Намус
Эки актлы комедия
Ортакъчылыкъ этегенлер:
АТАСЫ, миллионер
ОНУ НАМУСУ
УЛАНЫ
ГЕЛИНИ
КЪЫЗЫ
ГИЕВЮ
АРИВЖАН
Бугюнлер
БИРИНЧИ АКТ
Биринчи сурат
Миллионерны шагьардан тышдагъы уьйлери. Языв этгеген столну артында да олтуруп, миллионер бир кагъызланы бек тергевлю охуй. Оланы арив кюйде онгарып, сейфге салып, кирит ура. Сонг, къыргъа чыкъма деп, эшикге багъып юрюй. Бирден токътай ва ёлдан къайта. Янгыдан сейфин ача, ону ичине оьзюню кисе телефонларын салып, сейфни ачкъыч булан бегите. Бу вакъти уьйдеги телефону зенг эте. Миллионер огъар къарап, бираз ойлашып токътай, сонг телефоннну гётермей, астаракъ къыргъа чыгъып гете.
Ярыкъ сёне.
Ярыкълар ягъыла. Сагьнада алдагъы гёрюнюш. Миллионерни къызы геле.
КЪЫЗЫ. Папа! Папа! Къайдасан папа? Тамаша иш бар! Къапулар ачылгъан, уьйлени эшиклери бегилмеген, къаравулчулар ёкъ, уьй къуллукъну юрютегенлер ёкъ! Бириевге сама да телефон сейлеп де болмадым. Бу затлар не гьакъдан тюгюл! Папа! Папа!
Уланы ва ону къатыны гелелер.
УЛАНЫ. Аявлу къызардашым, нечикдир кююнг? (Къучакълай, оьбе.)
ГЕЛИНИ. Нечиксен, мени арив затым! Гюнден гюн гёзел боласан!
КЪЫЗЫ. Амалым, Гелинка! Сиз де гелдигизми?
УЛАНЫ. Папа къайда?
КЪЫЗЫ. Папа ёкъ, бар ер ачылгъан. Ичимбушуп токътагъанман. Не ойлашагъанны да билмеймен.
ГЕЛИНИ. Папам оьзю чакъыргъан чы муда бизин!
КЪЫЗЫ.Къаравуллары ёкъ, уьй къуллукъчулар, кёмкчилери де гёрюнмей. Не иш бар, билмеймен!
УЛАНЫ. Папам, шагьардан тышдашъы резиденциягъа гелигиз, сизге бек агьамиятлы сёзюм бар деп, буваргъан эди.
КЪЫЗЫ. Бизге де лап шолай билдирди. Тек атам гьали къайдадыр? Авруп сама да къалмагъанмы! Мени бек ичимбушуп тура!
УЛАНЫ. Воллагь, тамаша иш бар. Мунда гелеген ёлумда нече керен телефон сейлеме къарадым, телефонларыны бири де жавап бермеди.
ГЕЛИНИ. Бу иш негьакъдан тюгюл!
КЪЫЗЫ. Авруп сама къалмагъанмыкен, папабыз!
Аякъ гийимлерин, хуржунланы йимик, инбашына илип, балакъларын чююрюп, ялан аякъ, шат иржая туруп, атасы геле.
АТАСЫ. Нечик ойлу гёрюнесиз, яшларым! Башгъа болгъан зат сама да ёкъму?
Атасын гёргенде яшларыгны гёнгю ачыла.
КЪЫЗЫ. Папа, сени уйде тапмай, ичибизбушду. Не зат да ойлашдыкъ!
УЛАНЫ. Телефонларынгны бирин де гётермединг, нече керен де сйлеме къарадым.
ГЕЛИНИ. Папа, савлугъунг нечикдир? Сени уьйде ёкъгъа юрегибиз талчкъды.
Авлетлери атасы булан сорашалар: уланы къолун ала, къызы ва гелини – къучакълай ва яягъындан оьбе.
АТАСЫ. Не затгъа талчыгъысыз? Сююнме герек! Сююнме.
КЪЫЗЫ. Бары ер ачылгъан, сен де ёкъсан…
ГЕЛИНИ. Къаравауллар ёкъ, уьйде къуллукъ этегенлер ёкъ!
УЛАНЫ. Булай гьалда сени биз биринчилей гёребиз, папа!
ГЕЛИНИ. Папа, сагъа чы сувукъ тийип къалма бола. Ялан аякъ ярайгъан затмы. Мен буссагьат.
Гелини гете.
АТАСЫ. Бир зат да болмас! Яш заманымда йимик, ялан аякъ салкъын, яшыл отларда юрюме тезден гьасирет эдим. Таза къандым.
КЪЫЗЫ. Папа, гьали яш заманда йимик айланма яраймы, сувукъ тийип къалма бола чы.
ОТЕЦ. «Ялан аякъ яшыл отлардан юрюсенг, топуракъдан ругь аласан, савлугъунг арта, къаракъаранг къуватлы бола» дей эди мени уллу атам. Ол дурус айта болгъан.
УЛАНЫ. О заманлар башгъа эди. Къаравулларсыз папа, янгыз айланамысан?
КЪЫЗЫ. Уьйде къуллукъ эегенлерден де бирев сама да ёкъ!
Бетявлукъ да алып Гелини геле. Ол атасыны аякъларын сибирме айлана.
ГЕЛИНИ. Топуракъ бавукъ, бюйреклеринге сувкъ уруп къоймакъ бар.
АТАСЫ. Кёп савбол, къызым, оьзюм сибрермен.
Бет явлукъну гелинден алып, оьзю аякъларын сибире.
Энниден сонг, яшлар, оьзюм этип болагъа ишни, мен гиши салламажакъман. Къаравулчувлар да, уьй къулукъчулар булан, кёмекчилер де магъа дагъы тарыкъ тюгюл. Оланы мен барын да ишлеринден азат этдим.
КЪЫЗЫ. Папа, не саялы эдтинг? Не болду?
УЛАНЫ. Яп-янгыз нечик турасан?
ГЕЛИНИ. Кёмкчлерсиз нечик бола?
Атасы жорапларын ва аякъ гийимлерин гие.
АТАСЫ. Бираз алгъасамагъыз, яшларым. Бары да затны гьали сизге англатарман. Сизн бугюн мунда чакъыргъаным да шо саялы. Гийевюм гёрюнмей, ол къайда?
КЪЫЗЫ. Буссагьат етишежек. Жыйыны бар эди.
Къолунда газети де булан Гиевю геле.
ГИЕВ. Папа, къутлайман, уьлкени миллиардерлерини санавуна сизин де къошгъан. Муна янгы газет.
Бу хабардан бары да сююне.
АТАСЫ. Бу сюнчюнг учун, баракалла! Къайда, берчи газетни.
Бары да атасына айланасына жыйыла ва газетни охуй.
УЛАНЫ. Папам, къутлайман!
ГЕЛИНИ. О миллирадерлени санавуна сизин тезеден къошма тийишли эди, папа!
КЪЫЗЫ. Папа, биз сени булан оьтесиз оьктембиз.
АТАСЫ. Кёп баракалла сизге, аявлу яшларым!
Яшлар бары да газетни арагъа алгъан. Атас астаракъ арадан чыггъа ва оьзюню языв этгене столуна артына барып токътай.Яшларына арекден къарагъан. Авлетлери бир гьавур газетни айланасында долана. Сонг, атасы оьзлер булан ёкъну эс этип, ону эки якъдан излей. Атасыны ойлу къаравун гёрюп, бары да ерли – еринде шып болуп токътай.
Пауза.
Мени аявлу авлетлерим! Сизин бугюн мунда чакъыргъаным негьакъдан тюгюл. Бу якъларда мени ата-бабаларым яшагъан. Бир заман бу ерлерден таба мен де уллу ёллагъа атлангъанман. Шо саялы да мен сизге ачажакъ сырымны мунда ачма семен. Мен оьзюм оьтген яшавумну гьакъында китап язма башладым! О китап мени атам-анамны гьакъында болажакъ, оьз оьмюрю къойчулукъ юрютген, тал шувшувну ажайып арив согъуп бажарагъан, улллу атамны гьакъында болажакъ. Дюньяларда лап да уллу байлагъым, гёз ачгъанда гёреген мени аявлу, яшларым, сизин гьакъыгъызда болажакъ.
УЛАНЫ. Папа, уллу иш зат сен этеген!
ГЕЛИНИ. Бек тизив китап болажакъ!
ГИЕВЮ. Оьзюнгю язып заманынгны тас этип нетесен. Язывчулардан кёп зат ёкъ. Акъчагъа не китпны сюсенг де язажакъ.
КЪЫЗЫ. Гертилей де, папа, оьзюнг ижинип нетесен? Бер акъчасын – яздыр.
АТАСЫ. Билемисен, къызым, мен яш заманымдан берли язывчу болма жаным гьазирет. Ишлени кёбюнден чола етишмей, гьали болгъунча къалдым. Энни сама шо яшдагъы негетимни яшавгъа чыгъарма сюемен.
КЪЫЗЫ. О башгъа масала…
ГИЕВ. Кёп арив ойлашгъансыз!
ГЕЛИНИ. Яшдагъы умутлар яшавгъа чыкъмакъ – уллу насип!
УЛАНЫ. Бу оьр даражалы ва маъналы китап болажакъ.
АТАСЫ. Яратывчулкъ ишни гьар затдан эркин болмаса юрютме бажарылмай. Магъа да кёп затлардан азат болма тюшдю. Мен оьзюмню малымны – матагьымны сатып, барын да акъчагъа айландырдым. Балики, шондан сонг, мени де уьлкени миллиардерлерини арасына къошгъандыр.
ГИЕВЮ. Шолай болма герек.
АТАСЫ. Мен етмиш яшыма чыгъып тураман, гьукуматны ишлерин юртютгеним таман. Энни оланы жагьиллер юрютсюн. Магъа къаравулгъа багъагъанланы да, кёмекчлеримни де, уьй къулукъчуланы да барын да – ишлеринден азат этгенмен.
КЪЫЗЫ. Бирлерин сама къойгъан бусанг, папа!
УЛАНЫ. Янгыз бар затгъа нечик етерсен?
АТАСЫ. Башгъа гишилеге саллай турмай, гьар ким оьзюню ящавун оьзю ящама тюше.
ГЕЛИНИ. Нечик гьакъыллы сёзлердир, язып алыма яхшы.
АТАСЫ. Шогъар гёре де, мен бирдагъы бир юкден де къутулма сюемен.
Мен оьзюмню бары да байлыгъымны – акъчаларымны уьчге пайлайман. Оланы бир пайын – оьзюме къояман. Къалгъан эки пайны, ящларым, сизге беремен.
Атасы сейфни ачып, кагъызларын чыгъара. Яшлары буса шып болуп тынып токътагъан.
Муна шу миллиарда доллар, уланым ва гелиним, сизге.
Бу миллиарда доллар буса, къызым ва гиевюм, – сизге! Бир-нече гюнден тергейген къурумлар оланы тергеп битежек. Сонг, кагъызлагъа мен къол салажакъман. Акъчаланы есси сиз болажакъсыз.
Кагъызланы Уланына ва Къызына тапшура.
УЛАНЫ. Папа, сен бизин тёбебизни кёклеге тийдирдинг!
КЪЫЗ. Папа, булай да бизин бар затыбыз бар.
ГИЕЮ. Бек гьакъыллы ойлашынгъан иш.
ГЕЛИНИ. Мени башым айлана! Дюньялар чардай айлана.
Гелини эси тайып йыгъыла. Эри огъар кёмекге чаба. Гиев къатала тийген тана йимик сагьнадан чабып айлана.
ГИЕВ. Миллиард! Миллиард! Миллиардер!...
Атасы эретургъан еринде иржайып токътагъан. Къызы ону янына геле ва къучакълап токътай.
Ярыкъ сёне.
