Sen kun vaan
Kurren tunnustus
Jussi heräsi läähättäen ja kauttaaltaan hiessä. Hän avasi silmänsä. Ympärillä vallitsi pimeys, ja vain tuuli ulisi pirtin savupiipussa kylväen tuskaa hänen sieluunsa. Herättyään hän ei tajunnut heti, missä oli ja mitä oikeastaan oli tapahtunut. Hän oli vielä juuri näkemänsä painajaisen pauloissa. Silmien edessä väikkyi selvänä unikuva, jossa hän juoksi poikaviikarina Kemiin johtavaa maantietä. Äiti huusi kotiveräjältä, että Jussin pitää palata, mutta hän vain juoksi edelleen. Äiti hävisi näkyvistä, ja perään ilmestyi iso reki. Se liukui aurattua maantietä itsestään ja tavoitti pojan. Parrakas äijä istui reessä ja tavoitteli känsäisellä kourallaan Jussia. Mutta viime tingassa poika onnistui väistämään äijän kouran ja huusi kauhuissaan... Huutoonsa Jussi heräsikin. Joku tönäisi häntä kylkeen. Jussi työnsi kätensä makuupussista ulos ja tunnisteli tönääjää. Käsi osui pehmoiseen karvakerään. Se urahti tyytymättömästi. Jussi vavahti, mutta tajusi samassa; että tönäisijä ja urahtaja oli vain Kaima. Hän rauhoittui ja vetäisi kätensä takaisin makuupussiin. Kaima urahti vielä kerran, käänsi kylkeään ja jatkoi koiranuniensa katsomista. ”Kaikkea sitä kännipäissään näkee”, Jussi pudisteli päätään ja vilkaisi rannekelloonsa: pimeässä välähtäneet fosforiviisarit osoittivat kymmentä yli kuuden. Syysaamun sarastukseen oli pitkälti aikaa.
Jussi nukkui kumipatjallaan lattialla. Kurre kuorsasi ylempänä pirtin laverilla. Suuta kuivasi, mutta hän ei viitsinyt nousta kolistelemaan vesiämpärille. Painajainen oli karkottanut unen. Jussi kääntyi selälleen ja loikoili mietteisiinsä vaipuneena. Mieleen palasivat Kurren järjestämät eilisiltaiset ”keisarilliset kemut” ja tunnustus, että äijä oli tuntenut Jussin äidin ja isän jo kolmekymmentäluvulta. Jussia ihmetytti Kurren vaitiolo. Sillä oli ilmeisesti syynsä, ja se askarrutti ja härnäsi Jussin mielikuvitusta. Mies yritti palauttaa mieleensä kaikki elämän episodit, jotka olisivat vaikka kaukaisesti vihjänneet Kurren vaikenemisen syihin. Sellaista ei löytynyt.
Hän hivuttautui makuupussista ulos. Suuta oli alkanut kuivata sietämättömästi, ja hän hapuili pimeässä vesiämpärille. Pirtissä oli tukalaa. Juotuaan vettä Jussi heitti hartioilleen ovenpielessä roikkuvan toppatakin ja meni ulos. Sää oli leuto, mutta tuulinen. Maa huokui koskeutta. Taivaanranta idässä näytti aavistuksen verran valjenneelta, tosin tähdet tuikkivat täydeltä terältä korkealla leijailevien pilvenhattaroiden välistä. Raitis ilma huimasi, ja Jussi istahti pöllin päälle.
Lämmin, haikea ailahdus kävi Jussin mielessä, kun hän muisteli varhaislapsuuttaan vienankarjalaisessa kylässä Kemijoen rantamilla. Milloin hän oli sinne joutunut, sitä hän ei muistanut, mutta sen, että äiti oli kyläkaupan myyjänä ja isä uittotöissä, hän muisti selvästi. Se oli sitä aikaa, kun Vienan Karjalan metsiin nousi metsureiden väliaikaisia taajamia kuin sieniä sateella. Myöhemmin taajamista tuli vakituisia asuinpaikkoja, joissa monet Karjalaan aikoinaan värvätyt metsurit viettivät eläkepäiviään yksinäisinä ja maailman hylkääminä kewskellä työnsä tuloksia eli puhtaaksi parturoitua korpea.
Heidänkin kylänsä viereen, suoperäiseen mustikkamaisemaan oli noussut nopeasti parakkeja ja lautalevyistä koottuja asuintaloja. Tämän vastaleivotun metsuritaajaman sahalle Jussin isä olikin piakkoin siirtynyt töihin. Kurre oli käynyt heillä nimenomaan sunnuntaina, joulukuun kuudentena. Päivä oli painunut Jussin mieleen siitäkin syystä, kun samana iltana hän oli yhdessä Vitjan kanssa mennyt metsätyömaan klubille, jossa koululaiset esittivät Perustuslain päivän kunniaksi harjoittelemaansa ohjelmaa. Esitys oli siirtynyt sunnuntaihin, sillä lauantaina katsomo olisi ollut melko tyhjä. Oli meneillä vuoden viimeinen kuukausi, ja metsurit tekivät lauantaisin, muutamat sunnuntaisinkin pitkiä työpäiviä vuosisuunnitelman täyttämiseksi. Vitja esiintyi myös koululaisten konsertissa, aivan ohjelman lopussa. Hän kapusi yläluokkalaisten muodostaman pyramidin päälle ja kajautti juhlavan heleällä äänellään merkkipäivälle omistetun iskulauseen: ”Eläköön stalinilainen Perustuslaki!” Sitten näytettiin elokuva Tšapajevista.
Se oli ollut illalla. Mutta vieras oli käynyt heillä päivällä... Puolen päivän tienoissa Jussi oli palannut suksimäestä ja kuljetti nyt jyristäen vaatimatonta puust vuoltua leikkiautoaan keittiöstä kamariin ja takaisin. Poika jupisi itsekseen karjalaksi: ”Rutompah,rutompah autot ajetah Kemih...” Äiti hääri ruuanlaitossa. Kohta piti isänkin palata kotiin. Hän oli yhdessä Vitjan isän Makon kanssa lähtenyt sunnuntaista piittaamatta korjaamaan reistailevaa metsätyömaan sahaa.
Ulkoa kuului lumen narskahtelua — ilmeisesti isä oli palaamassa sahalta. Mutta tulija ei ollutkaan isä. Keittiön oveen koputettiin, ja sisään astui puoliturkkiin pukeutunut keskikokoinen mies ja tervehti venäjäksi. Äiti loi syrjäsilmäyksen tulijaan ja mutisi keittopuuhissaan, ettei viinapullon kinuajilta ole rauhaa milloinkaan. Sanat olivat enemmänkin pelkkä muodollisuus, sillä tällaisia tapauksia vartn äidillä oli aina viinaa kotona: eihän viinaiikoista olisi päässyt kuitenkaan eroon muuten kuin lähtemällä jopa yöllä avaamaan kaupan: niin janoista kansaa oli alkanut liikuskella näillä Karjalan selvillä selkosilla. Jussi oli tottunut tämäntapaisiin vieraisiin eikä kiinnittänyt tulijaan sen suurempaa huomiotaan. Hän jatkoi leikkimistään. Mies seisoi vaiteliaana kynnyksellä ja hymyili Jussille. Poika antoi leikkiautonsa jyrrätä kamarin puolelle ja näytti sedälle kieltä.
— Montako pulloa antaa? äiti kysyi murteellisella venäjällään käännyttyään tulijaan päin. Mies katsoi vakavissaan emäntää ja sanoi suomeksi:
— Riippuu siitä, kuinka arvokkaaksi Aili osaa arvostaa vieraansa.
