1алт1а а йоахаш шалтага хьеж). Х1анз фу де еза ер? (Корта эгабу.) Дото т1ехкар а делла лелаш ма вий ер. Шалта а д1аолла воалла хургва.

К1аьнк велхаш хьахоз ц1аг1ара.

МАДИНА (ц1енгахьа д1айолалу). К1аьнк-м велх.

РОЗА (Мадинайга). Хьо укхаза хьажа. Со йода цига.

МАДИНА (Саварбега). Кхо б1аь доллар ер мичахьара дала воалл сона мича хов. Кастта маьре йодаш уст-йиша а я укхан.

САВАРБИ. Я, ях 1а? Цун моттиг Дала тоайойла. Маьре а яха ма еза, ший ханнахьа. (Чувоаг1а Берса б1аргавайна.) Х1а, ер-м воаг1аш латт. (Беттара цкъа хьалъоза а йий, т1аккха 1очутехе д1акховдаю Берсийга шалта.) Хьахий, ер я-кх хьона из. Д1алелаергья-кх 1а х1анз.

БЕРСА (ч1оаг1а мах бола х1ама эцача тайпара д1аийце 1от1ахьож). Хьаяьккхар 1а ехкачара?

САВАРБИ. Даьра яьккхар, дукха хала-м. Хьаяла безам боацаш ч1оаг1а хьайзавар.

БЕРСА (тамаш еш). Х1м! Ер йохка воаллар-кх хьо. Кхо б1аь долларах.

САВАРБИ. Ца воалаш даьдар-кх аз из. Фу дергда, ахчо саготдича.

БЕРСА. Фуннаг1а мара укхох ца лой а, моцалла ца валар духьа мара йохка йиш яц ер мо йола х1ама. Ер мара х1ама дац, вай даь-даьх диса. Ц1енош х1ираша дохадаьд, вай арадаьхачул т1ехьаг1а. Мел леладаьр д1адаьннад. Ца1 сурт дац, цхьа пхьег1а, цхьа барзкъа дац. Ер дото т1ехкар а да, тха даьга цо хьаденна, даьгара сога кхаьча, ер шалта а я. Ераш лораде деза. Т1ехьено т1ехьенга а луш, леладе деза.

САВАРБИ. Хьай хьаштдале т1ехьенга а ле, хьай хьаштдале хила а кховса. Ахча хьалой 1а?

БЕРСА. Баьча балхах хьадала дезаш цхьа ахча дар са. Цох х1ама хиланзар...

САВАРБИ (сихвенна юкъеэккх). Хьайга хьадала кара ахча доацащ хилча, со сенна хьувзаву 1а, яьй. (Шалтагахьа кховд.) Хьаял шалта юха.

БЕРСА (шалта д1алац). Хьона д1адала дац, яхац аз. Ши б1аь доллар да сога. Х1анз к1ирандийнахьа маьре йодаш укхан йиша я. Цига дахьа дезаш дар са ер. Ца1 хургда-кх цох а.

САВАРБИ. Кхо б1аь доллар ма дарий вай дийцар.

БЕРСА. Кхо б1аь доллар сога дац, т1ера 1о а яьккха ц1ока д1а ца йохке. (Шалта т1ехкарах 1очуйолл.)

САВАРБИ (раьза воацаш мо кеп ю). Ловр хилда цох, качара х1аьта а варгвацар хьо. Хьадал уж ши б1аь!

БЕРСА. Д1аэца. (Кисара хьалдаьккхе ахча д1алу).

САВАРБИ (б1арг сийрдабаьнна). Бурок1алха кепатеха-м дац хьа ераш? (Ахчанга хьож.) Мегаргдолаш да. Х1а, со вахар. (Мадинайга.) Вешийяр, чай ч1оаг1а хоза дар хьа. Саг1а хилда. Со вахар. (Д1авода.)

МАДИНА (цар кьамаьл мел ду раьза йоацаш йист ца хулаш латт. Саварби д1авахачул т1ехьаг1а пхьег1ех катох). Доллараш-м д1а ма деларий вай. Х1анз совг1ата фу дергда вай?

БЕРСА (б1аргаш т1акъоарзаду). Дала дег1ар дергда! Дала дег1ар!

МАДИНА. Роза я хьона д1а ц1аг1а.

БЕРСА. Роза? Из маца енай?

МАДИНА. Хьо аравоалашше а енай. Сахьата укхаза, раьза йоацаш къамаьл деш а яьг1а, чуяхай.

РОЗА (ц1аг1ара хьаарайоал, Мадинайга). Йолелахь, к1аьнкага хьажалахь. Сона-м магац из соцаве. Ч1оаг1а делхаш бер да из-м.

Мадина д1ачуйода ц1аг1а.

БЕРСА. О! Марша йоаг1ийла, йиша. Дукха ха йий хьо ена?

РОЗА. Моаршал лолда Дала. Со ена-м тоъъала ха я. К1аьдъенна ц1аг1а д1ачуяьннаяр со. К1аьнк соцавовла аз, са а ло1алда, аьнна.

БЕРСА. Миштад г1улакхаш? Базар д1айодий?

РОЗА. Йодар базар-м.

БЕРСА. 1охал. Х1ама дуаргда вай.

РОЗА. Чай меннад аз-м. (1охов дивана т1а).

БЕРСА (х1ама даа волалу). Дика болх баьб 1а, ена. Цхьа-ши б1аь доллар дезаш ва со.

РОЗА. Кхы, б1аргаяйна дика хет-м, яхац.

БЕРСА. Б1аргаяйна а хет, дика. Х1ана хетац сона.

РОЗА. Сенна деза хьона доллараш?

БЕРСА. Мадинай йиша я маьре йодаш. Совг1ат эца ма дезий са. Укх Саварбе ши б1аь доллар д1адаьккха витар со, шалтах. Да ма дарий сога.

РОЗА. Дезац хьа-м совг1ат эцеи х1ама деи.

БЕРСА. Х1ана дезац? Сона ховчох маьре йодача уст-йишийна совг1аташ ийду 1аьдал д1адаланза да.

РОЗА (ле йолалу). Хьо нах санна вахаре, уст-ц1аьй берзабе а кхы мел дар де а ахча хургдар хьога.

БЕРСА. Нах санна вах со-м. Фуд аз даьр, нах санна ца ваьха? Букъхьалха борал да са, е когашлакхе лелаш ва со?

Аьрдехьара хьахоз детта диг.

РОЗА. Из детта диг хозий хьона?

БЕРСА. Даьра хоз. Син сов а ма даьннад. Х1анздолча дийнахьа цу оаг1орахьа гони, укх оаг1орахьара циркуляркеи – тата д1адоалаш-м дац лергера. Цхьа пачка боамби кхоачабаьб-кх аз, лергашка бийхка.

РОЗА. Из да хьона хьа дайна ираз! (П1елгаш д1а-юха хьувкхаш.) Гой хьона д1а хьалдеш латта в1ашт1арадаь ц1енош? Д1арадараш гой хьона? Хьачунна тара боахам бий укх гонахьа?

БЕРСА. Фу даьд укханна? Чуха тхов-к1ийле я. Вижа мотт ба. Вай дас хьалбаь, вай дерригаш 1одаь, хьалкхийна боахам ба-кх ер. Сона-м хезадац, укхох саго эсала боахам ба оалаш.

РОЗА. Хьаделла б1аргаш, яьй!

БЕРСА (ма даггара б1аргаш хьадийле, мотт арабайт). Т1аккха? (Ц1енхашта.) Яьй, хьо-м лаьрхх1а дов де енай мотт сона.

РОЗА. Енай. Сона хала да, шо наха хьадувцаш. Базар т1а хезад сона, хьа сесаг ц1аяха к1ира даьннад, яхаш.

БЕРСА (корта оагабу). Базар т1а вувцаш вале-м, д1адаьннад садар.

РОЗА. 1а дийша книжкаш да хьох дахараш. Бада т1а лечкъа а лечкъаш, з1амига волча хана денз 1а дийша книжкаш. Хьаькъал т1ехдахад.

БЕРСА. 1а дийшадаларе хьона а даргдар накъа.

РОЗА. Далла ба хоастам – ца1 дийшадац, се нанас йича денз.

БЕРСА (хьалг1отт). Т1аккха сона фу хьехар де йоалл хьо, цхьа книжка дийша йоаца?

РОЗА. Со уж дийшачарел иттаза дикаг1а ях. Сона эшаш дац уж.

БЕРСА. Дика да. 1а дийшадац. Бакъда, книжкашкара хьайга фу кхаьчад хой хьона?

РОЗА. Фу кхаьчад?

БЕРСА. Хьа марас хехкаш йола машина книжкаш дийшачар хьаяьй, хьа ц1аг1а латта паровой котел – цар баьб. Уж книжкаш дешараш а, книжкаш а хиннадецаре, хулчеш т1а а йийха юкъах маша а хьоарчабаь, кхо доаккхаш лелаш хургьяр хьо. Укхаза даьре коч а йийха, дошо з1и а элла сона хьехараш деш яг1аргьяцар.

РОЗА. Наьха дийшараш-м хьакимаш а болаш, на1ар т1а ухаш служебни машинаш а йолаш, даьра ба. 1а дийшар мича дахад? Дагадоаг1ий хьона, хьайга мел хала дешийтар? Хьога дешийта г1ерташ, стройка т1а балха яьллар хьа нана.

БЕРСА. Дагадоаг1а. Цхьан шера ваьг1ар со очно деша. Цудухьа сайга дешийтар доа ца де г1ерташ хьувз со.

РОЗА. Ер да хьа хьовзар?

БЕРСА. Ладувг1ал, яьй! Цхьа диткъига книжка яздеш кхозза халаг1а да хьона в1ашт1арадаь ц1енош дечул. Сога ахча дац доккхий ц1енош де.

