Бүлән боднцг
Бичкдүдт наадһаһар үзүлдг наадн
Нааднд орлсчах наадһас:
ААК
БАСҢ
МУКУКА
БАМБ ЦЕЦГ
БАДМ ЦЕЦГ
Наадна негдгч үзгдл
Тәәз деер – Басң болн Мукука.
БАСҢ. Мукука, нааран өөрдәд хәлә, бешәс кө пол деер унҗ одв.
МУКУКА. Унг! Түрүгәр яахмб – идхм биш.
БАСҢ. Юн гиҗ тагчг суунач?
МУКУКА. Аакан күләһәд суунав.
БАСҢ. Мукука, мана Аак көдлмштән. Чи меднәлмч. Һурв хонад маднур ирх.
МУКУКА. Аакин көдлмш күндий?
БАСҢ. Күнд, богшурһа, йир күнд! Ө-шуһу модн заагт йовад, өндр модиг уңг күртл, өдрин дуусн көрәдхнь – гиигн биш.
МУКУКА. Басң, Аак боднцг маднд авч ирхий? Гесм өлсәд бурҗңад бәәнә.
БАСҢ. Авч ирх! Эркн биш бүлән боднцгиг – чамд, – гиһәд авч ирх.
МУКУКА. Бүлән боднцг...
БАСҢ. Негиг биш, ик суулһ боднцг авч ирх! Түнгнь бешин һалд хайяд болһкм, дәкәд – ик таавад шархм.
МУКУКА. Бешин һалд хайяд?
БАСҢ. Э, тиклә боднцг йир әмтәхн болҗ одна.
МУКУКА. Басң, хәләлч яһҗ бешин һал падрҗана!
БАСҢ. Хавр ирхлә, хальмг теегт эн һал әдл падрсн цецгәс урһҗ цецгәлнә.
МУКУКА. Ямаран нер зүүнә тиим цецгәс?
БАСҢ. Бамб цецг.
МУКУКА. Йир сәәхн нертә цецгә.
БАСҢ. Бешин көһәр чамд бамб цецгә зурад үзүлхүв. Хәлә!
МУКУКА. Йир сәәхн! Би тиим цецгә нүдәрн үзсн угалм!
БАСҢ. Яһҗ үзх биләч? Мадн Сиврин һазрур ирсн цагла, чи нильх күүкн биләлмч!
МУКУКА. Басң, хәлә! Чини зурсн цецгә пол деерәс босад әмдрҗәнә! Хәлә!
Тәәз деер Бамб цецг әмдрәд, ду һарув.
БАМБ ЦЕЦГ. Мендвт, күүкүд! Та юн гиҗ намаг үвлин цагла серүлүт? Бр-р! Тана өрәд йир киитн!
БАСҢ. Ю әәҗәнәв! Йосндан әмдрв!
БАМБ ЦЕЦГ. Чи, көвүн, бичә алң болад, аман ангаһад бә! Чини һартчн бешин кө – эгл биш, илвтә! Бр-р, даарчанав!
МУКУКА. Бамб цецг, би танд булар гүрсн альчуран ээмәсн татад өгхүв! Бичкн хаһрха түнднь бәәнә, тер бийинь дулаһан күүнд өгнә.
БАМБ ЦЕЦГ. Бичә альчуран ээмәсн тәәл! Би чини альчуриг өмсхлә, мини нимгн делв үмгҗ одх!
МУКУКА. Тиклә, яһҗ чамаг дуладулхм?
БАМБ ЦЕЦГ. Ма һурвулн босад, хальмг би биильхм!
БАСҢ. Би бас биильхув?
БАМБ ЦЕЦГ. Биильлго яхмч? Босад, мадна өөр зогсад, бииль.
БАСҢ. Айс уга яһҗ биильхм?
БАМБ ЦЕЦГ. Тсс! Соңгстн... Догшн салькна айс соңгсчант?
МУКУКА. Би соңгсчанав!
БАСҢ. Хальмг домбрин айста әдл.
БАМБ ЦЕЦГ. Э, тиим! Биилий! Гиштң-гирлиң! Гиштң-гирлиң!
МУКУКА. Махмудм гиигрәд, дуладҗ одв!
БАМБ ЦЕЦГ.
Шавдад цоксн домбртнь,
Шаһаһан цокад биильтн!
Шам өгсн герлтнь,
Шилвм мини үзтн!
Хәдрис, авад од!
Яа, тиигҗ хальмг бииг биильдм биш! Көвүн, чи нерән келҗ ас!
БАСҢ. Мини нерн – Басң, дү күүкнәнм нерн – Мукука.
БАМБ ЦЕЦГ. Басң, биильхлә, көлән мәәһнх кергтә! Медүч?
БАСҢ. Иигәд?
БАМБ ЦЕЦГ. Ода чикәр биильҗәнәч. Сән!!! Мукука, һарарн әрәхнәр дайл! Хун шовун әдл уч, теегин гөрәсн әдл бичә адһад гү! Көләрн тавш!