Экинчи сурат
Атасы столну артында да олтуруп языв этип тура. Бу вакъти сагьнагъа, садагъачы йимик гийинген, къолунда гиччи чемоданы да булан, бирев чыгъгъа. Ол астаракъ гелип, Миллионерны артында эретуруп токътай. Атасы садагъачыны гёрмей. Ол еринден туруп арии-бери юрюме сюе ва садагъачыны эс эте.
АТАСЫ. Ма, сен кимсен? Мунда нечик гиргенсен!
НАМУС. Нечеде рагьат гирдим. Къаравулчулар ёкъ, уьй къулллукъчула ёкъ, эшиклер чюйленмеген… Магъа пуршва этеген гиши болмады, мен де гирип гелдим.
АТАСЫ. Буса ёлунг тюзелген. (Кисесиден акъча чыгъарып, огъар бере.)
Ма ал! Бугюн мени гёнгюм хош!
Намус. Кёп савбол, алайым. Къувалап къойсанг, ким биле.
АТАСЫ. Не дединг?
НАМУС. Алыйм деймен, балики тарыкъ болур.
АТАСЫ. Фу! Не ийисдир бу сенден гелеген? Нете, полукъ тёбеде турамысан?
НАМУС. Дагъы къайда турайым!
АТАСЫ. Къайда сюйсенг тур, о магъа не авара! Бар, бар, тюш ёлунга. Уьй гьаваны агъуладынг.
Намус гетмей. Миллионер буса, огъар тийме жиргене.
Бар! Бар деймен сагъа… Муна, къаравуллар да тарыкълы болду…
НАМУС. Менден къутулма алгъасама сен…
АТАСЫ. Не эдепсиз затсан! Дагъы да не сюесен!
НАМУС. Бираз коньяк тёксенг, ичежек эдим.
АТАСЫ. Етмегенине, ичкичи де дюр экесен.
НАМУС. Янгыз бир заманнада ичмегенмен. Мен сени булан ичме сюе эдим…
АТАСЫ. Буссагьат тутуп орамгъа ташларман! Булай тарбиясыз садагъачыны гёрмегенмен.
НАМУС. Ишлер терс багъа тура… Сен мени кёп сююп къаршылар деп ойлаша эдим. Сен буса мени таныма да тананымадынг.
АТАСЫ. Нени буса да сейлемисен! Мен сени къайдан таныйым!
НАМУС. Бираз тергевлю къара гьали! Таныжакъсан.
Атасы, ювукъ гелип, Намусну бетине яхшы кюйде къарай.
АТАСЫ. Бу чирикликде таныйгъан адамынгны да танымажакъсан Сен бетингни жувмагъанынг юз йыл да боладыр!
НАМУС. Сени алдынгна токътагъан нас сыпат – сени намусунг, гьюрметли миллионер! Башлап нас болгъан, артан сонг тас болгъан – сени намусунг.
Атасы сесгенип йибере ва арек чыгъып, къорокъа туруп, оьзюню намусуна къарай.
АТАСЫ. Сени намусунгман деймисен! Олай буса мен сени неге танымадым дагъы?
НАМУСУНГ. Кёп заман бола мени гёрмегенинг, унутгъансандыр!
АТАСЫ. Адамны намусу оьзю булан бирче болма герек! Сен къайда юрюйсен?
НАМУС. Саякъ айлана турдум. Сен мени тас эдгенсен чи.
АТАСЫ. Къачан тас этгенмен, къайда тас эгенмен?
НАМУС. Шо саялыдыр, излеп авара да болмагъанынг! Мен оьзюм сени табып, нече крен гелме къарадым, сагъа ювукъ болма да къоймадылар.
АТАСЫ. Кимлер къоймады?
НАМУС. Сени сакълайгъанлар, ювугъунга гелсем, тебип, ёлума сала эди. Уьй къуллукъчулар посагъа ювукъ болма къоймай эди… Гьали сен оланы ишлеринден тайдырдынг, магъа да ёл ачылды. Сен бир заман тас этген намусунг гирип гелдим!
АТАСЫ. Мени намусма не гьал салгъанлар. Ериндегин этгенмен олны барында ишлеринден тайдырып. Я, сен олтур, къонакъ йимик къарап турма.
НАМУС. Ёлугъув учун аякълар гётерсек де чи ярар эди.
АТАСЫ. Озокъда гётерербиз, жанынг не сюе? Коньяк?
НАМУС. Арив болар эди.
Миллионер гюмш аякълар чыгъара ва олагъа коньяк къуя.
АТАСЫ. Бизин ёлугъув учун!
НАМУС. Бизин ёлугъув учун!
АТАСЫ. Айт гьали, айт! Менсиз не этдинг, къайда турдунг?
НАМУС. Бир-эки зёз булан айтма къыйын. Башлап артынгдан бир гьавур юрюп турдум. Гьали гёрер, гьали таныр деп, гьали чакъырар, дагъы чакъырар деп, артынгдан, алдынгдан айланып турдум. Сени буса мендеен гьайынг ёкъ эди. Бир, машинге минип, ёкъ болуп гете эдинг, бир де самолётгъа минип уча эдинг, мен буса баягъы артынгдан къарап къала эдим.
АТАСЫ. Янгыз сагъа инжинме тюшген экен.
НАМУСУ. Я мен янгыз тюгюл эдм. Менийимик ессилери тас этген намуслар сирив-сирив болуп, айланып тура орам-орамда.
АТАСЫ. Бу ишге къара дагъы! Оланы да ессилери бир заман тас этгендир.
НАМУС. Олар да ессилери оьзлерин табар теп умут этип айланалар. Тек бир керен наусун тас этген гиши, негагь да намусун къайтарып тапмай. Магъа шулай насип болуп къалды.
АТАСЫ. Башгъалар бизге не авара! Не сюйсе де этсинлер. Тек мен буса, Намусум табулгъангъа бек сююнемен.
НАМУС. Воллагь, мен де нечакъы да шатман. Шо саялы ичме ярай.
АТАСЫ. Ичмесе ярамай! Мени Намусумну савлугъундан!
НАМУС. Ону ессис, миллионерни савлугъундан!
Ичелер.
АТАСЫ. Тюз айтасан! Мен миллионермен. Дюньяда мени жаным сюйген бар затым бар! Гьеч бир гишини намусу бар бус, мени намусум да болма гереке! Шо саялы да бар халкъ мени намусум барны билсин! Бар халкъгъа сени барынгны билдирежекмен! Гьали буса бар, кирин, опуракъларынгны алышдыр! Насдан тазаланма герек.
НАМУС. Яхшы, киринейим! Тек йыллар бою жыйылгъын насны бир жувгъан булан тазалама къыйын.
АТАСЫ. Нечикде, тазаланма башламасакъ болмай чы.
НАМУС. Тюз айтасан, башламасакъ болмай. Буса мен киринме гирейим!
Намус гете. Миллионер ону сююне туруп узата.
АТАСЫ. Уллу атам тюшюмде не гьакъ гёрюнмеген экен.
Ярыкъ сёне.
Уьчюнчю сурат
Сагьанада Къызыны ва Гиевюню уьйлери. Гиев ишине бармагъа гьазир болуп айлана. Къатыны эрине кёмек эте.
КЪЫЗЫ. Ёкъ, ёкъ! Бу гёлек ошамай. Муну гий! Бу гёлекге шу галстук къыйыша.
ГИЕВЮ. Сен шолай арив гёрген сонг, гиейим. Мени алтын тобум, сенсиз мен не этер эдим! Къайда, документлени бер. Бугюн мен мекенли токъташдым. Шагьарны башыны къуллугъуна, мэрни сайлавларда ортакъчылыкъ этежекмен. Нете, мен шо сайлавларда ортакъчылыкъ этегенлерден кемменми!
КЪЫЗЫ. Кем тюгюлсен, юз керен артыкъсан!
ГЕВЮ. Олардан юз керен акъчам да кёп, бай да дюрмен.
КЪЫЗЫ. Дурус айтмайсан, бираздан юз керен акъчанг да, байлыгъынг да кёп болажакъ десенг дурас болажакъ.
ГИЕВ. Мени алтын тобум! Бары да – сени берекетинг! Сенсиз магъа яшав ёкъ!
КЪЫЗЫ. Папамсыз бизге акъча ёкъ, бары зат ону берекети.
ГИЕВ. Ону оьмюрю узакъ болсун. Ону йимик адамлар дагъы ёкъ! Тек шагьар бизинки болуп битген сонг бирдагъы бир адам болажакъ!
КЪЫЗЫ. Тюз айтасан, аявлум, биз экибиз де республиканы ичинде инг де абурлу ва сёзю юрюлеген адамлар боларбыз.
ГИЕВЮ. Шагьар деген зат – уллу хазна. Ону топурагъыны гьар гесеги – алтын! Биналарыны гьар керничи – багьалы жавгьар ташлар йимик.
КЪЫЗЫ. Муна, гьали ошайсан сен мэрге. Бары да гийиминг артда чыкъгъан коллекциядан.
ГИЕВ. Гьали барайым. Башгъа унутгъан затым ёкъ чу?
КЪЫЗЫ. Бир затны унутгъансан, аялум!
ГИЕВ. Не затны унутгъанман?
КЪЫЗЫ. Кёп сюеген къатынынгны оьпмеге унутгъансан.
ГИЕВЮ. Бий! Лап да аслу затны унута тура блгъанман.
Къатнынны яягъындан оьбе.
Билемисен, эшикден къыргъа чыкъгъандокъ, юрегим сени излей, къайтып янынга гелме сюе.
КЪЫЗЫ. Мени янымда турсанг, сайлавларынгны гьайын ким эте! Бар, бар геч боласан.
Насипли къатыны эрин ёлгъа сала.
Дёртюнчю сурат
Уланыны ва Гелинини уью. Булар экевю де атасы берген кагъызланы къайтып, къайтып охуй.
УЛАНЫ. Муна чы язылып тура. «Эки де якъ къоллар салгъан сонг, документлер гючге гире». Охумаймысан?
ГЕЛИНИ. Минг керен де охугъанман. Акъчалар къолубузгъа тез тюшгени герек. Уланыбыз, я рамайгъан болуп тура. Англияда алдынгы аристократланы къалларын акътара. Артда йиберген суратланы сагъа де гёрсетмегенмен чи.
УЛАНЫ. Нетесен оланы яшырып? Къай да гелтир, къарайым!
ГЕЛИНИ (телефонда суратлар гёрсете). Лондонда бырынгы къала алма сюбиз деген де, яшымны бир сююне эди.
УЛАНУ. Уланыбыз Англиягъа уьйренген. Лонданда яшама сюе.
ГЕЛИНИ. Тюз эте нече де. Шунда бизде не бар дейсен. Законглар да юрюмей, адамларда эдепсиз.
УЛАНЫ. Эдепсизлер булан магъа гьар заман дарслар да ёлукъма тюше. Ол намуссузланы мен таныйман. Мундан тез-тез къачма герек.
ГЕЛИНИ. Шу къаланы, айрокъ да, бек ошатаман.
УЛАНЫ. Эки гёзюнг булан гёрмей туруп, сатыв этме ярамай.
ГЕЛИНИ. Озокъ да, сокъур сатыв кимге тарыкъдыр!
Телефон зенг эте.
УЛАНЫ. Къавгъаны битдир! Папа сейлей. Да,да папа. Бар зат яхшы, Болабыз. Буссагьат ёлгъа чыгъабыз.
ГЕЛИНИ.Не дей! Айтып бит!
УЛАНЫ. Кагъызларыгъызны да алып, тез гелигиз дей.
ГЕЛИНИ. Урра! Умуттубузгъа етишдик! Мен сени бир сююемен дагъы, аявлум, алтынным, гюмюшюм…
УЛАНЫ. Воллагь,мени тотукъушум!
ГЕЛИНИ. Сюе бусанг, де бол ёлгъа тюшейик!
УЛАНЫ. Юрю, гетдик!
ГЕЛИНИ. Миллиарда доллор! Къайда барагъан затдыр! Миллиард! Гетдик! Учдукъ! Учдукъ! Мен бусссагьат космосгъа учма сюемен!