РОЗА. Хьаде деза наха санна.

БЕРСА. Со мукъа вац. Са безам бац, ц1енош дар духьа, духхьал ц1енош дар духьа б1арчча вахар 1одилла!

РОЗА. Эг1аваьвий бокъонца?!

БЕРСА. Аз ц1енош дергда. Мичча хана а, сай йиш хилча. Ц1енош дарах, доалаш дац ер. Хьо моргачарна-м б1аь книжка яздаьдале а, сагах саг мича хет, боккха боахам цун беце.

РОЗА. Т1аккха сенна эш из дешар? Сенна хьег книжкаш яздеш къа?

БЕРСА (иронизировать ду). Доккхий ц1енош де хьег-кх, шортта ахча хьа а даьккха.

РОЗА. Даьра, хьег.

БЕРСА. Цхьа кховзткъа шу хьалха ваьхав, хьона-м хеза хургвац из, Беков Тембот яхаш цхьа г1алг1ай къонах.

РОЗА (кулг тосс). Д1аваккхал, даьллахьий, из-м хьанна везар.

БЕРСА. Пхи-ялх статьяи ши-кхо стихотворении язъяьй цо. Ладувг1ал!

РОЗА. Фуд т1аккха язйича?

БЕРСА. Цу хана дуккха а къонахий баьхаб кхы а – таро йолаш а йоацаш а, наха сий а деш, лоарх1а а лоарх1аш. Бакъда, х1анз мичай цар ц1ераш? Цар къамаьл, хьаькъал? Цар боахамаш? Тембота ц1и сийлахьа я тахан а, х1ана аьлча из санна болчар хьалбер ба къаман боахам. Из мо болчарца я са яхь.

РОЗА (елалу). Хьа-хьа-хьа-хьа-хьа! Байнарашца лелаю укхо яхь!

БЕРСА (эг1азвода). Байнарашца лелаяц. Къаман беркат хьакхоллаш болчарца лелаю! Къам в1ашт1ехьдоаккхаш боахкачарца лелаю! Хьадар санна хьаькъал долчарна мотт, ер республика шоашка доккхий ц1енош дайта, шоашта йолча феса в1ашаг1ъеллача санна. Бакъда, ер къам дешарца, 1илманца, экономикаца в1ашт1ехьа ца доаккхе, укхан доал ч1оаг1 ца дой, укх паччахьалкхенах паччахьалкхе хургьяц. Ер йохаргья. Ер йохе, шун в1ашт1арадаь ц1енош а дусаргдац. Укх кховзткъа шера кхозза ц1енах беха г1алг1ай ба дукха! Доккхий ц1енош хьайна дезе – де! Бакъда, со вита. Ма ювца сона хьай пхьег1а т1ара яхь! Сона а дезар доккхий ц1енош – даларе. Бакъда, массанех а хила йиш яц доккхий ц1енош ду дика къонахий. Къам хилац царех. Лор лор хила веза, пхьар пхьар хила веза.

РОЗА (к1аьдъеннача оазаца). Хьох-м хургвац хьона е лор а е пхьар а.

БЕРСА (ше из эшаяьлга гуш, маършвенна). Сох молла хургва. Хьадал ши б1аь доллар.

РОЗА. Хьалмаг1адоаккхаргда 1а. Хьай Темботагара хьадеха. Аз хала ду е доллараш хьа. Виро бахьаргбоаца мухь текхабу Москвера. Дийнахьа сарралца базар т1а яг1а. Хьо саго яхар д1ат1аэцаргдолаш вац. Хьайчох мара хьаькъал хетац хьона. Хьалъяа сискал а яц укхан ц1аг1а, «п1ижт1» мел аьннача хана даь-ц1а удаш лелаш сесаг а я, селхан-самардийнахьа даь хит1оара марх1а а делла. Ер ч1оаг1а хьаькъал долаш къонах ва! Со укхазара яхар. Хьай хьаштдолчча беса вахалахь. (Т1ормиг бе а белле коана1аргахьа йолалу).

БЕРСА. Йолле. Йолле. 1от1ахьежа укх дуненна хьай шоллаг1ча этажа т1ара.

Коара арайодаш гударгах ког д1акхийтте 1ойожачар йоалл Роза.

БЕРСА (велалу). Вай даь-дас говраш д1атийса караз хиннад йоах из цхьан хана. Х1анз вараш 1ункараухийт цо. (Ц1аг1ара хьаарайоалл Мадина. Цунна «х1анз 1а фу оал»? яхаш мо, хаьнаш т1а кулгаш а овттадий д1ат1аверз Берса.) Т1аккха?

МАДИНА (йиш еха). Кхы х1аманна сагота а вий! Мишта ваха веза укхаза, мишта?

БЕРСА. Миштеи. «Х1ах1а», оалаш, шийнна кхоаллаш.

МАДИНА. Х1анз фу ийца ваха воалл хьо саг йодача? Хьай даь-дас лелаяь шалта 1о а элла д1аг1оргва хьо.

БЕРСА (ц1ог1а т1ахьокх). Д1акъовла хьай баге! Аз ер шалта наьха кара йохийтаргьяц, хьа йиша къемата ди далцца маьре ца йодаш юсе а.

МАДИНА. Из-м г1оргъя хьона, в1алла хьо цига вахавац, аьнна а. Аз-м хьа сий хьалдаьлча дика хеташ ях.

БЕРСА (коа г1олла хьал-1о аха волалу). Дика деций сона, яьй? Са сий 1одожар кхераш ва-кх сона гонахьа мел вар. Воша, со дикача балха т1а а оттаваь, са сий хьалдаккха г1ерт. Йиша, сога в1ашт1арадаь ц1енош дайта г1ерт. Сесаг, – даь-дас лелаяь шалта ехка а, маьре йодача ший йишийна сога совг1ат а эцийта – са сий хьалдаккха г1ерт. Духхьала со се ца1 ва-кх, са сий хьалдалийта безам боацаш. Эг1аваь саг! Сайна керда-керда костюмаш а хувцаш, на1ар т1а ухаш 1аьдала машин а йолаш; цхьан киса дехкаш алапии шоллаг1ча киса йоаккхаш х1амеи йолаш, д1алела мара ца веза саг. 1овдал! Со укхаза, цхьан шера кий ийцача шоллаг1ча шера полтув эца а йиш йоацаш лел, демаша йизача улицашка блокнот бе а делла, бала ди кхаьчача боккхийча нахагара г1алг1ай 1аьдалаш д1аяздеш. Хайра укхох ма хиларг! (Ши кулг хьолтосс.)

Мадина техача санна ц1аг1а чуйода. Сцена т1а баьдъерз.

 

КХОАЛАГ1А СУРТ

Ди. Малх чубизаргахьа д1алеста ха. Делхаш дола бер эга а деш кхоаленна к1ал г1олла хьал-1о ух Мадина.

МАДИНА. Сабарде, сабар! Тахан ма ч1оаг1а корзаг1ваьлар хьо а! А-а-а. А-а-а! А-а-а! К1ордадаьд-кх ер к1орда-м! (Чувоаг1ача Берсийга Мадинас сихъенна хоатт.) Корадирий хьона ахча?

БЕРСА. Кхаьннахьа вахача цхьанне-м тиганзар дала (1охов).

МАДИНА. Мишта тиганзар?

БЕРСА. Иштта. Кхетий хьо, ца1 мара т1аювха хачи йоацача къонахчоа юхалург пхи б1аь тума дала безам болаш саг вац укх Назране.

МАДИНА. Вац, хьога юхадала хургдоацандаь. Хож-Ахьмадагара доаккхаргда аз, ма яхарий 1а?

БЕРСА. Даггара лехача кораваг1ац. Ц1аг1а а вац, базар т1а а вац. Яьй, т1ехьаг1а эца мегаргдецарий из совг1ат?

МАДИНА. Мишта эц 1а из т1ехьаг1а? Эцаш хулий из? Т1ехьаг1а фу хургда мотт хьона?

БЕРСА (эг1азвода). Т1ехьаг1а Америке цхьа миллионер лергва. Шийх дисача миллионах ах, цо васкет а даь, ший ца1 мара доацача циска хьожадергда, вож, ах уст-йишийна совг1ат эца ца могаш висача г1алг1ай этнографа хьожадергда.

МАДИНА (ше-шийца мо). Хабара-м шаьра дар вай. (Ч1оаг1аг1а.) Вешо фу аьлар хьога?

БЕРСА. «Аз хьо дикача балха т1а оттаваьвар, наьха сагага, Хумпаровга, г1уллакх а дайта, хьо лертт1а саг ва мотташ, йоах. Дика къонах а хинна балхара д1а ма ваьларий хьо. Со Хумпаровцар, хьо бахьан, ийг1а ваг1а, цхьа кепиг лургдац аз хьона», – аьлар. Хумпаровга боаца нах д1а а язбайта, царна хьалхара болх а беш со леле – лертт1а саг ва со. Сона ши б1аь тума доаг1а – сайнеи П1аженеи хьалхара болх беш лелача. Х1аьта Хумпарова ший кхоъи боацача наха хьалхара ворх1и доаг1а.

МАДИНА. Хьо х1ана г1ерт массарел а ц1енаг1а хила?

БЕРСА. Иштта саг ва-кх со, яьй! Га дахчан хул, кхера т1ох баь ба, со иштта саг ва.

МАДИНА. Иштта-м хьо ловча хилавалара...

БЕРСА. «Сона ца кхаьча», – яхий 1 а? Хьаала. Хьаала.

МАДИНА. Ях! Ях! Са а безам ба...

БЕРСА (юкъеэккх). Нах санна яха.

МАДИНА. Сона а дика хет...

БЕРСА. …сай нах лаьрх1ача. Ц1аг1а яа сискал хилча. Ц1ен-дас шеддар...

МАДИНА. ...1алашдеш хилча.