МУКУКА. Иигәд?
БАМБ ЦЕЦГ. Иигәд-иигәд! Нурһан һоодан бәр! Сән!
МУКУКА. Салькн татсн айс чилҗ одв.
БАСҢ. Терчн һаза салькн номһрв.
БАМБ ЦЕЦГ. Бииләд муурв! Басң, бешд хайх түләнә модн бәәнү?
БАСҢ. Чилҗ одв.
БАМБ ЦЕЦГ. О! Би бешд түлх түлә үзҗәнәв!
БАСҢ. Альд?
БАМБ ЦЕЦГ. Тана ширән өөр юн зогсчана?
БАСҢ. Стул зогсчана.
БАМБ ЦЕЦГ. Доһлң стул! Суухла, күн унҗ одхм.
БАСҢ. Доһлң болучн манад тертн – ор һанцхн стул үлдв.
БАМБ ЦЕЦГ. Доһлң юмиг юна төлә хадһлхм, түүнәс бешд – түлә кехм!
МУКУКА. Бамб цецг, стул хамхлад түлхләг, Аак мадниг урлшгой?
БАМБ ЦЕЦГ. Аактн урлшго, даарад сууснд – йир икәр зовх. Басң, хамхлад беш дотр хайчк! Мукука, тана Аак кезә көдлмшәс ирх?
МУКУКА. Һурв хонад ирх.
БАМБ ЦЕЦГ. Ууу, һурвн хонг! Түлән уга яһҗ бәәхүт? Хәләлч, ахчн йир чидлтә! Йоста хальмг баатр!
МУКУКА. Басң мана чидлтә болн юмнас төрүц әәхш! Шам унтрхла, би көнҗл дотр бултдв. Басң болхла намаг теврәд, сәәхн туульс келҗ өгнә. Тер цагт би бас юмнас әәхшүв.
БАМБ ЦЕЦГ. Сәәхн тууль соңгсхдан би бас дуртав.
МУКУКА. Басң, маднд тууль келҗ өгхнчн.
БАМБ ЦЕЦГ. Кел, кел! Ни-негн болад, теврлдәд суухмб, тиклә мадна мөчд дулан орх.
БАСҢ. Айдҗатн! Бешдән түләһинь өгәд бәәҗ, келҗ өгнәв.
БАМБ ЦЕЦГ. Бр-р, даарчанав. Туулян шулуһар келхнчн!
БАСҢ. Тууль биш, би таднд нег судр келҗ өгнәв. Нег дәкч тегш һазрт сәәхн цецгә урһҗ өсүв.
БАМБ ЦЕЦГ. Мини өңгтә цецгә?
БАСҢ. Уга, делвнь цеңкр өңгтә, цецгин нернь – цеңкрдә.
МУКУКА. Цеңкрдә... Бас сәәхн нертә цецгә. Цааранднь кел! Цааранднь!
БАСҢ. Цеңкрдә урһҗ, өсәд-босад нарна герлд байрлв. Хур орхла, хурин дусалд бас байрлад таасв. Бурхн сәәхн цецгәд цуг әмтә юмн байрлв. Юңгад гихлә, сәәхн цецгә нүд сергәнә. Тиигәд Цеңкрдә өссн һазртан җирһүв.
БАМБ ЦЕЦГ. Би бас хур орхла – байрлдув, теегин салькн үләхләнь – нәәхльҗ биильдүв.
МУКУКА. Басң, цааранднь кел! Соньн эклц болҗана.
БАСҢ. Генткн Цеңкрдә тал бичкн көвүн ирәд, түнгиг татад таслчкув. Таслад, һәәхҗәһәд, үнүршлчкәд, һазр деер хайчкад, йовҗ одв.
БАМБ ЦЕЦГ. Хәәмнь, Цеңкрдә. Тиим учрла зәрм цецгүд харһна. Аюдан мадниг һазрас татад таслад, хайчкна!
МУКУКА. Цааранднь юн Цеңкрдтә болв?
БАСҢ. Цеңкрдә хагсад һазр деер кевтүв. Гейүр-өвдүрлә харһсн цецгә, йовҗ одсн көвүн тал ууляд хәләвүв.
БАМБ ЦЕЦГ. Аля көвүнлә цеңкрдә харһув. Йир аля!
БАСҢ. Тер көвүнтн му бишлм. Көвүн санамр болад цецгәг таслад хайчкув. Цуг урһмл әмд күүнә әдл – гейүр болн өвкүр медг, түүнә санандн уга.
БАМБ ЦЕЦГ. Бр-р, даарчанав!
МУКУКА. Бамб цецг, чи даарчанач, би болхла йосндан өлсчәнәв. Мини альхндм – бүлән боднцг олдсн болхла –би йир байрта, хөвтә күн болх биләв.
БАМБ ЦЕЦГ. Боднцг?
МУКУКА. Э, бичкн-бичкн... бүлән-бүлән...
