Шууган хальмг хотнд
Көгҗмин, һурвн үүлдвртә инәдтә наадн
Нааднд орсчах әмтн:
ХАВТХА-ЭЗН, медәтә залу
ТӨВШҮН, түүнә күүкнь
ЯНКУРА, дөчн тавн насан күрсн белвсн күүкд күн
ЭДСН, медәтә залу,хальмг хотна байн
НӘӘМИШ, баһ наста көвүн, байн күүнә көдләч
ВАСИЛЬ, медәтә, цуг циигн әмтнә ахлгч
МИРКО, түүнә көвүнь
РАДА, олн циигн әмтнә ахлгчин күүкнь
БЕЛОГУБОВ, Әәдрхнәс ирсн ямта элч
Хойрдгч зергин рольд – хальмг хотна олн-әмтн.
НЕГДГЧ НААДНА ҮЗГДЛ
Хальмг хотна баһчуд нааран-цааран йовн, ду дуулна.
Хавр ирсн цагла,
Халун салькн үләнә.
Хойр дурта зүркн,
Хәәртә цусарн бульглна.
Дурн! Сәәхн дурн,
Дууһан олҗ дуулна.
Нег әмәрн җирһсн,
Нәрхн еңгсиг айста.
Баһ насарн омглад,
Байрарн теегән дүүргнә.
Бахмҗта санаһан өөдлүләд,
Буруһан медлго бәәцхәнә.
Көгшн күүнд болхла –
Килнцнь нүднднь үзгднә.
Көөрк, баһчудын хәәрл –
Керго юмн, - гилдцхәнә.
Баһчуд болн көгшдүд,
Даңгин йилһрсн хәләцтә.
Байр болн гейүр,
Даңгин оңгдан үзгтә.
Дууһан дуула бәәҗ, тәәзәс – дун чилхләг, йовҗ одна. Тәәзин деер – Хавтха-эзн болн түүнә күүкнь Төвшүн үлднә.
ХАВТХА-ЭЗН. Төвшүн, Янкура альд? Хотан нерлго яһҗаһм эн домбр?
ТӨВШҮН. Баав, бичә айстан Янкураг уурлад бәәтн, энтн гемтәд орндан кевтнә. Өрүни цәәг би эврән болһад һарчкнав.
ХАВТХА-ЭЗН. Нә, сән.
ТӨВШҮН. Баав, юңгад хотна әмтн мана өрк-бүүлиг – байн – гилднә?
ХАВТХА-ЭЗН. Байн? Байн. Сән үг мана өрк-бүлин тускар әмтн келҗәнә. Мадн угатя бишүвидн – хот-хол маднд дала, мал бәәнә, алтн мөңгн – мини авдрт бултулчксн бәәнә. Маднас даву байн эн хотнд һанцхн күн – Эдсн! Түүнәс үлү байҗхла, йир сән болхм билә. Төвшүн, мини девлм гүр идсн болвза? Хәләлч – бичкн-бичкн хаһрха заагар – нарна герл үзгднә.
ТӨВШҮН. Баав, бичә гейүрәд бәәтн. Би ода девлин хаһрхаһинь хатхчкнав. Баав, та суутн. Өрүни цәәһән, уурнь үрәлго уутн.
ХАВТХА-ЭЗН. Чанад авсн цәәчн, Төвшүн, йир әмтәхн болҗ нанд медгднә. Нег ааһ цәәһичн ууһад оркла, өдрин дуусн гесн цатхлң болна. Цәәчн әвр зандн!
Хавтха-эзн дуулҗана.
Сәәхн күүкн мини,
Сәәхләч делкән, - гинү.
Сагсг бүдүн тевгтәч,
Сар Герлин герлтәч!
Һартан болхла – эвтәч,
Һарчн – булас гиигн!
Хар төгрг нүдтәч,
Хатн теегин болузач?
Гиҗгтә насан күрәд,
Гертән йир шудмһач!
Баавчн чамдан дуртав,
Баавчн күргичн хәәнәв!
ТӨВШҮН. Баав, мини зүркндм – дурн бәәнә. Нанд күрг бичә хә. Би нег күүнд дуртав.
ХАВТХА-ЭЗН. Нә, хәәмнь мини күүкн, чини зүркнә дурнчн ямаран нер зүүсн күмб? Нәәмиш? Очир? Дольган? Кемби? Кенә көвүмб?
ТӨВШҮН. Нәәмиш, Очир, Дольган биш, баав. Талдан нертә күн.
ХАВТХА-ЭЗН. Я-а, яһлав! Мана хотнд даву баһ наста көвүд угалм! Я-а, бичә кел! Чини баавчн төрүц ухаһан геевүв, би медҗәнәв! Ода сән баавчн хаһрха девлтә даарчана гиһәд, чи байн күүнд дуран өгүч! Эдсн! Мана хотнд маднас байн күн негхн – Эдсн! Яһад би эврән ухалсн угав?! Төвшүн, сәәхн күүкм! – күүкән толһаһарн ильн, үмсүв. Дуулн, биильн, тәәзин деерәс һарад йовув. – Күүкм! Сәәхн, ухата мини күүкм!
ТӨВШҮН. Уга, баавм, уга! – Төвшүн күүкн хәәкрн, тәәз деер үлднә. - Эдсн! Эдсн! – Төвшүн толһаһан заляд, нааран-цааран тәәзин деер йовадана, Эдсн – гиһәд, хойр көлдән мәәһң өңгнь кеһәд, хойр һарарн ик гидг гесиг кеһәд үзүләд, - тьфу! – гиҗ нульмсан алдад суув. Хавтхасн хатххсн альчуран нарна герлд бәрҗ һарһулад, һәәхч түнгән хәләвүв, - мини дурн тиим биш, мини дурн сәәхн. Хар гилвксн нүдтә, өндр нурһта...
Тәәз деер цигн көвүн Мирко орҗ ирв.
МИРКО. Төвшүн!
ТӨВШҮН. Мирко, би гертән, ор! Альдас ирүч?
МИРКО. Би гертәсн ирүв.
ТӨВШҮН. Мини баавм үзүч?
МИРКО. Үзүв, терчн дуулад, бииләд, хотна тал дундк үзг авад йовҗ одв.
ТӨВШҮН. Мирко, чи мини баавдм мадна тускар белдсн үгән келүч?
МИРКО. Төвшүн, баавдчн белдсн үгән келәд угав, баавчн салькн мет мини өөр, ээмм чичәд һарад йовҗ одв. Бичә гейүр, чи мини зүркнә эзнч. Ма хойр нег-негндән дуртавидн, тер төләдән хамдан эн җирһлән дааһад бәәхмб. Чини баавдчнь би эврәннь үгән келхүв.
ТӨВШҮН. Мирко, би әәҗәнәв!
МИРКО. Юуһан санандан бәрәд әәҗәнч? Би чини өөрчн бәәнәләв. Кен чамар нәр-наад бәрхмб?
ТӨВШҮН. Уга, Мирко, күүнә нәр-нааднас би әәҗәхшүв, күүнә кел-амнас бийан бултулхар седҗәхшүв. Би баавасн әәҗәнәв.
МИРКО. Төвшүн, чини баавчн йир сән, ухата залу. Чамдан, һанцхн күүкндән йир дурта! Чини төлә, баавчн ю болучн кеҗ өгх.
ТӨВШҮН. Мирко, мини баавм, цәәһән ууҗаһад, намаг гиҗгтә күүкнч болуч гив, чамаг күүнд өгх кергтә гиһәд, намаг хәрд өгхәр седҗәнә.
МИРКО. Нә, терчн сән йовдл болҗана, сәәхн мини!
ТӨВШҮН. Уга, Мирко! Баавм мини келсиг буруһар медәд, Эдсн тал йовҗ одв! Түүнәр нанд күрг кеҗ авхар бәәнә!
МИРКО. Ю келҗәнч, Төвшүн! Эдсн медәтә күнлм, чини баавас нег хойр җил баахнлм? Ямаран Эдсн? Би! Би чини хөвд заягдсн күн! Би чини залу болхув, Төвшүн! Чини баавиг тосч харһад, белдсн зүркнә үгән келҗ өгхүв.
ТӨВШҮН. Адһич, Мирко! Ав эн мини хатххсн альчур. Би чамд – заягдсн күүндән гиҗ белглҗәнәв.
МИРКО. Сәәхн мини! Би чамд бас нег белг белдләв.
Мирко дуулҗана.
Билцгән чини хурһнд,
Белгләд өмсҗ өгхүв!
Келсн күүкм, - гиһәд,
Күргнчн чамдан болхув.
Шуурһна шуугас әлго,
Шулудад һаран өглч!
Шарклад зовсн зүркм,
Шамдад дурарн эдгич!
Чамта дуһрҗ бииләд,
Чамдан дуртав! – гихүв.
Чамаһан, - гиҗ эрклүләд,
Чансн цәәһичн амсхув.
Хаврт, үвлд, намрар,
Халун догшн зунар –
Дөрвн цагин туршарт,
Дурлад чамаһан үмсхүв.
Эн билцг чини сәәхн һарт – мини зүркнә герч болг. Төвшүн, эн цагас авн, чи – мини келсн күүкнч, удл уга йосна авальм болхич!
Төвшүн болн Мирко нег-негнә һаран атхчкад, хоюрн нег дуута дууһан сцен деер зогсад дуулҗана.
Теңгрин деер – одн,
Таньл мана иньг.
Ма хойрин дурн,
Мөңгәр кесн билцг.
Эң захнь уга,
Дуртав чамдан, - гинәлә.
Эңкр нүднә хәләцнь –
Дурлнав чамаһан, - гинәлә.
Чи, чи, чи – келсин күүкнч,
Чамаһан, - гиҗ үмснәв.
Чи, чи, чи – минән күргнч,
Чамдан одар герлнәв.
Дурн, дурн, дурн,
Дурлад, дуһрад биильхмб!