БЕРСА. Кхет со, Мадина, кхет. Массанех а кхет со. Сох кхета ловш вац цхьаккха а.

Саг1адехарг хьачувоаг1а коа.

САГ1АДЕХАРГ. Бисмиллах1иррохьманиррохьим. Даьла духьа... Саг1а...

МАДИНА (саг1адехарг шинне а теркалвац). Хьо кхетац. Кхетаре, хьо нах санна хургвар. Хьо дуне т1а мел вар кхетаве г1ерт.

БЕРСА. Аз ма аьннадий хьога, х1анз хала ха я вайна. Иштта в1ашкаэттад ер деррига а. Сатоха. Массе хана а иштта хургдац хьона ер. Кастта тоалургда са г1улакхаш.

САГ1АДЕХАРГ. Даьла духьа... Саг1а...

БЕРСА (Мадинайга). Д1алел цунна хьайга дале сом.

МАДИНА. Со ц1айода. (Саг1адехаргага.) Он хозяин. У него проси. (Берсага.) Хьай хала ха чакхъяьлча хоам бергба 1а.

БЕРСА. Ц1айода ях 1а? Х1анз массазлаг1а йода хьо?

САГ1АДЕХАРГ. Саг1а...

БЕРСА (саг1адехаргага). Подожди! (Мадинайга.) Аз йола аьнна енаярий хьо ц1айоаг1аш?

МАДИНА. Енаяцар. Кхы-м йоаг1аргьяц, саг т1ехьавалцца. Сай йиша маьре йодандаь, лертт1а найцагара доаг1а г1улакх мукъаг1а дайтарг ма дий аз, аьнна, енаяр.

Ц1аг1а д1ачуйода, ераш в1ашка мел лув, цкъа делхаш, цкъа тувш хинна бер а ийце.

БЕРСА (Саг1адехаргага). Слушай… (Кисаш к1алт1адоах, бохчилг 1оэгаду.) Видишь? Ничего нет. Хочешь, черешню дам.

САГ1АДЕХАРГ. Саг1а, саг1а давай. Рубль давай. Черешня – нет.

БЕРСА. Тебе рубль давай, жене рубль давай – где я столько рубль возьму? (П1елгаш д1а-юха хьувкх.) Вон, двухэтажный дом. Вот второй. Туда иди. Там проси.

САГ1АДЕХАРГ. Туда ходил... сюда ходил... Не дал. Прогнал.

БЕРСА. Давай вместе пойдем. (Д1аувзаву.) Будем хорошо просить. Я тоже бедни стал. Жена убегать стал. Кушать ничего нет.

САГ1АДЕХАРГ. Брат? (Юхасоц. Кхоаленна к1ал хьалъэлла уллача мангала кийна п1елг, т1ахьокх).

БЕРСА. Чего? Что?

САГ1АДЕХАРГ. Вот эта шапка возьми.

БЕРСА (ца кхеташ, хьаэц кий). Ну, взял.

САГ1АДЕХАРГ (ший керта п1елг т1ахьекха). Мине на голова положи.

БЕРСА (шийна 1от1атулл кий). Эта шапка свой голова есть! Иди! Иди! Рубль – нет! Шапка – нет. Черешня – есть!

САГ1АДЕХАРГ. Э-э-э! Зачем черешня. Рубль давай, шапка давай!

Ц1аг1ара сихха арайоал Мадина. Йист ца хулаш цхьан бе т1ормиги шоллаг1ча бе марх1а доаллаш бери долаш коана1аргахьа йода.

БЕРСА (1оттар еш). К1аьнкага дика хьажалахь! Даь-дас-дас лелаяь шалта уллае езаш ва хьона из. (Саг1адехаргага.) Слушай, у тебя жена есть? Дом есть?

САГ1АДЕХАРГ. О, есть. Таджикистан дом есть. Жена дургой село саг1а просит.

БЕРСА (коча к1алара шалта хьал а яьккхе, из беттара хьа а яьккхе, б1аргаш къерзадеш т1аволалу). А у меня ничего нет. Только кинжал. Рубль – нет, шапка – нет. А тебе, если не уйдешь – башка нет! Хочешь?

САГ1АДЕХАРГ (унзаравоал). Аллах1! Аллах1! (Д1авод коана1аргахьа).

БЕРСА. Иди домой! Таджикистан иди!

Саг1адехарг удаш коара араэккх. Ший бе йоалла шалта лосттайий ц1ен на1арах чухоаю Берсас, истола д1ат1ахов из корта хьал а лаьце. Иштта ваг1аш дикка ха йоаккх. Гаьна т1а дека долалу селасат. Берсас, хьалг1етте, стихаш еш. Ч1оаг1а г1айг1ане я уж.

Хена т1а дошо оалхазар даг1ар,
1уйренца декаш. Цо йоахар сога:
«Хьажал мел хоза да дунен дахар,
Д1адолх вай г1айтта, хьаволле соца!»

Аьлар аз цунга, йистхинна г1ийла:
«Ц1ералла иккха мерцад аз ткъамаш.
Хьо д1а ма г1олахь, са мерза уйла,
Аз йицъергйоацаш сатувса тамаш».

Ше-шийца лув, хъалг1етта коа г1олла д1а-юха а ухаш.

К1ордадаьд ер. К1ордадаьд. Д1акхоссаргда шеддар. Селлара хала хьадеш, цхьаннена эшаш а доацаш. (Беша латтача ший истола д1ат1авода. Истола т1ара папкаш хьа а ийдеш 1от1акхувс, цар т1ара йоазув 1о а дешаш.) «Социо-культурный уклад ингушей...» – эшаш дац! «Полевые работы…» – эшаш дац! «Обряд сватовства и свадьба» – эшаш дац! Ер а эшаш дац. Ер а дац эшаш. Ер а эшаш дац. Сона а дезац. Наха а дезац. Каьхат а д1акхосса, къоалам а 1обилла. Доккхий ц1енош а даь, цу юххье 1оховргва со. Массанена лакхера 1от1ахьежаргва. Т1аккха со дика къонах хургва. Вахаш саг хургва со. Боахама баьри хургва. (Папкаш т1аьнк1ала а дехке коаюкъе воал. Цу чурча белхий ц1ераш а йоахаш, цхьацца д1акхувс коа г1олла. Т1аккха халхавувла волалу. Коана1арах хьачуйоал Аьсет. Цкъарчоа цецъяънна б1арахьежаш латт из Берсá. Вокхоа из гац.)

АЬСЕТ. Сайре дика хийла хьа, Берса.

БЕРСА (халхавувлаш цунна хъат1а а волавеле). Дукха яхийла! (Из халхаяккха аьле, цунна т1аг1олла пхьарс д1а а бохийташ.) Йолле!

АЬСЕТ (цох юстара а ювлаш). Мадина ц1аг1а еций?

БЕРСА. Яхай из. Йолле!

АЬСЕТ. Чуйоаг1арг йолаш йий из?

БЕРСА. Яц. Геттара а яхай из. Геттара! (Пхьарс д1а а ухийташ д1ат1аг1ерташ кхоален к1ал д1аюг).

АЬСЕТ. Со-м йода т1аккха.

БЕРСА. Ма г1о. Ма г1о! (Юхасоц.) 1охал цу дивана т1а. Хьога хатта дезаш цхьа х1ама да са.

АЬСЕТ. Хатта дезаш? (1охов.)

БЕРСА. Х1аа.

АЬСЕТ (цецъяьнно). Хьахатта т1аккха.

БЕРСА. Дика з1амсаг вий со?

АЬСЕТ. Ва, даьра-кх.

БЕРСА. Хье дукха а езаш, со мо з1амсаг нийсвелча цунга маьре г1оргьярий хьо?

АЬСЕТ (елакъаж). Удаш г1оргьяр.

БЕРСА. Ереи-ереи х1ана дац, яхаш, цу хье яхачун са а ца дуаш, хье яхача яхаргъярий хьо?

АЬСЕТ. Хац сона-м. Шийна ха ма дезий цунна...

БЕРСА. Х1а-х1а! Цигга сацийта 1а! Иштта да шо деррига а кхалнах. Х1аьта кхалсаг маьра дагара хила еза. Маьра дагара хилац шо. Иштта я са Мадина а. Сога эггара халаг1а ха енача хана, оаг1ув хьал а лаьца д1аяха еза саг – из сона мух а яь, яхай. Х1аьта со, ер сай каьхаташ д1а-юха а кхайса воалл, акхарех ц1и тоха кийчвенна. Со з1амига волча хана денз, укх балхаца хьашт долаш со хилар хьисапе дац. Аз ер материалаш гулъеш итт шу гаргга йолча хана къахьегар а хьисапе дац. Хьисапе да, сога еначун, цун хьаькъалга хаьттача, хила деззача тайпара яха безам хилар.

АЬСЕТ. Кхалсаг денал доацаш х1ама я. 1а ма кхосса хьай болх д1а.

БЕРСА. Аьсет, хьо дмка, хьаькъал долаш йо1саг я. Сога хьайоаг1ий хьо?

АЬСЕТ (к1еззига еха). Мишта?

БЕРСА. Соца яхаргьйолаш.

АЬСЕТ. Ай… 1а фу дувц… Мишта...

БЕРСА. Х1анз, хьога д1айоаг1а со, аьнна, 1а дош лой, аз дутаргда уж каьхаташ, доага ца деш. Ца лой – аз ц1и хьалтох царех.

АЬСЕТ. Хьа хоза нускал да, к1аьнк ва.

БЕРСА. К1аьнк ц1авоалавергва. Нускал дутаргда.

АЬСЕТ. Цох х1ама хургдац.

БЕРСА. Хургда хьона!

АЬСЕТ. Нускал а ц1адоаг1аргда, к1аьнк а ц1авоаг1аргва. Хьай каьхаташ хьагулде. Вехе а ма хьовза. Цхьа хало йоацаш цхьаккха а г1улакх додац д1а.