БАМБ ЦЕЦГ. Басң, бешин кө авад, боднцг дү күүкндән зурчк. Көөрк, Мукука өлсчәнә.
МУКУКА. Зурсн боднцг чини әдл әмдрхий?
БАМБ ЦЕЦГ. Ду һарад бәәхлә – әмдршго, зургас һарад үзгдх.
МУКУКА. Басң! Зурхнчн! Негиг биш, дала бонцг зур!
БАСҢ. Йа, хәләтн! Әмдрв! Негинь авад бешин һалд болһад хәләнәв.
МУКУКА. Негиг биш! Һурвн боднцгиг һалд хай. Нанд, чамд, Бамб цецгт.
БАМБ ЦЕЦГ. Намаг бичә тоол! Би боднцг иддн угав. Хойриг авад болһчк.
МУКУКА. Һурвиг! Негиг Аакдан хадһлнав. Аакм көдлмшдән даргдад, бас өдрин дуусн өлсәд йовна.
БАМБ ЦЕЦГ. Шулудхнчн, Басң! Бешин дулан һарчана.
БАСҢ. Хәәрхн, хәләтн! Бодцгин хальснь гилвксн алтна өңг авчана.
МУКУКА. Басң, цааранднь цеңкрдә тускар кел.
БАСҢ. Цеңкрдә әмнь авсн көвүнд йир икәр өөлүв. Заясн җирһлән эдллго хүврүв, тер бийинь чилгчин ухана санан тиим болва:
– Бурхнд ханлтан өргҗәнәв, цецгән әм өгснднь. Көгснә әм нанд өгсн болхла, әмм таслсн көвүн, йир ик килнцлә харһк билә...
БАМБ ЦЕЦГ. Ямаран гүн ухата цецгә! Әминь авсн көвүнд зовҗана! Мадниг даңгин таслад бәәхлә – мана Төрскн тег өнчрәд, сәәхн цецгә уга үлдхмб. Тиигәд, мадниг бичә өңгәр һазрас татад таслтн!
МУКУКА. Басң, хәлә! Боднцг болсн болвза?
БАСҢ. Ммм... Боднцг белн! Бичкн богшурһадан әрәхнәр бешин үүднь сәкәд, авч өгнәв.
МУКУКА. Үлә боднцг тал! Терчн йир халун.
БАСҢ. Чи нанд нөкд болад бас үлә.
МУКУКА. Йа, әмтәхн! Шикрәс даву әмтәхн!
БАМБ ЦЕЦГ. Бр-р! Би даарчанав...
БАСҢ. Бешин түлән чиләд хурув. Доһлң стул бас уга.
БАМБ ЦЕЦГ. Басң, чамд илвтә бешин кө бәәнәлм, түләнә мод авад зурчк, буйн болтха.
БАСҢ. Түләнә мод зурҗ чадшгов.
БАМБ ЦЕЦГ. Тиклә, теегин шар нариг зур, буйн болтха!
МУКУКА. Нариг! Басң, нариг зурчк! Түүнә герлднь махмудан дулалхм.
БАСҢ. Нариг зурнав. Хәләтн! Төгрг нарна герлнь маднд дулаһан өгтхә.
МУКУКА. Басң, Бамб цецг киитнәс хүврәд, уга болҗ одв.
БАСҢ. Богшурһа, бичә гейүр! Мана үр болсн Бамб цецг хальмг тег талан нисч одв. Хавр ирхлә, һазран хаһлад, бултаһад һарх. Салькн үләхләнь, түүнә айстнь нәәхльҗ биильх. Ма хойр нарна герлднь дуладад наадхм.
МУКУКА. Басң, би хальмг теегән үзхүв?
БАСҢ. Тсс! Хальмг һазрин тускар күүнд бичә кел! Комендант соңгсхла, мана Аакиг түүрмд суулһчк!
МУКУКА. Түүрмд?
БАСҢ. Э, түүрмд.
МУКУКА. Би тагч болнав. Күүнд – ә – гиҗ юм келшгов!
БАСҢ. Мукука, чи дуладуч?
МУКУКА. Э, нарна герлд дуладсн, нөөрм күрәд, унтхар седҗәнәв.
БАСҢ. Унт, хәәмн мини богшурһа, унт. Би чини өөр кевтәд, чамаг киитнәс харсхув.
МУКУКА. Басң, Аакин саатулын ду дуулич. Би йир икәр Аакан санҗанав.
БАСҢ. Унт, дуулҗ өгнәв.
Басң дү күүкндән экин дууһинь дуулҗ өгнә:
Сөөһин цагла чамдан,
Саатулын ду дуулнав.
Салькна айсла харһулад,
Саатулад чамаһан унтулнав.
Унт, богшурһам, унтич,
Ууляд бичә бәәһич.
Унт, күүкм, унтич,
Угта – өсхләрн болхич.
Цаһан цасн һаза,
Цәәлзсн көнҗлән делгнә.
Цаһан ээҗин санан,
Цаһан хаалһчн сәкнә.