Дурн, дурн, дурн,
Дуран тәвәд дуулхмб!
Тәәзин деер – Эдсн, Хавтха-эзн болн Нәәмиш.
ЭДСН. Нәәмиш! Тосиг цокад һарһуч? Кедү кило болув? Нәәмиш! Эзән зальгсн, йир залху көвүн нанд күртв!
ХАВТХА-ЭЗН. Мендвт, Эдсн!
ЭДСН. Менд, Хавтха-эзн. Ю гиҗ әрә әңкләд гүүҗ йовнач? Һаза шатсн түүмр үзсн күүнә бәәдл һарад. Дәкн му зүүдн орув? Айдҗа, би чамд нег сәәхн юмиг үзүлҗ өгнәв!
Хәләлч, ямаран гилвксн торһн эд Әәдрхн балһснас нанд зергәс Белогубов авч ирүв. Гилвкхләг – күүнә нүднә хара авлна! Баахн күүкд күүнд айта гидг бүшмүд болхмн.
ХАВТХА-ЭЗН. Торһн эд гинч? Баахн күүкд күүнд?
ЭДСН. Э, Хавтха-эзн, торһн эдин әңгн нанд бәәнә, зүркндм болхла күүкд күн уга. Күүкд күүнәс би әәдг болув. Ниднә, давсн хаврар намаг мини үр залу, Әәдрхн балһснас нег күүкд күүнлә таньлдулв. Хәләхләм – сәәхн гергн. Унтад серхләм – хәәрхн! Алмс мини өөрм унтсн гиҗ медгдүв – шүднь өөрнь кевтнә, үснь арваҗ оралдад шулмсин өвр әдл нанд үзгдв. Тер цагас авн гергчүд тал хәләхдән әәдүв.
ХАВТХА-ЭЗН. О, хәәрхн маани вәднәхн! Та, Эдсн, Әәдрхнәс герг хәлго, мана хотнас шүүҗ автн.
ЭДСН. Мана хотнд һанцхн белвсн күүкд күн – Янкура мини тал хәләнә. Мини тал хәләчкәд, мел инәмскләд бәәнә.- Терчн бийдән күрг хәәҗәнә, - тиигҗ мана хотна гергчүд келнә. Би болхла гер авхар седҗәхшүв.
ХАВТХА-ЭЗН. Күрг хәәҗәнә гинәч?
ЭДСН. Э, Хавтха-эзн, күрг хәәҗәнә. Тиим акад юмн болҗана.
ХАВТХА-ЭЗН. Янкуран насинь тоолхла – дөчн таван авсн күүкд күн болхмн, тиим?
ЭДСН. Э, Хавтха-эзн, тиим юмн болҗана.
ХАВТХА-ЭЗН. Домбр Янкура, ямаран күргиг энчн хәәҗ авхар бәәнә? Мана бәәсн хотнд баһ наста күүкд күн дала, теднд күргн күн – күртх, эс күртхий – кен меднә.
ЭДСН. Янкурад ааль дала, мини көдләч Нәәмишиг дуудад, түнәр нанд зәңгән күрүлүв. Герттм – шарад-булсн хөөнә хурһна махн, дәкәд дала шикр-балта, чаһр. Асхндан, түрүн одн төрҗ һархла, та ирәд шимтә махас зооглтн гивв.
ХАВТХА-ЭЗН. Ямаран домбр эн Янкура! Өрүн болхла – гемтәд кевтнә, асхн болхла – күрг күләнә! Нә?
ЭДСН. Юн гиҗ – нә? нә? – гиһәд нанас сурад бәәнәч?
ХАВТХА-ЭЗН. Та йовхут?
ЭДСН. Йовлго яахмб? Үнәр келхлә, невчк әәҗәнәв. Тер бийнь одхув, шарад-булсн махнднь җилвтҗәнәв. Янкура дөчн тавн наста болувчн, альвн хар нүднь оһтрһу әдл гилвкәд бәәнә. - Дөчн тавн насна күүкд күүнә җирһлинь шинәр буслдм.
Тиигәд өвкнрин кезәнә келсн үгиг соңгссуч? Янкураг авад хәләлч, ямаран сәәхн гергн – махта, шөлтә, нүднь – цуг теңгрин оддуд цуглулсн әдл гилвкнә. Урлнь... Хавтха-эзн, түүнә урлинь үзүч? Чииһәс күрң улан өңгнь авсн әдл.
ХАВТХА-ЭЗН. Я-а, Эдсн, чи ю сурҗанач? Урлнь... Би болхла, күүнә ам-шүдинь хәләдн угав! – сән седклтә күн, угай – кесн көдлмшәр күүг шинҗләд медәд авдув. Торһн эдән Янкурад белгләд өгхүч?
ЭДСН. Э-э, эн торһн эдән Янкурад белглхүв. Хәләлч гилвксн герлнь. Сәний?
ХАВТХА-ЭЗН. Сән-сән. Чи, Эдсн, Янкура тал бүрүллә йовад, юуһан хәәхмч? Халусн хальмг цә, хәрҗ ирсн күүкн хойр – тоомср уга болдмн. Чини ормд би болхлаг, мини Төвшүнд оньган өгх биләв. Сәәхн, баһ наста, нәрхн цогцгта. Күүнүр хәләхләнь – нарна герл әдл гилвкнә, дәкн һартан – йир эвтә.
ЭДСН. Төвшүн тал хәләхм гиҗәнәч?
Хавтха-эзн болн Эдсн хоюрн ду дуулҗана.
Күргн болад ирхнчн,
Күүкән чамдан өгнәв.
Хүрмин бортха авчирхнч,
Хөвән һартан бәрхич.
Хәрс-лә! Хәрс-лә!
Хөвм нанд бәәнә,
Харңһу авдртм дүрәтә.
Хүрм, - гисн үгәсчн,
Хәәмнь, әәһәд бәәнәв.
Хадрис, авад од!
- Хүрмин дуһинь айслулн,
Хүрмән әлго дуулия!
Гилвксн хар һосарнь,
Хүрмин бииһнь тавшия!
Хәрс-лә! Хәрс-лә!
Ондин гесм өлссн,
Ора күртл иднәв.
Ор һанцхн күүкнчн,
Өр-цәәтл хотм чанхия?
Хадрис, авад од!
Күүкм һартан эвтә,
Күүнтә цүүгл хәәхиш!
Күргндән, - гиҗ хотан,
Һалднь орад күцәх!
Хәрс-лә! Хәрс-лә!
Хүрм тускар келүч,
Хүрмин бортх күргүлнәв!
Хүрмин тускар ду һарһҗ,
Хотытн зооглнав!
Хадрис, авад од!
Ир, иргч күргн,
Иньг герттм болхич.
Харңһу авдрас алтан,
Хармнлго хавхтм җиңнүлич!
Хәрс-лә! Хәрс-лә!
Тәәз деер Нәәмиш орҗ ирүв.
НӘӘМИШ. Суулһ үс цокад, түүнәс тос кеһәд авчкув! Тавн кило болув.
ЭДСН. Юуна тавн кило?
НӘӘМН. Тосна! Та нанд тосиг суулһ үснәс цокад ав, гиҗ келләт. Цокҗ чиләһәд, танд тосна күндинь келҗ өгчәнәв.
ЭДСН. Тосн – тавн кило. Нә, сән тавн кило. Чи одад хөөһм тоолад, тооһинь нанд ирәд кел. Йов!
Хавта-эзн болхла торһн эдиг һартан үмгҗ хәләв.
ХАВТХА-ЭЗН. Хәләлч, Эдсн, ямаран айта торһн эд, һартан үмгҗ хәлә – бәәсн кевәрн бәәнә. Мини күүкндм торһн эдәр бүшмүдинь уйхла – зокаста болх.
ЭДСН. Нә, би эн торһн эдин әңгнь белгләд чини күүкндчнь өгнәв, уйсн бүшмүдтән зокаста болг!
ХАВТХА-ЭЗН (дотран байрлв). Э, энчн мини күүкндм күргн болхар белгән өгчәнә.
ЭДСН. Хавтха-эзн, чи нанд күүкнә тускар үнәр келүч?
ХАВТХА-ЭЗН. Үнәр, Эдсн, үнәр! Чи асхни түрүн одн төрәд һархла, мана герүр гиичләд ир. Төвшүн мини сәәхн, дәкн чансн хотнь – ммм... йир сән, әмтәхн амтта. Эндр бөөрг кехәр седҗәнә.
ЭДСН. Бөөрг?
ХАВТХА-ЭЗН. Э, бөөрг! Бөөргд дуртавч?
ЭДСН. Дуртав, кен бөөргд дурго болхв? Ирнәв, зәңгин бортхта ирнәв! Хүрм тускар сууһад күндхм.
ХАВТХА-ЭЗН. Хүрмин тускар?
ЭДСН. Э, хүрмин тускар. Ю гиҗ хүрм кех цагинь ударулад бәәхмб?
ХАВТХА-ЭЗН. Нә, мини иргч күргн. Чамаһан күүкнтәһән хоюрн күләһәд суухм.
Тәәзин деерәс Эдсн һарад йовҗ одв.Хавтха-эзн болхла, дуулн бииләд тәәзин деер, герин тал йовсан медүлнә. Тер цагтнь баахн циигн көвүн – Мирко, Хавтха-эзнә хаалһнь тәрәд, чирә өмннь һарув.
МИРКО: Мендвт, ах Хавтха-эзн!
ХАВТХА-ЭЗН: Я-а, зүркм хаһрн гивүв! Хар шулмсин бәәдл һарад, намаг чочаһад әәлһүч! О, хәәрхн маани вәднәхн!
МИРКО: Ах Хавтха-эзн, күләҗәтн намаг, би танд хойр ам-үг келҗ өгхәр бәәнәв.