БЕРСА (кулг тосс). Дош дац 1а дувцар а.

АЬСЕТ. Яхар со-м. Мадинайгара торт еш дола цхьа рецепт дахьа енаяр со.

БЕРСА. Х1аьта а дий? Из аз аьннар диц ма делахь. Харцдаьнна х1ама хуле, ховш хургъя хьо…

Аьсет д1айода. Сцена баьдъерз. Юха хьасийрдаяьлча ара баьдъенна ха я. Кхоален к1ал лампа йоаг. Хьалхашка боалаш чубола кади яьсса къаракъа шушеи латташ, истола т1а корта 1от1а а билла ваг1а Берса. Истола т1а, 1очутеха, шалта яг1а. Гударга йисте, оахкаш, хьалтесса йост латт. Ира бел улл. Коа чувоаг1а Хож-Ахьмад.

ХОЖ-АХЬМАД (шалта хьалъяьккхе, д1а-юха лостаю, юха 1очутох. Бетта чу 1очу а елла, 1оюлл). Ассалам-1алайкум.

БЕРСА (корта хъалъайбий, мекъо). Ва 1алайкум-салам. X1а. Хьо ва из?

ХОЖ-АХЬМАД. Фуд керда?

БЕРСА. Х1ама а дац, халахетарал совг1а. Вай активе (кисара ахча хьалдоаккх) пхийтта сом кагий ахчеи, этта эпсара кепи я, вай пассиве, маьре йодаш уст-йишеи догъяха сесаги да.

ХОЖ-АХЬМАД. Унзара болх ба. Цхьаькха къаракъа шуша 1от1а а менна, из шалта хьайна а теха ла ца лай, кхы х1ама дисадац хьона-м.

БЕРСА. Къаракъа шуша 1а хьаяхье, вай хьадергдолаш да-кх из.

ХОЖ-АХЬМАД (када чура боалаш багакхувсаш). Дика боалаш ба ераш.

БЕРСА. Ахьмад, фу хет хьона вай шинне леладечох?

ХОЖ-АХЬМАД. Сенах?

БЕРСА (хьалг1отт). Мишта сенах? Укх хьай а са а йоазонах ях аз-м? Хьо а ма вий, цхьацца статьяш язъеш а, топоними тохкаш а.

ХОЖ-АХЬМАД. Дика г1улакх да. Къаман эшаш болх ба.

БЕРСА. Мичад из къам? Тха даь-воша 1аддал да из? киса дизза ахча долаш къонгаш болашше а хьоара галена т1ехьаудаш лела? Е са даь-веший во1 Саварби да из, даь-дас лелаяь шалта а ехка доазол дехьа д1аваха г1ерта? Е хьо да из? е со да из?

ХОЖ-АХЬМАД. Вай дерригаш а да-кх.

БЕРСА. Д1алаьрх1ача, со-м лелацар къаман духьа а. З1амига волча хана денз книжкаех ваьллав со. Йоазонхо хила лерх1аш вар со цхьан хана.

ХОЖ-АХЬМАД. 1а беш бола болх ба-кх эггара дикаг1долча романал эшашаг1а.

БЕРСА (цо дувцар теркал ца деш). Из д1а баг1а 1аж гой хьона?

ХОЖ-АХЬМАД. Дика лета га я из.

БЕРСА. З1амига волча хана цу 1ажа т1а а ваьле, сага б1аргагургвоацаш книжкаш дешаш ваг1аш хулар со. Саг кхайкача а юхайистхилацар, се, ца1 де, коа эшаш хилча. Итт шу да аз къахьега. Итт шу! Х1анз-х1анз аттаг1а хургда, х1анз-х1анз ворда хьалт1аяргья, яхаш. Хьона хов, аз мел къахьийгад. Малаг1ча г1ода? Малаг1ча г1ода? Сох теха да ер? Фуд сога кхаьчар? Воша соцар ийг1ав. Йиша, сога, эг1ор да хьо, аьнна, г1ар яь, яхай. Сесаг йийлха а йийха еддай. (Гударга д1ат1авода. Бел хьа а ийце лаьтта ахка волалу.) Ер гударг оахкаш воалл со х1анз. Са даь-дас говр д1атийса караз хиннад ер. Казахстане веннав из, д1айхача лазарах. Й1овхал т1а а ена, метта уллаш, харцлувш хиннав из. Харцле волавелча, ший ткъо шу хьалха хиннача говрага кхайкар, йоах из. «Йорг1аш! – оалар йоах цо. – Хьий, хьай даьна яха хьо, Йорг1аш!» Из Йорг1аш д1атийсача каразах йиса гударг я ер. Йокъаенна к1арцхал хиннай ер. Ч1оаг1а дахча я к1арцхал. Гой, х1анз а миштай. Ер гударги, цу истола т1а улла шалтеи мара х1ама дисадац цу са даь-даьх. Х1анз ер а хургьяьц. Новкъа я ер наха. Когаш д1адетталу укхох. Барталаух. (Бел 1о а йилле 1охов.) Са даь-да. (Велакъаж.) Воккха артист хиннав, йоах из. Готаца-мангалца дукха чам болаш хиннавац, ловзарца-пандарца мара. Дезал а кхийна шовзткъеи итт шу даьнна волча хана а т1ехьа кагийча наха д1а-юха кхувлаш хиннав, шоашца сакъерда. Цкъа иштта на1ар т1а баьхкаб цунна. «Ваг1ац со, кагий нах. Кетар тиша я са», – аьннад, йоах. Х1аьта а витавац: «Д1авала! Фу кетар ювц 1а? Хьо воацаш сакъердам хилац тхона!» Кхыча юрта баха безаш хиннаб ераш. Юрта д1ачуводаш, кхесса д1аяхийтай са даь-дас ший кетар. Кхаь ден, кхаь бус дуаш-молаш, сакъердаш а баьг1а, ц1абаха тохабелча, даь-да хьайзав: «Аьъ! Са кетар-м яц. Мича яхай са кетар?» – аьнна. Циггача фусам-дас ший ц1ена кетар хьаеннай укханна: «Ер д1ат1айийхе ц1аг1о. Хьаяр хьакорайича, аз ц1аяйтаргъя», – аьнна. Иштта ц1ена кетар а яхьаш ц1авенав тха даь-да. Артист хиннав, бокъонца вола, артист. Цу хана баьхача наьха вахар дукхадезар сона. Шоаш хьадаьр дуаш шоай, дешаро-йоазоно толхабинза мотт лебеш, ц1ена г1алг1ай куц долаш баьхаб цу ханара нах. Цар леладаьр довргдоацаш, из ха дагайоаг1а боккхий нах байна д1абовлалехьа, цу заман т1ара сурт даккха г1ерташ лийннавар со. Х1анз чакхдаьннад. Цхьаннена а эшаш дац. Баста! Ж1але ц1оган к1ал г1олда аз хьийга къа.

ХОЖ-АХЬМАД. Боккъала лувш ва хьо, е бегаш бу 1а?!

БЕРСА. Топаш тоха д1аоттаваьр боккъала луй?

ХОЖ-АХЬМАД. Фу дувц цо? Рукописаш мичай, 1а кийчъяь?

БЕРСА. Тов хилар царех. Чилла хилар. Аз укх коа г1олла д1аегайир уж, михаца ураг1а г1ойла шо, хица хибухе г1ойла шо, аьнна.

ХОЖ-АХЬМАД. Аз лертт1а язъяйта ши рецензи енай хьона, шин профессора язъяь.

БЕРСА. Пособена яхий 1а? Цунна а ц1еро язйир рецензи. Из мо дика доагаш каьхат а, даьра, дайнадац сона, айса йоаккхача хана. Х1анз эшаш яц уж. Баркал. Дала дукха воахаволва хьо, Дала дукха воахаволва.

ХОЖ-АХЬМАД. Цу балха лакха мах баьб.

БЕРСА. Баьб. Сигала хьалбахаб из болх. Х1анз цигга г1етта лел. (Ураг1а хьал а вийрзе ц1ог1а тох.) А-у-у! Мичаб хьо, са болх!

ХОЖ-АХЬМАД. Кхоана д1адолх вай министерстве, хьа рецензеш д1ачуле. Ахча а хьаэцаргда 1а. Аз къамаьл даьд цига.

БЕРСА. Рецензеш-м д1а ма хьокхий 1а. Болх мичаб, болх?

ХОЖ-АХЬМАД. 1а д1ачубеннача болаш беций из?

БЕРСА. Аз д1а ма яхий хьога, аз из боагабаьб. Аз ц1аенаяр из рукопись.

ХОЖ-АХЬМАД. Фу? Хьай монографи меттел пособе рукопись а йоагаяьй 1а?

БЕРСА. Х1аув. Йоагаяьй. Чилла еш яхийтай ураг1а.

ХОЖ-АХЬМАД. Даьра да, хоза-м.

БЕРСА. Деций?..

ХОЖ-АХЬМАД. Мотт, истори, 1аьдалаш, литература, живопись – шедар к1алдиса латт вай, дукха да къахьега дезаш, яхаш, массаз дийцар хьо вецарий, массанена хьехараш даьр?! Мишта боабу 1а иззал баь болх?

БЕРСА. Д1аэца саг вац. Цхьа кица хезадий хьона, вирага г1а дувц, яхаш. Из да-кх. Вира сенна дувц г1анаш? Вира ший ба1аш мара х1ама дезац. 1а хьадаьр б1аргаго, хьаллаца саг вац.

ХОЖ-АХЬМАД. Со ва. Кхыбараш ба.

БЕРСА. Хьо хье ва хьаллаца везаш.

ХОЖ-АХЬМАД. Хьа ц1и х1анз а йовзац. Хьона 1айха хьадаьр д1ат1адахьа хац.