Ээҗин дуулсн айснь,
Эркләд зүркндән хадһлич.
Ээҗин дулан альхнднь,
Эрвәкә болад сууһич.
Наадна хойрдгч үзгдл
Тәәзин деер – Басң болн Мукука.
МУКУКА. Басң, бос!
БАСҢ. Юн болҗ одв?
МУКУКА. Халурхчанав, нанд ус өглч.
БАСҢ. Күләҗә, өгнәв.
МУКУКА. Басң, зүүдлсн зүүдндм – Ээҗ ирлә.
БАСҢ. Ээҗ? Терчн маднла хамдан төмр хаалһар нүүҗ йовсн цагтнь, бурхн болад, теңгр тал нисч одлалм.
МУКУКА. Зүүднд Ээҗм әмд ирвә!
БАСҢ. Усан у. Ик балһ келго, бичк-бичкнәр балһад у.
МУКУКА. Басң, ус бас әмтәхн болнай?
БАСҢ. Әмтәхн болна. Чини маңнаһичн бәрҗ үзнәв.
МУКУКА. Халун?
БАСҢ. Хәәмн, богшурһа, чи халу дөрҗәнәч.
МУКУКА. Би гемтчәнәв?
БАСҢ. Тиим бәәдлтә. Ээҗ зүүднтчн ю кевә?
МУКУКА. Өргн у теегт ма хойр харһувидн. Ээҗ намаг нерәрм дуудв.
БАСҢ. Чи ээҗин тал йовуч?
МУКУКА. Йовлго яахмб? Ээҗм намаг теврәд үмсүв. Тег болхла, һал мет цецгһәр падрв! Теднә заагт – мана таньл алтн зул цецгә билә. Серүн салькнд нәәхльҗ, байрлад биильлә.
БАСҢ. Чи бас биилүч?
МУКУКА. Биильсн угав. Би ээҗин һартнь суулав.
БАСҢ. Ээҗан санад бәәнәч?
МУКУКА. Э, зәрмдән сандув.
БАСҢ. Би бас хая-хая санду. Бичә ууль, удл уга Аак көдлмшәс ирәд, чамаг эдгәһәд авх.
МУКУКА. Аак боднцгиг авчрхән мартшго?
БАСҢ. Мартшго. Босад самиг нанд авч ир. Арвасн үсинчн самлад, гүрнәв.
МУКУКА. Басң, чи нанд нег тевгиг гүрхич?
БАСҢ. Э, негиг.
МУКУКА. Мана Аакт юңгад толһаднь хойр тевгнь гүрәтә болдмн?
БАСҢ. Хәрд одсн күүкн күн – хойр тевгән толһадан гүрнә, баһчүд болн бичкн күүкд күн – нег тевгтә йовх зөвтә.
МУКУКА. Медүв. Басң, хаврин цаг кезә ирхмб?
БАСҢ. Хаврин өдрмүд агчмин зуур ирх. Цасн хәәләд, усар җиңнәд гүүх. Тиклә би чамд цаас авад, оңһц кеҗ өгнәв. Түнгиг усн деер тәвәд гүүлкич.
МУКУКА. Оңһц келлго, керм нанд кеҗ өгхич?
БАСҢ. Кеҗ өгнәв.
МУКУКА. Байрлҗанав. Хаврин цагт би дуртав. Һаза дулан болх болн шовуд нисч ирх. Цецгүд цецгәрх.
БАСҢ. О, мини богшурһа гүрсн тевгтән зокад, йосн сәәхлә болуч!
МУКУКА. Би – сәәхлә! Би – сәәхлә!
БАСҢ. Богшурһа, һәрәдлго мини өөр су. Би чамд дәкәд зург зурҗ үзүлнәв.
МУКУКА. Зурсн зургчн илвтә болхий?
БАСҢ. Зург илвтә биш, бешин кө – илвтә. Хальмг һазрт урһсн цецгә зурҗ үзүлнәв.
МУКУКА. Йир сәәхн цецгә! Теегт урһнай?
БАСҢ. Теегт биш, уснас һарч урһна.
МУКУКА. Уснд цецгәс бас урһнай?
БАСҢ. Урһна. Энчн – Бадм цецг.
МУКУКА. Бадм Цецг! Йа, делвән сәкәд, әмдрҗәнә!
БАДМ ЦЕЦГ. Ях-ях, би альдв?
МУКУКА. Басң, ю гиҗ тагчиг бәәнәч? Кел!
БАСҢ. Алң болҗанав. Мана бичкн өрәд хойрдгч цецг әмдрәд, маднла ду һарһад бәәнә.
БАДМ ЦЕЦГ. Би түрүн бишүв?
МУКУКА. Түрүн – Бамб цецг билә.
БАДМ ЦЕЦГ. Медүв, мана теегин цецгә. Тертн хаврин цаг ирхлә цецгәрнә, би болхна зунар цецгәрнәв. Нә, таньлдий! Би – Бадм цецг!
МУКУКА. Би – Мукука, мини ахм – Басң. Наадий?