ХАВТХА-ЭЗН: Чини келсн үгәс нанд ю болхув? Циигн күүнә үгнь – мөрн уга тергн әдл, күрҗңнә-күрҗңнә – ормдан зогсна, нә, кел үгән.
МИРКО: Ах Хавтха-эзн, би танла таварн үглцхәр седҗәнәв.
Миркон киилгин хавтхтнь – таньл альчур үзчкүв.
ХАВТХА-ЭЗН: Йа! Чамаг, хар чөткр, төрүц соңсшгов! Хулхач күүг ю гиҗ соңсхув! Йов цааран!
МИРКО: Ах Хавтха-эзн, та юн гиҗ намаг му келәд хәәкрҗәнәт? Намаг – хар шулмс, чөткр гиҗ - муутхад, дәкәд болхла – хулхач күн – гиҗ му нер зүүҗәнәт. Би ямаран хулха кевүв?
ХАВТХА-ЭЗН: Хулхач күн бишвч? Кхе-кхе-кхе...(инәв) Күрн үнрән медхш, күн мууһан медхш! Тиклә, чини киилгин хавтхас кенә альчур шавшад бәәнә? Нә, цәәлһҗ келич нанд, хар шулмс!
МИРКО: Ах Хавтха-эзн, би күүнәс хулха кесн угав. Эн сәәхн хатххсн альчуриг нанд дурта күүкм белгләд өгүв.
ХАВТХА-ЭЗН: Я-а! Хәәрхн, Теңгр цокв! Цуг циигнә әмтн – хулхач болн худлч әмтн! Тиигҗ нанд бурхн болсн аавм келдг билә. Я-а, тиим, тиим! Аавин келсн үгнь – үнн болва! Я-а, хәәрхн! Өг нанд эн альчуриг! Энчн мини күүкнә альчур!
МИРКО: Ах Хавтха-эзн, айдҗатн. Эн хатххсн альчуриг нанд мини келсн күүкм, дуран тәвәд белгләд өгв. Тегәд мини зүркнә дурм – тана Төвшүн болҗана.
ХАВТХА-ЭЗН: Төвшүн? Мини Төвшүн – хар шулмсин келсн күүкнь? – мини күүкн сәәхн, ухата, һартан эвтә – чамд дуртавий? Бичә мини гесм көшүләд инәлһич! Мини күүкм йир ухата болад, дурта бааван төрүц зуташго тиим дурар. Мини... Мини күүкн бааваһан шин девл өмскүлхәр зүркнә дуран, нанас деер байн күүнд өгүв! Асхндан күүкнә күргн мана герүр ирх! – Хавтха-эзн цаасар орасн гилвксн торһн эднә әңгнь һарһад, Миркод үзүлв – үзҗәнч? Эн хүрмин урдк белгиг мини күүкндм байн Эдсн өгүлв. Би кесг җилдән муулян эдлҗ, һанцхн күүкән өскәд аввув, ода күүкнә цагнь ирүв – һанцхн бааваһан байрулх! Чамта болхла, ямаран байр нанд болхий? Чини өрк-бүлд ямаран мал, алтн бәәнү? Чини өрк-бүлчн теегин салькна әдл: эндр – энд, маңһдур – кен медлә? Мини һанцхн күүкн циигүдлә тег эргәд бәәхмб? Йов цааран, хар шулмс!
МИРКО: Ах Хавтха-эзн, би тана күүкнлә нег-негндән дуртавидн! Та мадниг салһҗ чадшгод! Би дурта күүкән күүнд өгшгов!
ХАВТХА-ЭЗН: Би тадниг салһҗ чадшгов? Салһҗ чадшгов? Би тадниг салһҗ чадшгов?
Хавтха-эзн Мирког торһн эдәр цогсн цагла, тәәзүр циигнә дү күүкн дуулад биильҗ орув.
Хоп-хоп-хоп
Циигн әмтнә седклтәв,
Цеңкр теегин цецгәв.
Хоп-хоп-хоп
Һартм – илвтә чолуд,
Һарин альхар – белг бәрхүв.
Хоп-хоп-хоп
Цуг күүнә җирһлинь,
Цәәлһәд шинҗлҗ келхүв.
Хоп-хоп-хоп
Циигнә седклтә әдл
Цуг җирһличн нисүлхүв.
Хоп-хоп-хоп,
Хоп-хоп-хоп!
Циигн күүкнә дун чиләһәд тагчкрув. Мирко тәәзин деерәс һарад гүүв. Хавтха-эзн болхла әңкләд, һарарн һарсн көлсән арчув.
РАДА. Ю әәҗәнәв! Юн болҗ одув? Ах Хавтха-эзн, мендвт! Хәләтн, би таднд белг бәрхүв. Нег чолун – мөрнә тахиг үзүлҗәнә, хойрдгч чолун – йа! Бәрҗ болшго хар өңгтә аҗрһиг! Һурвдгч чолуг авад хәләтн – Хәәрхн! Сәәхн, баахн көвүг! Хар нүдтә, өндр нурһта – тана күүкнә күргиг үзҗәнәв! Та, эн торһн эдән – белг бәрсн күүндән гиһәд белгләд өгтн.
ХАВТХА-ЭЗН. Йов цааран!
Тәәзин деерәс Хавтха-эзн һарад йоввув, Янкура болхла орҗ ирв.
ЯНКУРА. Рада, чолуһан хайяд нанд белг бәрхнч.
РАДА. Белг? Чамд юуна тускар белг бәрхмб? Күргнә тускар? Көдлмшин тускар? Аль ямаран болучн, мууха болучн – күсличн тускар?
ЯНКУРА. Сәәхн мини, нанд көдлмш керг уга, мууха болучн күслм бас эврән күцх. Чи нанд, күргнә тускар белг бәрәд өгич.
Янкура дуулҗана.
Өдр сө уга һанцардад,
Өөләд җирһлдән бәәнәв.
Күргтә болхлам – дуран,
Күргндән өгхинь биләв.
Хәрд йовхар санатав,
Һанцардҗ теегтән хүвршгов!
Хәрд одсн цаглам –
Һашурдсн зүркм байрлхов!
Хөвм, альд бәәнәч,
Хәмнь, юңгад бултнач!
Күргм, альд йовнач,
Кендән – дуртав – гинәч?
Хавр үнрән тархаһад,
Хөвән олич – гинәлә.
Хөвән альхндан бәрәд,
Ховдлго олзлич – гинәлә.
РАДА. Белгичн бәрнәв, чи болхла – хашадчн бәәсн бичкн хөөнә хурһиг бәрәд нанд белгләд өгхүч?
ЯНКУРА. Өгнәв, Рада, чиниһәр болг! Мини хашад яһад болучн нег бичкн хөөнә хурһн олдхмн. Ю болувчн нанас сур! Би өгнәв!
РАДА. Ю болувчн нанд керг уга, хөөнә хурһниг – авнав. Нанд күргнә нернь кел.
ЯНКУРА. Эдсн...
РАДА. Эдсн?
ЯНКУРА. Рада, бичә мини күргнә нерин хәәкрәд кел, күн соңссхмн. Эдсн... Эдсн – мини зүркнә нууцм.
РАДА. Нә, Янкура, сәәхн нарн әдл күүкд күн. Чини зүркнә нууцнь – Эдсн болхла, соңсич – юуһан чамд мини илвтә чолуд келҗ өгхнь. Тәәзин деер домбрт биильдг айс соңсгдна. Рада сцен деер чолудан хайяд, Янкурата шимлдәд, инәлдәд, хальмг домбрин айсднь бииһән бииләд, тәәзин деерәс хоюрн һарад йовҗ одв.
ХОЙРДГЧ НААДНА ҮЗГДЛ
Тәәзин деер Мирко болн түүнә эцкнь Василь.
ВАСИЛЬ. Мирко, юн гиһәд тагчг кевтнәч? Хаврин цаг ирчкүв. Байн әмтн бәрсн малан зуслңгур йовулҗана. Би сөөнь дуусн унтсн угав, сансн санам дала, гиигн биш. Мана әәмгә улс – эн хотнд олз йир баһ болад, зәрмнь гесән теҗәҗ чадлго нанд ирәд уульцхана.
МИРКО. Ульсн күн – уульг, ода яахмб? Уух уга бәәҗ – джомбасг, унх уга бәәҗ – җорасг! Эн хотнас би нүүҗ һаршгов.
ВАСИЛЬ. Яһад нүүҗ һаршговч? Юуһан эн хотнд хәәҗ үлдхүч?
МИРКО. “Юуһан-мууһан” хәәшгов. Эврәннь хөвән олад авчкув. Хөвм – цуг орчлңгин алтас үнтә.
ВАСИЛЬ. Ямаран нертә чини алтнчн? Кенә күүкмб?
МИРКО. Мана әмтнә улсас биш.
ВАСИЛЬ. Я-а, хальмг күүкнд дуран өгүч?
МИРКО .Э, тиим юмн болҗана. Чамас, эцкм, гемән сурҗанав. Цуг мах-цогцм дурнас өвдәд бәәнә.
Тәәзин деер Рада орҗ ирүв.
ВАСИЛЬ. О, мана сәәхн одн, герләрн маднд мандлҗ ирүв!
РАДА: Эцкм, келич эн Миркод!
ВАСИЛЬ. Ю келхм, көгшин нүднәнм байр?
РАДА. Мана Мирко зүркнә гемәр гемтүв, эмнь дааҗ чадҗахш!
ВАСИЛЬ. Зүркнә гемәр?
МИРКО. Рада, юн гиҗ эцкән зоваҗ әәлһүләд бәәнәч? Би гемтә бишүв. Һәргтә күнәс тиим зовлңта үгнь һарна. Чи болхла – һәрхтә күүнә әдл бишич.
РАДА. Эй, Мирко, чини дү күүкнчн йир ухата! Эцкм, өдрин дуусн сәәхн күүкнчн көдлүв. Эндр бичкн хөөнә хурһниг авч ирхүв. Мана Мирко болхлаг, ах Хавтха-эзнәс торһн эдәр нурһндан цоклһан олад аввув, тиигҗ энтн эн хотнд гесән теҗәнә.