Äiti voihkaisi ja kalpeni. Hän otti muutaman askelen vierasta kohti ja voihkaisi:
— Voi, Kurre!.. Sinäkö se olet!..
— Kuten näet, vieras mumisi liikuttuneena.
— Me kun Lassen kanssa luulimme, ettet sinä ole enää elävien kirjoilla...
— Tässähän minä nyt olen viimeinkin, hengissä ja terveenä.
— Niin näyt olevasi... Olit kadoksissa melkein seitsemän vuotta! Olisithan voinut jollain tavalla tiedottaa olemassaolostasi!.. Alussa yritimme Lassen kanss saada jotain selvyyttä kohtalostasi, mutta jälkesi katkesivat Leningradin vankilaan.
— Turhaan sinä, Aili, puhut noin. Vaitiolollani oli omat syynsä ja seurauksensa. Se on pitkä tarina, Kurre torjui masentuneena ja pisti perään pitkän lauseen englanniksi. Aili vastasi lyhyesti ”I see!” ja vilkaisi kamarin ovelle. Jussi kurkisteli uteliaana ovenraosta. Aili huomasi hänet ja kehotti äänellä, joka eväsi pojalta pienimmänkin halun niskoitella:
— Kipaisepas, Jussi, kutsumassa isä sahalta! Sano, että Kurre-setä on palannut!
Jussi pukeutui vastahakoisesti ja meni uslos. Hän pisti sukset jalkaansa ja hiihti kuusikon läpi sahalle johtavalle ladulle. Latu oli kova. Isä ja Makko olivat aamuhämärissä sauvoneet sitä pitkin työpaikalleen... Puolen tunnin kuluttua Jussi ja isä hiihtivät kodin pihaan. Makko jatkoi lylyn lykkimistä talolleen. Isä tokaisi Jussille, että poika sivaltaisi lumet suksenpohjista ja veisi sukset liiterin katoksen alle. Itse hän meni nopeasti sisälle...
Jussi ei tullut hullua hurskaammaksi aikuisten keskustelusta. Lounaan jälkeen hänet patistettiin kamariin leikkimään, eikä hän kuullut suljetun oven takaa kaikkea, mitä aikuiset puhuivat. Sitä paitsi he puhuivat enimmäkseen englantia. Se kismitti Jussia, sillä kielestä hän ymmärsi vain muutamia lauseita. Rohkaisten mielensä poika meni keittiöön. Aikuiset joivat kahvia. Isä ja Kurre olivat hienoisessa hiprakassa. Jussi pysähtyi äidin viereen ja mokelsi kiukkuisena englanniksi:
— I´d like some coffee too... with milk! hän katsoi tiukasti äitiä silmiin.
Miehet vilkuilivat häntä yllättyneinä. Aili hymyili anteeksipyytävästi. Lasse yskäisi harmistuneena:
— Ailin opetusta tuokin näkyy olevan... Sitten Lasse remahti nauramaan, istutti pojan viereensä ja sanoi Ailille:
— Lirauta kahvia pojallekin, kun kerran osasi noin kauniisti pyytää. — Oikein! Kurre kannatti. Hän laski kätensä heidän välissään istuvan Jussin olalle ja jatkoi kieli hieman sammaltaen:
— Eihän oppi ole miestä koskaan ojaan kaatanut, vai kuinka, Jussi?
— Ei ole, poika murahti tosissaan ja kurkotti sokeripalaa sokeriastiasta.
Sokeriastia oli kaukana keskellä pöytää. Poika ei ylettynyt. Kurre huomasi sen ja sanoi:
— Annapas kun setä auttaa.
Sokeripalat olivat kekosokerista lohkaistuja ja melko isoja. Kurre otti palan, päätteli ettei tuollainen sovi pojan suuhun ja halkaisi sen leipäveitsellä kahtia. Hän pyyhälsi kämmenellään vahakangasta ja laski kummankin sokeripalan Jussin eteen.
Jussi puraisi sokeripalan puolikkaasta osan, hörppäsi kahvia ja mulkoili voitonriemu silmissään aikuisia. Nämä puhelivat laiskasti lumisesta talvesta ja kaamosajan pakkasista. Ulko-ovi kolahti ja porstuasta kuului jalkojen töminää. Sisään pyyhälsi Jussin ystävä, ekaluokkalainen Vitja. Poika veti henkeään ja tervehti touhukkaasti:
— Terveh taloh!
— Terveh, terveh, Vitja. Kuinpa sie jaksat? Aili uteli pojalta.
— Ka hyvin mie jaksan... Aili-täti, lasettako työ Jussin illalla konserttah klubilla?
— Ka, mänköh, jos himottau, Aili sanoi ja nousi pöydästä ottamaan puhdasta kuppia.
— Lähetkö sie? Vitja kysyi Jussilta. Jussi hörppi arvokkaana kahvia ja uteli kuin aikuinen:
— Konsa sen pitäis alkua?
— Kuuvelta. Mie olen artista niis! poika ilmoitti ylpeänä.
— Ka onnakko pitänöy lähtie, kun siekin olet artista... Aikuisia huvitti lasten välinen vuoropuhelu. He seurasivat näitä hymy huulillaan.
— No mie siitä kaimuan silma illalla, Vitja vakuutti ja teki lähtöä.
— Kunnepa siula moini kiireh? Aili yritti näyttää vakavalta.
— Käy stolah ta juo kahvit Jussin kera... Vitja empi pidellen kiinni keittiönoven rivasta.
— Mintäh sie tšuipotat kuin tyttö? Aili ihmetteli.
— En mie tšuipota... Muamo ta tuatto vuotetah... Myö lähemmä Ohvolah. Tuarie-täti on hauton kettumaituo ta paistan lettuo... Passipo suuri... siitä toitši... Vitja hyvästeli ja viiletti ulos.
Lyhyt joulukuun päivä oli tavoittelemassa hämärää. Lasse sytytti ison öljylampun ja lirautti pullon pohjalta loput viinat laseihin. Jussi päätteli olleensa jo tarpeeksi aikuisten huomion kohteena ja poistui tyytyväisenä pöydästä. Aikuisten puheet eivät kiinnostaneet häntä enää. Pojan aivoja askarrutti Vitjan sanoma juhlaesityksestä. Jussi meni kosinolle pitkäkseen. Hänen katseensa siirtyi aika ajoin öljylampun laenrajassa värähtelevästä valokiekosta verkkaisesti tikittävään seinäkelloon. Viisarit tuntuivat pysähtyneen. Jussi loikoili jonkin aikaa silmät kiinni. Sitten hän vilkaisi jälleen seinäkelloon. Viisarit olivat samassa asennossa. ”Pitäisi kai niitä pyöräyttää sormella, niin Vitjakin tulisi nopeammin!” Jussi ajatteli. Ei tehnyt mieli laskeutua lämpiämältä kosinolta ja hän nukahti huomaamattaan...
Poika heräsi vilkkaaseen puheensorinaan. Paitsi äitiä, isää ja Kurrea pöydässä istui uhtualaisen postiauton kuljettaja Matti ja postitäti Niina, kuten Jussi nimitti tätä heleääänistä keski-ikää lähentelevää karjalaista naista. Postiauto pysähtyi melko usein heidän talolleen, ja Niina ja Matti poikkesivat heillä ”tšajulla lämmittelömäh”. Nyt he olivat matkalla Kemiin. Unenpöpperöinen Jussi pääsi sen verran selville keskustelusta, että isä ja Kurre aikoivat lähteä tarjoutuneessa kyydissä Kemiin. Isän piti käydä kaupungissa hakemassa jokin sahan varaosa epäkuntoisen tilalle ja Kurren päästä etelään menevään junaan. Matkustajien kuljettaminen postiautolla oli tosin kiellettyä, mutta kukapa niitä tiukkoja ohjeita olisi noudattanut prikulleen täällä syrjäseudulla. Täällä arvostettiin enemmänkin luottamusta ihmisten kesken ja yritettiin tukea siinä, missä milloinkin onnistuttiin. Jussi laskeutui kosinolta, tervehti vieraita ja sanoi äidille lähtevänsä samoin saattamaan isää ja vieraita...