БАДМ ЦЕЦГ. Ямаран наад наадхмб?
МУКУКА. Нег-негән көөлдәд күций!
БАСҢ. Би тадниг көөҗ күцнәв, тадн болхна – нанас гүүтн.
БАДМ ЦЕЦГ. Уга, уга, би гүүшгов!
МУКУКА. Юңгад? Гүүхлә тиигҗ киитнәс чичршгоҗ! Дууладад байрлхич.
БАДМ ЦЕЦГ. Адһҗ гүүхләм, таалта делвм тана пол деертн унҗ одх.
БАСҢ. Тиклә деесн деегүр һәрәдхмн!
БАДМ ЦЕЦГ. Би һәрәдшгов!
МУКУКА. Юңгад? Һәрәдхлә, бас дуладхич.
БАДМ ЦЕЦГ. Тана киитн намаг әәлгшго. Һәрәдхлә, мини өкәр делвм унҗ одх. Хоосн нүцкн салата үлдхв. Тадн һәрәдтн, би болхла, сууһад хәләнәв.
МУКУКА. Басң, һәрәдий!
БАСҢ. Һәрәдий!
БАДМ ЦЕЦГ. Хәәрхн, йосн теегин богшурһас! Тедн бас һәрәдхдән йир дурта.
МУКУКА. Богшурһас! Мадн – богшурһас! Богшу...
БАСҢ. Мукука, юн болҗ одв? Чирәчнь цаһаҗ одва!
МУКУКА. Ахм, чидлим чилҗәнә.
БАСҢ. Бадм цецгин өөр амрад су.
МУКУКА. Гесм өлсчәнә. Басң, мана зурсн боднцг бәәнү?
БАСҢ. Чилҗ одв, хәәмнь мини богшурһа.
БАДМ ЦЕЦГ. Бичә һундлтн! Би тадниг дахулад, һәәхмҗтә орн-нутг тал хаалһ үзүлҗ өгнәв. Йовхит нанта?
МУКУКА. Тер һазр дулан?
БАДМ ЦЕЦГ. Дулан! Йир дулан!
МУКУКА. Хот бәәнү?
БАДМ ЦЕЦГ. Хот дала!
МУКУКА. Басң, йовий? Дулан болн дала хотта һазр!
БАСҢ. Йовий! Нурһн деерм сууҗ ав.
МУКУКА. Басң, ма хойр йовҗ одхла, Аак ирәд яахмб?
БАСҢ. Мана Аак маңһдуртан көдлмшәс ирх, тер цагт ма хойр хәрү ирчкм.
МУКУКА. Тиклә йовий!
БАСҢ. Нурһн деерм сууҗ ав! Би чини мөрнчн болхув!
БАДМ ЦЕЦГ. Йовий шулудад! Үзҗәнт ямаран герлтә өргн хаалһ делгрәд маднд үүдән сәкчәнә?
БАСҢ. Үзҗәнәвидн!
БАДМ ЦЕЦГ. Адһий!
МУКУКА. Басң, хәлә! У өргн, зах уга хальмг тег!
БАСҢ. Мана һазр-усн! Энчн мана Төрскн һазр!
МУКУКА. Махмудм гиигрүв! Бәрҗ үз маңнагм – халу уга!
БАСҢ. Э, уга! Мукука, чи гемәсн эдгүч!
МУКУКА. Салькн! Ямаран дулан салькн! Хәлә, Басң, хойр шовун биильҗәнә!
БАСҢ. Терчн тоһрун. Даңгин хаврар нисч ирәд, теегт үрән ясад, намр күртл җирһнә.
БАДМ ЦЕЦГ. Теднә би – дурна би.
МУКУКА. Би теднүр өөрдҗ хәләнәв!
БАДМ ЦЕЦГ. Мукука, бичә өөрд! Холас зогсад хәлә, шарлҗн заагт теднә үр бәәх болвза. Санамр көләрн ишкәд, өндгнь хамхлузач.
БАСҢ. Бадм цецг, тоһрун шовуд кедү һууҗмл һарһна?
МУКУКА. Көлән өргҗ биилһәнә! Би тоһрун үзсндән, йир икәр байрлҗанав!
БАДМ ЦЕЦГ. Тоһрун шовуна үрнь тускар би нег соньн-сорм судр меддүв.
БАСҢ. Бадм цецг, келҗ өгтн маднд, буйн болтха!
МУКУКА. Келҗ өгтн! Мадн эн, теегин торһн ноһан деер сууһад соңгсхм.
БАДМ ЦЕЦГ. Хальмг улс эрднин экн цагас авн тоһруна үриг көндәдго бәәсм. Юңгад гихлә, тана өвкнрт иим тууҗ теңгрин хәәрәр медүлгдсн болҗана:
– Кезәнә-кезәнә эн орчлңг тосхдад токтнҗ бәәх цагла, нег күн тоһруна үриг тараһад, өндгинь хамх цокад хайчкад йовҗ оч... Тоһрун тарачксн үрән үзчкәд, гейүрәд заячд һундлан иим дууһар медүлҗ:
Хоруч дүңгә богшурһад,
Хөрн һууҗмл заячкад.