УЛАНЫ. Космосда нетесен? О чу боп-бош, гьава сама да ёкъ!
ГЕЛИНИ. Увакъ адамлагъа бийиклерден къарама сюемен.
УЛАНЫ. Яхшы! Яхшы! Къарасан.! Гетдик.
Эри адашгъан гьалдагъы къатнын алдына салып алып бара.
ГЕЛИНИ. Учажакъман деймен сагъа! Мен космосгъа…
Ярыкъ сёне.
Бешинчи сурат
Аривжан яшайгъан уьй. Ярты къайтгъан, чыракълар яна. Араб макъам чалына. Гиев, яшлы дарай халат да гийип, тахны уьстюнде янтайып, къальян сора.
Макъам аста-аста гючлен ва бийив кюйге айлана. Аривжан чыгъа. Ол да гёмек халат гийген. Ол арап кюйге бийий. Гиев, силегейлери агъыза туруп, Арив жангъа тигилген. Ол да астаракъ бийивге къошула. Экевю де бир гьавур бийийлер.
ГИЕВ. Сен мени бийкемсен
АРИВЖАН. Сен мени бийим.
ГИЕВ. Ичемен, тоймайман, сюзюк булагъым!
АРИВЖАН. Сен де юрегим,сенде къулагъым…
ГИЕВ. Сагъа бий болмакъ – мен мурадым.
АРИВЖАН. Сени булан бирче гёнгюм гюл ача.
ГИЕВ. Сени булан болсам, дертлерим къача.
АРИВЖАН. Яшынып турайкъ къачан болгъунча?
ГИЕВ. Чыдама тюшежек кисем толгъунча!
Телефон зенг эте. Гиев, орам этип макъамны токътама герекни англата.
Бу бек агьамиятлы адам селей.
Да, да! Жыйында олтураман. Анладым, англадым! Бусагьат ёлгъа тюшемен.( Телефонну къайтара.)
АРИВЖАН. Не болгъан, аявлум?
ГИЕВ. Сав оьмюрюм умут этеген иш тюзеле тура.
АРИВЖАН. Олай буса яхшы чы.
ГИЕВЮ. Яхшыны ери бармы дагъы. Мен тез гетмесем болмай. Къайнатам чакъыра.
АРИВЖАН. Гьали болгъунча къатынынг чакъыра эди, энни къайнатанг да чакъыра.
ГИЕВ. Сен о затлагъа талчкъма. Мени кисем де миллиард доллар бар деп гьисап этме ярай.
АРИВЖАН. Миллиардлар булан масхара этме арив тюгюл.
ГИЕВ. Бу масхара тюгюл. Сагъа гетгинче бир тапшурув: дюньяны не еринде яшама сюсен, не саният булан машгъул болма сюсен – мен гелгиче ойлашып тур! Англадынгы чы!
АРИВЖАН. Къайтып масхара этесен.
ГИЕВЮ. Мен айтгъанны эт. Гетдим.
Гиев, Аривжанны яягъындан да оьбюп, гете.
АРИВЖАН. Анладым, англадым бийим. Бек арив англадым. Шу тюгюлмю дагъы мени де мурадым.
Гюнтювюш макъам гючлене. Арив жан шат кюйде бийивюн узата.
Ярыкъ сёне.
Алтынчи сурат
Миллионер оьзюню намусу булан бирче. Намус арив гийинген: уьстюнде янгы коюстюм, галстугу. Миллионер ону галстугун тюзлей ва чачларын тарап, онгара.
АТАСЫ. Муна гьали сени ким гёрсе де ярай. Алдагъы гьалынг не зат эди.
НАМУС. Къаркъарам енгил болуп къалды.
АТАСЫ. Сыпатынг да ачылды.
НАМУС. Санларыма сув тиймеген нече йыл бола эди. Киринип, ял болдум.
АТАСЫ. Энни сени яшавунг бютюнлей алышынажакъ. Биз экибиз де гьар заман бирче туражакъбыз, ярашып яшажакъбыз. Бир-биревню тапгъаныбыз – уллу насип.
НАМУС. Бу иш тез болгъан буса яхшы эди.
АТАСЫ. Яхшы эди. Тек «гьечден – геч де къолай»! Мен сен разилигингни алмай туруп, дагъы бир иш этмежекмен.
НАМУС. Эргиши сёз. Мен разимен! Бер къолунгну!
Экевю де къолларын алалар.
АТАСЫ. Буссагьат яшларым гележек. Мен оланы сени булан таныш этме сюемен.
НАМУС. Оланы мен гиччи вакътисинден берли таныйман.
АТАСЫ. Сен чи таныйсан, тек олар сени танымай чы!
НАМУС. Олар мени гёрмеген.
АТАСЫ. Сен шаршавну артына гирип яшын, мен чакъыргъанда – чыгъырсан.
НАМУС. Оланы сен тамаша этме сюесен.
АТАСЫ. Бу бек агьамиятлы ёлугъув. Атасыны намусу булан авлетлери яшавда кёп сийрек таныш бола.
НАМУС. Ону тюз айтасан.
Къырдан яшларыны авазлары эшититле.
АТАСЫ. Геле тура! Яшын!
Намус шаршавну артына гире. Атасы яшларын къаршылай.
УЛАНЫ. Папа, нечиксен?
АТАСЫ. Бар зат яхшы, уланым.
ГЕЛИНИ. Папа, яхшысан чы! (Къучакълай.)
КЪЫЗЫ. Папа, биз гелдик! (Яягъындан оьбе.)
АТАСЫ. Мени алдын къызым, нече де арив этдигиз. Гиевюм къайда?
КЪЫЗЫ. Жыйыны бар эди. Гьали етишежек.
АТАСЫ. Къайда кагъызларыгъыз? Сиз оланы охугъансыздыр?
БАРЫ ДА. Охудукъ, папа, охудукъ…
Гиев геле.
ГИЕВ. Багъышлап къоюгъуз, гечикме тюшдю!
АТАСЫ. Сен заманында етишдинг, гиевюм.
Аявлу яшларым, бары да тергейген къурумлар сизин кагъызларыгъа бир багьана да тапмады. Энни шо акъчалар закон булан сизинки болуп битди. Мен шолагъа къол салсам, бажарыла. Къайда, беригиз кагъазларыгызну къоллар салайым.
УЛАНЫ. Я, къайда сукъдум бу кагъызланы. Тамаша бар.
Уланы кагъызларын тапмай, киселеринден излей. Гьалеклигин гьаран яшыргъан гьалда къатыны огъар кёмекге етише.
ГЕЛИНИ. Муна чы кисенг де тура. Шуну да гёрмей не болгъан сагъа?
Эрини кисесинден кагъызланы таба ва Атасына бере.
Баягъы академик дагъы…
КЪЫЗЫ. Бизин кагъызларыбыз, папа.
ГИЕВ. Мн де тахшагьарны Мэрини къуллугъуна сайлавлагъа гьазир болман. Документлеримни бердим.
АТАСЫ. Яхшы этесен. Бу ишингни мен бек арив гёремен.
Бир аз токътап, сонг уллу жыйыны алдында йимик, сёйлеме башлай.
Аявлу авлетлерим. Шу кагъызлагъа къол басгъынчы, мен сизге бир уллу агьвалатны гьакъында ла айтма сюемен. Билемисиз, мени яшавумда тамаша зат боду. Бир нече гюн алда, уьстюме гирип мени оьзюмню Намусум гелди.
УЛАНЫ. Намсум гелди дей бусан, папа?
ГЕЛИНИ. Олай болагъан адатмы?
ГИЕВЮ. Мен англап битмей тураман.
КЪЫЗЫ. Тамаша аламат бар! Намусунг сени булан тюгюлмю эди дагъы, папа?
АТАСЫ. Ишни кёбюнден, чабувул да мен Намусумну тас этип къойгъан экенмен. Не ерде ва къачан тас этгенимини оьзюм де билмеймен.
УЛАНЫ. Нечик тапдынг ону, атам?
АТАСЫ. Сизге оьзюмню байлыгъымны тенг пайлап берме токъташгъанда… Бары да ишлеримден, къуллукъларымдан тайгъандан сонг… Бары да кёмекчилеримни, къуллукъ этегенлени ишлеринде азат этгенден сонг… Аякъ гийимлеримни де чечип, ялан аякъ яшыл салкъын отланы таптап юрюген сонг… Оьзюмню эсге алывларымны гьакъында китап язма башлагъан сонг – Мени намусум уьстюме гирип гелди!
БАРЫ ДА: Тамаша бар! Гьайран иш!
АТАСЫ. Тюзю, мен башлап оьююмню намусумну оьзюм де танымадым. Гьали мен сизин ону булан таныш этме сюемен. (Артына бурулуп). Намус, энни чыкъма ярай.
Шаршавну теберип, шат иржайып Намус чыгъа.
НАМУС. Нечикдир кююгюз, мани азизлерим!
ЯШЛАРЫ: Яхшыбыз! Яман тюгюлбиз!
Намус булан сорашалр.
НАМУС. Менг ёрмегенли сиз оьсюп, уллу болуп къалгъансыз!
УЛАНЫ. Сен бизин не таныйсан?
НАМУС. Тувгъан гюнюгюзден тутуп таныйман.
КЪЫЗЫ. Тамаша иш бар!
НАМУС. Бир де тамаша болмагъыз. Авлетлерин ата-ана оьзлени намус булан тарбиялай. Мен де гичич заманыгъыздан тутуп сизин гьайгъызны этгенмен.
ГЕЛИН. Сизин табулгъангъа, Атабызны Намусу, ери ёкъ кюйде сююнемен! Бизин атабыз йимик абурлу, сыйлы миллиардланы ессисизне – намуссуз болма ярайгъан затмы.
ГИЕВЮ. Мен англамай тураман!
АТАСЫ. Яшавда булай тамашалар да ёлугъа. Нечик болса да, гьали Намусум мени булан бирче. Шо бар затдан яхшы. Сиз Намсумну арив къабул этдигиз. Энниден сонг мен гьар этеген ишимни намусум булан гьакълашып этежекмен.
ГЕЛИНИ. Папа, сени намусунга юрегим исинип къалды!
ГИЕВЮ. Атабызны намусуна къаршы чыкъма не амалыбыз бар.
УЛАНЫ. Атам, сени намусунг,о бизин намусубуз да дюр.
КЪЫЗ. Папа, аннам гечингеден берли сени янгыз экенинге ичимбуша эдти. Энн юрегшим парахат – сен янгыз тюгюлсен. Сени булан бирче намусунг да бар.
АТАСЫ. Барыбыз да бир-биревден къуванагъаныбыз яхшы.
Энни бизин ишибизни узатма ярай. Доукментлерибизге къоллар салайыкъ!
Сагьнаны шыплыкъ къуршай. Намус арекден таба кагъызлагъа къарай. Атасы олагъа къол басма айлана.
НАМУС. Къайда гьали, мен де бир гёз къаратайым.
Кагъазланы ала ва охуп башлай.
Къол басма алгъасамасакъ яхшы.
АТАСЫ. Ёкъ, ёкъ! Олар юз керен тергелген, юристлер онгаргъан. Илинме гьеч зат ёкъ.
НАМУС. Бу кагъызланы магъа охуп чыкъма герек.
Пауза.
Намус кагъызланы ала. Чемодандан уллу тептер чыгъара. Кагъызланы ону арасына къыстыра, сонг барын да чемоданына салып, бегите. Намус этген ишге, бары да авзун ачып, къарап къала.
АТАСЫ. Сен кагъызалны алып къойдунг?
НАМУС. Алдым, Прахат охуп къарама тюшежек.
АТАСЫ. Огъар кёп заман тарыкъ болмас.
НАМУС. Ону буссагьат айтма къыйын.
АТАСЫ. Аявлу авлетлерим! Сиз гёрдюгюз дагъы. Намусум шо кагъызлагъа
къол салма изну бермей тура. Барыбызгъа да биразгъа сабурлукъ этме тюшежек.