Pöllin päällä istuvaa Jussia vilutti. Hän nousi pystyyn ja palasi pirttiin. Syysaamu oli todella alkanut valjeta. Jussi sytytti tulen piisiin ja pani teepannun pankolle. Kurre ähki laverilla ja avasi silmänsä.
— Mitä pirua sinä olet noussut kolistelemaan kukonlaulun aikana? hän jupisi Jussille.
— Enhän minä ole tullut tänne nukkumaan, Jussi virkkoi apeasti ja kaatoi padasta vielä lämmintä vettä muovivatiin viruttaakseen pöydälle illasta likaiseksi jääneet astiat.
— No... tuota Kurre maiskutteli kuivanutta suutaan. Jussi oivalsi äijän vaivat ja ojensi tälle vesimukin. Kurre tyhjensi sen ja sanoi:
— Kiitti ja murisi... Kahvia tuli hörpittyä sillä mitalla, etten halunnut saada mitenkään unenpäästä kiinni. Kuuntelin pikkutunneille sinun mahtavaa kuorsaamistasi.
— Jaaha? Jussi ihmetteli
— Vetelit hirsiä, että seinät raikuivat. Sinun uniasi ei näy paukut eikä kahvi pilaavan. Omasi otat vaikka seisovillasi, vai kuinka?
— Seisovillani en ole yrittänyt, Jussi hymähti ja ehdotti:
— Nuku pois. Aikaistahan vielä on. Herätän sitten kahville. — Ei siitä tule tällä lailla enää mitään. Vanhuksen torkkuminen on kuin koiranunta. Kuulee jokaisen kolahduksen...
— No loikoilisit toki.Ei ole hengenhätää mihinkään.
— Se sopii... Ollaan kerrankin laiskanleivillä. Kurre nousi ja etsi kalossit jalkaansa. — Luistelen tässä ensiksi nurkan taakse ja tiirailen tuulen suuntaa... Kurre palasi sisälle Jussin virutellessa viimeistä mukia. Äijä kauhasi vettä ämpäristä ja joi tutisten.
— Huh!.. Olin aivan pyörtyä raittiista ilmasta, hän ähki köpitellessään laverille.
— Samoin oli käydä minullekin.
— Sitä se tekee itse kullekin, kun innostuu liikaa. Hän oikaisi itsensä pitkälleen. — Pää on kuin rankkitynnyri.
— Lirautanko lekkeristä lääkettä?
— Ei missään nimessä! Minä toppaan tähän... Ota jos huvittaa.
— Yököttää jo pelkkä ajatus, Jussi torjui. Hän hätyytteli Kaiman makuupussiltaan, laski ilman kumipatjastaan ja kääri petinsä rullalle nurkkaan. Sitten hän istahti jakkaralle ja pani palamaan.
— No niin, Kurre! Olen pelkkänä korvana. Äijä ähki ja puhki ja hipoi kämmenellään harmaantunutta partaansa. Sitten hän loi murheellisen katseensa Jussiin ja sanoi anteeksipyytävä sävy äänessään:
— Sinä, poika olet johdattanut minut umpikujaan...
— Minuahan kiinnostaa luonnollisesti kaikki se, mikä koskee vanhempieni elämää, kun he muuttivat tänne rapakon takaa, Jussi keskeytti Kurren. — Etenkin nyt, kun olen vakuuttunut, että sinä tunsit heidät jo aikoja ennen minun syntymistäni.
Äijä kömpi istuvilleen, veti villasukat jalkaansa ja pyysi:
— Tarjoaisitko savukkeen? Jussi ojensi ihmeissään savukkeen ja sytytti tulitikun. Hän näki ensi kertaa Kurren tupakoivan. Äijä imaisi savukkeesta ahnaat sauhut, yski ja sanoi siristellen kyyneltyneitä silmiään: — Mistä minä oikein aloittaisin` — Vaikka siitä, että olet tuntenut äitini ja isäni kolmekymmenluvulta lähtien. — No niin... Kolmekymmenluvun alussa tänne Karjalan korpiin saapui valtameren takaa tuhansia siirtolaisia metsätöihin ja muille nuoren neuvostotasavallan rakennuskohteille työkalut ja ammattitaito mukanaan. Heidän joukossaan olin minäkin, yhdeksäntoista täyttänyt nuorukainen. Intoa meikäläisillä oli yllin kyllin, sillä olimmehan tulleet rakentamaan oma-aloitteisestiensimmäistä orjuudeata vapautunutta työläisten ja talonpoikien maata. Kaikista puutte3llisuuksista piittaamatta elämä tuntui alussa kirkkaalta ja toiverikkaalta. Mutta sitten alkoi tapahtua jotain käsittämätöntä: nustia pilviä leijaili yhä sankemmin ihmemaamme taivaalla. Intoamme masensi yhä jäytävämmin jokin epävarmuuden ja jopa pelon tunne... Niin se oli, Kurre tähdensi mietteliäänä.
Sininen savu nousi ohuena nauhana hänen sormiensa väliin unohtuneesta savukkeesta. Hän seurasi sen kytemistä tovin, veti syvät sauhut ja hymähti: — Monen jätkän usko oli palanut loppuun yhtä nopeasti kuin tämä savuke, ja useammat heistä palasivat rapakon taa.
Kurre nousi ja heitti tupakantumpin piisin luukusta tuleen ja kauhasi ämpäristä vettä.
— Kyllä minun piti olla hullu, äijä päätteli istuttuaan takaisin laverille.
— Kuinka niin?
— Niin vain. Olin nuori, seikkailuintoinen ja vapaa sokeasta uskosta korkeisiin aatteisiin... Mikään ei pidättänyt minua täällä, mutta jäin silti... Ehkä halusin nähdä omin silmin, kuinka kaikki raukeaa... Ehkä kiinnyin yhteen tyttölapseen...
— Rakkaus panee miehen kuin miehen pään pyörälle,
Jussi pisti hymähtäen väliin.
— Rakkaus jääköön runoilijoiden humpuukiksi... Minulla ei ollut taipumuksia huokailuihin ja rakkauden tunnustuksiin, Kalle virkkoi.
Äijän puheen keskeytti piisin pankolla kiehuva teepannu. Sen kansi viipatti ja nokasta roiskui vettä. Jussi nousi ja siirsi pannun laidemmalle.
— Ehkä pannaan völillä kahviksi? Jussi ehdotti asettaessaan mukeja pöydälle.
— Kernaasti. Suuta kuivaa armottomasti. Kurre siirtyi pöydän ääreen.
Vaiteliaina he sekoittivat murukahvia kiehuvaan veteen. Sylkirauhasia härnäsi kahvin tuoksu. Kurre lohkaisi puukollaan sokeripalan kahtia, pyyhkäisi pöytää ja laski ja laski toisen sokeripuolikkaan sille. Jussi seurasi äijän liikkeitä hymähtäen itsekseen. Kaima ynähti oven edessä. Jussi laski sen ulos. Koira kiirehti nurkan taakse. Kohta rannast kuului ulvahtavaa haukkumista.