Хөн дүңгә нанд –
Хойрхн һууҗмл заядмч!
Алвундан кенән өгхү,
Ардан кенән дахулху!
МУКУКА. Хәәмнь, тоһрун шовун! Ямаран ик зовлңгта түүнә дун!
БАСҢ. Бадм цецг, цааранднь цәәлһҗ келтн!
БАДМ ЦЕЦГ. Хөвин Заяч тер цагас авн – «Тоһруна үриг тарасн күн, му йор тачана, му йовдлла харһх зөвтә!» – гиҗ зәрлг заксн болҗана.
Юңгад гихлә – хаврас намр күртл богшурһа кесг дәкҗ һууҗлад, хөр күртл һууҗмл һарһна. Тоһрун болхла, нег дәкҗ һууҗлад, хойрхн һууҗмл асрад өскнә, тиигчкәд, намрар дулан һазрур нисцн цагла, нег һууҗмлнь ут хаалһд даргдад хорҗ одна. Тернь алвнд тоолгдна. Тер учрар Хөвин Заяч тоһруна үр тарасн күүг шоодад цааҗла харһулна. Үрнәс үнтә юмн эн орчлңгд угалм.
БАСҢ. Бадм цецг, та йир сән келмрчт. Гүн ухата судртн! Би болхла тана судриг тодлҗ авад, цаг ирхлә үүрмүдтән келҗ өгнәв.
БАДМ ЦЕЦГ. Басң, би әвр удан урһнав. Урһсн цагла дала туульс, судр чигн соңссат, ухандан хадһлдув. Сән күн харһхла, келҗ өгдүв.
МУКУКА. Хәләтн! Хү салькн мана тал дуһрҗ, тоос пүргүләд аашна.
БАСҢ. Ха-ха-ха! Мукука, терчн салькн биш, терчн теегин гөрәсн салькнла дөрлдәд гүүҗ йовна.
МУКУКА. Төрүц юмн үзгдхш, тасрхан уга тоосн!
БАСҢ. Толһаһан өөдән кеҗ, теңгр тал хәлә. Ю үзҗәнч, хәәмнь мини?
МУКУКА. Хойр ик җиврән делсн шову үзҗәнәв.
БАСҢ. Теегин һәрд шовун. Теегән харад нисч йовна.
МУКУКА. Басң, һәрд шовуд әдл нисий?
БАСҢ. Хойр һаран сарсаһад, сөрҗ үзий!
МУКУКА. Би нисчәнәв!
БАСҢ. Би бас һазрас өөдлҗ йовнав! Бадм цецг, юн гиҗ көшә күн болад, ормдан зогсад бәәнәч? Нисий!
МУКУКА. Дәлвән сарсалһад дайл! Ма хойрла нис!
БАДМ ЦЕЦГ. Сөрҗ үзнәв. Яа, яһлав-яһлав, би бас нисчәнәв!
БАСҢ. Теңгрин аһар йир цевр!
МУКУКА. Басң, хәлә! Мана дор гермүд йир бичкн! Һәрд шовунур өөрдий?
БАСҢ. Өөрдхм биш! Саалтг боллго, одн тал нисхмн.
МУКУКА. Одн тал нисәд, ю кехмб?
БАСҢ. Нанд нег күсл бәәнә. Теңгрин однд чикнднь шимлдәд келхлә – күслм күцх. Тиигҗ нанд Аак келҗ өглә.
МУКУКА. Нанд бас күслән чикндм шимлдәд келхнчн!
БАСҢ. Күслән күүнд келшгов! Урдас күүнд келхлә – күсл күцшго.
МУКУКА. Тиклә бичә кел. Нисий!
БАДМ ЦЕЦГ. Бимуурв!
БАСҢ. Бадм цецг, бичә ард үлд! Мадниг күц!
БАДМ ЦЕЦГ. Би шовун бишлм! Делвм күчр салькнд тасрад унҗана!
МУКУКА. Бадм цецг, чамд дөңнхмн?
БАДМ ЦЕЦГ. Нистн! Эврән нистн!
МУКУКА. Басң, Бадм цецг хүврәд уга болҗ одв!
БАСҢ. Гем уга! Терчн иҗл талан йовҗ одв. Ма хойр нисәд, теңгрин однд күрхм.
МУКУКА. Басң, теңгрин одн йир гилвкнә!
БАСҢ. Әрәхнәр көлән тәв. Одна хальсн мөсн әдл бәәҗ.
МУКУКА. Дөшәд наадий!
БАСҢ. Дөший!
МУКУКА. Басң, хәләлч ямаран чолуд кевтнә!
БАСҢ. Гилвксн! Шаһа әдл.
МУКУКА. Цуглулад наадий?
БАСҢ. Шаһа наадхмн!