ГЕЛИНИ. Муну да гиши эшитсесин! Нечакъы бола бугюнню гёзлейгеник. Энни дагъы да сабулукъну нечик этейик!
ГИЕВЮ. Инг башлап кагъызланы къоллар салып бегитейик, сонг оланы копиясын Намусгъа берейик. Прахатына охусун!
АТАСЫ. Гиевюм тюз айта. Башлап къоллар салайкъ, сонг сен алгъасамай охуп къарарсан. Яшларым шу гюнге гёзлейгени нечакъы заман бола!
НАМУС. Англайман! Тек о бажарылмай. Бу акъчалар сен нечик къазангъансан, къайдан тапгъансан – мекенли токъташдырма герекмен.
УЛАНЫ. Не башгъа гирмейген хабардыр. Нете, биз гиччи яшларбызму?
НАМУС. Ата-анна учун авлетлер гьар заман гиччи яшлар йимик бола.
ГЕЛИНИ. Ишден кёп затыбыз ёкъ!
НАМУС. Сизге биз къачан гелме герекни билдирербиз. Барып ишлеригизни этигиз.
ГИЕВЮ. О акъчалар къайдан гелгенни, нечик къазангъанлыгъын тийишли къурумлар тергеп, тап-таза деп чыгъаргъан. Мени алдымда сайлавларым бар.
КЪЫЗЫ. Папа, сен Намусунг булан бирче токъташгъан сонг, билдирерсиз.
Гьали буса сизге пуршав этмейик.
ГЕЛИНИ.Чёп де ёкъ зат учун ари де, бери де юрюп турайыкъмы...
НАМУС. Бу чёп де ёкъ зат тюгюл.
Алып чемоданын да Намус ариги уьйге гирип гете.
АТАСЫ. Яшларым, сиз талчкъмагъыз! Мен Намусм булан ачыкъда-ачыкъ сёйлеп къараман. Бар зат арив болар! Артдан сонг сизге билдирермен. Сонг гелрсиз, гьали буса бизин янгыз къогъуз!
Адашгъан адамлар йимик, бирини артына бири де тюшюп яшлары сагьнадан гетелер.
УЛАНЫ. Атангны намусуна къаршы чыкъмажакъсан чы!
ГИЕВЮ. Папа, ангашлыды…
ГЕЛИНИ. Геченг яхшы болсун, папа!
КЪЫЗЫ. Папа!..
АТАСЫ. Мен сизге телефон сейлермен.
Сагьна къарангы бола.
Еттинчи сурат
Миллионе ва Намус бир столну артында янаша олтургъанлар. Бири оьзюню оьтген яшаву гьакъында эсделиклерин яза. Бириси буса – уллу бухкитабын да ачып, къырыйына уллу агъач «шотлар» да салып, гьсаплар эте.
АТАСЫ. Эсимде бар, янгы школагъа барма башлагъан заманым. Аннам кёругюн якъма айлана, от къабуздурма испичка битген. Аннам бек талчыкъды. «Хоншулардан дагъы да испичке тилеме уяламан. Ожакъда тюкенден барып алма сокъур копек ёкъ… Не заман болгъунча шу харлылыкъда яшар экенбиз» деп тардланды. Аннама бек языгъым чыкъды. Нечик кёмек этежегимни билмей юрегим ярылып тура. Шу вакъти уясыдан бир тавукъ къудакълады. Чабып бардым. Янгы къозлагъан йымыртгъасы исси-иссилей. Ону да алып, тюкенге чапдым, беш ииспичкагъа алышдырдым. Анам ажайып сююндю. «Сен усюп уллу болсанг, мени гишиге харлы этмежек эдинг,балам. Мен сени кёп сюемен ва сени булан оьктеммен» деп, башымны сыйпады.
Гьали азиз аннам мен етген уьстюнлюклеримден, мени байлыкъларымдан нечик сююнер эди.
НАМУС. Сююнежегине щекленемен.
АТАСЫ. Неге шекленесен. Мени халкъ арадагъы абурум, миллиардлар булан топлангъам акъчаларым, магъа рагьат тюшген деп ойлашамысан. Мен нече керенлер ажжал булан бетге бет токътагъанман. Яшларымны, агьлюмню къоркъунчлу гшгьаллагъа салгъанман.
НАМУС. Огъар сёзюм ёкъ. Бу даражалагъа чыкъмакъ учун сагъа кёп загьмат тёкме тюшгенни яхшы билемен.
АТАСЫ. Гьали буса шо миллиардаларымны яшлагъа да пайлап, тап-таза намусум булан парахат яшама сюемен. Айтагъанмы, сени булан бирче!
НАМУС. Сен этеген иш бу уллу тавакаллыкъ. Гёзюню ярыгъында бу затны ким буса да этмежек.
АТАСЫ. Сен буса кагъызланы юлкъуп чыгъарып алдынг. Мурадыма етишме пушав этдинг!
НАМУС. Сени яшларынг магъа бек аявлу, мен оланы ойлашаман.
АТАСЫ. Олай буса бер кагъызланы, къоллар салып, ишини битдирейик.
НАМУС. Билемисен, мен санап къарадым: оьзюнгню гьалал загьматынг булан, шу сен топлагъан акъчаланы къазанмакъ учун. Ашамай-ичмей, гечеде, гюнде токътамай бир минг йыл ишлеме герек эдинг.
АТАСЫ. Магъа буса бир йигирма йыл тамнлыкъ этди.
НАМУС. Сен жыйгъан мал-матагьынгны гьала загьмат булан къазанмагъансан чы.
АТАСЫ. Законсуз бир затда этмегенмен.
НАМУС. Парламентлерде де олтуруп шо законланы сиз ясагъансыз.
АТАСЫ. Заман шолай. Акъча этип бажарсанг – бай адамсан.
НАМУС. Сени яшларынга бу аламат акъча негер тарыкъдыр?
АТАСЫ. Мен башгъа не этейим ончакъы акъчаны. Магъа етмиш йыл бола. Яшагъанман, тойгъанман. Энни яшларым да байлыкъда яшасын.
НАМУС. Етмиш йыл чагъында биревлер призидентлер бола, пачалыкъланы башын тута.
АТАСЫ. Мен олай ишлерден ялкъгъанман. Къалгъан он-он беш йыл оьмюрюмню парахат яшама сюемен. Гьали буса мен китап язып тураман, сен буса пуршав этесен. Оьзюнг де ишингни битдирме къара. Яшланы сююндюрейик.
НАМУС. Тюз айтасан. Ишибизни узатайыкъ.
Миллионер ва Намс оьзлени тептерлерине багъа.
Ярыкъ сёне.
Сегизинчи сурат
Атасыны янына Улана в аГелини геле. Олар уьйню ичине гирмеге къоркъуп, догъада токътагъан.
ГЕЛИНИ. Негер токътагъанмансан, юрю, уьйге гирейик!
УЛАНЫ. Аякъларым къартыллай. Бираз солув басайым, токъта.
ГЕЛИНИ. Прокуратурагъа барсмайсан чы, атангну уьстюне барасан.
УЛАНЫ. Тыныш алма къыйын.
ГЕЛИНИ. Мендеги гьалны айтмай да къой. Танг къатгъынча волидол ашап тургъанман.
УЛАНЫ. Я, бары да зат гьазир, документлер онгарылгъан къолубузгъа акъчабызны алып болмайбыз!
ГЕЛИНИ. Бир гиччи подпись саялы.
УЛАНЫ. Бизге тюшюп турагъан гьалны айтса, гиши инанмас эди.
ГЕЛИНИ. Озокъ да, инанмас. Яшларына тиеген акъчаларын атсыны намусу берме къоймай десе, ким инана.
УЛАНЫ. Авлия болуп къалмасакъ яхшы.
ГЕЛИНИ. Атангны оьз уланысан чы. Уланы йимик сейле.
Къызы ва Гиевю геле.
УЛАНЫ. Муна олар да гелди, бирче гирербиз.
ГИЕВЮ. Кагъызларыбызгъа къоллар салгъангъа ошай.
ГЕЛИНИ. Сизин алдыгъыз булан гелип турабыз.
УЛАНЫ. Гьали де уьйге гирмегенбиз.
КЪЫЗЫ. Сав гече гёзюм юмулмады. Башым чартлап бара.
ГИЕВЮ. Оьзюню яшларын ата шу гьалгъа салар экен!
КЪЫЗЫ. Алдыбыз да сайлавларыбыз бар чы! Харж тарыкъ чы!
ГЕЛИНИ. Акъчасыз гьали сайлавлагъа бармас.
УЛАНЫ. Биз барыбыз да сабур болайыкъ. Кагъызларбыз, балики, гьазирдир… Билмейбиз чи!
КЪЫЗЫ. Тюз айтасан, амалым! Биз не гьакъ гьалек болбыз.
ГИЕВЮ. Атабыз англавсуз адам тюгюл.
ГЕЛИНИ. Ойлашып къарагъыз. Бу кёп уллу акъчалар. Адашып гетмегей эдик.
УЛАНЫ. Бирче гиребиз
ГИЕВЮ. Бирче гирип йиберейик.
ГЕЛИНИ. Бизин юреклердеги гьалекликни, атабызны Намусуна гёрсетме ярамай. Ол терс англап къоймакъ бар. Иржайыгъыз, шат болугъуз!
Бары да уьйге гирелер. Онда столну артында да олтуруп Атасы ва ону Намусу ишлеп туралар. Намус башын гётермей агъач счётлар булан гьсаплар эте. Атасы да уллу ругьланыв булан китабын язып тура.
Гелини юз йыл гёрмеген адамны йимик Атасын къучакълама чаба.
ГЕЛИН. Папа, сени сагъынып оьлдюк. Уьйде чыдап туруп болмай, гелгенбиз.
АТАСЫ. Мени азиз гелиним, мен де сагъындым сизин, гелип яхшы этдигиз.
ГЕЛИНИ (дагъы да гючлю гьслер булан). Атабызны аявлу намусу! Сени гёрме муштарлыгъымдан, гечелер юхлап болмай эдим. Тюнегюн танысам да, юз йыл алда таныйгъандай сени де сагъындым.
Гелини гючю бар чакъы Намусну къучакълай. Намус ону къучагъында гьаран сыпкърыла. Бирден Гелини этген абур – оьзгелеге де оьлгю бола. Олар да Атасына ва Намусгъа къопдуруп абур эте.
УЛАНЫ. Папа, сени мугда янгыз къоюп, уьйде турп болмадыкъ. (Къучакълай). Къонакъланы къабул этме тюшежек.
АТАСЫ. Мен сизин гьар заман гёрюп турма сюемен, яшларым!
УЛАНЫ. Сени Намуснг буса,папа, бизге оьтесиз аявлу.
ГИЕВЮ. Адамны бир заман тас болгъан намусу табулмакъ – бизин девюрде кёп сийрек юлугъагъан агьвалат. Сизин мунда къоюп, уьйде туруп болмадыкъ
КЪЫЗЫ. Папа, сен янгыз тюгюлюнге, сююнюп йиберемен.
АТАСЫ. Гёрдюнг дагъы, Намусум, мени яшларым сени нечик кёп сюе. Булай авлетлер булан нечик оьктем болмассан!
НАМУС. Гертиси, мени сиз булай исси къаршылар деп умут этмей эдим.
АТАСЫ. Мени яшларым уллугъа абур этип гелген. Мен олагъа шолай тарбия берегенмен.
Бирден, барысы да не сейлейгенин билмей, авзуна сув алгъандай тынып къала.
Пауза.
ГИЕВЮ. Тас этен намусун тапмакъ, гьалиги заманда кёп сийрек ёлугъагъан агьвалат.
УЛАНЫ. Бизин алимлени ильму акътарывларында намусун тас этгенлени гьакъында кёп айтыла. Тек ону тас этген сонг, янгыдан табагъан гезиклер къаршылашмай.
Пауза.