— Taas se on lähtenyt selvittelemään välejään majavien kanssa, Kurre veikkasi ja hörppäsi kahvia.
— Jatketaan mekin välien selvittelyä_ Jussi naurahti-
— Mihin minä jäin? äijä mietti.
— Siihen, ettet lähtenyt maasta käpälämäkeen, vaikka mustia pilviä leijailikin taivaalla.
— Kurre loi paheksuvan katseensa Jussiin ja jatkoi:
— No niin... Pilvet yhä sankkenivat... Miekka puhui ja laki vaikeni. Paholaisen voimat pääsivät valloilleen, ja syyttömiä ihmisiä alkoi kadota näkövinkkelistä aika ajoittain... Silloin minä tutustuinkin Lasseen. Työskentelin autokuskina Kontupohjan sellu- ja paperikombinaatin rakennustyömaalla. Samoissa hommissa oli myös Lasse. Selvisi, että olimme saapuneet tähän satumaahan samassa laivassa. Yhteiset muistot eletystä ja koetusta lähensivät meitä toisiimme. Hän oli kuutta seitsemää vuotta vanhempi ja naimisissa. Tutustuin myös Ailiin. He asuivat talossa, joka sijaitsi paperikombinaatin valistustalon lähettyvillä. Vielä kuusikymmentäluvulla oli jäljellä heidän talonsa kivijalan rauniot. Kun Kontupohja julistettiin yleisliittolaiseksi rakennuskohteeksi ja sinne saapui nuorta työvoimaa eri puolilta maata, niin rauniot hävisivät nopeasti, ja tilalle kohosi monikerroksisia elementtitaloja...
Kurre vaikeni ja tarkkaili Jussia. Nyt Jussi oli vakavoitunut ja kuunteli äijän tarinaa korvat höröllään. Hän ei ai-konutkaan keskeyttää tätä. Kurre hörppäsi kahvia ja jatkoi verkalleen:
— Lassen ja Ailin luona minä tutustuin Siiriin. Hän oli silloin teini-ikäinen tyttölapsi. Oli jotenkin hiljainen. Myöhemmin selvisi, että hänen vanhempansa olivat joutuneet vainolaisten virittämiin ansoihin; orvoksi jäänyt tyttö oli löytänyt turvapaikanTuhkasten perheessä...
— Hänkö oli se sinun sydämesi sulattanut tyttö? Jussi ei malttanut olla vaiti
Kurre vaikeni. Koitti kiusaantunut vaitiolo. — Hyvä on. Lupaan olla keskeyttämättä sinua tyhmillä kysymyksilläni.
— Vainolaisten miekka ei ehtinyt iskeä kehenkään meistä, kun syttyi sota. Jouduin samaan evakkoproomuun Tuhkasten ja Siirin kanssa... Myöhemmin yhdessä Lassen kanssa meidät toimitettiin työarmeijaan Tšeljabinskiin eli leirille turvaan kuulilta ja vapaudelta. Aili ja Siiri kituuttivat sota-ajan Udmurtiassa kolhoosissa.
Helmikuussa 1946 palasimme Lassen kanssa Kontupohjaan. Aili ja Siiri olivat jo paikalla odottelemassa meitä...
Voi sitä tapaamisen riemua! Tunsin sydämeni värähtäneen tavattuani Siirin jälleen. Elämä näytti kirkastuvan. Mutta iloni oli ennenaikaista. Kohtaloni teki minulle kepposensa, jonka jälkikaiku on seurannut ja piinannut minua jatkuvasti.
Eräänä lauantai-iltana poikkesin oluttupaan. Siellä oli usein kärkkymässä yksi äijä. Tunsin hänet jo sotaa edeltäneeltä kaudelta ja tiesin hänen näppiensäolleen pelissä, kun Siirin vanhemmista tehtiin kansanviholliset. Tšeljabinskissa äijä oli ollut otrjaadimme prikatiirina: kun meikäläiset marssivat työpäivän jälkeen piikkilanka-aitaukseen, niin hän jäi aina portille aitauksen ulkopuolelle. Oivalsin minä, millä asialla se äijä liikkui oluttuvassa, sillä hänen tapaisiaan pirulle sielunsa myyneitä kavereita tapasi usein, jopa työmaalla. Äijä lyöttäytyi väkisin seuraani ja oli olevinaan reilua miestä. Turisin minä siinä hänen kanssaan puuta heinää ja olin jo hyvästelemässä, kun tämä häijy kuiskasi korvaani kelmeästi: ”Kansanvihollisen tytärtäkö havittelet omaksesi?” Hän tarkoitti tietysti Siiriä.
Äijä halusi lisätä jotain, mutta ei ehtinyt. Nykäisin häntä rystysilläni kevyesti leukaan... Virkatehtävissään olleen kaverin pahoinpitelystä jouduin suoraan oluttuvasta laskemaan tiilenpäitä... Kurre hörppäsi loput kahvit mukistaan ja pyysi savukkeen. He panivat palamaan. Jokin mieltä painava ennuste värisytti Jussin sydäntä Hän oli vaiti ja odotti. Kurre tupakoi, yksi aikansa ja kertoi edelleen:
— Sen jälkeen en tavannut Siiriä enää koskaan... Oikein sinä arvasit, että olin poikennut luonanne kuudentena joulukuuta päästyäni vankilasta. Aililla ja Lassella ei ollut harmaata aavistustakaan, miksi minä olin joutunut kaltereiden taakse. Kaupungilla oli vain huhuiltu, että minut oli pidätetty huliganismista... Vähänkös ihmisiä hävisi vielä niinäkin vuosina teille tietymättömille...
— Etkö sinä voinut edes kirjoittaa heille?
— Kirjoitinhan minä vuoden kuluttua Siperiasta ja sain lyhyen venäjänkielisen vastauksen, mutta en heiltä. Siinä sanottiin, että osoitteessa asuvat toiset ihmiset, eikä heillä ole muuta tietoa asunnon entisistä asukkaista kuin se, että nämä ovat muuttaneet jonnekin pohjoiseen. Kirjoitin kaiken varalta Liisa-tädille Petroskoihin, mutta vastausta en saanut. Luulin että hänkin on muuttanut jonnekin muualle...
— Entä Siiri? Minne hän oli hävinnyt? Äijä sytytti sammuneen savukkeen, puhalteli sauhuja murheellisena jakuiskasi hiljaa:
— Hän kuoli... Yksityiskohdat sain tietää käydessäni luonanne... Tähän haluaisin päättää tämän tarinani. Mutta sinulla herää tietysti luonnollinen kysymys, mikä oli pakottanut minut häviämään teidän näköpiiristänne sen samaisen käyntini jälkeen teidän luonanne Vienan Karjalassa?
— Luonnollisesti... Samoin se, miten onnistuit löytämään meidän osoitteemme.
— Osoitteenne minä sain aivan sattumalta. Stalinin kuoleman jälkeen, kun Berija vapautti rikosvankeja, minäkin pääsin vankileiriltä. Olin niin turtunut, etten osannut iloitakaan.Jalat ohjasivat minut kuin hyvän hevosen takaisin Karjalaan. Petroskoihin saavuttuani poikkesin piruuttani Liisa-tädin asunnolla. Vaikka Liisa-täti näkyi pitävän minua vihon viimeisenä sällinä, hän antoi minulle kuitenkin osoitteenne ja passitti minut saman tien ovesta ulos, äijä hymähti katkerasti. — Niin siinä kävi...