МУКУКА. Наадий!
БАСҢ. Кен түрүлҗ дала шаһа цуглулад авхла, тер күн диилх.
МУКУКА. Сууһад тоолхм. Негн, хойр, һурвн...
БАСҢ. Мукука, чамд кедү шаһа күртв?
МУКУКА. Арвн тавн!
БАСҢ. Нанд болхла – арвн хойр шаһа күртв.
МУКУКА. Шаһа нааднд би диилвр авув!
БАСҢ. Мини богшурһа – дииләч! Теңгрин оддуд, та намаг соңсчант? Мукука – диилврч күүкн!
МУКУКА. Басң, би даарчанав!
БАСҢ. Тиклә, хәрү тег талан нисхмн.
МУКУКА. Нисий!
БАСҢ. Би нисчәнәв!
МУКУКА. Басң, хәлә! Тег һал әдл падрад бәәнә!
БАСҢ. Бамб цецгүд цецгәләд һарчана.
МУКУКА. Тиглән нисий?
БАСҢ. Нисий!
МУКУКА. Басң, мана таньл үр цецгиг үзҗәнч?
БАСҢ. Альд?
МУКУКА. Тер, салькнд нәәхлләд биильҗ бәәнә.
БАСҢ. Бамб цецг, менд!
БАМБ ЦЕЦГ. Мендвт, мини үр бичкдүд! Хальмг һазран санад ирүт?
МУКУКА. Мадниг Бадм цецг дахулҗ ирвә.
БАСҢ. Мадн теңгрин одн тал күрәд ирүвидн!
БАМБ ЦЕЦГ. Йир сән! Зүн талан хәләтн, танҗант таниг тосчах күүг?
МУКУКА. Ээҗ! Ээҗ! Тертн мана Ээҗ!
БАМБ ЦЕЦГ. Инәмскләд тадниг күләҗәнә. Нә, гүүтн Ээҗин талан!
БАСҢ. Йа, хәәрхн! Йосндан мана Ээҗ зогсчана.
БАМБ ЦЕЦГ. Ха-ха-ха! Басң, чи дәкн аман ангаһад, алң болад бәәнәч. Гү Ээҗин талан!
ЭЭҖ. Көөрк мини богшурһас! Таниг санад бәәнәв. Аактн альд?
МУКУКА. Аак көдлмштән йовна.
ЭЭҖ. Хәрнь, медәд биләв.
МУКУКА. Ээҗ, та мини зүүдндм орлат.
ЭЭҖ. Би меднәв. Басң, чи йосн залу болҗ одуч! Наар, чамаг теврхүв.
БАСҢ. Ээҗ, би чамаг бас санад бәәдүв.
ЭЭҖ. Бичә ууль. Йоста хальмг залу – уульдм биш. Аакан, дү күүкән хәләҗ бә.
БАСҢ. Аактан нөкд болад, дү күүкән хәләдүв.
ЭЭҖ. Нә, сән. Нанд йовх кергтә!
МУКУКА. Ээҗ, та мадниг хайхар бәәнәт! Би таниг дахад йовнав! Тенд – гесм даңгин өлсәд бәәнә, дәкәд күчр киитн мана өрәд!
БАСҢ. Мукука, бичә тиигҗ кел! Мадниг Аак күләх! Мадн бас гер талан йовхмн.
МУКУКА (уульҗаһад). Ээҗ!
БАСҢ. Бичә ууль! Һаран өгич, богшурһа, хамдан йовхмн...
Теднә Ээҗнь тег талан йовҗ одв.
Наадна һурвдгч үзгдл
Тәәзин деер – Басң болн Мукука киитн хорад хоюрн бәәнә. Басң сууна, өөрнь дү күүкнь болхла, орн деер кевтнә.
МУКУКА. Басң, би даарчанав...
БАСҢ. Хәәмнь, богшурһа, нег зуур тесҗә. Удл уга мана Аак орҗ ирх. Һаран өг, үләһәд – дуланав.
МУКУКА. Басң, теңгрин одн чини күсличн күцүлв?
БАСҢ. Күслм күцсн уга.
МУКУКА. Күцх, эркн биш чини күслчн күцх!
БАСҢ. Би бас тиигҗ ухалҗанав. Күсл цагнь ирхлә – күцх.
МУКУКА. Басң, теврич намаг! Күчр киитн намаг йосндан даарулҗана.
БАСҢ. Мукука, би чамаг теврәд дуладулхув. Чамд Аакин саатулын дууг дуулхм?
МУКУКА. Дуул…
БАСҢ. Дуулҗ өгхләм, чи унтхич?
МУКУКА. Унтнав.
БАСҢ. Унтад серхләчн – Аак орҗ ирх.
МУКУКА. Боднгцтай?
БАСҢ. Э, чини альхндчн бүлән боднцг бәрүләд өгх. Бешин түләг бас авч ирх. Бешән түләд, дуладхмн.
МУКУКА. Бүлән боднцг... Басң, би чамта боднцган хувалцнав!