БЕРСА. Вовз. Вовз. Сага эшаш дац. Эг1аваь саг лоарх1. Х1аьта д1ат1адахьа хац, яхилга фуд? Со 1илма тохкаш саг ва. Со, пудар-басар а хьекха, маьхалъяла, кагийча наха т1айода йо1 яц. Цкъа ха йоаг1аргья уж мо дола балхаш эшаш. Тахан хьалха да.

ХОЖ-АХЬМАД. Тахан хьалха дац – г1аьххьа да. Вай мохк когаш т1а ураотташ боаг1ача хана эггара эшашаг1дар да из. Хьабар мо бола болх язбаьбац цхьанна а г1алг1ачо, вайнаьха тхьоврача ханах. Хьалха водачунна эггара халаг1а хул. Бакъда, къамо оалаш дола баркал эггара дукхаг1а цунна хул.

БЕРСА. Сона дезац из баркал. Сов хала да из даккха. Со турпал вац, сона «нах мо» вахалга деза, дикан т1а а волаш, вон т1а а волаш, сай дезал сискалца 1алаш а беш.

ХОЖ-АХЬМАД. Хургда из деррига а, сабарде.

БЕРСА. «Сабарде». Аз се масса шера 1ехаваьв хой хьона цу «сабарца»? Массе а хана классе дикаг1а дешачарех вар со, школе ухача хана. Школа яьккха воалашшехьа институте деша а вахар. Тха классе вар ши алап в1ашаг1долла а ца ховш, тха тайпах цхьа к1аьнк. Со сай тохкамаш де волалуча хана, итт шу хьалха Сибарег1а кетараш кхахьа волавелар из. Х1анз из Назране ши тика а йолаш, коа боккха боахам а болаш вахаш саг ва. Х1аьта садар хьона хьайна ма гой, шекар долча хана чай хилац, чай долча хана шекар дац. Вешийна а йишийна а со везац. Уж таро йолаш ба, со – вац. Со шоай волаш эхь хет царна. Аз, (дистб1араиккхе.)да ваьха ков тишдаьд, йоах.

ХОЖ-АХЬМАД. Дика да, х1анз фу де лаьрх1а ва хьо д1ахо?

БЕРСА (мисто велакъаж). Даьра, хац сона-м. Цкъарчоа е гударг д1айоаккхаргья аз. Т1аккха... Ер цхьа б1аь шу хьалха даларе-м – хьехах къулгаш даь а, саьргех тускараш даь а – ца1 дерг ма дарий аз. Цхьаннахьа мегаргйолча моттиге балха а ваха – х1ама йоаккхача – д1аволалургва-кх. Базар а ергья. Новраш д1адийча фу дар-хьог1, юха б1аьсти хьаяьлча?

ХОЖ-АХЬМАД (хьалг1отт). Хьа пособи а монографи а, деррига х1ана дац, аьнна са компьютера чу долаш долга хой хьона? 1а дувцар-м хабараш дар. Рецензеш аз д1ахьоргья кхоана. Хьай ахча хьаэцалахь.

Хож-Ахьмад д1авода. Берсас ше лаьтта оахкаш воаллачара топпара кхабилг хьайоаккх.

БЕРСА (цецваьле). Аьъ! Кхабилг. Еза а я ер-м. Тха даь-дас ганз еллайий-хьог1 укх чу.

Сцена баьдъерз.

 

ШОЛЛАГ1А ДАКЪА

ДИЪЛАГ1А СУРТ

Масса а хана хинна декораци, беши бешара истолги ца лаьрх1ача. Коаюкъе овлаш а доахкаш лаьттаг1ара хьаяьккха гударг улл.

Коана1арах хьачувоалл 1аддал. Саькха д1а-юха лекх цо б1аргаш. Ц1аьхха цунна б1аргагу кхоален к1аларча истола т1а латта топпара кхабилг. Сихха д1а-юха а хьежа цунна д1ат1аволалу из.

1АДДАЛ. Аьъ! Кхабилг! Ер йий-хьог1 из? (Кхабилга кулг т1ахьу.)

БЕРСА (ч1оагг1а). Ди дика хилда хьа, 1аддал!

1АДДАЛ (воагавича санна кулг юхадоаккх, хьесталуш). Дукха вахалва, к1аьнк! Дукха вахалва.

БЕРСА (кхабилг марх1а а елле, цунна кхоллар т1акхосс). Х1ама долаш венаварий хьо?

1АДДАЛ. 1хьм... Ер... Иштта... т1ехвоалаш хьачуэттавар со-м.

БЕРСА. Из дика да, из дика да.

1АДДАЛ. Захал маьре йода ма йоахий вай...

БЕРСА. Мала захал?

1АДДАЛ. Укх 1а йоалаяьчун... Мадинай йиша!

БЕРСА. Из моттиг, бакъдар аьлча, йолаш я.

1АДДАЛ. Со фу ала венав, аьлча... Хьа е да а е даь-вежарий а мичаб...

БЕРСА. Д1аваьннав шевар.

1АДДАЛ. Х1аъа. Х1аъа. Дика къонахий-м, даьра, бар. Цхьан ц1ен саг санна царца цхьан хьалкхийна ма варий со.

БЕРСА (цецваьлча мо). Вар, ях 1а? Хьалха из 1а хьоадеш мича хезад сона.

1АДДАЛ. Ой, мишта хезадац. Аз даиман д1а-м дийцад.

БЕРСА. Дага-м даг1ац.

1АДДАЛ. Аз фу ях аьлча, хьалхаваьнна цу саг йодача д1аваха кхоаччара саг вац хьа, боккхийчарех. Цудухьа венав со. Захалаш яхараш, ч1оаг1а чот я, бехке, ч1оаг1а ларх1а безаш нах ба. Пхиъ-ялх машин йизза нах хьалбахача сийлахьа хургда вайна. Из ала венав со хьога.

БЕРСА. Оай, из-м эшаш болх бацар. Се хьалг1оргва со-м.

1АДДАЛ. Г1оргвац, со дийна хуле-м. Иштта хоза дац. Тайпа, фу доацаш хулла я хьо? Шортта нах хьалт1абахача, т1ехьаг1а хьоцара лерх1ам а дикаг1а хургба уст-ц1аьй.

БЕРСА (раьза хинна саг санна). Даьллахьий, 1аддал, ч1оаг1а вошал да 1а х1анз сона дер.

1АДДАЛ. Оай, из а ца дой, фу тайпан нах да вай. Сом шун даьца дукха тух-сискал диа саг ва. (П1елг оагабий велакъаж.) Хьо хийравала ма г1ерта хьо. (Питаме б1арахьеже.) Из... Из фу кхабилг я хьа марх1а йоаллар?

БЕРСА (дош ца хеттачох). Ай ер-м цигга бешара кораяь топпара кхабилг яр. Къаьна кхабилг я ер. Музее д1ачуяла воалл со ер.

1АДДАЛ (цкъарчоа д1аволалу, т1аккха юхасоц, лерге а вахе оал). Бакъдий сона хезар, яьй?!

БЕРСА. Фуд из?

1АДДАЛ. Ганз... Ганз яьккхай ма йоахий, 1а лаьттаг1ара?!

БЕРСА. Укх наьха метташ!

1АДДАЛ (д1ат1а а те1аш). Хьай 1ади лалва хьа, бакъдар аргдеце!

БЕРСА. А! А! Бакъдац. Бакъдац из. Фу ганз? Укхаза мичара йоаг1а ганз?

1АДДАЛ. Тха к1аьнк-м вар сийсара дувцаш.

БЕРСА. Фу йоахар цо?

1АДДАЛ (вел). Хи-хи-хи. Дика менна кеп а йолаш вар, йоах, хьо сийсара юрта юкъе. Дошо тумаш а дар, йоах, киса доахкаш. 1айха, коара ганз яьккхай, яхаш, дувцаш а вар, йоах, хьо. Х1ай? Яьккхайий 1а? Хьай 1ади лалва хьа, бакъдар аргдеце.

БЕРСА (доккха са даьккхе). Оффой. Сона дукхавезаш воккха саг ва, хьо, 1аддал. Цхьаннена а дийцадац, са доаллача дег1а. Хьона ца дийцача, йиш яц са. (Наха хазар кхераш мо шорттига дувца волалу, кулг-оамалца ше даьр хьа а хьокхаш.) Селхана да-кх! Из д1а улла гударг д1аяккха эттав со. Аьхкай аз из, аьхкай белаца а, ваба бетташ а аьхкай. Ч1оаг1а овла болаш га а ма хиннаяр. Ц1аьхха! Гонахьара оахкаш цхьа-ши т1оа со 1очук1оаргвелча (ши б1арг хаат1абайт, юха а сеце), цхьан ч1оаг1ача х1амах 1оттаелар-кх хьона са бел! Цхьа «г1арж», аьнна, тата а деш. «Хьай да ма хьокхалда хьа а, хьо а нийсбелар укхаза х1анз», – аьнна, меттад сона, цкъарчоа, из кхерт1о ба мотташ. Аз аьхка хьаяьккхача (истола т1а кхабилг 1о а оттайий, т1ера д1акхосс кхоллар), ер кхаба я-кх! «Х1ама-м х1аьта а хургъяцар укх чу», – аьнна, бертига т1ара хотта д1абаьккхаб аз. Цу чу ца1 йолга-м ховш ва со. Х1ана аьлча, еза я из – д1акхессача а итт кийла!

1АДДАЛ. Остопуриллах1!

БЕРСА. Бертига т1ара аз топпара д1абаьккхача, цу чу пахашк йоаллар.

1АДДАЛ. Кхы х1ама яцар?

БЕРСА. Сабарде 1а... Т1аккхача хьона аз, укх истола т1а 1оц1унт1ара а яьккха, 1оъоагаяьй из, сайна ма могга! (Юхасоц, 1аддала ше дувцачох фу хет хьажа.) Николай-паччахьа ханара дошо тумаш!!! Дошо тумаш доладелар цу чура 1олега!