— Miksipä sinä sitten taas hävisit?... Sinusta ei edes mainittu koskaan, ei ainakaan minun kuullen.
Äijä katsoi tutkivasti Jussiin. Hänen huulensa värähtivät, kun hän puristi itsestään katkonaisella äänellä:
— Mitäs; Jussi; sanoisit, jos joku kuiskaisi korvaasi, että sinun oikea isäsi istuu vastapäätä sinua?
— Nyt nimä en käsitä yhtään mitään, Jussi mutisi hivellen kämmenellään kalvenneita kasvojaan. Hän tunsi moukarin iskuja muistuttavat valtimon lyönnit aivoissaan.
— Tarkoitan sitä, että... miten sen sanoisin... että biologinen isäsi olen minä, äijä puristi itsestään ähkäisten ja jäi tuijottamaan perikatoon tuomitun ihmisen näköisenä Jussia.
Syntyi pingottunut hiljaisuus. Tietokoneen nopeudella Jussin aivoissa pyörivät hänen elämänsä vaiheet, joilla saattoi olla jotain yhteyttä Kurren tunnustukseen. Jussin ajatukset toppasivat hääkuvaan, jossa Kurre oli yhdessä vaimonsa Justiinan kanssa toimittmassa Jussin edesmenneiden vanhempien osaa hänen ja Olgan häissä. Olga oli sanonut kerran hääkuvia selaillessaan: ”Minusta kun on aina tuntunut, että Kurt Petrovitš on sinun sukulaisesi. Katso tätäkin kuvaa. Eikö hän ole samaa näköä kanssasi?” Siihen Jussi oli vain tokaissut naurahtaen: ”Mitä ihmettä siinä on? Olemmehan heimolaisia!” ja unohtanut koko asian Jussi oli käsittävinään, miksi Kurre oli karttanut heidän kotiaan...
— Todellakin järkyttävä uutinen!.. Mutta miten se on mahdollista? Jussi hieroi ohimoitaan ja pälyili Kurrea.
— Niksi on siinä, että sinä olet minun ja Siirin poika!.. Lasse ja Aili ovat kasvattivanhempasi... Sinun olemassaolostasi sain tietää vasta palattuani vankilasta... Liisa-täti vihjasi, että Aililla ja Lassella on poika. Tiesin ettei heillä voinut olla lapsia... Epäilin jotain sellaista tapahtuneen, kun kuulin Siirin kuolleen...
— Vai sinun poikasi minä olen?! Jussi ihmetteli. — Oletpa osannut olla, kun olet koko tämän ajan pitänyt minua narrinasi!
— Mitä sinä, poika, oikeastaan puhut? Kurre aivan hätääntyi.
— Eihän minulla ollut mitään moraalista oikeutta sinuun. Minun kohdallani jäi vain olla ikuisesti kiitollinen sinun kasvattivanhemmillesi. Ellei heitä olisi ollut, niin tuskinpa me istuisimme tässä vastatusten! Seurasi pingottunut vaitiolo. Lopulta Jussi huokaisi syvään ja virkkoi hiljaa:
— Niinhän se todellisuudessa näkyy olevan.
— Tällainen on ollut meidän kohtalomme, poika, Kurre hoki kuivatessaan paidanhihallaan otsalle kihonneita hikikarpaloita.
— Mitäpä tässä osaisi muutakaan sanoa. Hyvä on näinkin. Anna anteeksi, jos tulin loukanneeksi sinua. Epäoikeudenmukaistahan on minun soimata sinua... Jussi sanoi rauhallisesti ja hymähti: — Mutta eteenpäinhän on ollut aina elävän mieli, vai kuinka, isäukko?
—Oikeassa olet, Kurre myönsi helpottuneena ja lisäsi haikeasti: — Vaikka vanhuus alkaa karata päälle, Jussi, niin kuitenkin tekee mieli elää...
— Sen kun vaan. Otetaanpas kohtalomme vastaan sellaisenaan kuin se on ollut... Päiväkin alkaa helottaa täydeltä terältä, kuin tilauksesta. Eikö sitä olisi jo aika lähteä teeriansojasi ja silmukoitasi kokemaan? Vai kuinka, isäukko?..
Без проблем
Отрывок из повести
Признание Курта
Юсси проснулся, тяжело дыша и весь в поту. Он осмотрелся. Кругом было темно, только ветер завывал в печной трубе избушки, отзываясь болью в его душе. Проснувшись, он не сразу понял, где находился и что, собственно, произошло. Он был еще во власти недавнего кошмара. Перед его глазами снова стояла во всей своей отчетливости сцена из сна, в которой он, озорной парнишка, бежал по шоссе, ведущему в Кемь. Мама кричала у калитки, умоляя Юсси вернуться, но он все бежал вперед. Потом мама исчезла из виду, и сзади показались большие сани. Они сами по себе катились по расчищенной от снега дороге и наконец догнали мальчика. В санях сидел бородатый старик, который пытался своей мозолистой рукой схватить Юсси. В последний момент мальчику удалось увернуться от старика, и он закричал от страха...
От своего крика Юсси и проснулся. Кто-то толкнул его в бок. Юсси вытащил руку из спального мешка и нащупал толкнувшего. Рука ощутила мягкий шерстяной клубок, который недовольно рыкнул. Юсси вздрогнул, но тут же сообразил, это Кайма толкался и рычал. Он успокоился и засунул руку назад в спальный мешок. Кайма рыкнул еще раз, повернулся на другой бок и продолжал смотреть свои собачьи сны. «Что только не приснится с похмелья», — подумал Юсси и покрутил головой. Он взглянул на часы: вспыхнувшие в темноте фосфорные стрелки показывали десять минут седьмого. До позднего осеннего рассвета оставалось еще много времени... Юсси спал на полу на своем резиновом матрасе. Курт похрапывал выше, на нарах. Во рту пересохло, но Юсси не хотелось вставать и идти к ведру с водой. Кошмар развеял сон. Юсси повернулся на спину и погрузился в свои мысли. Он вспомнил «царский пир», устроенный Куртом вчера вечером, и признание старика, что он был знаком с отцом и матерью Юсси уже с тридцатых годов. Юсси был удивлен долгим молчанием Курта. Очевидно, на это была своя причина, но она не давала Юсси покоя и будила воображение. Он попытался припомнить все эпизоды жизни, которые хотя бы немного прояснили причину молчания Курта. Но ничего такого не было... Наконец Юсси выбрался из спального мешка. Во рту стало невыносимо сухо, и он в темноте начал пробираться к ведру с водой. В избушке было душно. Выпив воды, Юсси набросил на плечи висевший на дверном косяке ватник и вышел на улицу. Было тепло, но ветрено. Из земли испарялась влага. На востоке небо у горизонта казалось чуть-чуть посветлевшим, хотя звезды ярко сияли между высоко плывущими облаками. От свежего воздуха закружилась голова, и Юсси присел на чурбан...
Теплая волна светлой грусти поднялась в душе Юсси, когда он вспомнил свое раннее детство в северной карельской деревне на берегах Кеми. Он не помнил, когда он туда попал, но ясно помнил, что мама работала продавцом в сельском магазине, а папа на сплаве. Это было время, когда в лесах Беломорской Карелии начали как грибы после дождя появляться временные лесные поселки. Позже они стали постоянными местами проживания для многих завербованных в свое время в Карелию лесозаготовителей, которые теперь, уже на пенсии, одинокие и забытые миром, жили среди результатов своей работы, то есть на земле, где лес был вырублен подчистую.
Рядом с их деревней, на болотистом черничнике, быстро выросли бараки и жилые дома, собранные из деревянных щитов. Вскоре отец Юсси перешел работать на лесопилку нового лесного поселка.