МИРКО. Рада, тагчг бә!
ВАСИЛЬ. Хавтха-эзн гиҗәнәч? Түүнә күүкнә нернь ямаран?
РАДА. Төвшүн.
ВАСИЛЬ. Нә, манахсиг цуглулад, Хавтха-эзнә герүрнь йовхмб. Мана Мирког кү кеһүләд, дурта күүкнь авхмб. Мана әмтиг цугтаһинь цуглул, цугтаһинь! Рада, чи болхла мадна хувцна сәәнәснь һарһад белд. Көвүндән айта хүрм кехүв! Хүрмнь кеҗ авад, оңгдан һазр хәәҗ, эн хотнас нүүһәд һархмн.
МИРКО. Эцкм, ах Хавтха-эзн күүкән нанд өглгө бәәхләнь яахмб? Терчн байн күнлм. Байн күн эн җирһлд зөөртә күүһән олад авна. Төвшүнә баавнь болхла байлгтан ховдглад, хотна байн күүнд күүкән өгхәр үкчәнә! Байн күүнәс давуһар байҗхар бәәнә.
ВАСИЛЬ. Му күүкнә хүрм – дееҗәрнь чилдг. Хальмг үгд үнн болҗана. Күүкән маднд өглгө бәәхләнь, Төвшүниг баавин гертәснь хулхалад авхм! Мадн бас угатя бишүвидн. Хавтхт – алтн мөңгнь уга болувчн, цуг нүдәрн үзҗәсн делкән һазр мана! Цуг орчлңгин эзнәс кен даву байн күн болхмб? Мана судцнчн – сул бәәдг цуснь буслна! Тодлуч көвүм?
МИРКО. Тодлув! Чи бат үгән келәд, сән шиидвр авуч! Мини седкл сулдад гиигрв. Салькн әдл болад, мана улсиг цугтаһинь цуглулад ирхүв!
Мирко дуулҗана.
Нарн һарсн үзгәс,
Нанур аҗрһм адһна.
Нанд заягдсн күүкм,
Намаһан күләһәд сууна.
Салькн мет сулв,
Сергмҗтә теегтән бәәнәв.
Шарлҗн шингәсн усн,
Шарксн зүркиг эдгәнә.
Аҗрһан унҗ нисәд,
Альвн салькнта дөрлдәд.
Чамур, хәәмнь, ирәд,
Чееҗичн уудьврас сулдхнав.
Тәәз деер Рада болн Янкура. Янкура бийан кеерүләд, һартан цуунг авад, түрүгәр урлан будад зоһсчана.
РАДА. Янкура, кендән бомбһр урлан цуунг авад будад бәәнәч?
ЯНКУРА. А-а, Рада. Ямаран кергәр нанур ирүч?
РАДА. Керг уга, чини хашас – эврәннь тарһн хөөнә хурһан авхар күрч ирүв.
ЯНКУРА. Мини хаша дотр – тарһн биш, эццн чигн хурһн угалм.
РАДА. Янкура, чи намар бичә наад бәр. Өг мини тарһн хурһиһм!
ЯНКУРА. Хөөнә хурһн! Хурһн! Эврә хурһан авад шарад-булад авчклав! Й-а, ямаран каңкнсн сән үнүртә! Үнүрлш – шимтә махн каңкнхҗ бәәнә, бурш... ммм... Теңгр деер түрүн одн төрәд һархла нанур мини дурта күм ирх! Шарад-булсн махм тер идхлә – зүркнь хәәләд, геснь нанур седклинь эргүлх.
РАДА. Ай, Янкура, чини дурнчн – хотин эзн болвза? Ха-ха-ха! Терчн идхд – шарад-булсн махнд дурта биш, ах Эдсн – нудрма цацу бөөргд дурта күн. Ха-ха-ха!
ЯНКУРА. Бөөргд?
РАДА. Бөөргд дурнчн дурта, тиигәд теңгр деер түрүн одн төрҗ һархла, терчн талдан герүр гесән дүүргхәр йовх.
ЯНКУРА. Й-а, чавас! Чамд белглсн тарһн хурһиг, эн Янкура күргндән шарад-булчкув гиһәд, нанд худлан келҗ өгчәнәч! Эдсн... Эдсн нанур – өлссн бәәдл һарад хәләвүв, медүч? Би түүнә нүднә герлднь – дурнь үзүв. Йов цааран, худлч күүкн! Циигн әмтнәс ямаран сәннь күләхүв? Энд-тенд нүүҗ бәәдг улсас, ямаран үннь соңсх чадхув?
РАДА. Үн келснд – күн өшәтә, унсн үкрт – ноха өшәтә, нег ухата күн тиигҗ келҗ өгв. Би чамд худл келҗ өгчәхшүв! Нанд иткл уга болхла, хувцан өмсәд, Нәәмиш тал йов. Тер баахн көвүн худл келҗ өгшго. Терчн эврәннь чикәрн хүрмин тускар соңссув. Ах Эдснә келсин күүкн – чи бишич, түүнә келсн күүкн – ах Хавтха-эзнә һанцхн күүкнь – Төвшүн.
ЯНКУРА. Төвшүн?! Рада! Ав эн шарад-булсн махм! Би үнгән, чамдан гиһәд, шарад белдләв. Нанд болхла, дурта күүһм, яһад болучн хәрү өг! Илвтә чолуһан деерәгшән хайядчн, нульмадчн, яһад болучн, Рада!
РАДА. Махна үнрнь мини толһам эргүлҗәнә! Янкура, чикән өгәд, соңгс мини келсн үг. Эврәннь зүркнә дуран, бийдан хәрү авхар седҗ бәәхләг, оданас авн миниһәр бәәхич. Зөвий?
ЯНКУРА. Э, сәәхн теегин цецгә, зөв-зөв.
Тәәзин деер Хавтха-эзн, гиичләд ирсн Эдсн болн Төвшүн.
ХАВТХА-ЭЗН. Өвкнрин йосар гиичләд ирсн күүг, түрүләд хальмг цәәһәр тоодм. Төвшүн, наар сәәхн күүкм. Цәәһән маднд кеһәд тәв. Эндр сән, байрта өдр болҗана. Тиимий?
ЭДСН. Тиим, Хавтха-эзн. Байр гиснчн киизң юмн. Нег агчмин цагт байрас – гейүрд хүврдм. Тегәд, байр-байр гиһәд, бичә хәәкрәд келәд бәәәтн, байрчн әәһәд гертәстн һарад, төөрәд йовҗ одх. Би учрсн байран, гертән эдлдү. Чи мана хүрмин тускар кел.
ХАВТХА-ЭЗН. Эдсн, түрүләд хүрмин тускар чи келәд авхнчн. Хуучн өвкнрин авъясар, би тагчг сухув. Чи болхла экләд, хойр ам-үгән кел: – Иигәд-тиигәд тана хашад мини геедрсн бүрү бәәнә гиһәд, ги. Экл, экл!
ЭДСН. Ямаран геедрсн бүрү тана хашад? Чи намаг бөөрг идүлхәр дуудлач! Харңҗасн күүнә гесн харлдм. Хар геснәс – хар санань төрдм.
Төвшүн болһсн хотан шиирә деернь тәвчкүв.
ХАВТХА-ЭЗН. Таасгдҗану?
ЭДСН. Бөөргд невчкн давсн тату болҗ медгдүв. Әәдрхнд бәәсн зерг Белогубовин авальн, хотт давснь тату болхла, тиигҗ келнә: - Күүкд күн хотан болҗахар, давснь татуһар тәвхлә – күүнд дурн уга бәәхинь темдг, давснь үлү болхла – дуртан темдг. Зерг Белогубовин авалин ухаһар болхла, бөөрг белдсн күүкнчн, нанд төрүц дурта биш.
ХАВТХА-ЭЗН. Чамд бүрү бөөрг харһҗ, нанд болхла шуд шүд хамхлдг давста бөөрг күртв. Әрәнь гиҗ даавув. Дурта-дургонь бичә сан. Өрүни цәәһән өгәд – Эдснд дуртав! – гив нәрхн дууһарн.
ЭДСН. Тиклә, сән. Чи күүкән нанд өгәд, юуһан нанас авхар седҗәнәч?
ХАВТХА-ЭЗН. Күүкм сәәхн, хәләхлә – күүнә нүдн байрлна, тиигәд цуг бәәсн маласн нанд өрәлинь өг! Алтан бас бичә хармн, тоолад – өрәлнь нанд арсар кегдсн түңгрцгд тәвәд белгл.
ЭДСН. Сән, Хавтха-эзн! Чини күүкнчн йир сәәхн, баһ наста, йовхларн – һолын усар усчхасн хун шовун әдл гиигнәр йовна. Сурсичн өгнәв!
ХАВТХА-ЭЗН. Адһн йов, Эдсн! Чини көдләч Нәәмиш эндр тавн кило тос цокад авб. Би соңслав. Түнәсн бас өрәлнь авхар седҗәнәв!
ЭДСН. Тосиг? Өгнәв! Хо цаһан үүлн – теңгрин хутхр, хо цаһан гергн – хотна хутхр. Күүкнәнчн чирәнь – сар герл мет, урлнь...
ХАВТХА-ЭЗН. Айдҗа, Эдсн! Урлнь тускар хөөнь келхич. Чини цаһан мөңгнәр зееглсн һанзчин нанд бас таасгдва.
ЭДСН. Һанзан, чамдан гиһәд Хавтха-эзн, белгләд өгчәнәв. Ав!
ХАВТХА-ЭЗН. Байрлҗанав! Эдсн, чи циигнә көвүг таньдуч?