КЪЫЗ. Папа, мунда языв иш этме яхшыдыр… Дёрт де якъ шып-кап…
ГЕЛИНИ. Булай ерде языв иш этмек уллу къуванч.
АТАСЫ. Язып тураман. Оьтген яшавум гёз алгъа гелтиремен..Ойлашма кёп зат бар.
Къайтып пауза.
Кагъызларыны гьакъында сорама бири де болушлукъ этмей.
КЪЫЗЫ. Папа, бизин де ювукъда сайлавлары бар. Гиевюнг мэр болма сюе.
АТАСЫ. Тюз эте! Мен бу ишни кёп арив гёремен.
ГИЕВЮ. Бир де ойлашмайгъан затлагъы кёп харж чыгъып къала.
КЪЫЗЫ. Харж деген де, сорайгъаным…Папа, бизин кагъызларыбыз гьазир болгъандыр?
ГЕЛИНИ. Мэрге саяланмакъ учун. кёп харж тарыкъ.
Намус, барып еринде олтура. Агъач «шотлары» булан ишлеме башлай. Намусгъа бары да тамшасы чыгъып къарайлар.
АТАСЫ. Кагъызлар булан Намус гьалиде ишлеп тура…
ГЕЛИНИ. Булай агъач шотлар булан ишлесе, ол юз йыл да къалажакъ!
ГИЕВЮ. Электоронный девюрде агъач шотар булан ким ишлей…
УЛАНЫ. Папа, шо кагъызланы ал къайтарып… Къоллар да салып бегетейик. Вассалам-вакалам. Ишлер кёп…
ГЕЛИНИ. Папа сагъа да китабынгны язып битдирме герек…
ГИЕВЮ. Тарыкъсыз заманны йиберме тюшмей.
АТАСЫ. Гьали мен ону рази этме къарайым, сиз арек тайып туругъуз.
Бары да тез-тез сагьнаны ари мююшюне тая. Арекден Намусгъа ва Атасына къулакъ ассып тынглай.
Яшланы къаратып къойдукъ! Бер, мен шо кагъызлагъа къол салайым. Оларда барсын ишлерине…
НАМУС. Гьюрметли Миллианер! Гьали мен сагъа олагъа къол салма изну берип болмайман!
АТАСЫ. Артыыкъ созула. Яшланы сабурлугъу битген.
НАМУС. Аннлайман! Тек що миллардланы яшларынга берме ярамай!
АТАСЫ. Кёп оздура турасан!
НАМУС. Шо акъчаланы къазангъан кююнг шерменли!
АТАСЫ. Яшларыма мен ону айтып болмайман.
НАМУС. Мен айтарман.
АТАСЫ. Айт! Тек олар мени авлетлерим экенни унутма!
НАМУСУ. Менен къаст этегеним де шо саялы!
Экевю де яшларына янына къайта.
Намус орталыкгъа чыгъа. Галустугун онгара. Тамагъын тазалай. Оьзюню уллу тептерин де ача ва сёз башлай.
НАМУС. Бизин аявлу яшларыбыз! Атагъызны намусу гьисапда сизге айтма борчлуман. Атагъыз сизин ажайып кёп сюе. Ону мурады – сиз эсен-аман ва насипли болмакъ.
ГЕЛИН. Жаныбызгъа бальгьам бу сёзлеринг.
АТАСЫ. Тюпе-тюз айта.
НАМУС. Оьзюню савунда бар байлыгъын пайлайгъанын мен де арив гёремен. Кёплер де олай чомартлыкъ ёкъ. Тек, сизге нечик айтайым, шо акъчаланы атагъыз гьалал кюйде къазанмагъан.
АТАСЫ. Не затдыр яшларымы алдын сен сёйлейген, огъураш!
НАМУС. Сен къайнашма, гьрметли миллионер. О акъчалар сеникилер тюгюл. Оланы яшларынга язма да мен ихтияр бермеймен!
Авлетлер и Намусну бу сёзюнден сонг манг болуп къала. Бирден, яман аваз этип, Гелини Намусну уьстюне атыла. Ону йыгъып, тюбине сала. Намус ону тузагъындан къутулма талаша. Къарагъанда, Гелини Намусну бува деп эсинге геллер. Ол буса Намусну галстугун чечип ала. Онда чыркъмакъ эте ва оьзюню бойнуна иле. Гьалек гьалда галстукну байлама ер излей. Асылып оьлме айлана. Сонг эрине тутдура.
ГЕЛИНИ. Тут шуну къатдырып. Асылып оьлемен. Мени оьлюмюме атамны Намусу гюнагьлы болажакъ. Бар халкъ билсин!
Уаны галстукну эки къоллап тута. Тек Гелини тагъылса эниш йибериле.
ГЕЛИНИ. Къатдырып тут! Мен оьлгюнче илмекни йиберме!
УЛАНЫ. Тутгъанман чы! Дагъы да нечик тутма герек.
Намус къоркъмкакълыкъдан мююшге гире. Къалгъанлары Гелинни къутгъарма чаба. Миллионер еринде эретургъан кюйде бу ишлеге кёп пашман къарагъан. Асылма бажармагъан сонг, жабарда да олтуруп Гелини яс эте. Къалгъандары буса, ону айланасында, башларын да салландырып ойлу токътагъан.
УЛАНЫ. Атам, шулай бизге жаны аврумайгъан Намус сенники болма кюй ёкъ!
ГИЕВЮ. Тюз айтасан! Бу бизин атабызны намусу тюгюл!
ГЕЛИНИ (йылавун бёлюп). Шу Намусну намусу таза тюгюл!
КЪЫЗЫ. Ол оьзю атабызны намусу экенни буссагьат бизге исбат этсин!
АТАСЫ. Гертилей де, сен биревлени тас болгъан намусусандыр? Менкимен деп барыбызны да башыбызны чырмайсандыр?
Бары да Намусгъа багъып уллу душманыны уьстюне йимик ачывлу кюйде юрюйлер. Намусну аралап алалар.
ГИЕВЮ. Сен бизин алда бусанг, сагъа биз не этежекни билемисен!
УЛАНЫ. Бизин тап-таза умутларыбызны таптаймысан!
ГЕЛИНИ. Оьзюню галстугуна оьзюн илип оьлтюрме герек!
Намус бек къоркъа. Оланы арсындан сыпкъырылып къачып тай.
НАМУС. Магъа бир кёмек! Аллайсан болсун, тилеймен асмагъыз!
Яшлар Намусну артындан тюз бола. Атасы бу къавгъалагъа сабур кюйде къарап токътагъан.
АТАСЫ. Яшлар! Яшлар! Токътагъыз гьали! Сабур болугъуз! Мени Намусум сизге душман тюгюл! Мен Намусум табулгъангъа бек сююнемен! Сиз де сююнесиз!
Яшлары бирден эсин жыя. Намусгъа йылы иржайа туруп, артгъа тая. Гелини гёлегин тюзлей, Намусгъа галстугун янгыдан байлай.
ГЕЛИНИ. Мен галстугунгну арив байлама сююп чечген эдим. Папа, алдан гьали арив байланды чы?
АТАСЫ. Гьали арив!
ГИЕВЮ. Ёкъ бираз къынгыр гёремен. Гьали нечикдир?
КЪЫЗЫ. Муна гьали гелди ерине.
УЛАНЫ. Кёп арив болду.
НАМУС. Кёп баракалла сизге, аявлу яшларыбыз. Мени къоркъгъан кююмню гечип къоюгъуз! Садагъачы йимик насгъа да батып орам-орам гезейген заманда, мни гёрген-гёрген ит уьстюме чаба туруп, къоркъагъан болуп къалгъанман.
УЛАНЫ. Биз атабызны Намусуна къаршы чыгъажакълар тюгюлбюз!
ГИЕВЮ. Атабызны намусу – бизин намусубуз да дюр!
КЪЫЗЫ. Атабызны намусуна тиеген затны этмесбиз!
ГЕЛИНИ. Мени гечип къой, алагьсен! Арт вакътилер де юхум къачгъан. Не этегнимни билмей къаламан!
АТАСЫ. Яшларым, мен оьзюмню Намусума инанаман. Нечакъы инансам да тергеме де сюемен.
ГЕЛИНИ. Тюпе-тюз этесиз!
АТАСЫ. Балики, сени башгъа бирев тас этген
ят гишини Намусусандыр. Онгайлы ер деп, гирип гелгенседир?
Атсыны сёзю яшларын жанландыра.
НАМУС. О лай этген булан магъа не бола!
АТАСЫ. Къайда, гери къайтарчы о кагъызларымны.
Намус, чемоданын ачып, кагъызланы чыгъара ва миллионерге къайтара. Ол кагъызлан сейфине салып бегите. Атасы этген зат яшланы бек кепине геле.
Гьы, сен мени оьз Намусум экенни нечик исбат этме боласан! Айт гьали!
НАМУС. Ону исбат этмек учун кёп далилерим бар. Тек яшланы алдында бар да сырыыбызны ачма намусум къабул этмей.
АТАСЫ. Разимен. Юрю ариги уьйге чыгъайыкъ! Яшларым, аз заман шунда туругъуз! Намусум булан бетге-бет лакъырт этмесем болмай!
Миллионер ва Намус гетелер. Яшлары янгыз къала. Бу вакъти Гиевюню телефон зенг эте. Ол номерни гёргенде, гиши ёкъ ерге тая.
КЪЫЗЫ. Нечакъы ишибиз бар къарагъан, биз буса мунда къатабы!
ГЕЛИНИ. Яшгъа Лондангъа гелебиз деп билдиргенбиз. Ону юреги ярылгъандыр, бизге къарап.
КЪЫЗЫ. Алдыбызда сайлавларыбыз бар чы!
УЛАНЫ. Атам гьали Намусну юзюн ачажакъ!
КЪЫЗЫ. Эрим къайда яшынды?
Эрин излей. Ол буса телефондан сёйлеп тура. Къатыны артындан тынглагъанын билмей.
Эрини сёйлевю къатыннын къанын къайнашдыра, тек ол гючден о гьалын яшыра.
ГИЕВ. Уллу кантрактгъа къол салма герек, къарап токътагъанман. Узакъ созула! Битгендокъ янынга етишежекмен! Ялкъмай тур, мени гёзел бийкем!
Эрини бу лакъыры къатынны гьалеклендире. Тек ол оьзюню гьислерин гёрсетмей. Ютуп къоя.
КЪЫЗЫ. Ким булан сйлейсен?
ГИЕВЮ. Сайлавланы гьакъында сейлелер. Масала чечилмей туруп, мундан гетме де кюй ёкъ!
Экевю де къайталар.
УЛАНЫ. Гьали атам ону юзюн ачар. Бар зат арив битер!
ГЕЛИНИ. Воллагь, бар да зат мекнли битмей туруп шундан бир ерге де тербенмейбиз!
КЪЫЗЫ. Биз айтагъан болгъунча шунда туражакъбыз!
ГИЕВ. Уьстюнлюк бизинки болажак!
УЛАНЫ. Уьстюнлюк бизинки болажакъ!
Бары да Атасы ва Намус гетген якъгъа багъып къарап токътагъан.
Ярыкълар сёне.
Биринчи акт бите.
ЭКИНЧИ АКТ
Тогъузунчу сурат
Мидиионер оьзюню Намусу балан бирче. Намус огъар белсенип оьзю ону герти Намусу экенни исбат этип айлана.
АТАСЫ. Сен къарсалама, сабур кюйде англат!
НАМУС. Шулай гьалгъа яшавумда биринчилей тюшемен.
АТАСЫ. Уллу акъчаланы айланасында къачанда къалмагъал кёп бола.
НАМУСУ. Озокъ да, бизин сёз уллу акъчаланы гьакъында. Муна сен этген биринчи пыштырыкъ. Айтагъаным намусунга къаршы этген ишинг.
АТАСЫ. Не сама да дюр экен ол, мени чи эсимде де ёкъ.
НАМУС. Муна, сен юрт школан завхозу болуп ишлейгенде, школаны сырларыны яртысын урладынг.