Курт приехал к ним именно в субботу шестого декабря. Дата запомнилась Юсси и потому, что в тот вечер он ходил вместе с Витей в клуб поселка, где школьники организовали концерт в честь Дня Конституции. Концерт перенесли на воскресенье, так как в субботу, на которую пришелся праздник, зал был бы почти пустым. Шел последний месяц года, и для выполнения годового плана многие лесозаготовители по субботам, а некоторые и по воскресеньям работали допоздна.
Витя тоже принимал участие в концерте школьников, в самом конце программы. Он забрался на гимнастическую пирамиду старшеклассников и торжественным звонким голосом выкрикнул лозунг, посвященный знаменательной дате: «Да здравствует сталинская Конституция!» Потом показали фильм о Чапаеве. Это было вечером. Но гость пришел к ним днем... Около полудня Юсси вернулся с горки, где катался на лыжах, и теперь с шумом катал из кухни в комнату и обратно незатейливую, вырезанную из дерева машинку. Мальчик бормотал про себя по-карельски: «Быстрее, быстрее, машина идет в Кемь...» Мама хлопотала на кухне. Скоро и отец должен был вернуться домой. Несмотря на воскресенье, он вместе с Витиным отцом Макко ушел ремонтировать забарахливший лесопильный станок. С улицы послышался скрип снега — наверное, отец возвращался с лесопилки. Но это был не отец. В кухонную дверь постучали. В дом вошел среднего роста мужчина в полушубке и поздоровался по-русски. Мама взглянула уголком глаза на вошедшего и, продолжая готовить, проворчала, что от жаждущих спиртного никогда нет покоя. Слова ее были, скорее, просто формальностью, потому что для таких случаев у мамы всегда было припасено спиртное дома. Ведь от томимых жаждой иначе не отвязаться, не идти же снова, даже ночью, открывать магазин. Вот такой жаждущий выпивки народ появился здесь, на ясных просторах Карелии. Юсси привык к таким гостям и продолжал играть, не обращая особого внимания на посетителя. Мужчина молча стоял у порога и улыбался Юсси. Мальчик показал дяде язык и повез свою игрушечную машину в комнату.
— Сколько бутылок надо? — спросила мама на своем ломаном русском языке, повернувшись к мужчине. Мужчина серьезно посмотрел на хозяйку и сказал по-фински:
— Зависит от того, как Айли оценит гостя.
Мама охнула и побледнела. Она сделала несколько шагов к гостю и выдохнула:
— Ой, Курт! Неужели это ты?
— Как видишь, — взволнованно пробурчал гость
— А мы с Лассе думали, что тебя уже нет в живых...
— Я здесь, живой и здоровый.
— Да, действительно... Ты пропадал почти семь лет! Ведь мог же хоть как-нибудь дать знать о себе!..
Сначала мы с Лассе пытались узнать о тебе, но твой след пропал в ленинградской тюрьме.
— Зря ты, Айли, так говоришь. У моего молчания есть своя причина и следствие. Это длинная история, — возразил Курт с подавленным видом и потом произнес длинную фразу по-английски.
Айли ответила коротко: „I see!“ — и взглянула на дверь, ведущую в комнату. Юсси с любопытством выглядывал из дверной щели. Айли заметила его и тоном, не допускавшим возражений, попросила:
— Юсси, сбегай-ка позови папу с лесопилки! Скажи, что дядя Курт вернулся!
Юсси нехотя оделся и вышел на улицу. Он встал на лыжи и заскользил через ельник к лыжне, ведущей на лесопилку. Лыжня была накатанной. Папа и Макко ехали по ней на работу в утренние сумерки... Через полчаса Юсси и папа въехали в свой двор. Макко пошел дальше к своему дому. Папа напомнил Юсси, чтобы мальчик обтер снег со скользящей поверхности лыж и отнес их под навес сарая. Сам же он поспешил в дом... Юсси ничего не понял из разговора взрослых. После обеда его отправили играть в комнату, и за закрытой дверью он не слышал всего, что говорили взрослые. Кроме того, они говорили больше по-английски. Это злило Юсси, так как из разговора он понял только некоторые фразы. Набравшись смелости, мальчик вошел в кухню. Взрослые пили кофе. Папа и Курт были слегка навеселе. Юсси остановился перед мамой и капризно пролепетал по-английски:
— I’d like some coffee too... with milk!
Он требовательно смотрел маме в глаза. Мужчины с удивлением уставились на него. Айли улыбалась, как бы извиняясь. Папа Лассе кашлянул с легкой досадой: — Видно, и этому Айли его научила...
Потом Лассе расхохотался, усадил мальчика рядом с собой и сказал Айли:
— Налей и сыну кофе, раз уж он так вежливо попросил.
— Правильно! — поддержал Курт. Он положил руку на плечо сидевшего между ними Юсси и добавил, слегка шепелявя: — Ученье — свет, неученье — тьма. Не так ли, Юсси?
— Так, — пробормотал мальчик серьезно и попытался дотянуться до сахара.
Сахарница стояла посреди стола, и Юсси не смог дотянуться до нее. Курт заметил это и сказал:
— Давай я помогу.
Отколотые от сахарной головы куски были довольно крупными. Курт взял один кусок и, решив, что такой не поместится мальчику в рот, расколол его надвое хлебным ножом. Он провел ладонью по клеенке и положил оба куска сахара перед Юсси.
Юсси откусил немного от одного куска, отхлебнул кофе и с победным восторгом в глазах посмотрел на взрослых. Те неспешно говорили о снежной зиме и морозах самого темного времени года.
Дверь на крыльце стукнула, и из сеней раздался топот. В прихожую влетел друг Юсси, первоклассник Витя. Мальчик перевел дыхание и выпалил:
— Здравствуйте!
— Здравствуй, здравствуй, Витя! Как поживаешь? — поинтересовалась Айли.
— Хорошо. Тетя Айли, отпустите Юсси вечером в клуб на концерт?
— Пусть идет, если хочет, — сказала Айли и встала из-за стола, чтобы взять чистую чашку.
— Пойдешь? — спросил Витя у Юсси.
Юсси степенно отхлебнул кофе и поинтересовался, как взрослый:
—Когда начало?
— В шесть! Я буду там выступать! — сообщил мальчик с гордостью.
— Надо пойти, раз и ты будешь выступать...
Взрослых позабавил детский диалог. Они с улыбкой наблюдали за мальчиками.
— Тогда я зайду за тобой вечером, — сказал Витя и собрался уйти.
— Куда ты так спешишь? — спросила Айли с деланой серьезностью. — Садись за стол и выпей кофе вместе с Юсси...
Витя заколебался, держась за дверную ручку.
— Чего ты стесняешься, как девочка?
— Я не стесняюсь... Мама и папа ждут... Мы пойдем к Охво. Тетя Туарие приготовила топленого молока и напекла блинов. Большое спасибо... В другой раз... Витя попрощался и выскочил за дверь.
Короткий декабрьский день склонялся к сумеркам. Лассе зажег большую керосиновую лампу и разлил остатки вина из бутылки в стаканы. Юсси решил, что уже достаточно долго находился в центре внимания взрослых, и довольный вышел из-за стола. Разговоры взрослых больше его не интересовали.
Мысли мальчика были заняты Витиным сообщением о праздничном концерте. Юсси прилег на рундук. Время от времени он переводил взгляд с дрожащего на потолке круглого отсвета керосиновой лампы на равномерно тикающие настенные часы. Казалось, что стрелки совсем остановились. Юсси полежал какое-то время с закрытыми глазами. Потом он снова посмотрел на часы. Стрелки были в том же положении. «Надо бы подкрутить их пальцем, тогда и Витя скорее придет», — подумал Юсси. Ему не хотелось слезать с теплого рундука, и он незаметно заснул...