1АДДАЛ. Аллах1! Аллах1!

БЕРСА. Хьалъяа сискал а йоацаш ваг1ача сона – мишта хет хьона?

1АДДАЛ. Мел дар, мел?

БЕРСА (лер хийце, куро, сомача г1араца). Коана1арах г1ув а белла, ц1аг1а д1ачу а дихьа, корашкара к1адаш 1о а эза, 1одагардича, нийсса кхо эзар дошо тума да-кх!

Гош мелденна 1ов1ашкаводачара, истол а лаьце, г1анда т1а 1олохлу 1аддал.

1АДДАЛ (халла). Мича... Мича дихьар 1а уж?

БЕРСА. Саг т1акхоачаргвоацача да. Ер да царех ца1. (Дошо тума д1акховдаду.)

1АДДАЛ (ахчах царг йохийт). Са да вахача кашора да, ц1ена дошув!

БЕРСА (катехе хьадоаккх, киса долл, бордаш т1а п1елг хьу). Т-с-с-с! Нахага дувца йиш яц ер. 1аьдала д1ахой, диълаг1а дакъа мара ца дуташ, шеддар д1адоаккхаргда!

1АДДАЛ. «Ч1икъ» доаккхаргдац укх багах, «ч1икъ»! (Лерге а вахе.) К1аьнк, из... д1а мичахьа лочкъадаьд 1а хьай дошув?

БЕРСА (дегабуаме, раьза воацаш мо). Хьона сенна деза из, 1аддал?..

1АДДАЛ. А! А! Сона-м, даьра, дезацар из. Из дий?.. Фусам-нана ц1аг1а мичай хьа…

БЕРСА. Яц.

1АДДАЛ. Кхераме я хьона, ишттал рузкъа а долаш, хье цхьаь укх коа ваг1а.

БЕРСА (кулг тосс). Со-м сагах кхераш вацар.

1АДДАЛ. Из пайдана дац!

БЕРСА. Сага дагадоацача д1адилла улл из.

1АДДАЛ. Яьй, хьона хаций из мичахьа улл?

БЕРСА. Сона хов.

1АДДАЛ. Хьона ховче, бус – дала ма дахьалда – шиъ-кхоъ саг чу а ваьнна хьада хьайгара дошув, аьнна, хьайна низ бой, фу де воалл хьо?

БЕРСА (шалта мукх лоац). Сога шалта я.

1АДДАЛ. Шалта фуй? Сога топ я. Со ухаргва бус хьо лораве.

БЕРСА (уйла еш мо). Даьра, акхарна из дагадохаргдац, ала-м, дац.

1АДДАЛ. Х1аьта? Х1аьта? Со хьалъухаргва, сай топ а яхьаш.

БЕРСА. Эшац. Эшац.

1АДДАЛ. Ухаргва, даьра. Тешаме зама яц ер. Акхар-м водавий саг а д1ахьу, цунга к1еззига х1амилг йолга шоашта д1ахайча. Со хьа, ийс доал мара юкъе доацаш, кхоаччара саг ва. Гаргала нах сенна беза, укх мо йолча моттиге оаг1ув хьаллоацаргбеце. Х1а, со вахар! Аз нах в1ашаг1тох вайна, захал йодача баха. Хоза низ болаш хьалт1адаха деза вай.

БЕРСА. Х1анз кара ахча а ма дац сога-м цига дахьа.

1АДДАЛ. Ахча долаш да. Ахча долаш да. Ткъаь итт б1аь тума хилча кхоачам бий?

БЕРСА. Ткъаь итт б1аь тумах кхоачам хила мег сона.

1АДДАЛ. Из долаш да хьона вай ц1аг1а. Балхара к1аьнкаш а 1оц1абеха беза. Тайпан юкъе а айса д1ахойтаргда аз. Со-м хьа даьца, цхьан нанас вича санна лийнна ва. (Д1аволалу.)

БЕРСА (т1ехьакхайк). 1аддал! Со фу ала воалл? 1а х1анз сайца леладеш дола вошал бахьан долаш, сай ганзах хьона дакъа дергда аз.

1АДДАЛ (юхат1авийрзе). Боккъала яхий 1а? Хьо боккъала луй? Х1ай?

БЕРСА. Шинарча дийнахьа хьавола, шийтта сахьат доаллаш.

1АДДАЛ (марх1аветталу). Дала дукха воахаволва хьо! Дала дукха воахаволва. Сона ха-м ховра, Лорса Абзой ви1ий во1 иштта хургволга!

БЕРСА. Ер са даь-веший во1 вий? Саварби.

1АДДАЛ. Дика саг ва...

БЕРСА. Во ма1асаг ва ер.

1АДДАЛ. Ва-те. Кхалсаго 1о-м ваьвац кхы вог1а.

БЕРСА. Согара, са даь-даь хиннача шалтах ахча даьккхар цо.

1АДДАЛ. Хьий Дала ваккха ер...

БЕРСА. Цунга, со хьайна дакъа де воалл, аьле, ч1икъ ма даккхалахь. Кепиг лургдац аз цунна. Во ма1асаг!

1АДДАЛ. Ма лелахь, гурашк ма лелахь!

БЕРСА. Х1анз волле. Хоза нах а, машинаш а в1ашаг1тоха.

1АДДАЛ. Тохаргья, уж вай захалаш цецбоахаш-м.

Аравоалаш волча 1аддалах а кхеташ хьачувоаг1а Саварби.

САВАРБИ (Берсага, араваьннача 1аддала раьза воацаш т1ехьа а хьожаш). Укх къаьнача цогало фу леладу? Массанахьа лелаш ма дий ер.

БЕРСА. Из-м г1улакха венавар. 1а фу леладу? Х1ама долаш вий хьо?

САВАРБИ. Со ях 1а? (Кхоален к1ал 1охов, к1ирвенна, духт1авала г1ертача сага хьисапе б1арахьож.) Берса, бакъдий из?

БЕРСА. Бакъда. Бакъда.

САВАРБИ. Хьайл? Даь-веший во1 ва ер. Сона хазалехьа, юрто дувцаш дий?

БЕРСА (тамаш еш мо). Юрто? Цхьаннена б1аргавайнав хьона со, цу бус.

САВАРБИ. Дукха дий ахча?

БЕРСА (дошо тума д1алу). Ераш моргаш кхо эзар тума.

САВАРБИ (батах йовлакх хьокх). Ер-м ц1ена дошув ма дий! Вожаш мичад?!

БЕРСА. Цхьанна а сага ховргдоацача.

САВАРБИ. Мичахьара даьккхад 1а ер?

БЕРСА. Цигга уллача гударга к1ал, укх кхабилга чу а доаллаш, лаьттах доаллар ер.

САВАРБИ. Вай даь-даьга-м мича хиннад цхьаккха а ахча. Мичара денад ер цига?

БЕРСА. Аз дукха уйла яьй цу г1улакха. Мичара денад хой хьона?

САВАРБИ. Мичара?

БЕРСА. Вай даь-дас 1аьдалах лечкъавеш, вай 1адахьалехьа лелаваьв ч1оаг1а в1аьхий черсий аьла. Цо д1аделла хила деза ер, сага ха а ца хойташ. Из ше дукха ха ялале НКВД-наькъан вийнав. Дошув дисад.

САВАРБИ. Д1а х1ана дийхадац из саго, т1аккха?

БЕРСА. Т1ехье йиса хургьяц. Массаг1а хул.

САВАРБИ (уйла ю). Кхо эзар тума. Х1ара тума шин б1аь тумах дохке а из-м ма дий (корта лоац) ялх миллион сом!

БЕРСА (г1улакхах вашаш). Хеттараг1а аьлча, ялх миллион гаргга да.

САВАРБИ. Хьахьий д1аэцал ер. (Ахча д1алу Берсага).

БЕРСА. Фуй хьа ер?

САВАРБИ. Из-м шалтах хьаденна ши б1аь доллар дар.

БЕРСА (юхакховдаду). Д1авала, дезац. Х1анз шортта долаш ма дий сога.

САВАРБИ. Аз хьаэцаргдац хьона из! Даь-дас лелаяьча шалтах даь-веший во1агара мишта эц ахча?

БЕРСА. Наькъа водаш эшаргда хьона!

САВАРБИ. Ца вахача фу дар-хьог1, яхаш, ва со-м.

БЕРСА (ахча кисадолл). Т1аккха-м хац сона, т1аккха-м хац. Ахча-м мел хилча а сона новкъа дац.

САВАРБИ. Дог-м даг1ац са д1аваха. Шовзткъа шерал т1ехваьннача аз фу леладу, сесаг, дезал а т1ехьабаьха, мохк, ц1а, гаргала нах а бита. Вáха моттиг я, машин я, яа сискал я.

БЕРСА. А! А! Д1аг1о хьо, д1аг1о. Укхаза 1ийна фу дергда 1а? 1а кхухьача боралах хьо дунен т1а канаваргвац укхаза.

САВАРБИ (увзалуш). Варианташ-м укхаза а яр. Цхьа итт эзар доллар даларе, вайцигара хьу Сибарег1а а кхухьаш, цигараяр укхаза хьал а кхухьаш, базар ергьяр аз.

БЕРСА. Итт эзар доллар. Мичара дахьаргда 1а иззал ахча?

САВАРБИ (дехаре). Хьайна корадаьчох 1а дакъа доре... Са да а ма ваьхавий укх коа. 1а 1айха а ма аьларий, из ахча...

БЕРСА (юкъеэккх). Фу ахча?

САВАРБИ. Из корадаь ахча... вай арадахьалехьа, д1аделла да из, аьнна.