АТАСЫ. Сен де айтма зат тапдынг! Бары да завхозлар къурлуш учун алынгъан малланы къап яртысын оьзлеге къоя. Эсгерме де тюшмейген аз затлар.
НАМУС. Тек шулай аз затлардан бащлана уллу урулар да. «Стройматериалы» деген комбинатны генеральный директору болуп ишлединг.
АТАСЫ. Ишледим!
НАМУС. О къуллукъгъа сен не гьалда тюшгенингни гьакъында башгъача сейлербиз. Эки минг адамны къувалап орамгъада чыгъарып, комбинатны бир манатгъа сатып алдынг.
АТАСЫ. Закон булан сатып алдым. Бары халкъ мени къутлап, «не арив алгъансан» дей эди. Бирев де учуз алдынг деп айтмады.
НАМУС. Неге тюгюл де, шо багьаны сен оьзюнг гесген эдинг. Эки минг адам ишсиз орамда къалды.
АТАСЫ. Нетте, мен оланы уьюме чакъырма тарыкъмы эдим!
НАМУС. Шо аламат халкъ бары да ишсиз, сурсатсыз къалды.
АТАСЫ. Заман шолай эди. Мен алмагъан бусам, комбинатны оьзгелер алажакъ эди.
НАМУС. Сонг буса сен шо комбинатны гьар керпичин, гьар метр топурагъын шайлы багьагъа сатдынг! Она шо заман биринчи миллиардынгны топладынг! Мен сени намусунг тюгюл деп, гьали де шеклик этеген кюйде бусан?
АТАСЫ. Гьали сен мени герти Намусум экенге инандым.
НАМУС. Сатыв-алыв ва – аш сурсат министиерствону башын тутгъан да сен не этмединг. Общепитни бары да биналарын, тюкенлерин оьзюнге алдынг.
АТАСЫ. Оланы мен закон булан сатып алдым.
НАМУС. Тюз айтасан, заводдан эки кернен багьагъа – эки мантдан сатып алдынг!
АТАСЫ. Бар халкъ бир тавушдан «арив алгъансан» дей эди. Бирев де не учуз алгъанан» деп айтмады. Закон шолай ихтияр бере.
НАМУС. Шолай законланы сен ва сени йимиклер ойлашгъан. Муна шолай сени къызынг ва гиевюнг ресторанланы, кафелени, уллу тюкенлени есилери болду.
АТАСЫ. Акъан сувгъа гери къайтыв ёкъ.
НАМУСУ. Къаст этсе, къайтмакъ да бар.
АТАСЫ. О кимге тарыкълы аваралардыр!
НАМУС. Кимге тарыкъ болсун? Шо сен заводларын, тюкенлерин, больницаларын чыгъарып алгъан талайсызлагъа тарыкъ. Есилерине бары да малын-матагьын къайтарып берсе тюз бола.
АТАСЫ. Нении буса да сёйлей бусан! О бажарылажакъ зат тюгюл.
НАМУС. Къайтарма сюсенг чи ёллар табулар эди.
АТАСЫ. Бу бош хабарны битдирейик. Акъчаланы мен яшлагъа беремен!
НАМУС. Гьарам акъчалар яшларынгны насипли этмежек.
АТАСЫ. Олай неге айтасан. Акъчасы ёкъ адам болар насипсиз!
НАМУС. Акъача насип гелтире, эгер гьалал загьматынг булан къазангъан бусанг!
АТАСЫ. Мен де, мени яшларым да бек насиплибиз.
НАМУС. Огъар да эки шагьат герек.
АТАСЫ. Яшланы къаратып къойдукъ, янына чыгъайыкъ. Шо кагъызланы да къоллар салып онгарайыкъ. Сонг экибиз де бал да, къашыкъ да йимик яшарбыз.
НАМУС. О акъчаланы тийишли ессилерине къайтарма герек. Яшларынга берме тарыкъ тюгюл! Шу мени артда айтгъан сёзюмдюр.
Пауза.
АТАСЫ. Бу гьукмунгну яшлагъа нечик айтайым.
НАМУС. Айтсанг, олар да англар. Башгъа ачлыкъгъа чыкъмагъан.
АТАСЫ. Шунча акъчалагъа бозарып къарагъан алетлериме эни бермеймен деп айтма авзум ачылмажакъ. Олагъа сен англатсанг яхшы болар эди.
НАМУС. Яхшы, мен англатарман, тек сен мен сёзюм герти экенни оланы тастыкъ этерсен.
АТАСЫ. Яхшы, этермен. Амма къалгъан ягъын сагъа тюзлеме тюшежек.
Ярыкъ сёне.
Онунчу сурат
Сагьнада сабурсуз кюде яшлары Атасын ва Намусну гёзлей. Атасы ва Намус геле.
АТАСЫ. Аявлу алетлерим! Мени намусум сизин инжититегени учун, атагъыздан гечип къоюгъуз!
ГЕЛИНИ. Папа, сени намусунг бизин инжитмей. Ону ойлашма сен!
ГИЕВЮ. Папа, сени намусунг – о бизин де намусубуз!
УЛАНЫ. Сени намусунг буан, папа, биз оьктем болабыз.
КЪЫЗЫ. Папа, сени намусунга биз къулакъ асып тынглайбыз!
АТАСЫ. Кёп савболугъуз мени аявлу авлетлерим! Сиз мени намусума шулай янаншажакъны биледим. Мен Намусну мекенли тергеп къарадым. Сизин алдыгъызда токътагъан мени герти намусум.
Бу сёзлерден сонг яшлары харс уралар.
ГЕЛИНИ. Не яхшы хабардыр, не сююнчлю хабардыр,папа!
КЪЫЗЫ. Биз шолай мекнли токъташдыргъаныкъ яхшы, папа!
ГИЕВЮ. Биз тюзлюкню яныбыз!
АТАСЫ. О сизин ихтиярыгъыз. Биз де гьали демократия! Яшларым, мен оьзюмню Намусума къаршы чыкъмажакъман! Сиз ону гькумусуна рази боларсыз деп ойлашаман. Гьали буса Намусума сёз берилле!
Бары да яшлары харс уралар.
НАМУС. Гюрмели миллионер! Мен яшлагъа акъчалар язгъан документлеге къолсалмагъа ихтияр бермеймен. Сизге, яшларына береген акъчаланы атагъыз ялгъан ёллар булан, адмланы башларын чырмав булан топлагъан.
Гьалал къазанмагъан акъча адамны насипли этмей!
Намусну бу сёзлер яшланы бар умутларын сёндре. Олар айтма сёз тапмай, адашып къалалар.
ГИЕВЮ. Атасын акъчаларын авлетлерине берме ярамайгъан ер ёкъ. Бермейген акъчаларыгъыз булан бизин башыбызны манг этдигиз чи. Бу оюнларда мен дагъы ортакъчылыкъ этмен! Мен гетемен.
КЪЫЗЫ. Папа, бизге шу гьал салма тийишлими эди!
Гиевю, он арты булан Къызы, бек юреклери де бузулуп, сагьнадан гете.
Пауза.
УЛАНЫ. Атам сен айтгъан сёз магъа закон болуп тургъан. Оьмюрюмде сени Намусунга къаршы да чыкъмажакъман. Тек англама сюемен: Неге сен бизге уллу варис пайлар, миллиард доллар да бержек болуп, неге сёзюнгден къайтасан? Неге ярамай бизге шо акъчаларынгны бермеге?
АТАСЫ. Мен беремен, Тек мени Намусум шо акъчаны сизге бермекни къабул этмей! Себебин де сизге оьзю, Намусум англатсын. (Намусуна багъып къарай.)
НАМУС. Англама не бар мунда. Адам оьзю гьала къазангъан акъчасын харжалай буса – насипли адам бола! Гьарм акъчалар, ялгъан булан къазангъан акъчалар, оьзгелени тьоонап къазангъан акъчалар – инсанны сютюр эте. Ону гишиге жаны аврумайгъан эте. Оьзюнден оьзгелен сан этмейген эте. Башгъалардан оьзюн оьр гёреген эте. Булар чы бары да яман къылыкълар.
ГЕЛИНИ. Олай сёзлени биз кёп эшитгенбиз. Бош ёмакълар!
УЛАНЫ. Шо миллиард долларсыз да бизин акъчаларбыз бар. Биз бай адамларбыз. Мен аты айтылгъан академикмен. Уллу академияланы президентимен. Мен агьлюм буса уллу докътур, профессор. Он сав уьлкеге белгили клинкагы ессиси.
ГЕЛИНИ. Мени клиникамда элни белгили адамлар о савлугъуна къарата.
НАМУС. Тюз айтасыз. Сиз халкъ арада кёп абурлу адамларсыз.
ГЕЛИНИ. Бизин биргине бир уланыбыз,папабызны да уланыны улан, Лондонда белгили охув ожакъда охуп тура.
УЛАНЫ. Халкъ бизге этеген абурдан, оьзюбюз уялабыз.
ГЕЛИНИ. Кёплер ишин гьалын бизге сорап эте, бизден уьлгю ала.
УЛАНЫ. Адамлар бизге ошама къаст эте. Бизин булан къатнама гьасирет.
ГЕЛИНИ. Белгили адамлан арасында бизн кёп къурдашларыбыз бар.
НАМУС. Сиз айтагъан затлар бары да герти. Тек сиз о даражалагъа нечик чыкъдыгъыз? Жавап берип болмысыз!
Атасы арекден къарап иржайып токътагъан.
УЛАНЫ. Нечик чыгъагъандыр, оьз загьматыбыз булан, бажарывлугъубуз булан чыкгъанбыз.
ГЕЛИНИ. Бизге бу даражалагъа чыкъмакъ учун аз талашма тюшмеген.
УЛАНЫ. Сонг да биз бир-бирибизни яшдан берли сюебиз. Ону да бар халкъ биле.
НАМУС. Сен чи сюесендир, тек сени къатынынг сени сюеми экен?
ГЕЛИНИ. Бизин агьлю аракъларыбызгъа согъулма беревню де ихтияры ёкъ!
УЛАНЫ. Сен бизин гьали мысгъыллай турасан!
НАМУС. Хатиригизни къалдырдым буса, гечип къоюгъуз! Тек мен сизге англатайым. Шо заман атагъыз уллу заводну гереальный директору эди. Сен гьашыкъ болгъан къызны ата-анасы – буса ишчилер эди Оланы къызы сагъа эрге барма къаршы эди. Неге тюгюл де ол башгъа улангъа гьашыкъ болуп юрюй эди. Атанг, къызны атасын уллу цехни начальниги этген сонг, олар сагъа гелме къызын гьарангъа рази этди. Сени атанг буса шо саялы ишден тай туруп къыл къалды. Муна сагъа яшдан берлиги сюювюгюз!
ГЕЛИНИ. Ол бизин ишибиз, гишиге авара тюгюл.
УЛАНЫ. Бугюнгю лакъырыбызгъа бу лакъырны неси къыйыша?
НАМУС. Неси де къыйыша. Сен университетге охума тюшенде биринчи экзаменингде эки алып чыкъдынг. Ректоргъа Атанг яхшы акъча тёледи. Яхшы къыйматлар алып охугъан яшны тайдырып, экилеге охуйгъан сени университетге алды.
УЛАНЫ. Не затны да айтып къойма яраймы!
НАМУС. Муну булан битмей. Университетни гьарнгъа битлирген студент, аспирантурагъа тюшдюнг.
АТАСЫ. Атасы акъчалар тёледи.
НАМУС. Ол акъчаланы буса атанг уллу пыштыкълар булан къазангъан эди.
АТАСЫ. Пагьмулу студент – аспирантурагъа тюшп болмай, уьюне гетди.
НАМУС. Кандидатлыкъ учун диссертацияны сени учун башгъа гиши яззып берди.
АТАСЫ. Атасы акъчалар тёледи.
НАМУС. Докъторулукъ ишини де сагъа аспиратлар язып берди. Олай болгъан да сен бир академик де тюгюлсен. Ялгъанчысан! Билмеймен сагъа халкъ не саялы гьюрмет эте?