ЭДСН. Мирког? Түниг мана хотна әмтн цугтан меднәлм, юңгад гихлә – үвләр энчн һанцарн теегт йовад йовҗ – хойр ик чонла харһла. Тедниг төмр нудрманрн хойрагнь цокад унгала. Би тер хойр чонын арсар бийдән, сән девл уйулад авлав.
ХАВТХА-ЭЗН. О, терчн тиим ик чидлтә көвүн болҗана! Чамас герүрн йовҗ йовхлам, генткн намаг әәлһүләд хаалһдм харһув. - Би тана күүкнд дуртав, - гив.
ЭДСН. Я-а! Маани вәднәхн! Ямаран мектә циигн, чини зөөрдчн бийян өөрдҗәнә. Мектә шовун хойр көләрн урхд тусна! Айдҗа, мектә Мирко!
ХАВТХА-ЭЗН. Мадниг та салһҗ чадшговд! – гивв.
ЭДСН. Я-а, Хавтха-эзн, тиклә хүрмән адһаҗ, маңһдуртан кеҗ авхмн!
ХАВТХА-ЭЗН. Э, айдҗа! Өрүни цәәһин өмн, девлән авад хәләвүв. Девлим болхла – девл гиҗ келҗ болшго – бөөснә хальсн! Гүр идәд, бичкәхн-бичкәхн хаһрха кеһәд үрәчкүв. Төвшүн түнгм хатхч өгв. Мини күүкм һартан йир эвтә! Тегәд нанд сән чонын арсар кесн цув девл белгләд өг.
ЭДСН. Өгнәв! Төвшүн альдаран һарад йовҗ одув?
ХАВТХА-ЭЗН. Бичә ә, күүкм һаза һарад бийан сергәҗәнә. Тиим сән күргн күн ирхлә, баахн күүкн маднас эмәҗәнә, дотран болхла – йир икәр байрлҗана!
ЭДСН. Күүкн күн эмәхлә – йир сән! Невчкн зуур бийан сергәһәд бас һазаран һарнав.
Тәәзин деер Төвшүн болн Рада.
РАДА. Менд, сәәхн мини! Юн гиҗ серүн салькнд чирәһән тәвәд гейүрәд зогсад бәәнәч?
ТӨВШҮН. Чи кемч?
РАДА. Би – теегт урһсн сәәхн цецг. Сул бәәдг әмтнәс – негнь! Нанд илвтә чолуд бәәнә. Чамд белг бәрәд өгхмб?
ТӨВШҮН. Белг бәрхд нанд илвтә чолудтчн сурвр уга. Юн мини җирһлдм болх, бас соньмслт уга.
РАДА. Тиим баахн күүкн күн, юмнд соньмсан өглго, яһад бәәнәч? Тана герттн гиич бәәнү?
ТӨВШҮН. Намаг баавм хәрд өгхәр седҗәнә. Тиигәд би гейүрәд зогсчанав. Бааваһан соңсхла – эн җирһлд хөв угаһар бәәх кергтә. Намаг дурго күүнд хәрд һарһхар седҗәнә, бийинь давуһасн байҗад бәәхәр бәәнә.
РАДА. Медгҗәнә. Чини нернчн – Төвшүн?
ТӨВШҮН. Э, Төвшүн. Та альдас медчкүт?
РАДА. Би – Миркон дү күүкнб, мини нерн – Рада.
ТӨВШҮН. Й-а, мини зүркни дурна күүнә – дү күүкн! Рада яахмб?
РАДА. Төвшүн, чи юмнас бичә ә. Би та хойрт, болн тана дурндтнь тусан өгнәв. Цуг орчлңг деер, дурнас юн үнтә болхмб? Та хойр дуран зүркндән хадһлҗах – йир хөвтә әмтн болҗанат! Чикән өгәд, соңсич намаг, нег юм чамд цәәлһҗ өгхүв. Мини келсәр кехләчн – чини залучн Мирко болх! Сохрин һазрт нүдән ань, доһлңгин һазрт – көлән өрг! Эн цагас авн тиигҗ бәәхич.
ТӨВШҮН: Рада, би чамд йир икәр байрлдҗ, халун зүркнәс ханлтан өргҗәнәв. Ма хойр эгчнр әдл бәәҗ җирһхкмн!
Тәәзин деер Рада, Төвшүн болн Эдсн.
ЭДСН. Сәәхн, Төвшүн, чи – мини теңгрин однч!
ТӨВШҮН. Ах Эдсн, та йир сәәхн күргн нанд болҗанат. Герттн аваль болхларн, би таднд өдрин дуусн бөөрг чанхув. Мини белдсн бөөргм сәний?
ЭДСН. Бөөргчн йир айта, шүүстә! Чи болхла, цуг орчлңгд бәәсн күүкд күүһәс сәәхнч! Зүркм буслад деврҗәнә.
ТӨВШҮН. Ах, Эдсн, нүдән аняд соңгстн, тана чикндтн – һурвн әрүн үгән келҗ өгхүв.
ЭДСН. Аняд авчкув, сәәхн Төвшүн, соңсчанав.
ТӨВШҮН. Би танд дуртав!
Төвшүн дуулҗана.
Күргн! Күргн! Күргн!
Авальм нанд болхар,
Арһасн даву шуннач!
Эв угаһан медлго,
Эргәд биилх седнәч!
Күргн! Күргн! Күргн!
Эдсн, сәәхн Эдсн,
Эдән нанд белглләч!
Шикр-балтаһар дуудн,
Шүдн угаһан бултулнач!
Күргн! Күргн! Күргн!
ЭДСН. Дуртавч? кхе-кхе-кхе, давтад келич, Төвшүн!
РАДА. Нүдән сәкәд хәлә, Төвшүһән.
ЭДСН. Баа! Би медләв, цуг күүкд улс – шулмус! Йов цааран!
РАДА. Ха-ха-ха, йовшгов! Чи, Эдсн, удл уга авальм болхич!
ЭДСН. Яхе! Яхе! Үзгдлгод цааран, шулмсин күүкн! Үзгдлго од!
РАДА. Андһар өгхләчн, чамас хол һазрур йовҗ одхув.
ЭДСН. Ямаран андһар шулмсин күүкнд кергтә? Йов цааран, гинәв! О, хәәрхн!
РАДА. Чи намаг биш, мана герт көдләд бәәсн Янкураг авхуч.
ЭДСН. Төвшүн, чи нанд керг угач, тана Янкура, бас керг уга! Тәвн җилдән һанцхарн җирһү, дәкәдчн тәвн җилдән һанцарн бәәнәв!
РАДА. Уга, сәәхн Эдсн. Андһар нанд эс өгхләчн, моһад хүврәд күзүһичн ораһад, үклич күләхү.
ЭДСН. О, хәәрхн! Авнав тана Янкураг, биидән аваль кеһәд, авнав!
РАДА. Дәкн цуг хүрмд белглсн юман, баавдм өгхич.
ЭДСН. Өгнәв! Түүнә сурснас даву өгхүв! Йов цааран! Йов! Тьфу-тьфу-тьфу!
РАДА. Хүрмд харһхкмн.
ЭДСН. Я-а, яһлав! Яһлав! Тьфу-тьфу-тьфу!
РАДА. Хүрмин эклцәр, баавдм келхич: төвшүнә толһад нигд эд хайяд һарһултн, гиһәд. Медүч?
ЭДСН. Медүв! Нүднәсм үзгдлго од! Тьфу-тьфу-тьфу! Й-а, амна шүлснь чилүв!
Тәәзин деер Хавтха-эзн болн Төвшүн.
ХАВТХА-ЭЗН. Сәәхн мини Төвшүн, күргнчн альд? Йир удан бийан сергәҗәнә. Бөөргд дурта күүнд дәкн савднь арвн бөөрг тәвчкүв. Кхе-кхе-кхе... Идг!
ТӨВШҮН. Баавм, бичә бийан зоваһад бә. Мини күргнә толһань эргәд, Нәәмиш түүниг дахулҗ авад, гер талн йовҗ одв.
ХАВТХА-ЭЗН. Толһань эргәд дуһрв, гинәч. Терчнь йир сән! Толһань дуһрлго яахмб, тиим сәәхн авальта удл уга болх залу күн. Эргәд дуһрг толһань! Түүнә көдләч көвүг герүрн дуудад, цәәһнь уулһад, сән хотас өгәд – Эдснә малын болн алтна тооһинь медәд авх кергтә. Түүнә өрәлин тооһинь авад, мини бәәсн зөөринь то немхлә, би эн хотнд цугтаснь байн улс болхов! Соңсчанч намаг? Би – Канр-Санҗин көвүн, Хавтха-эзн – цуг мана хотна әмтнәс байн күмб! Сән. Йир сән.
ТӨВШҮН. Баавм, одад невчк амртн. Маңһдуртан хүрм болх.
ХАВТХА-ЭЗН. Унтад амрнав, күүкм. Чини баавчнь, маңһдуртан – байнас байн күн болх. Әәдрхнәс ирсн ямта элч – зерг Белогубов гиичлҗ нанур ирәд бәәх. Нанур! Эдсн тал одшго, нанур ирх. Мини зөөрин тонь – Эдснәс ик болх цаг ирчкүв. Кхе-кхе-кхе.
ЦИИГН ӘМТНӘ ДУРН ХАЛЬМГ ХОТНД
ҺУРВДГЧ НААДНА ҮЗГДЛ
Тәәзин деер Эдсн болн көдләч Нәәмиш.
ЭДСН. Нәәмин, бос!
НӘӘМИШ. Я-а, эзм, хүрм-хүрм гиһәд, ухаһан төрүц геевүт.
ЭДСН. Юн гиҗ хамр дор амн бәәнә гиһәд, бурад бәәнәч? Хамр дотр амн бәәнә гиһәд, айстан бичә шальшада!
НӘӘМИШ. Эр така эврәннь му дууһарн хәәкрәд угалм, гиҗәнәв. Өр цәәһәд уга.