БЕРСА (цхьа х1ама дагадехача хьисапе шийна кертах т1оара а теха). Даьра да! Сога-м ахча ма дий х1анз, цоге сулхьаш миссел! Хьона дакъа ца деш со 1ергвац. Бакъда, аз из хьайна деннад, аьнна, сагага хьоа ма делахь.

САВАРБИ (г1адваха). Со кхет! Кхет. Сона деннад, аьнна, хозе, дехараши дезараши шортта хургба.

БЕРСА. Цудухьа ях аз.

САВАРБИ. Яьй, из цогал ях аз, из 1аддал вий? Цу ахчан хьаж кхийтта, хьона мотт хьакха венав хьона из. Кепиг ма лелахь цунна!

БЕРСА. Ног1арт-м лургдац, ног1арт-м. Х1анз ч1оаг1а сагота ма хьайзавий ер-м, са уст-йиша йодача ваха.

САВАРБИ. Уст-йиша йодача?

БЕРСА. Х1аъа. Машинаш а нах а в1ашаг1тохаргба аз, аьнна, вахар из.

САВАРБИ. Цун фу г1улакх да, хьалха а ваьнна лела? Со ва хьа даьцца 1оваь даь-веший во1. Нах а аз в1ашаг1тохаргба. Машинаш а аз лохаргья. Хьайл, х1анз укханга? (Ахчан пачка д1акховдаю.) Д1аэцал ахча. Д1аэца, д1аэца. Базар т1а хьал а вахе, дикаг1дола совг1ат хьаэца. Тахан йодаш еций из?

БЕРСА. Я.

САВАРБИ. Со хьавоаг1а нах в1ашаг1а а теха! Совг1ат д1адолхаш хьаэцаргда вай. Хьо керда хинна найц ва. Цхьа моллаг1а даха йиш яц вай. Из 1аддал вий, из к1о ма велахь.

Хьачувоал милиционер.

МИЛИЦИОНЕР. Ассалам 1алайкум.

БЕРСА. Ва 1алайкум салам.

МИЛИЦИОНЕР («1оха» аларга ца хьежаш дивана т1а 1охов, Саварбена б1ара а хьеже, Берсага). Саг воаццача, хьога де дезаш къамаьл да са.

САВАРБИ (Милиционерага). Сога хьадел хьай къамаьл. Из а со а ца1 ва-кх хьона!

БЕРСА. Хьо д1аг1о, Саварби.

САВАРБИ (Берсага). 1е везе, со 1ергва!

БЕРСА. Д1аг1о хьо. Хьажа вай г1улакхага. (Саварби д1авода.) Хьадувцал. Ц1аькхаза а чуваьнна хиннав Марья Матвеевнай коа саг?

МИЛИЦИОНЕР (кхабилга п1елг т1а а хьувкхаш.) Хьажа мегий?

БЕРСА. Дика мег.

МИЛИЦИОНЕР (кхабилг хьабе а елле). Фуй ер?

БЕРСА. Глиняный кувшин кустарного производства. Произведен неизвестным мастером в Дагестане, в начале прошлого века. Объем – три литра. Использовался домашними хозяйками для хранения жидких молочных и кисло-молочных продуктов.

МИЛИЦИОНЕР. Мичара енай ер?

БЕРСА. Самарча бийсан гударг оахкаш воаллаш, укх кулгашца, цу д1арча к1оага чура хьалъяьккхай.

МИЛИЦИОНЕР. Фу яр укх чу?

БЕРСА. Грунт.

МИЛИЦИОНЕР. Нийсаг1а аьлча?

БЕРСА. Лаьтта доаллар цу чу.

МИЛИЦИОНЕР. Кхы д1аьхдергдац вай ер. Сона хов, ер кхабилг йизза укх чу дошо ахча даьллалга.

БЕРСА. Из бакъдац.

МИЛИЦИОНЕР. Из бакъда. Веха кеп хинна а волаш самара бус пхьег1а т1а лаьттав хьо. Кагийча нахага д1ахьувкхаш дошо ахча а хиннад хьога. Цу нахага 1а дийцад, 1айха коара дошо ганз яьккхай, яхаш.

БЕРСА. Осведомителаш дика ба хьа-м, болх беш вола дукха ха еце а.

МИЛИЦИОНЕР. Хьалха хиннача участковес дизза ший делаш хьаденнад сога. Со сенна венав аьлча...

БЕРСА. Дáкъа вар духьа.

МИЛИЦИОНЕР. Нийса йоах, х1анз нийса вода.

БЕРСА. Ганз корайича денз дукха новкъостий хьабаьннаб сона-м.

МИЛИЦИОНЕР. Нах дика ба, дукхаг1а мел хул а. Лаьттаг1ара ганз яьккхача сага, законах диълаг1а дакъа мара ца доаг1илга хой хьона? Кхо дакъа 1аьдала д1адала деза.

БЕРСА. Советий хана дар из.

МИЛИЦИОНЕР. Х1анз а долаш да.

БЕРСА (кхеташ воаг1ача сага хьисапе). Х1а-а-а-а! Т1аккха цу ганзах аз хьона дакъа дой...

МИЛИЦИОНЕР. …аз хьо в1алла х1ама дала а ца дезаш 1аьдала оаг1онгахьара к1алхаравоалийт.

БЕРСА. Цох х1ама хургдац.

МИЛИЦИОНЕР. Х1ана?

БЕРСА. Цкъа-дале, хьона а сага а из ганз б1аргаяйнаяц – яйнайий?

МИЛИЦИОНЕР. Яйнаяц.

БЕРСА. Шозлаг1-дале, из хьона хьадийцачо а, тешал т1а а этта, сога киса дошо ахча дар, аьнна, ч1оаг1деш тешал дергдац – дергдий?

МИЛИЦИОНЕР. Дергдац.

БЕРСА. Долче, ганз кораяьяц. Кораяь ца хилча, 1аьдала кхо дакъа а даг1ац. Хьона – цох со к1алхараваккха воаллачоа – х1ама а даг1ац.

МИЛИЦИОНЕР. Резон йолаш да. (Папка чура каьхат хьал а даьккхе, д1ахьокх.) Хьажал укх заявленега. Укх т1а йоах, хьо ц1аькхаза а цу коа чуваьнна хиннав.

БЕРСА (дагахьа 1оеш). Ераш оапаш ба. Со цу коа кхы чуваьннавац.

МИЛИЦИОНЕР. Хьалха язъяь объяснительни ярий?

БЕРСА. Яр.

МИЛИЦИОНЕР. Х1анз са бокъо я хьо то11аваь чуволла. Дукха ха ца тохе а, чуволла йиш я.

БЕРСА. Дика да. Х1анз со из дувца мукъа вац. Дáкъа дергда вай хьона а. Шинарча дийнахьа шийтта сахьат даьлча хьавола.

МИЛИЦИОНЕР. Мел дала воалл хьо?

БЕРСА. Доагг1ар лургда, доагг1ар.

МИЛИЦИОНЕР. Дика да. Со хьавоаг1аргва. (Д1авода.)

БЕРСА. 1овдалаш! (Велалу арккъалвахе.) Хьа-хьа-хьа! Ма 1овдалаш а ба.

Хьачуйоаг1а Роза.

РОЗА. Дадала вай. Загг1е велаш вий. Хьалха мо дац мотт сона г1улакхаш.

БЕРСА. Со-м акхар леладечох вел. Марша йоаг1ийла.

РОЗА (теркалдац). Мичай из? Хьахьокхал. Сихха!

БЕРСА (вел). Сона-м кораяьяц ганз.

РОЗА (раьза йоацаш б1арахьож). Сох, хьай йишах, лочкъаде воалл хьо из. Наха дувцаш-м да из.

БЕРСА. Кораяьяц сона цхьаккха а ганз. Из латта топпара кхабилг я-кх аз лаьттаг1ара хьаяьккхар. Аз арадаьккха хабар да из.

РОЗА (эг1азйода). Х1анз аз хьайгара х1ама дехар кхераш хьаалац 1а сога из.

БЕРСА (цецваьнна). Фу дувц цо?!

РОЗА. Шугара, шинна а вешийгара, х1ама эшаш лийннаяцар со-м х1анззолца. (Елха йолалу.) Ер ма дий, аьнна, даь-ц1енгахьара х1ама б1аргадайнадацар. Са дай нанеи дийна даларе, иштта хургдацар ер…

БЕРСА. Кораяьяц сона ганз, яьй! Аз арадаьккха хабар дар из.

РОЗА …укхаза сай й1овхале ца йисалга-м ховра сона.

БЕРСА (кхабилг д1ахьокх.) Ер кхабилг я-кх, топпарах йизза а йолаш, аз лаьттаг1ара хьаяьккхар.

РОЗА. Сона дувца дезац хьона. Яа сискал а йоацаш ваг1ача хана дикаг1а вар хьо. Х1анз х1ама тоаденнад хьа. Г1алг1ай яхий 1а? Воша вале а хьа-м хьожаргвац, х1ама тоаденначул т1ехьаг1а.

БЕРСА (доккха са доаккх). Оффой! Мегаьд, мегаьд – кораяьй сона ганз. Нийсса цох ах дакъа хьона д1алургда-кх аз.

РОЗА (елхар соцаду). Тика йилла мара-м сона а дезацар. К1ордадаьд базар т1а яг1а, хьалха мо магар а дац.

БЕРСА (эг1азне). Хургда, тика йилла а хургда!

Арахьара хьачухоз машиний таташ, етта сигналаш. Хьачувоал 1аддал.

1АДДАЛ (сихха). Вала, Берса! Тхо хьакхаьчад, хьалдолх вай.

Хьачувоал Саварби.

САВАРБИ (Берсага). Аьъ! Хьо-м х1анз а кийчваланза ма вий!

БЕРСА. Кхы х1ама-м яц са т1аювха.

САВАРБИ. Хьаволле, тхацига 1очудолх вай. Аз лургья т1аювха х1ама а. Цкъа т1аювханза ц1енна костюм лургья.

