Хотун-хаан
Биһиги алта чоппуускалаах Хотун-хаан диэн кууруссалаах этибит.
Чоппуускаларын кынаттарын анныгар кµійэ тутан баран олбуору уґаты-туору хаамта±ына, олбуорбут хайдах эрэ киэркэйбиккэ дылы буолара.
Хотун-хаан сµрдээх сымсатык µінµ-кійµµрµ тутара. Чоппуускалара килиэп тоорохойун, бурдук туора±ын уҥа-хаҥас ыстахтарына ичигэстээн ылан, биир сиргэ мунньара уонна онтун оҕолоругар сиэтэрэ.
Сүрдээх дьоһуннук туттан чоппуускаларын туой күлүктээх сиринэн сырытыннарара.
Ол ыт-кус, араас тыҥырахтаах көтөр саба түһүүтүттэн харыстыыр, саһарга, куотарга үөрэтэр ньымата этэ.
Чоппуускалар син биир чоппуускалар буоллахтара дии. Сарып-ирип дайаннар, онно-манна тиийбиттэрэ эрэ баар буолааччы.
Дьэ, онтукалара үчүгэйгэ тиэрдибэтэҕэ. Биир чоппууска олбуор ортотугар туора тэбинэн киирбитигэр, кыырай халлаантан кыырт көтөр сабыдыс гына түспэт дуо!
Алдьархай адаҕыйбытын, иэдээн эҥээрдэспитин билэ охсубут Хотун-хаан туох баар күүһүнэн киниэхэ саба түспүтэ. Кыырт көтөр маннык утарсыыны көрсүөм диэбэтэх быһыылааҕа, соһуйан, чоппуусканы төлө туппута. Ол онтон абаран, Хотун-хаан көхсүгэр хатана түспүтэ.
Куурусса муҥнаах өлөрүнэн хамсанаахтаабыта. Кыырт, ону ол диэбэккэ, Хотун-хаан көхсүн сытыы тыҥырахтарынан дьөлүтэ харбаан, үлтү сынньан барбыта.
Кыырт көтөр киһилиэ дуо, куурусса муҥнааҕы кыайбыт-хоппут киэбинэн өрө куһууран тахсаат, хара тыаҕа түспүтэ.
Хотун-хаан төһө да табыталын тосту тэптэрдэр, кыырт көтөртөн чоппуускаларын ити курдук өрүһүйбүтэ. Ийэ куурусса хаһан даҕаны өрүттүбэттии кынаттарын сэниэтэ суох тэлгэтэн сытара, кини оҕолоругар күүстээх таптала биһигини барыбытын дириҥник долгуппута.
Ити түгэнтэн ыла олбуорбут иһийэн, чуумпуран хаалбыкка дылы буолбута.
Сударушка
Была у нас во дворе наседка с шестью цыплятами. Мы звали её Сударушкой.
Когда она, растопырив крылья, величественно пересекала двор в сопровождении своих малышей, вокруг становилось светлей и нарядней.
Если цыплятки разбрасывали неумелыми лапками крошки хлеба или зерно, Сударушка снова собирала всё в кучку и подзывала малышей.
Как и всякая хорошая мама, она очень беспокоилась о детях. Всегда водила их в тени забора, зорко посматривая по сторонам. Тут и собаки зубастой, и кошки глазастой, а сверху крылатого и когтистого остерегайся.
Весь день хлопочет Сударушка, учит уму-разуму несмышлёнышей, кормит-поит, обогревает. Успокаивается только с заходом солнца, когда цыплятки-малятки забрались под крылья, прижались к горячему материнскому телу.
Но цыплята есть цыплята. Снуют по двору, носятся за букашками, невзирая на квохтанье Сударушки. Известное дело — дети!
До добра такое не доведёт. И вот однажды, когда цыплёнок бежал по двору, с ясного неба налетел коршун. Вместо того чтобы кинуться в тень, спрятаться под крыло матери, малыш замер посреди двора. А над ним острые когти и страшный клюв!
Со всех ног бросилась на помощь Сударушка, что есть сил накинулась на коршуна. Не ожидавший такого мощного и стремительного напора разбойник выпустил цыплёнка и напал на Сударушку.
Он острыми когтями вцепился ей в спину, стал с яростью драть перья, долбить клювом по голове. Сударушка почти не сопротивлялась.
Неравный бой закончился быстро. Хищник взмыл в небо и убрался в ближний лес. На зелёной траве осталась растерзанная наседка. Она не шевелилась. Ее крылья в пятнах крови распластались на земле.
Осиротели цыплята. До последнего дыханья отдала себя Сударушка детям, выполнила до конца материнский долг.
Двор наш притих и померк, будто ждал её возвращения.