ЭДСН. Хорҗңнхад унтхла – эр така биш, түүмр шатад бәәвүч соңслго унтхич. Такан аҗрһ һурвн дәкч му дууһан давтад тагчрв. Түүнә хөөн өрәл час давчкв. Залху күүнд – көдлг цагинь ирәд уга: үвлд – киитн, хавртнь – цандг, зунар болхла – халун, мел тиим кевәр җирһәд бәәнәч. Босад, хүрмд өмсх сән хувц белд. О, хәәрхн, эндрк цагас авн номһн җирһлм хуурв кевтә.
НӘӘМИШ. Бичә зовтн, тана хүрмд өмсх хувцтн – кезәнәс авн белн кевтнә. Аваль гергән гертән орулад авхлатн, та намаг гертәсн көөхүт?
ЭДСН. Көшкөв. Чамаг көөчкәд, кенүр бурад суухм? Ода санхлам – ирсн авальм өдр болһн герттм нааран-цааран йовад бәәх, хәәрхн! Өдрин дуусн – нааран-цааран! Нааран-цааран! Би эн Төвшүнәс әәһәд үкчәнәв. Өцкүлдүр эн шулмс күүкн, күзүһм моһад хүврхәд, орах седвә! Цуг күүкд улс – шулмс, би келәд биләв!
НӘӘМИШ. Та, эзн, хүрм-хүрм гиһәд, бийан зоваҗанат. Толһан маңнаһнь тана бәрҗ меднәв – халу дөрҗ бәәнәт аль угай?
ЭДСН. Ямаран халу! Асхнас авн чичрәд үкчәнәв. Авдрт – хөөнә ноосар гүрсн өөмсн бәәнә, түнгм һарһад авч ир. Көлдән өмснәв.
НӘӘМИШ. Дәкн танд хальмг халун цә авч ирнәв.
ЭДСН. Нәәмиш, чи нанта хүрмдм йовхуч?
НӘӘМИШ. Йовлго яахмб?
ЭДСН. Тиклә ниднәк җилә һосм, бийддән өмсәд үзич. Чини һосиг хәләхлә – көлин эркәнь һазаран шоваһад бәәнә. Хүрмин цаг ирхлә, цуг гиичлҗ ирсн әмтн: ке-сәәхн хувцан өмснә, гилвксн һоста караглад йовлдна.
НӘӘМИШ. Һоситн өмснәв! Тертн нанд дигтә, кезәнәс меддү! Би бас ода караглҗ, тана өөр йовхув. Арһ-чидлән олад, танас шулмсиг көөхүв! Мини өөр йовсн цагла, юмнас бичә әәтн! Эццн-хатсн – гиҗ, бичә нанур хәләтн, һарм нәрхн болучн, нудрмм – чолун мет.
ЭДСН. Сән, Нәәмиш. Хальмг цәәһин хөөн, цогц-махмудм гиигрәд, амрсн болув. Нә, цаг өөрдҗәнә. Хувцан өмсәд, гертәсн һархмн.
НӘӘМИШ. Йовхмн, эзн! Би болхла, хүрмин нәәрд оч, хотна баһчудт гилвксн һосан үзүләд – бииләд бәәхүв.
Хүрм! Хүрм! – гилдия,
Хүрмин айст биллия!
Хүрм! Хүрм! – дуллия,
Хүрмин әрк амсия!
Хәрс-лә! Хәрс-лә!
Гилвксн һосарн тавшад,
Гиигн кевәрн нисхүв!
Һашун! – гиҗ хәәкрәд,
Һосан тандан үзүлхүв!
Хад-рис! Хад-рис!
ЭДСН. Мини ард бичә йов, өмн һар!
НӘӘМИШ. Яһҗант, эзн! Түрүләд – күргн күн йовх зөвтә. Би күргн күн бишүв!
ЭДСН. Эзән зальгдсн көвүн, өмн йов, гиҗәнәв! Толһам өвчәх цагла, нанта зүтклдәд бәәнәч, му баавһа мет – яб-яб – гиһәд.
НӘӘМИШ. Түрүләд йовхлам, һаран хавтхлад, караглҗ йовхув. Хәләтн – сәний?
ЭДСН. Сән-сән! Шулудад йович, хәәрхн вәнәднәхн!
Тәәзин деер – Хавтха-эзн, Төвшүн болн Янкура
ХАВТХА-ЭЗН. Янкура, шулудхнчн! Хүрмин гиичнр күрч ирх гиҗәнә. Чансн махан энд бичә тәв, түнднь тәвчк! Ях-ях, нурһм цаган медлго, өвдәд алҗана.
ТӨВШҮН. Баавм, нурһнчн икәр өвдхлә, невчкн зуур амрад кевтхнтн.
ХАВТХА-ЭЗН. Ях-ях, үкәд кевтхләрн – амрхув! Эн цагт амрхднь цол уга. Һанцхн күүкән хәрд өгчәнәв! Эн өдрәс авн, баавчн цуг хотна әмтнәс – байн күн болҗ одху! Алтн уул деер суусн шовун, алтн болҗ медгднә. Цуг хотна әмтн цуглрад, намаг эврәннь нүдәрн үзхәр седҗәнәлм. - Янкура!
ЯНКУРА. Бив!
ХАВТХА-ЭЗН. Чиһичн би медҗәнәв. Ухаһан геесн угав! Күүкндм өмсдг ке-сәәхн хувцинь белдәд авуч?
ЯНКУРА Хувцнь белн бәәнә! Биидән бас белдәд аввув.
ХАВТХА-ЭЗН. Чамд сән хувц өмсдг цол уга болхмн, эн кевәрн йовада. Ях-ях, нурһм! Төвшүн, альхндан ямана хорһиг авад, нурһндм түркәд өгчкич.
ТӨВШҮН. Дарунь түркчнәв! Баав тана нурһнтн эдгх.
ХАВТХА-ЭЗН. Й-а, яһлав! Янкура, бөөрг альд? Мана күргн – бөөргд дурта күн!
ЯНКУРА. Хавтха-эзн, та күүг муурлҗ – бийян байрлҗанат. Танд кен келв – Эдсн бөөргд дурта күн гиһәд? Холын зәңг – холвата, гидг үлгүрәр Эдснә тускар соңгсут? Эдсн болхла, бөөргд биш, шарад-булсн хурһна махнд дурта!
ХАВТХА-ЭЗН. Ха-ха-ха! Шарад-булсн хурһна махн эндр зүүдлсн зүүдндм орв. Үнринь хамрм һоҗһнхад, сөөнин өрәллә намаг босулув. Босад, ээмин зүн талан һурвн дәкҗ нульмад, дәкн орн деерән кевтәд унтув. Толһадчнь – экнә эрә уга болвза? Бөөргиг ширән дундк талднь тәвчк гиҗәнәв!
ЯНКУРА. Тәвчкүв сәәхн эрәтә савд – овалһад бөөргтн тәвчкүв!
ХАВТХА-ЭЗН. Соңгсчант? Бичкн хоңхин ә. Энтн Әәдрхнәс ямта элч – Белогубов, эврәннь кер мөрән гигн каретдан зүүһәд, гүүлгҗ аашна. Ямаран нәрхн дуута хоңхнь – дзинь! Дзинь! Дзинь! Хәәрхн, зерг Белогубов гертм сәәхн кевәрн орад ирх. Янкура, сурич нанас: - ямаран кергәр зерг Белогубов тана герттнь орҗ ирхв?
ЯНКУРА. Ямаран кергәр зерг Белогубов тана герттнь орҗ ирхв? Тиигҗий?
ХАВТХА-ЭЗН. Э, тиигәд. Әәдрхнә ямта элч нанта үүрлхәр седҗәнә! Зерг Белогубов зуг байн күүнтә үүрдлг, цаһан яста күн. Эн цагас авн, Янкура, хотна байн күн – бив! Хәәрхн, җирһлин күсл күцв! Янкура, одад Төвшүнд ке-сәәхн хувцнь өмск! Хүрмин өдрлә сәәхн күүкм цуг хотна улсиг нарн әдл герлтх. Үзсн күн – ямаран сәәхн цецгиг Хавтха-эзн урһаҗ гилтх.
Тәәзин деер – зерг Белогубов болн Рада.
БЕЛОГУБОВ. Яхе-яхе, хаалһдан сууһа йовҗ, хойр көлин судцн менрәд бәәв. Яхе-яхе-яхе!
РАДА. Мендвт, зерг Белогубов! Та юн гиҗ – яхе-яхе – һанцарн түңшхәд зогсад бәәнәт?
БЕЛОГУБОВ. Ох, ямаран сәәхн күүкн күмб! Кемчи? Кенәхнә күүкмбч? Нүдн үзснд иткҗәхшүв!
РАДА. Би болхла, зерг Белогубов, сулар теегт өсәд урһсн цецгәв. Өр цәәтлин өмн, нанд нег таньдг алг шаазһа шовун, сүүлдән зәңг авч ирв.
БЕЛОГУБОВ. Ямаран зәңг келҗ өгхүч?
РАДА. Эндр хотнур цаһан яста Әәдрхнәс зерг күн ирх, - гив.
БЕЛОГУБОВ. Нә, тертн кемби?
РАДА. Кемби-кемби, тентн – та болҗанат. Ке-сәәхн хувцта, сахл – мошката, толһадан – өндр тиирцгтә! Таниг үзхәр, бүкл частан үнд зогсв.
БЕЛОГУБОВ. Яхе-яхе, зүркм чичрәд одв! Намаг үзхәр седүч?
РАДА. Таниг! Би йоста үннән цәәлһҗ танд келҗ өгчәнәв.
БЕЛОГУБОВ: Охо-хо-хо! Чикндм орсн үгднь – иткхм, эс гиҗ угай?
РАДА. “Яхе-яхе”, “охо-хо” – тиим сәәхн, цаһан яста зерг залу күн, көгшрәд, цуцрад хууруд?