Мальчик проснулся от оживленного разговора. Кроме мамы, папы и Курта, за столом сидели водитель ухтинской почтовой машины Матти и почтальон Нина, тетя-почтальон, так Юсси звал эту звонкоголосую, еще молодую карельскую женщину.
Почтовая машина довольно часто останавливалась у их дома, и Нина с Матти заходили к ним погреться чайком. А сейчас они отправлялись в Кемь. Спросонья Юсси понял из разговора только то, что папа и Курт собираются поехать на попутном транспорте в Кемь. Папе надо было ехать в город за какой-то деталью для станка, а Курту — на поезд, идущий на юг.
Правда, перевозка пассажиров на почтовой машине запрещена, но кто же здесь, в глуши, будет точно придерживаться строгих правил. Здесь больше ценилось доверие между людьми, они стремились поддерживать друг друга чем могли.
Юсси слез с рундука, поздоровался с гостями и сказал маме, что тоже пойдет провожать папу и гостей...
Сидеть на чурбаке было холодно. Юсси встал и направился в избушку. Осеннее утро начало рассветать. Юсси разжег огонь в топке и поставил чайник на плиту. Курт закряхтел на лавке и открыл глаза.
— Какого черта ты встал греметь, когда еще только петухи поют? — проворчал он Юсси.
— Не спать же я сюда приехал, — уныло сказал Юсси и налил из котла в пластмассовый таз теплой еще с вечера воды, чтобы вымыть оставшуюся на столе грязную посуду.
— Ну... это... — Курт шевелил пересохшими губами. Юсси понял, что мучило старика, и протянул ему кружку с водой. Курт опорожнил ее и сказал:
— Спасибо. Кофе столько выпил, что не мог никак заснуть. Было далеко за полночь, а я все слушал твой мощный храп.
— Неужели? — удивился Юсси.
— Так храпел, что стены дрожали... Твоему сну ни выпивка, ни кофе не помеха. Заснешь хоть стоя или как?
— Стоя не пробовал, — ухмыльнулся Юсси и предложил: — Давай досыпай. Рано ведь еще. Я разбужу, когда кофе будет готов. — Не получится. Дремота старика как собачий сон. Слышит каждый стук...
— Тогда полежи. Спешить некуда.
— Ну, это можно, хоть раз поваляемся без дела. — Курт встал и сунул ноги в галоши. — Сначала прогуляюсь тут за угол и разведаю направление ветра... Курт вернулся, когда Юсси домывал уже последнюю кружку. Старик зачерпнул из ведра воды и выпил дрожа.
— Ох-хо... Я чуть не упал в обморок от свежего воздуха, — прокряхтел он, забираясь на лавку.
— Со мной было то же самое.
— Так и бывает, если слишком увлечься. — Курт улегся на спину. — Голова как пивная бочка.
— Плеснуть лекарства из жбана?
— Ни в коем случае. Мне уже хватит... Выпей ты, если хочется.
— Тошнит даже от одной мысли, — признался Юсси.
Он согнал Кайму со спального мешка, выпустил воздух из резинового матраса, свернул свою постель в рулон и поставил в угол. Затем он сел на табурет и закурил.
— Ну, Курт, рассказывай! Я слушаю.
Старик закряхтел, потирая ладонью поседевшую бороду. Наконец он печально взглянул на Юсси и сказал извиняющимся голосом:
— Ты, сынок, поставил меня в тупик...
— Но мне же интересно знать все, что касается жизни моих родителей с тех пор, как они приехали из-за океана, — прервал Юсси Курта. — Особенно теперь, когда я убедился, что ты знал их уже задолго до моего рождения.
Старик сполз с постели, сидя натянул на ноги шерстяные носки и попросил:
— Сигарета найдется?
Удивленный Юсси протянул сигарету и зажег спичку. Он первый раз видел, чтобы Курт курил. Старик жадно затянулся, закашлялся и спросил, прищурив заслезившиеся глаза:
— С чего же мне начать?
— Хотя бы с того, что знал моих мать и отца с тридцатых годов.
— Ну что ж... В начале тридцатых сюда, в карельскую глушь, приехали тысячи переселенцев на лесозаготовки, на стройки молодой советской республики. Они привезли с собой инструмент и свое профессиональное мастерство. Среди них был и я, девятнадцатилетний парень. Энтузиазма нам было не занимать, ведь мы по собственной инициативе приехали строить первую страну рабочих и крестьян. Недостатков хватало, но вначале жизнь нравилась и пробуждала надежды. А вот потом стало происходить что-то непонятное, как будто тяжелые черные тучи поплыли по небу страны. Какое-то чувство неуверенности и даже страха подавляло наш энтузиазм... Да, так это было, — задумчиво повторил Курт.
Синий дымок поднимался тонкой струйкой из забытой им между пальцами сигареты. С минуту он смотрел, как она тлеет, потом сделал глубокую затяжку и улыбнулся: — Уверенность многих лесорубов догорела до конца так же быстро, как эта сигарета, и многие из них вернулись за океан.
Курт встал, бросил окурок в огонь и зачерпнул из ведра воды.
— Какой же я был глупый, — признался вдруг старик, усаживаясь обратно на лавку.
— Это почему же?
— Да так. Молодой был, искал приключений и не верил слепо в высокие идеи. Ничто не держало меня здесь, а вот все равно остался. Может быть, хотел увидеть своими глазами, чем все закончится. А может, просто привязался к одной девчурке.
— Любовь вскружит голову любому мужику, — вставил Юсси, улыбаясь.
— Пусть любовь остается выдумкой поэтов. У меня не было привычки вздыхать и признаваться в любви, — жестко отрезал Курт
Рассказ старика прервал закипевший чайник. Его крышка отчаянно дребезжала, а из носика, пульсируя, побрызгивала вода.
— Может, выпьем кофе? — предложил Юсси, ставя кружки на стол.
— С удовольствием. Во рту совсем сухо. Курт пересел к столу. Они молча размешали растворимый кофе в горячей воде. Его аромат раздражал слюнные железы. Финским ножом Курт расколол кусок сахара пополам, провел ладонью по столу и положил на него одну половинку сахара. Юсси следил за движениями старика, улыбаясь про себя. Кайма зарычала перед дверью. Юсси выпустил ее на улицу. Собака побежала за угол. Вскоре с берега донеслось завывающее лаянье.
— Опять пошла выяснять отношения с бобрами, — догадался Курт и отпил кофе.
— Давай и мы продолжим выяснять отношения, — усмехнулся Юсси.
— Так на чем я остановился? — задумался старик.
— На том, что ты не пустился наутек из страны, хотя по небу и плыли черные тучи. Курт сумрачно посмотрел на Юсси и продолжил свой рассказ:
— Значит, тучи все сгущались. Меч говорил, а закон молчал. Темные силы одержали верх, и невинные люди стали время от времени исчезать. Тогда я и познакомился с Лассе. Я работал шофером на строительстве целлюлозно-бумажного комбината в Кондопоге. Лассе тоже там работал. Оказалось, что мы приехали в эту сказочную страну на одном пароходе. Общие воспоминания о прожитом и пережитом сблизили нас. Он был на шесть-семь лет старше меня и женат. С Айли я тоже познакомился. Они жили рядом с Домом просвещения бумажного комбината. Там еще в шестидесятые годы стояли развалины фундамента их дома. Когда Кондопогу объявили всесоюзной стройкой, туда приехали молодые рабочие из разных уголков страны, развалины быстро исчезли, а на их месте построили многоэтажные панельные дома. Курт замолк и пристально посмотрел на Юсси. Теперь Юсси был совершенно серьезен и слушал рассказ старика со всем вниманием. Он и не думал прерывать рассказчика своими репликами. Курт отпил глоток кофе и не спеша продолжал:
— У Лассе и Айли я познакомился с Сийри. Тогда она была еще девочка-подросток. Какая-то очень тихая. Позже выяснилось, что ее родители попали в подстроенную недоброжелателями западню. Девочка осталась сиротой, ее приютила семья Тухканенов.