1АДДАЛ. Мичахьа шунцига? Шунцига сенна вода ер? Т1аювха х1ама тхацига я. Аз шортта нах в1ашаг1техаб. Шиъ иномарка я, «Волгаш» я, «Жигулеш» я. 1умар-хьажа, Г1ойрберд-хьажа – кхы а боккхий нах ба, кхалнах ба.

САВАРБИ (1аддалга). Сай даь-веший ви1ий г1улакхага хьажа могаргдолаш ва со се. Аз шортта боалабаьб нах. Моллаш а ба, хьажой а ба.

БЕРСА. Яьй,1аддал.

1АДДАЛ. Х1ай, со ладувг1аш ва-кх.

БЕРСА. Къувса дезаш х1ама дац укхаза. Хьо, Саварбе боалабаь боккхий нах а, 1айха боалабаьраш а в1ашаг1а а техе, захалаш да, аьле, чуг1о. (Саварбега.) Хьои 1а боалабаь кагий нахи, 1аддалас боалабаь кагий нахи соца боаг1аргба, найца новкъостий а хинна.

1АДДАЛ. Геттара дика да!

БЕРСА. Выполняйте.

САВАРБИ. Есть!

РОЗА (д1а-юха а хьежаш). Фу леладу оаш, яьй? Мича долх вай?

БЕРСА. Саг йодача долх. Вперед!!!

РОЗА. Т1аккха ганз? Ганз мичай? Д1ахьоргйий-хьог1 из саго?

БЕРСА. Ганз саг т1акхоачаргвоацача я.

Арабовл. Сигналаш а етташ д1айолхача машений тата хоз арахьара. Сцена баьдъерз.

 

ПХЕЛАГ1А СУРТ

Делкъа ха. Коаюкъе х1ама т1атесса истол латт. Ц1ена костюм а ювхаш чоал пхьарсаш а тайса истола д1ат1ахайна Берса ваг1а. Коа хьачуйоал Мадина. Даь-ц1аг1ара йоаг1аш я из. Бе т1ормигаш а, марх1а бер а да цун.

МАДИНА (елаенна я). Тхо ц1акхаьчар-кх.

БЕРСА. Кхы йодаргйоацаш ма енайий хьо?

МАДИНА (бер дивана т1а 1одулл, хьест). Г1адвахавац папа-м, вай ц1адаьхка. Во ва из.

БЕРСА. Фу дар цига? Хоза д1адийрзарий из?

МАДИНА. Дийзадар, даьра. Оффой, уж пхьег1ш, х1амаш д1айоахаш сийсара ах бийса яллалца хьийзад тхо. Шо-м ч1оаг1а хоза даьхкадар! Со-м делкъелцца йоагаш ма лийннайий, хьо воаг1аргвац мотташ. Ков дизза хьакхаьчар-кх хьона. Хьо-м хьовзаргволаш хиннав, безам эттача. Совг1ат а ч1оаг1а хоза хийтар массанена.

БЕРСА. Дика болх-м ба.

МАДИНА. Яьй, ахча мичара лехадар 1а?

БЕРСА. Кхабилг яьккхаяр аз лаьттаг1ара, аьннар хулийташ йола кхабилг.

МАДИНА. Д1авалал хьай, бегаш а ца беш.

БЕРСА. Ганз а яьккхаяр. Дошо ганз.

МАДИНА (ц1аг1а д1ачуйодаш). Д1ачуйода со-м. Х1амаш хувца аз укхан т1ера?

Коа чувоал Хож-Ахьмад. Цун бе дипломат я.

БЕРСА. Хьадерий 1а?

ХОЖ-АХЬМАД. Дера.

Хьачувоал 1аддал.

БЕРСА. 1охал, 1аддал. Тхо укх сахьате хьадоаг1а.

1аддал 1охов. Берсеи Хож-Ахьмади ц1аг1а чуболх. Хьачувоал Саварби.

САВАРБИ (1аддал к1ал хилара раьза воацаш). Ди дика хилда хьа, 1аддал.

1АДДАЛ. Дукха вахалва.

САВАРБИ. Зе долаш вий хьо?

1АДДАЛ. Даьла дикал совг1а, х1ама дац.

САВАРБИ. Берса веций ц1аг1а?

1АДДАЛ. Хьааравоаг1а из-м. (Нун доаг1аш.) Хьо Гермаьне д1аводаш вацар тахан?

САВАРБИ (1оттаре). Висар со-м. Кема, хьалъайдала ца могаш, г1аттанзар.

1АДДАЛ. Хулаш да, хулаш да.

САВАРБИ. Хьо а ганз екъача моттиге венав мотт сона?

1АДДАЛ. Венав, даьра. Со а венав.

САВАРБИ. Дика да, дика да.

Кхабилг къайлайоаккхаш т1атесса кхоллар а долаш, хьааравоаг1а ц1аг1ара Берса. Цунна т1ехьа ба Мадинаи Хож-Ахьмади. Хож-Ахьмад ч1оаг1а ц1енхашта уйла йолаш ва юхь т1а. Мадина цар массане а леладечох ца кхеташ я.

Цу ханна коа чуэккх Роза.

РОЗА (Берсага). Цхьа кепиг ма лелахь цхьан сага! Хьона хьатийнна хургда акхар дукха. Сенна гулбеннаб ераш? Х1ама яг1ац акхарна!

БЕРСА (кура). 1охал. Кхы йист хьал ма хилалахь.

Роза 1охов.

БЕРСА (доккхача хьисапе). Тахан укх коа аз гулбаьб сайна дукхабезаш, сайх бала йиш йоаца нах. Сайна кораяь ер ганз шоана д1аекъа воалл со. Сона дукха дезац. Ладар 1очу ца ухаш тхов а хилча, хьалъяа сискали, 1оязде каьхати къоалами хилча кхоачам бу аз. Еррал долча рузкъанна доал де, укхан уйла е, мукъа бац са корта. Цудухьа, цхьа дакъа мара сайна ца дуташ, шоана д1адекъа лаьрх1ад аз ер рузкъа. Бакъда, со д1аволавалалехьа, цхьа дехар да са шуга массанега а. Цу д1а уллача муръеннача гударго кховзткъа шера лораяьй ер кхабилг. Цудухьа цунна, ийссаза боаккхаш, барт баккха беза х1арачо, то11аяь хьамарх1а а елла. Из ца даь волча сага укх чура х1ама кхоачаргдац. Хьо д1аволале, 1аддал.

1аддало гударг марх1а а елле цунна ийссаза барт боаккх.

Х1анз хьа арг1а я, Саварби.

Саварбе а доах гударга барташ.

РОЗА (ураэккх). Т1аккха со? Со укх шиннел а кхоачараг1а ма йий хьа.

БЕРСА. 1а а даха. (Розас а барташ доах.) Цул т1ехьаг1а са арг1а я. (Д1ат1а а вахе ше а барташ доах Берсас гударга. Ше барташ доахаш воаллаш даггара вела волалу из. Хьат1авай истола т1а латтача кхабилга т1ара кхоллар д1адохийт кхессе.) Яц шоана цхьаккха а ганз! Яц! Аз ледаьд шо. (Дипломата чура хьалдоах Хож-Ахьмада Николай-паччахьа ханара ахчаш.) Ер, (Хож-Ахьмадах) укхан ахча да, укханга наха дохка хьаденна. Ер, (кхабилгах) топпар мара х1ама чу ца хинна кхабилг я. Укх чурадараш (кхабилга чура хьалйоах долларех а российски сомех а долча ахчан пачкаш) сона баьча балхах хьаденна ахча да. Грандах денна ши эзар доллари, пособех денна ткъаь итт б1аь тумеи. Х1аьта са ганз ер я. (Пиджака к1алар хьабоаккх рукопись чуйоалла сома папка.) Аз итт шера къахьегаш лохьадаь, тахка, яздаь г1алг1ай тхьоврача вахарах дола йоазоний книжка.

Со бакълувш мел лелача хана сох делар шо. Аз леладечох дош хетацар цхьаннена а. Сох эг1ор лоарх1ар оаш. Сискал йоацаш висача г1аддолхар. Дийхача ахча лацар. Х1аьта аз (Хож-Ахьмадах) укхангара хьа а ийца ши-кхо дошо тум д1а а хьекха, аз, сайна ганз кораяьй, аьнна, хабар арадаьккхача сиха тийшар шо. Дошоча тумаша кортош тувладир шун. Амма шо тешацар, аз беш бола болх эшаш ба, аьлча. Дог кхардар шун сох. Шоана хетар, т1аювха ца1 мара хачи йоацаш лелача сагах из цхьаккха а йоаца х1ама я, аьнна. Хьалха дика къонах, аьле, ц1и йоаккхаш хиннай, ала деззача бакъдар д1аоалача сагах. Х1анз мичча а бесса рузкъа хьадечох лоарх1. Иштта дац из. Хила йиш яц цун иштта.

1АДДАЛ. Дика къонахий-м тхоах ма хилдаллара, цу кхабилга чу дошув хинна.

Хьачувоал милиционер.

БЕРСА (милиционерах). Гой из воаг1ар? Г1алг1ай паччахьалкхено ший низ ч1оаг1бе оттаваь саг. Ше оттаваь саг, къаеннача йоаккхача сага коа чу а валийта, цунга сона духьал заявлени а язъяйта, со кхера а ваь, са ганзах йист яккха воаллар из а. (Милиционерага.) Шин кепига йохка воаллар хьо, хьайга мехко, хьох тийша а тийша хьаенна ший ч1оаг1о? Яц сога ганз, хьона яла. Яц. Къаман яхь еце, хьона яла кхы ганз яц сога.

Берригаш а шоай бела беза е эг1азбаха беза ца ховш 1еш ба шоаш бол-болча.

 

Пордув