БЕЛОГУБОВ. Уга-уга! Толһам цәәсн болвчн, дотран болхла, би – йир баахн көвүн күмб! Тиим сәәхләг өдр болһн үзгдг нанд болмҗнь угалм.
РАДА. Ха-ха-ха! Сәәхн үгән келҗ өгәд, нанд толһам эргүлхәр бәәнәт? Ха-ха-ха!
БЕЛОГУБОВ. О, сәәхн күүкнә толһань эргхлә, би эн һазрт йир хөвтә күн болх биләв. Йовий нанта! Би хүрм тал адһҗанав. Намаг хүрмин гиичнр күләһәд үкчәнә. Йовий!
РАДА. Хүрмдий?
БЕЛОГУБОВ. Э, хүрмд, теегтән өссн цецг.
РАДА. Күүнә хүрмд йовшгов.
БЕЛОГУБОВ. Юңгад? Би чамд таасгдҗахшув?
РАДА. Таасгдҗанат.
БЕЛОГУБОВ. Тиклә ямаран учрар нанта йовлго бәәнәч?
РАДА. Намаг танла әмтн үзхлә, эцкдм одад келчк. Я-а, хәәрхн, юн тиклә болхнь! Танд цәәлһҗ келх седҗәхшүв!
БЕЛОГУБОВ. Чамаг эцкчн уурлхий?
РАДА. Уурлхий... ха-ха-ха! Намаг эцкм уурлшго – сүкәр чавчад алх!
БЕЛОГУБОВ. Хәәрхн, ю келҗәнч? Эцкчн тиим догшн күний?
РАДА. Догшн. Догшнас – догшн күн!
БЕЛОГУБОВ. Тиклә ма хойр яахмб?
РАДА. Хм, яахмб? Хәләхләм – каретчин йир айта! Би болхла салькнла дөрлдәд, карет деернь сууҗ йовад, сергх биләв.
БЕЛОГУБОВ. Каретдм? Нә, болснь – болг! Өгнәв чамд каретан, чи болхла нанта нарн суусн цагла харһкуч?
РАДА. Каретан өгхләтн – асхндан танта харһнав!
БЕЛОГУБОВ. Үнәр?
РАДА. Үнәр-үнәр! Тана җолач каретас бууһад, тер модна өөрнь сууһад таниг күләг, түнтә би бийан сергәҗ йовшгов.
БЕЛОГУБОВ. Сән, мини цецг! Би болхла, хүрмд удан бәәшгов. – Нанд дәкәд хойр хотн тал йовад, хүрмин цаас тиизлҗ өгх кергтә, - гиҗ худлан келәд, бийан султһҗ авнав. Сәәхн мини, цецг!
РАДА. Зерг Белогубов, та нанд улм икәр таасгдҗанат!
БЕЛОГУБОВ. Сәәхлә мини! Нерән нанд келич!
РАДА. Бичә адһтн. Нанд болхла, нег кергән кех кергтә. Ода каретитн авшгов, хойр час давулад ирәд авнав. Таниг, тер өөдм ца, бәәсн булгин өөр күләнәв.
БЕЛОГУБОВ. Нерән! Нерән келҗ өгхнчи!
РАДА. Мини нерм – Рада.
БЕЛОГУБОВ. Ирнәв, Рада, би ирнәв!
Зерг Белогубов байрлҗ дуулҗана.
Теңгр деерәс – одыг,
Чамдан авч нерәдхүв.
Теегт урһсн цецгиг,
Чамдан, - гиҗ таслхув.
Яхе, яхе-яхе, - гиллго,
Көгшрсн насм күцв!
Охо-хо, Охо-хо – келлго,
Әмтәхн күүктә харһв!
Күүкдт дурн серхлә,
Көгшн гиҗ келдү!
Үнән алдрҗах эд-тавр,
Унтрн гиҗәх түүмр!
БЕЛОГУБОВ. Мендвт, Хавтха-эзн!
ХАВТХА-ЭЗН. Мендвт, зерг Белогубов! Деегшән һарҗ, суух ормдан суутн. Янкура! Уурта, тоста цәәһм самрҗ кеһәд, эн гиичлҗ ирсн күүнд өглч. Хальмг күн цәәһәрн ямаран болувч нәәрән эклдмн. Цәм өткн – йоста будан!
БЕЛОГУБОВ. Хавтха-эзн, цәәтн йир сән! Тана гиич әмтн сәәнәр нәәрлҗәнә. Күргн-күүкн хойртн альд?
ХАВТХА-ЭЗН. Удлго теднтн орҗ ирх. Та цәәһән ууһад суутн.
БЕЛОГУБОВ. Ууҗанав. Нанд тана ханьцлһнсн хойр күүнәс андһар авад, цааснь өгчкәд, дәкәд хойр хотнд хүрмин кергәр йовх кергтә. Та, Хавтха-эзн, нанд алтн мөңгән белдүд?
ХАВТХА-ЭЗН. Алтн мөңгнтн сәәхн түңгрцд белн бәәнә. Эдсн болн күүкндм, та йосна цааснь тиизләд өгхләтн, би дарунь тана цаһан һарт алтн мөңгтә түңгрцкән бәрүләд өгчкнәв. Ода болхлаг, гиичнрән күләҗ суухм. Янкура, альд йовнач? Гиичиг күндл!
БЕЛОГУБОВ. Цәәтн – сән, йоста будан! Би болхла невчкн тер махас идх биләв. Хаалһм довунта болад, гесм өлсәд бәәвү.
ХАВТХА-ЭЗН. Махм – бас сән, тарһн хөөнә махн – шимтә. Гиичнр ирхлә, махан авад идхмн. Гиичнрән күләһәд – цәәһән зооглад суухм. Янкура, нанд бас нег сул ааһ авад, цә кеһәд тәвич!
БЕЛОГУБОВ. Байн күн – хатуч болдмн - (дотран санад, келүв) Тана цәәтн әрә илвтә бәәҗ, тавдгч ааһин хөөн, генткн хойр чикндм – циигн дууна айснь соңгсгдв. Соңгсчант? Та хүрмдән циигн улс дуудут? Теднә бинь болн еңгсг дунь, йир сән. Эн әмтнд мини гүн ухаһар санхла, тедн теегин салькна ә айстан орулна. Нег дәкч хуур татсинь соңгслав – уульха айснь зүркндм күрәд, нүднәсм нульмс шахв. Йир эрдмтә улс!
ХАВТХА-ЭЗН. Зерг Белогубов, тана сонр чикнд циигн әмтнә дууна айс күрсн чик. Циигмүд мана хотнас хол биш бәәнә. Та талдан хотнур йовхларн, мөңгтә түңгрцгән хол бултултн. Эн улс йир худлч болн хулчач! Иим селвг танд өгчәнәв.
Циигн хотна әмтс дуулҗана.
Теегин салькн әдллә,
Теегтән ормдан зогслго,
Теегән төгәләд нүүхлә,
Түрсн зүркд төвкннә.
Ай-ла-ла-лэй! Ай-ла-ла-лэй!
Зүркн мана бульгллад,
Зуульчлһн уга зовна.
Тергн деернь – сегт,
Теңгр халхлҗ хаахш олна.
Ай-ла-ла-лэй! Ай-ла-ла-лэй!
Мана седклин байрм,
Магтад салькнла дуулна.
Нәәрллһн болн инәдм,
Нүүҗ манла һарна.
Ай-ла-ла-лэй! Ай-ла-ла-лэй!
Нүүҗ манла һарна!
ВАСИЛЬ. Мендвт, герин эзн! Мирко, хәләлч – ма хойриг ирх гиһәд, күндтә гиичнрән дуудад, Хавтха-эзн күләһәд сууна. Авч ирсн чаһран алтан җиңнүләд, ширән дунд тәв!
ХАВТХА-ЭЗН. Нүдм сохрг! Тадниг кен гертм дуудла? Авч ирсн чаһран ширә деерәсм авч, әрлтн!
ВАСИЛЬ. Хавтха-эзн, та мадна улст дурн угавт. Тегәд хүрмин тускар ду һарһад дуулх гиичнриг, гертәсн көөдм биш. Мана авч ирсн чаһриг һартан авад, гичнрт кеһәд, эдләд, хүрмин тускар таварн күндхмн.
ХАВТХА-ЭЗН. Василь, чи байян соңгсчанч? Хүрм!!! Мини һанцхн күүкнәнм хүрм – эндр! Чини көвүнчн чидлтә болувчн, шудрмг биш. Эдсн күүкм авчана. Бичә өөлтн, чаһран һартан авад, гертәсм уга одтн!
БЕЛОГУБОВ. Соньн седвәр хүрм эклҗәнә. Түрүн гиичнр ирүв, тегәд маханаснь авад идхов.
ЭДСН. Нәәмиш, хәләлч! Цугтан хүрмд цуглурад ирв. Хавтха-эзн, чи юн гиһәд, тиим байрта өдрлә ирсн гиичнрлә цүглдәд бәәнәч? Василь, Мирко, орад сул суудлһн авад, суудцхатн.
ХАВТХА-ЭЗН. Хәләтн! Үзҗәнт? Мана күргн күрч ирүв!
ВАСИЛЬ. Эдсн, мадн хүрмин гиичнр бишүвдн. Көвүндән гер авхар, күүкнә һарнь бааваснь сурхар ирүвидн.
ЭДСН. Эээ, медгдҗәнә. Хавтха-эзн, чи күүкән эн көвүнд өгчк. Цуг хүрмд заасн малан, алтан, тос, девл өгнәв. Би болхла, гер авхар седҗәхшүв! Нанд болхла һанцарн бәәхинь деер.
ХАВТХА-ЭЗН. Эдсн, чи бийян соңгсчанч? Циигн күүнд мана хальмг улсас, ямаран болучн угатя күн күүкән өгшго! Би болхла, цуг хотна улсас байн күмб! Мөңгн – мөңгнүр хаалһан олад ирв, байн күн – байн күүнлә элгн-садн болна. Чамаг соңгсат суухла – элкм инәһәд бәәҗ көшчәнә. Ав, күүкм!