БАСҢ. Нә, нүдән аняд, соңгс:
Сөөһин цагла чамдан,
Саатулн дууһан дуулнав.
Салькна айстнь орлцн,
Саатулад чамаһан унтулнав.
Унт, богшурһам, унтич,
Ууляд бичә бәәһич.
Унт, күүкм, унтич,
Угта – өсхләрн болхич.
Цаһан цасн һаза,
Цәәлзсн көнҗлән делгнә.
Цаһан ээҗин санан,
Цаһан хаалһчн сәкнә.
Ээҗин дуулсн айснь,
Эркләд зүркндән хадһлич.
Ээҗин дулан альхнднь,
Эрвәкә болад сууһич.
Тәәз деер – Басңд Аакин көлән ишксн ә соңсгдв.
БАСҢ. Мукука, бос! Мана Аак аашна! Мукука!
ААК. Мендвт, мини богшурһас! Мукука, босич, сәәхн мини. Аакчн чамд бүлән боднцг авч ирләв.
БАСҢ. Аак, Мукука халу дөрәд унтла. Серүлхләм, босхш!
ААК. Халү дөрлә?
БАСҢ. Сөөни дуусн халу дөрлә!
ААК. Хәәрхн, вәнәднәхн! Мукука, ав бодцгиг, ав! Мукука! Мукука-а-а-а!
БАСҢ. Аак, юн болҗ одва? Юңгад мана Мукука босчахш? Бүлән боднцгнь пол деер унҗ одв...
ААК. Басң, чи – залу күн, бийән бәр. Мана бичкн богшурһа, бурхн болад, Ээҗүрн нисч одв.
БАСҢ. Уга, Аак! Уга!
ААК. Мукука хальмг теегт, хавр ирхлә – бамб цецгәр урһҗ һарх. Цуг Сиврин һазрт үлдсн бичкдүд, җил болһн хальмг теегтән, бамб цецгд хүврҗ, Төрскндән урһхк! Тедниг бичә таслтн! Соңгсчант – бичә таслтн!
Наадна дөрвдгч үзгдл
Тәәз деер – медәтә, нас авсн Басң.
БАМБ ЦЕЦГ. Басң, менд!
БАСҢ. Менд, мини үр цецг! Хаврин цаг ирчкүв.
БАМБ ЦЕЦГ. Э, тиим! Мадн һазр хаһлад һарч ирүвидн.
БАСҢ. Эн хавр дала цецгүд һарч цецгәрүв.
БАМБ ЦЕЦГ. Үвл цаста болад, һазр йир җөөлн. Басң, чи эн җирһлдән ямаран көдлмш кедүч?
БАСҢ. Бамб цецг, би бичәч болув.
БАМБ ЦЕЦГ. Йа, терчн йир сән! Ю бичдүч?
БАСҢ. Шүлгүд бичдүв.
БАМБ ЦЕЦГ. Нег шүлгиг нанд келәд өгхнчнь! Би тер кевәрн, соңгсхдан дуртав.
БАСҢ. Келҗ өгнәв.
Зүүсн зүүдндм өдр өнҗәд,
Зүркм зовлңгта дүрәр хатхад,
Бичкн Му күүкн ирнә,
Бүшмүднь Сиврин цасар гилвкнә.
Өлсәд бәәвүч – хот хәәхш,
Өөлсн болучн – өшәһән көөхш.
Килнц уга бичкндән өңгрсн,
Киитн Сиврт әмәсн хаһцсн.
Бичкн Му күүкн зүүдндм,
Бийм догднулад, седклм һашурһна.
Көрсн боднцгар хувалцхар седнә,
Кесг зовлңгин унгинь сергәнә.
Зүүсн зүүдндм өдр өнҗәд,
Зовлңгтан даагдсн улс ирнә.
Хувцнь Сиврин цасар гилвкнә,
Хөөткән сантн, – гиҗ келҗәнә.
БАМБ ЦЕЦГ. Хәәрхн, йир сән шүлг! Нульмсна ормд – өрүни чиг һазр тал унҗ одв. Хәәрхн...
БАСҢ. Бамб цецг, чи Мукукаг үзүч?
БАМБ ЦЕЦГ. Үзләв. Цаһан өңгтә бамб цецгиг үзҗәнч?
БАСҢ. Э, үзҗәнәв.
БАМБ ЦЕЦГ. Түндчн дү күүкнәнчн әмнь төрв.
БАСҢ. Тиклә, түүнә тал өрвәд йовнав.
БАМБ ЦЕЦГ. Йов, йов! Терчн чамаг даңгин санад күләнә.
БАСҢ. Нә, менд, сәәхн мини богшурһа! Толһачин ильнәв. Чамаһан санад ирүв. Арвасн үсичн тевгәр сәәхрүләд гүрх чадшгов... Хәәрхн, сәәхн бәәдлчнь үзшгов... Би чамур хоосн ирсн угав. Бүлән боднцг авч ирләв... Бүлән боднцг...