Уланы айтма сёз де тапмай еринде чёнчюп къала. Эрине кёмеген къатын геле.
ГЕЛИНИ. Ону шулай бай атсы баргъа эте. Ону шулай мени йимик къатыны баргъа эте.
НАМУС. Яхшы, яхшы. Айт буса, сагъа о клиника къайдан гелген. Ону ичи толгъан багьалы медицина алатлар,аппаратлар къайдан гелген? Кёкден тюшгенми.
ГЕЛИНИ. Клиникалар кёкден тюшеген адат ёкъ.
АТАСЫ. Клиника Гелиниме де Уланыма да мен берген савгъат.
НАМУС. Заводну минглер блан адамланы аврувларывна къарайгъа поликлиникасын ва больницасын сизе атагъыз савгъат этди.
АТАСЫ. Мен оланы сатып алгъан эдим.
НАМУС. Тюз ай тасан. Уьч манатгъа сатып алдынг.
АТАСЫ. Гьавайын алмагъанман чы. Узта
УЛАНЫ. Авлетлерине ата-анасы шолай савгъатлар этеген адат.
НАМУС. Муна шулай абурлу, сыйлы болгъансыз. Сизден адамлар уьлгю ала, сизинкине ошатып яшавлар къурма талаша.
УЛАНЫ. Бизин уьйлеге ошайгъан уьйлер, дачалар къура…
ГЕЛИНИ. Бизинкине ошайгъан мебеллер тизе. Бизин йимик ашлар ашама, бизин йимик опуракълар гиймеге гьаракат эте.
УЛАНЫ. Бизин гёзлерибиз гёрюп тура чы бар затны…
НАМУС. Сиз оьзюгюз не этесиз? Сиз оьзюгюзге аш биширмейсиз.Уьй-эшигигизни жыймайсыз. Сизин учун оланы башгъа адамлар эте. Сизин де миндирип, машинлеригизни оьзгелергьайдай, Сиз гьайдамайсыз. Оьзюгюз гиеген опурагъышгъызны сиз дувмайсыз, башгъалар жува. Олай яшав боламы? Сизин учун башгъалар яшайгъан болуп чыгъа.
Сиз оьзюгюз этеген эки зат бар: бириси – бишип гьазир ашны ашайсыз.
Экинчиси де – гьажатхада этеген ишигиз. Шо къулукъну да гишге тапшурма бола бусагъыз, онуда гишилеге этдирер эдигиз!
Не гьюнер учундур сизге бу яшавлар? Нете, сиз кёкден тюшген малайиклер болуп къалдыгъызмы? Сиз малайиклер тюгюлсюз, гьармзадаларсыз! Неге тюгюл сизин атагъыз уста кюйде башгъаланы тонап бажарагъан саялы сизге булай яшавлар тюшген.
Пауза.
УЛАНЫ. Къарагъанда биз сокъур капеге тиеген адамлар да тюгюлбюз.
ГЕЛИНИ. Вёре, сен чул билдирме! Къарайман бошай турасан!
УЛАНЫ. Энни нечик яшама герек. Энни бар затны нечик тюзелейик?
НАМУС. Бары да таланып топлангъан мал-матагьны гьукуматгъа да, ессилерине къайтарма тюшежек.
УЛАНЫ. Гьали ону нечик этежексен?
ГЕЛИНИ. Чул билдирмедеймен сагъа! Эргиши бол!
НАМУС. Язып адамланы атларын да, кимге нечакъы тие закон булан, санап, ессилерине уьлешме герек.
УЛАНЫ. Ишлер шулай болуп чыкъгъан сонг, нетежекбиз! Мен шо миллиард долларны алмажакъ боламан.
ГЕЛИНИ. Сен шагъанмысан! Не сейлейсен!
УЛАНЫ. Магъа шо акъчалар тарыкъ тюгюл.
ГЕЛИНИ. Шо акъчалар сагъа тарыкъ тюгюл буса, сен де магъа юз керен тарыкъ тюгюлсен!
Гелини яман къарсалап гете. Атасы бар затны гёрюп, сейлемей тура. Гелини къайтып геле.
Атангны акъчалары болмаса сен кимге тракълы накъырасан, талайсыз!
Гелини гете. Уланы къатыныны артын манг болуп къарап къала.Атасы астаракъ гел ип уланын чал башын сыйпай.
АТАСЫ. Аялу уланым, сени къоюп къачдымы къатынынг?
УУЛАНЫ. Къачды, атам, къачды! Сени акъчаларынг болмаса, мен яшавда бирев де тюгюл экенмен! Папа, неге ахырым шулай болуп чыкъды?
АТАСЫ. Билмеймен, яшым!
УЛАНЫ. Мени бютюн яшавум ялгъандан къурулгъан.
Уланы атасыны тёшюне башын сала. Атасы ону чал болуп гелегн чачларын сыйпай. Намус олагъа арекден къарап токътагъан.
НАМУС. Таза Намуснг булан яшама, рагьат тюгюл, къурдашлар!
Намус, астарокъ гелип, Атасына ва Уланына къошула.
Ярыкъ сёне.
Он биринчи сурат
Къызыны уью. Ол телефон сейлей.
КЪЫЗЫ. Сиз кимсиз? Атыгъызны айтыгъыз! Сизге яхшылыкъ ёрайгъан адам? Яхшлыкъ ёрайгъан адам, атыгъызны айтма къоркъасыз! Жагьил тиштайпа булан бирче? Инанмайман. Мэр болгъандокъ мени ташлажакъ?
Адрес! Айтгъыз! Сонг, сонг, юз он беш, кавртира отуз беш. Ало! Ало! Телефонун айырды. Номериде яшырылгъан. Бу инанма тюшмей. Гьали сайлавлагъа пушав этме сюе. Буссагьат сёйлеп къарайым гьали. Ало! Ало аявлум не ишлейсен? Жыйында олтурамысан? Къачан гелесен? Геч къалажакъман? Яхшы! Оьзюм сагъынып сейлеймен.
Жыйындаман дей. Мира, юз он беш, квартира отуз. Барып къарама тарыкъ.
Ялгъан болуп чыкъса! Билдирмей къоярман. Герти болуп чыкъса нетермен?
Герти болуп чакъса, экисинде оьтюремен! Атамны янындагъы заманда да яшыртгъын телефон сейлевлер болду… Гьали къатын къызлар эргишилер оьзлеге бакъсын учун не гьиллада къура. Мен бу ишни ахырына чакъма геркмен.
Бек алгъасап сагьнадан гете.
Ярыкъ сёне.
Он экинчи сурат
Аривжанны уью. Уьюню ичи бираз къарангы. Гюнтювюш макъам чалына. Гиев, ойлагъа батып, къальян сора.
АРИВЖАН. Бугюн сен ойлусан? Башгъа болгъан зат сама да ёкъму?
ГИЕВЮ. Ишлерим мен сюеген кюйде бармай.
АРИВЖАН. Сайлалар булан байлавлуму?
ГИЕВЮ. Сайлавлардан да паайда чыгъагъангъа ошамай.
АРИВЖАН. Бары ишлеринг тюзеле тура дей эдинг, бирде не болуп къалды!
ГИЕВЮ Шо мен айтагъан кантракдан къуру къалагъангъа ошайман.
АРИВЖАН Оьмюрюнг де бир керен болагъан кантракт.
ГИЕВ. О акъчалар магъа тюшмесе, сайлавларда он тавуш да алмажакъман.
АРИВЖАН. ГЬы гьали англай тураман. Къайнатанг сагъа акъчалар бермей…
Бизин экибизни де этежек кантракдан да асыв ёкъ.
ГИЕВЮ. Я сен мекенли бурнунгну саландырма. Гьали де мекнли белгили зат ёкъ.
Гиевю еринде тура ва оьзюню оьзю хошун гётерип, макъамны гючлендире. Арив жвнн алдына барып бийиме башлай ва бирер этип опуракълары чечип якъ-якгъа ташлай. Бираздан Аривжан да макъамгъа гёре чайкъала туруп, бийимие башлай. Оланы бийвю макъам гючлен ва чалтлаша. Аривжан уьстюндеги халатын чечип ата ва арапча бийиген къызгъа айлана.
Бу вакъти уьйге Къызы гире. Гиевю ва Аривжан ону гёрмей, бийивюн узата. Къызы эрини ва ойнашыны бийивюне бир гьавур сёзсюз къарап тура.
Сонг чыдамлыгъы битип, макъамны къайтара. Бийигенлер не болгъанны англамай, эки янына къарай, Гиевю къатынын гёре.
КЪЫЗЫ Агьамиятлы жыйынынг бар. Сизин жыйынгъа пуршав этдим буса, багъышлагъыз!
ГИЕВЮ. Аявлум, сен ойлашагъа кюйде тюгюл ишлер. Мен буссагьат сагъа бар затны англатарман…
КЪЫЗЫ. Англат, англат, тек башлап гьар ерге ташлангъан опуракъларынгны жый. Мен авлия, муну гьаргюн безендирип, ясандырып ёлгъа салман. Эркегим мен гийдирген опуракъланы жабаргъа ташлайт.
Аривжан халатын гиийме сююп ерден ала. Бу заман ону уьстюне йыртгъычдай болуп, Къызы атыла. Аривжвнны юмарлап тюбюне сала.
Эки къатын ябуша. Гиев оланы айырман деп талаша. Сонг Арив жанны къоюп. Къатыны эрине ябуша. Къыр мишикдей бетин тырнай.
КЪЫЗЫ. Къурумсакъ. Муна сени сюювюнг! Бар затынг ялгъан!
Эри, къатынын яман теберип, оьзюнден айыры.
ГИЕВЮ. Таман, битдир. Мунда гелме сагъа не бар! Мени гьызарлаймысан!
КЪЫЗЫ. Оьмюрюнг де магъа тюз сйз сёйлемегенсен магъа Бар затынг ялгъан, юрюшюнг, турушунг гьар сёзюнг, сюювюнг… ялгъан.
ГИЕВЮ. Сюювюнг ялгъан! Сени гертиден сюйме яраймы? Къара сен периштенге? Не затынны сюейим сени? Атангы акъчаларындан башгъа сюйме сени несинг бар! Энни о акъчаларынг да ёкъ.
КЪЫСЫ. Муна гьали ачылыды сени герти юзюнг. Мен тюгюлменми сени адам арагъа къошгъан. Мени атамны акъчалары булан тахшагьарны башын тутма айланасан. Мен сени дагъы гёрме сюймеймен!
Къызы чалт сагьнадан гете. Бир гьавур Гиев орталыкъда токътап ойлаша. Сонг эс табып, къатынын артындан чаба.
Аривжан астаракъ яшынгъан еринден чыгъа.
Ярыкъ сёне.
Он уьчюнчю сурат
Сагьнада Миллионерни уью. Онда Атасы ва Намус парахат лакъырт этип тура.
АТАСЫ. Гёрдюнг, экибизни де гьаракатыбыз булан: уланымны къатыны гетди, къызым эринден айрылды.
НАМУС. Шу ишге мен де къыйналаман. Уьй агьлюню арасында татывлулукъ – сюювню йимик тарыкълы зат.
АТАСЫ. Арив болмады. Бугюн бизге Уланым да, Къызым да гележек. Парахат ойлашып къарарбыз. «Ажжалдан башгъа затгъа амал бар» дей.
Аривжан геле. Ол саламат гийинген, оьзюн де эдепли тута.
НАМУС. Арив къонакъ геле тура бизге.
АТАСЫ. Гелигиз. Сен мени къызымны юрегин бек яман авуртдурдунг!
АРИВЖАН Мен шу ишге бек гьёкюнгенмен, гьюрметли миллонер. Менден гечгенигизни тилеймен!
АТАСЫ. Гечмекни сиз мени къызымдан тиле! Мени адамларым мурадымны сагъа англатгъандыр!