ЭДСН. Авшгов! Шулм күүкн – хар шулмд – сән гергн болтха!
ХАВТХА-ЭЗН: Мини һанцхн күүкм – шулмин күүкн гиҗәнәч? Айдҗа, Эдсн би чамас арвн арсичн шуулҗ авнав! Дәкәд нег сурҗанав – күүкм хәрд авхуч?
ЭДСН (Радан инәмслсн чирә үзгдв). Үзгдлгод цааран! Авнав күүкчн! Авнав! Түрүләд толһаднь бүтү эд хайяд һарһтн!
ХАВТХА-ЭЗН. Ха-ха-ха! Мини Төвшүниг үзхлә, Эдснә толһань дуһрад эргәд бәәнә. Яахм ода, күүкм йир сәәхн! - Янкура, Төвшүнд толһаһинь нигт эд хаяд бүркгчк. Күргнә толһаһинь эргүллго, хүрмән кехм!
ЭДСН. Мирко, бичә һундад өөлич. Чи эврән нүдәрн үзҗәнч, би гер авхар седҗәхшүв. Хавтха-эзн намаг бахлурасм авчкв...
ВАСИЛЬ. Ромалы, эн гертәс һарад йовхмн! Ут, өргн хаалһ мадниг күләҗәнә. Эндр эн хотнас нүүхм.
БЕЛОГУБОВ. Йир сән хүрм! Ямаран ик дурн бичкн хотнд буслҗана, дөчн тавн насандан иим юм медсн уга биләв. Һазадын орна испанцнр, тиим дурар гемтә гиҗ соңслав. Хальмгуд, испанцнрин әмтнәс деер! Махнь идәд цадув, бөөргнь зооглх кергтә.
ХАВТХА-ЭЗН. Зерг Белогубов, та шулуһар көдлмшән кетн! Көдлмшән кечкәд, сууһад бөөрг зооглхит.
БЕЛОГУБОВ. Эдсн, Төвшүн хойр, та эн өдрәс авн – күргн күн болн күүкн күн болшговт, та хойр – аваль залу болн аваль гергн болҗ, нег герт бүүрлҗ бәәхүт!
ЭДСН. Дала үг бичә келәд бәәтн! Цаасиг тиизлч һартм өгтн!
ХАВТХА-ЭЗН. Ха-ха-ха! Эдсн гер авхар адһҗана!
БЕЛОГУБОВ. Соңгсчант? Хойр чикндм нәрхн хоңхин ә наачана. Дзинь-дзинь-дзинь! Дзинь-дзинь-дзинь! Хәәрхн, теңгр цокув! Энтн мини карет күн хулха авад йовҗ одв, биший?
ХАВТХА-ЭЗН. Ямаран карет! Цаасиг тиизлч Эдснә һартнь өгтн!
БЕЛОГУБОВ. Ямаран цаасн? Карет уга йовһар йовхмб? Намаг хойр хотнд бас хүрмән кеҗәх әмтн күләҗәнә! Күүкнә толһас нигд эднь авҗ хайтн! Нанд цаас тиизлх цагтнь, түрүләд күүкнә чирә үзх кергтә.
ХАВТХА-ЭЗН. Янкура! Альдаран йовҗ одсмб?
ЭДСН. Уга, цааснд тиизән тәвәд, һартм бәрүлҗ өгхләтн, тиклә Төвшүнә толһаһас нигт эднь хайяд оркху.
БЕЛОГУБОВ. Хәрнь, болсарн болг. Карет уга күүнд, адһдг керг уга. Хавтха-эзн, та нанд ялд унҗанат. Каретин болн кер мөрнә үннь белдтн.
ХАВТХА-ЭЗН. Зерг Белогубов, байн күүнд тана ялдин үннь – тьфу!!! Өгнәв! Тиизән тәвтн!
БЕЛОГУБОВ. Дәкн нег хүрмин җалвнь нанд биш, һурвн хүрмнә җалвнь алтан тоолад, өгхич!
ХАВТХА-ЭЗН. Өгнәв!
ЭДСН. Нәәмиш!
НӘӘМИШ. Эзн, би энд бәәнәв!
ЭДСН. Мини өөр зогсад бә!
НӘӘМИШ. Һурвулн зогсхмн?
ЭДСН. Зогс – гинәв!
НӘӘМИШ. Ха-ха-ха! Эзн, тана Төвшүн тал хәләхләм, йир икәр нанд мах-цогцарн Янкураг дурасн бәәдлтә. Ха-ха-ха!
ЭДСН. Тагчг зогс, өттә һәрг! Цааснь – һартм!!!
ХАВТХА-ЭЗН. Цаасан нанд үзүләд, Төвшүнә толһаһинь сәк! Йа, энчн күүкм биш! Янкура, чи яһҗанч?
БЕЛОГУБОВ. О, хальмгуд испанцрин улсас даву! Күүнд келхднь – үнн гиҗ иткхий? Эдниг хәләҗ, бөөргнь зооглҗ суунав. Асхн күртл, цаг бәәнә.
ЯНКУРА. Хавтха-эзн, би танд келә биләв – Эдсн шарад-булсн хурһна махнд дурта күн! Болшго юмн – болшго, болх юмн – болх. Сәәхн мини залум, наар! Чамаһан теврәд үмсхүв!
ХАВТХА-ЭЗН. Эдсн, күүкм альд?
ЭДСН. Кен медлә альд чини шулмс күүкнчн! Закана аваль гергм – Янкура! Сәәхн – мини нүднә одн! Белвсн күүнә селвгәр гер бичә ав, йовһн күүнә селвгәр бичә мөр хулдҗ ав. Бичә гейүрәдә, чини сурсичн өгнәв. Хүрмин әрк амсад, дуулад биильхнчн! Байнас байн күн гурниһад суудм биш.
ХАВТХА-ЭЗН. Циигн! Эн өшәтә чөткр күүкм хулхалад авв! Юн гиҗ суунат? Тедниг бәрәд, күүкм хәрү хәрүлх кергтә!
ЭДСН. Залу кедү сән болв чигн – көкшрдг, арнзл кедү чидлтә болв чигн – муурдг. Йовһар тедниг көөҗ күцҗ болшго. Мөрдүд болхла, хотна өөр уга. Теегин захд бәәсн зуслңгур тууһад һарчклавидн. Домбрч, домбран цокад хүрмн улс саатул!
Нәәмиш дуулад, босад биильнә.
Хүрм! Хүрм! – гилия,
Хүрмин айст биллия!
Хүрм! Хүрм! – дуллия,
Хүрмин әркин амсия!
Хәрс-лә! Хәрс-лә!
Гилвксн һосарн тавшад,
Гиигн кевәрн нисхүв!
Һашун! – гиҗ хәәкрәд,
Һосан тадндан үзүлхүв!
Хад-рис! Хад-рис!
БЕЛОГУБОВ: Ямаран шүүстә хальмг бөөрг! Ммм... Соңсчант? Нәрхн хоңхин ә – хойр чикндм соңснгдна. Мини карет болвза? (Дотран болхла, санув). Юн каретиг хулха авчкла? Намаг сәәхн теегин цецгә күләҗәнә, Рада! Бөөргән идәд цадҗ одув, өөдмин ца бульглсн булгур йовх кергтә.
ВАСИЛЬ: Зерг Белогубов, тана карет авч ирүв. Та мана улсиг – хулхач әмтн гиҗ бичә сантн.
БЕЛОГУБОВ: Хәәрхн! Теңгр цокув! Радан догшн эцкнь күрч ирв! Нә, ода яахмб? Сәәхн күүкн һартасм, шовун әдл алдрад орва. Гем уга, хавхтм дала алтн – түңгрцгдм бәәнә – һурвн хүрмин үннь, каретин, мөрнә! Я-а, би байдҗ одув! (Дотран санҗ, Васильд хәрүһән өгв). Уга, Василь, би тиим уха бәрҗәхшув. Тана тохм йир эрдмтә, билгтә тохм гидүв!
ВАСИЛЬ: Тиклә сән. Хавтха-эзн! Би хоосар чини гертчн ирсн угав – эн альчурд дала алтн бәәнә. Төвшүнчн мини бер болад, гертм орҗ ирв. Күүкүд өсәд босад, эврәннь дуран олад җирһхлә, яахмб? Байрлх кергтә! Эн өдр хүрмәр байн – хойр хүрм болув. Хүрмин әрк амсад йовнав. Һашун!
ЭДСН: Ха-ха-ха! Шулмс күүкн – шулмс залуһан хәәһәд олад амрч.
ХАВТХА-ЭЗН: Эдсн, аман бооһад хачк! Чамд – би цуг хотна улсас байн күн келҗәнәв! Би – Канр-Санҗин көвүмб – Хавтха-эзн! Василь, айдҗа! Мана күүкүд альд?
ВАСИЛЬ: Хавтха-эзн, сулар бәәдг әмтн альд болувчн бәәрән олна. Мадн эн хотнас нүүһәд һарувдн. Теңгрин тал толһаһан өөдүлҗ хәләцхәтн – тоһрун шову үзҗәнәт? Тедн заагт мана күүкүд бас бәәх болуза.
Тәәзин деер цуг хотна әмтн зогсҗ дуулад, Мирко Төвшүн хойр эргәд, дуһрҗ биильцхәнә.
Теегин тоһрун шовуд,
Теңгрт байрлдҗ нислднә.
Теегин шарлҗна заагт,
Таасгдсн үрән ясна.
Тоһруна чашкурдсн дунь –
Әмтнә дурна әнь.
Тоһрун шовуна дурн –
Әмтәхн болҗ медгднә.
Шовуг бичә әәлһтн,
Шарлҗнь өмкҗ ишкәд!
Буйн болтха, дурнь,
Бәәсн әмәрнь авад!