— Это она растопила твое сердце? — не удержался от вопроса Юсси.
Курт замолчал. Наступила неловкая пауза.
— Хорошо. Обещаю не прерывать тебя глупыми вопросами.
—Репрессии не успели обрушиться ни на кого из нас, когда началась война. Я оказался на одной барже с Тухканенами и Сийри, когда нас эвакуировали. Позже нас вместе с Лассе отправили в трудармию в Челябинск, в лагерь, хранивший от пуль и свободы. Айли и Сийри во время войны жили впроголодь в колхозе в Удмуртии. В феврале 1946 года мы с Лассе вернулись в Кондопогу. Айли и Сийри уже ждали нас там. Какая это была радостная встреча! У меня просто сердце забилось, когда я снова встретился с Сийри. Казалось, жизнь налаживается. Но радость была недолгой. Судьба сыграла со мной злую шутку. Последствия растянулись на всю жизнь, мучают до сих пор.
Как-то в субботний вечер я зашел в пивную. Один тип там часто вынюхивал что-то. Я помнил его еще с довоенного времени и знал, что это было его рук дело, когда родителей Сийри объявили врагами народа. В Челябинске он был бригадиром нашего отряда. Когда после рабочего дня мы маршем возвращались на огражденную колючей проволокой территорию, он всегда оставался на внешней стороне ограды. Я понял, с какой целью он бывал в пивной, ведь такие, как он, продавшие черту свою душу, встречаются часто, даже на работе. Он навязался мне в компанию и изображал порядочного человека. Я болтал с ним о всякой ерунде и уже прощался, когда он прошептал мне на ухо с издевкой: «Что, положил глаз на дочь врага народа?» Он, конечно, имел в виду Сийри. Хотел что-то еще добавить, но не успел. Съездил я ему слегка по подбородку. За избиение исполняющего служебные обязанности лица я прямо из пивной угодил туда, где считают кирпичи...
Курт допил из кружки остатки кофе и попросил сигарету. Оба закурили. Сердце Юсси заныло от неясного тяжелого предчувствия. Он молча ждал продолжения.
Курт докурил, прокашлялся и снова заговорил:
— После этого я больше никогда не встречался с Сийри. Ты правильно сказал, что, выйдя из тюрьмы, я зашел к вам шестого декабря. Айли и Лассе не могли даже предположить, почему я оказался за решеткой. В городе ходил слух, что меня арестовали за хулиганство. Да и мало ли в те годы исчезало людей неизвестно куда.
— Ты что, не мог даже написать им?
— Да написал я из Сибири через год. И получил короткий ответ на русском языке, но не от них. В нем говорилось, что по этому адресу живут другие люди и о прежних жильцах известно только, что они уехали куда-то на Север. На всякий случай написал и тете Лизе в Петрозаводск, но ответа не получил. Подумал, что она тоже уехала куда-то.
— А Сийри? Куда она пропала?
Старик зажег потухшую сигарету, с печальным видом сделал несколько затяжек и тихо прошептал:
— Она умерла. Подробности я узнал, когда приезжал к вам. На этом я хотел бы закончить свой рассказ. Но у тебя, конечно, возникнет естественный вопрос, почему я исчез из поля вашего зрения после того, как побывал у вас в Беломорской Карелии.
— Вопрос естественный, как и другой: как тебе удалось разыскать наш адрес?
— Адрес я получил совершенно случайно, После смерти Сталина, когда Берия освободил заключенных, я тоже вышел из лагеря. Мои чувства так притупились, что я даже не мог этому радоваться. Ноги сами привели меня, как хорошую лошадь, обратно в Карелию. Я приехал в Петрозаводск, зашел к тете Лизе. Хотя она явно считала меня последним негодяем, все же дала мне ваш адрес. И тут же выставила меня за дверь, — горько усмехнулся Курт. — Так уж вышло. — А почему ты снова пропал? О тебе даже никогда не упоминали, во всяком случае при мне. Старик смотрел на Юсси изучающим взглядом. С дрожащими губами, прерывающимся голосом он выдавил из себя:
— Что бы ты, Юсси, сказал, если бы кто-то прошептал тебе на ухо, что твой настоящий отец сидит перед тобой?
— Теперь я ничего не понимаю, — пробормотал Юсси, потирая ладонями побледневшее лицо. Он ощущал биение крови в голове, она стучала, словно удары молота.
— Я имею в виду, что... как бы это сказать... что я — твой биологический отец, — кряхтя, выдавил из себя старик и с видом обреченного на гибель человека уставился на Юсси.
Воцарилась напряженная тишина. Со скоростью компьютера в мозгу Юсси пронеслись периоды его жизни, которые так или иначе могли быть связаны с признанием Курта. Он вспомнил свадебную фотографию, на которой Курт вместе со своей женой Юстиной представлял на свадьбе Юсси и Ольги родителей жениха, к тому времени мать и отец Юсси уже умерли. Однажды, просматривая свадебные фотографии, Ольга сказала: «Мне всегда казалось, что Курт Петрович — твой родственник. Посмотри на эту фотографию. Разве он не похож на тебя?» Юсси только посмеялся: «Ничего удивительного. Мы же соплеменники!» И забыл весь разговор. Теперь Юсси начал понимать, почему Курт так долго избегал общения с ними...
— Действительно, сногсшибательная новость. Но как же это возможно? — Юсси потер виски и уставился на Курта.
— Дело в том, что ты мой и Сийрин сын. Лассе и Айли воспитывали тебя. О твоем существовании я узнал, только когда вернулся из тюрьмы. Тетя Лиза намекнула, что у Айли и Лассе есть сын. А я знал, что они не могли иметь детей. Я подозревал, что что-то произошло, когда услышал о смерти Сийри.
— Так, значит, я твой сын?! — удивился Юсси. — Но как ты все это время мог морочить мне голову?
— Что ты говоришь, сынок! — разволновался Курт. — У меня же не было никакого морального права на тебя! Мне оставалось только быть вечно благодарным воспитавшим тебя приемным родителям. Если бы их не было, то вряд ли мы сидели бы сейчас вместе! Наступило напряженное молчание. Наконец Юсси глубоко вздохнул и тихо сказал:
— Да, кажется, это действительно так.
— Такая уж у нас судьба, сын, — повторил Курт, вытирая рукавом рубашки со лба выступившие капли пота.
— Да-а, что тут еще скажешь. Извини, если обидел тебя. Несправедливо было упрекать тебя... — сказал Юсси спокойным ровным голосом и улыбнулся: — Надо жить и смотреть вперед, не так ли, отец?
— Ты прав, — подтвердил Курт с облегчением и добавил: — Хоть старость уже на подходе, все-таки, Юсси, хочется жить...
— Без проблем. Будем принимать нашу судьбу такой, какая она есть. Вот и солнце уже светит вовсю, как по заказу. Не пора ли идти проверять силки на тетерева? Как ты думаешь, отец?..