АРИВЖАН. Англатгъан, гюрметли миллионер.
АТАСЫ. Буса заманнны созмайыкъ!
Миллионер сейфинден бир кагъыз бокъча чыгъара ва Арив жангъа узата.
Бу карточкадагъы акъчалар сени къалгъан оьмюрюнге харжлама таманлыкъ этежек. Ону къайсы уьлкеде сюсенг къоллама боласан.
АРИВЖАН. Баракалла, гьюрметли миллионер.
АТАСЫ. Тек мни шартымны сен билесен: бизин элден гетме гексен. Я къызыма, я гиевюме, я магъа дагъы оьмюрюнг де бир де къаршы болмайсан, я сёйлемейсен! Ангашылмайгъа зат бармы?
АРИВЖАН. Бар затны англагъанман. Танг булан мен башгъа уьлкеге учаман. Мени сиз дагъы гёрмессиз.
АТАСЫ. Сизин булангъы мени ишим битди.
АРИВЖАН. Гьюрметли миллионер! Ярай буса къызыгъызгъа шу кагъызны беригсиз. Мен огъар гечмекни тилеп язгъанман.
АТАСЫ. Беремен!
Аривжван гете. Миллионер ва Намус янгыз къалалар.
НАМУС. Арив тиштайпа! Къайда барса да языкъ болмажакъ.
АТАСЫ. Гиевюмден уллу акъчалар умут этген, нетсин!
НАМУСУ. Сен берген акъчаланы ол гиевюнгден гёрмежек эди.
АТАСЫ. Мени къызым йымшакъ юрекли, адамгъа тез инанып къалагъан яш. Сени сюемен деп гелген жагьи уллангъа, гиевюме, гьакъ юрекден инанып, гьашыкъ болуп къала.
НАМУС. Сени болажакъ гиевюнг миллонларынг барны яш буса да кёп арив билген.
АТАСЫ. Ол мени миллионларым барны билип, къызымны ала. Къызым буса ол оьзюне гьашыкъ деп инангъан.
НАМУС. Гьалиги жагьиллер уьйленмекни – сатыв-алывгъа айландыргъан.
Уланы ва Къызы геле.
УЛАНЫ. Папа, нечикдир кююнг?
КЪЫЗЫ. Папа, нечиксен!
АТАСЫ. Яхшыман! Гелигиз, онгай табып олтуругъуз. Мени аявлу яшларым, сиз магъа хатиржан болмагъыз. Мен де, мени Намусум да сизге яхшы болсун деп айлангъан эдик. Гёрдюгюз бары зат терсине гетди.
КЪЫЗЫ. Къайрмас, хыйлы затгъа гёзлерибиз ачылды.
УЛАНЫ. Яшавда мен кёп янгылышлар этген экенмен. Оьзюм буса бары ишим мекенли деп тура эдим.
Атасы сейфинде документлени чыгъара ва олтуруп барына да къоллар сала.
АТАСЫ. Ма уланым! Шу мюгьлетден тутуп сен миллиодерсен. Арив ойлашып харжларсан.
УЛАНЫ. Кёп савбол, папам! Бу акъчаланы бир замангъы ессилерине къайтарсакъ яхшы нечик болур!
АТАСЫ. Бу акъчалар сенники, оьзюнг тийишли гёреген кюйде эт.
Къызына багъа.
Мени аявлу, кйп сюеген,йымышыкъ юркли къызым! Шу мюгьлетден туруп, улан къардашынг йимик сен де миллиардерсен. Ма акъчалар сенники.
КЪЫЗЫ. Кёп савбол, папам!
Атасын къучакълай ва оьбе.
Чаба туруруп Гиевю геле. Ол Атасыны алдына тобукътан туруп гечмекни тилей.
ГИЕВЮ. Папа! Тилеймен геч мени. Сен кёмек этмесенг мен туснакъгъа тыгъажыкъ.
АТАСЫ. Сен гечмекни къызымдан тиле. Бир керен мен сагъа кёмек этгенмен. Сен о кёмегимни тез унутдунг! Ресторанда ичип эсирип, мени акъчаларыма къутуруп тапанчалар атдынг. Сен токътама деп, алдынга гелген офицантканы юрегине гюлле басдынг.
НАМУС. О яш къатынгиши шо еринде жан берди. Ону оьзю янгыз оьсдюреген эки де яшы анасыз къалды.
АТАСЫ. Сагъа аз этгенде он беш йыл туснакъ бар эди.Мен сени туснакъдан къутултдум. Офицантка столну тюбюнден тапанча тапгъан ва оьзю-оьзюне уруп оьлген деп, ялгъан делолар къурдурдум.
КЪЫЗЫ. Папа, сиз бу ишни менден яшыргъансыз.
АТАСЫ. Яшырдыкъ, къызым! Сени къызгъандым.
НАМУС. Талайсыны эки де баласы дедомгъа тюшдю.
АТАСЫ. Сен мен этген кёмекни тез унутдунг. Мени къызымны юрегин сындырдынг. Уьстевюне, мени акъчаларым булан сайлавланы да утма сюесен. Сагъа алда ялгъан делолар къургъан адамлар, энни герти этип къуражакъ. Сени гьалынг адам сукъланар йимик тюгюл. Гет, тай менни гёз алдымдан!
ГИЕВЮ. Айыплыман,папа! Менден геч!
АТАСЫ. Сени гечмекни менден тилеме, къызымдан тиле.
ГИЕВЮ (къатынына багъып). Аявлум, сен магъа кёмек этмесенг, тутуламан. Тилеймен, шу балагьдан къутгъар мени! Кёмек эт магъа!
КЪЫЗЫ. Не деп кёмек этейим сагъа? Бир гюнагьсыз къатынны тапанча уруп оьлтюрген саялы кёмек этейими? Ону эки де яшын анасыз къойгъан саялы кёмек этейими? Яда буса мени башымны чырмап, таза гьислеримм таптап юрюрюген саялы кёмек этейими? Яда сени ялгъан, къалп сюювюнг учун кёмек этейими?
ГИЕВЮ. Магъа янгы дело къурулса, сайлавлар да ортакъчылыкъ этме къоймажакъ! Сен билесен чи!
КЪЫЗЫ. Сен огъар талчыкъма. Шагьргъа мэр мен боламан.
ГИЕВЮ Энни мен не этме геркмен дагъы?
КЪЫЗЫ. Этген жынаятчылыкъ ишинг саялы законну алдында жавап берме герексен! Мен сени дагъы гёрме сюймеймен! Тай алдымдан!
Папа, бу магъа дагъы таркъ тюгюл!
АТАСЫ. Къызым, тийшли гёреген кюй де эт! Тек сен бизин тахшагьарыбызгъа мэр болма токъташгъанынг мени сююндюрдю.Сайлавларда биз уьст болажагъыбыз ачыкъ!
Гиеваю, башында салландырып, бек пашман кюйде сагьнадан гете.
КЪЫЗЫ. Мен шо яшланы дедомдан алажакъман. Олар наипли болсун учун бар затны этежекмен.
АТАСЫ. Къызым, сени гишиге жаныг авруйгъан хасиятынг барны мен билемен. Арив этесен.
УЛАНЫ. Мен школа-интернат къурма сюемен. Ярлы ожакълардан пагьмулу яшлар охума тюшме бажармай къала. Мен оланы барына да оьз ягъымдан бар харжын берип охутажакъман.
АТАСЫ. Бек пайдалы иш этежексен. Арив гёремен, уланым!
Мени оьмюрюмде адамлар президентлер бола. Мен де призидент болмасам да, парламентге депутат болайым деп ойлашаман.
УЛАНЫ. Нечакъы да бол!
КЪЫЗЫ. Мен шагьарны башына сайланаман, сен де парламентге сайлансанг бир ожакъдан кёп болмасы дагъы!
АТАСЫ. Сен айтагъан тюз,къызым!
НАМУС. Халкъны сёйлетмесе яхшы.
АТАСЫ. Мен, яшларым, уллу ва янгы технологиясы булан къурулуш камбинат къурма токъташгъанман. Онда минглер ишчилер ишлежек. Оланы уллу алапар бережекмен, яшавлукъ гьалларын оьр даражагъа гётережекмен!
НАМУС. Яхшы негетлеригизеге етишме сизге аллагь кёмек этсин.
Чаба туруп Гелини геле. Ол эрини алдына бар.
ГЕЛИНИ. Дюньяны бары да маллындан магъа сен артыкъ экенсен. Мен гьаман сен булан бирче болма сюемен. Этген авлияларымны да геч!
УЛАНЫ. Къайтып башынг сама айланмаймы?
ГЕЛИНИ. Артда вакътилер биз гёрген чакъы агьвалат, башын айландырмай къоямы!
Бу заман Намус астаракъ гетме айлана.
КЪЫЗЫ. Папа, къара, Намус гете тура чы.
АТАСЫ. Къайда барма турасан, мен Намусум?
НАМУС. Мен астаракъ барайым. Мунда магъа дагъы этме зат ёкъ.
АТАСЫ. Къайда барасан! Сен чи мени Намусумсан.
НАМУС. Мен гьали сизин юреклеригиздемен. Оьзюгюз-оьзюгюзге яхшы тергевлю къарасагъыз, ону гьис этежексиз!
Намус, алгъасамай алдына башында салландырып сагьнадан гете.
Бары да ортакъчылыкъ этегенлер ону йылы иржайп узата.
УЛАНЫ. Ол гетди…
КЪЫЗЫ. Ол, мен гьали сизин юреклеригиздемен деди…
ГЕЛИНИ. Оьзю шолай аврив гёрген сонг, яхшы ёлгъа барсын …
АТАСЫ. Тамаша иш бар, Намус бизин юреклерибизге сингип, ону ярыкъ этип къойду. Мен ону гьис этемен.
Къаравчулагъа багъып айта.
Сиз шо ярыкъны сеземеймсиз?
Бары да сагьнадагъылар тамаша йылы иржайып залгъа ювкъ барып къарайлар.
Пауза.
Къызы башгъа гьалгъа гелип, эс тапкгъандай болуа.
КЪЫЗЫ. Папа, сайлавларымны ойлашаман… Нечик оьтер экен?
АТАСЫ. Гиевюмню тез къайтарма герек! Сайлавлардан сонг не этсек де этербиз.
КЪЫЗЫ.Тюз айтасан, папа. Эрин туснакъгъа да тыгъып,оьзю мер болма сайлана деп, халкъ башыбызны сёйлежек.
Бу вакъти арекде Уланы ва Гелини ярашып лакъыр этип тура. Сонг олар, экевю де Атасыны ва Къызыны янына геле.
УЛАНЫ.Биз де, атам, бир де къарамай Англиягъа учабыз.
ГЕЛИНИ. Уланыбыз Лондонда бырынгы бир аристократны сатылагъан къаласын тапгъанман деп сёйлей.
АТАСЫ. Олай къаланы къолдан чыгъарсагъыз.Мен де, яшларым. Шо башлагъан китабымны оьзюм язаман деп инжинмейим. Берип акъчасын да бир язывчугъа яздырайым. Пьеса этип яссын. Ону сагьнада гёрсетсе, кёплеге дарс болажакъ.
Эсде ёкъдан, гетген Намус, гери къайтып геле. Ону хапарсыз гелгенинден силкинип, барысы да бир мююшге тыгъыла. Намус оланы уьстюне ювукъ гелмп, къоркъгъан сыпатларына бир гьавур сёзсюз къарап тура.
Сонг чемоданын ва алып, къайтып гете.
НАМУС. Чемоданымны унутуп къойгъан экенмен. Ёлдан къайтма тюшдю.
Намус гете.
Бары да бир бирине сююнчю айтагъанда й такрарлайлар. Бу затны залдагъы къаравчулагъа англатма, сюегендей, олагъа да айталар.
Бары да. Чемодананын унутгъан болгъан. Чемоданын унутгъан экен… Ёлдан къайтма тюшген… Чемоданыны унутгъан болгъан.
Бары да сююнелер.
Перде ябула.
