Женихи да невеста

Яшэмрэ къэзышэхэмрэ  

Зеуэгъуищу зэхэлъ сэмэркъоу

 

Уей-уей жезыгъыIэхэр:

КЪЕТЫКЪУЭ, къуажэпщ, лIы гъур кIыхьышхуэщ

ГУАЩЭ, абы и фызщ, фыз гъур цIыкIущ

ИБРАХЬИМ, сондэджэрщ, лIы гъумщ

ХЪАНИ, абы и фызщ, фыз псыгъуэ пщэ кIыхьщ

ИСУФ, ефэндыщ, лIы гъур цIыкIу дыдэщ

ЦОЦЭ, абы и фызщ, фыз домбеишхуэщ

АЛИЙ, пщылIыпIэм къикIа тхьэмыщкIэ гуэрщ

ДИСНЭХУ, абы и фызщ

ГУЛЭ, а тIум япхъущ, тхьэIухуду дахэщ

МУСЭБИЙ, щIалэ гуэрщ

Хъыджэбз гуп 

 

ЯПЭ ЗЕУЭГЪУЭР

Iупхъуэр зэIухыгъэхэщ. Чэщей пIащIэм пасэрей адыгэ къуажэжь тещIыхьащ, жэмыхьэт мэжджытым фIэс мазэныкъуэр уафэм худэнэцIеяуэ. Чэщейр пхонэхукIри – зы тэхъуанэжь цIыкIу къолъагъу. Тэхъуанэ бгъэныщхьэр еуэхащ. Уэс-уэшх мащIэ техакъым абы. УфIыцIыжащ, гъуэбжафэщ, мэлыфэ пыIэжь хуэдэу укъуеижащ. ПщIантIэри тхьэмыщкIафэщ. Зы лъэныкъуэмкIэ хьэщпакъ къыкъуощ, адреймкIэ – бо ужьэхыжарэ гуэн къуапэрэ.

Ауэ а псори къигъэпсэрыхьу куэбжэм деж дей жыгышхуэ къыщытщ, псыIэрышэ щIэжу.

Чэщей Iупхъуэм дыпхоплъри Къетыкъуэрэ Хъанимрэ я ныбжьхэр къыдолъагъу, ауэ я теплъэр тлъагъуркъым.

КЪЕТЫКЪУЭ И НЫБЖЬЫМ (тэхъуанам Iэ трешащIэри). Плъагъурэ, Хъани, мо унэжь цIыкIур?

ХЪАНИ И НЫБЖЬЫМ. Солъагъу.

КЪЕТЫКЪУЭ И НЫБЖЬЫМ. Мис абы щIэсщ.

ТIум я ныбжьри мэбзэхыжри, нэгъуэщI лъэныкъуэкIэ Ибрахьимрэ Цоцэрэ я ныбжьыр къыщохутэ.  

ИБРАХЬИМ И НЫБЖЬЫМ. Плъагъурэ, Цоцэ, мо тэхъуанэ щIыбышэж цIыкIур?

ЦОЦЭ И НЫБЖЬЫМ. Солъагъу.

ИБРАХЬИМ И НЫБЖЬЫМ. АтIэ, мис абы щIэсщ.

А тIум я ныбжьыр мэкIуэдыжри, нэгъуэщI лъэныкъуэкIэ Исуфрэ Гуащэрэ я ныбжьыр къыщолъагъу.

ИСУФ И НЫБЖЬЫМ. Плъагъурэ, Гуащэ, мо тэхъуанэу, алыхьым и нэфI зыщыхуэнур?

ГУАЩЭМ И НЫБЖЬЫМ. Солъагъу.

ИСУФ И НЫБЖЬЫМ. АтIэ, мыгъуэ, мис абы щIэсщ.

ТIуми я ныбжьыр мэбзэхыж.

Ину, псэр пIэпихыу пшыналъэм къыщIедзэ. Абы нэжэгужэу зегъэтIылъыжри – утыкур зэщIонэ.

ЗэплъэкIыурэ, щэхурыкIуэ защIэу Исуф къохьэ.

ИСУФ (бжыхь зэхуакум дэплъурэ). Ялэхь, дэ ди тхэ, ди тхьэшхуэу, дыкъэзыгъэщIа, зэ, зэ закъуэу сыIугъаплъэ! Ялэхь, зэ закъуэ, зэ закъуэ! (Бжыхьым чыху дещIыкIри). Мы сыхьэт мыгъуиблым IущIэн Алиижь и дуней ихьащ и гуэншырыкъ лъапэр къихуауэ. Иджы, еплъ, сэрейуэ и пщIантIэр къихухьащ… Ялэхь, къыщIэгъэкI… КъыщIэкIыркъым. Азы алыхьым ещIэ сыт иджы абы ищIэр? И щхьэцышхуэр ижьрэ? Е данэ хидыкIрэ? Ялэхь, лэхь! КъыщIэкIыркъым, къыщIэплъыркъым. Ярэби, шыгъуэгу хадэм иту пIэрэ? СепщэкIынти абыкIэ. ПщIэнукъым, алыхьым жиIэр мэхъу жаIэ…

Исуф шыгъуэгумкIэ йопщэкI. Къетыкъуэ къохьэ, зыгуэрым ещакIуэ фIэкIа умыщIэну. Хьэщпакъым зыкъуегъэзагъэ.

КЪЕТЫКЪУЭ (кууэ мэщатэри). Уэху, дуней, дуней. ЕщIэ-къещIэ щымыIэу дэпсэуащэрэт. Хэт ищIэнт – «уей-уей!» – жезыгъыIэ Къетыкъуэ пщыжьыр хьэщпакъ къуагъым къуэтIысхьэну… А дуней, дуней, укъещэщэхыжатэмэ нэхъыфIт. Къетыкъуэхэ пащтыхь бжаблэм дитащ. Бытырбыху! Бытырбыху! Уэлахьэ! Иджы сыт, а дуней, дуней! Си пщылIу щыта хъыджэбзым хуиту сыIуплъэну сыхуитыжкъым…

Зеплъыхь.

Сыт сэ абы апхуэдизу сыщIехъуэпсар, сыт? И нэхэр жысIэнти, сыщымыуэм, тIэкIу зэблоплъыкI. ЗэблэплъыкIрэ? Хьэуэ, Къетыкъуэ, ар къыпфIэщIауэ аращ. Абы и нитIри, абы и нитIри! Уеплъыпэмэ пэтIинэщ. ПэтIинэ, Къетыкъуэ? Сыт щхьэ згъэузыр, уэлэхьэ, пэ гъуэзэджэ иIэмэ, псыгъуабзэу, занщIэу… И Iупэ цIыкIуитIыр-щэ? Балийщ, балийщ… дэпым хуэдэу мэжьэражьэ! Уэлэхьэ, сыщыуэмэ, и зы IупщIакIэр мащIэу, моуэ-щэ, тIэкIу ешэкIа хуэдэм… Хуэдэ, Къетыкъуэ? Уэлахьэ, хуэмыдэ-тIэ, Къетыкъуэ. И бгъэ цIыкIуитIыр-щэ, и бгъэ цIыкIуитIыр! А дуней, дуней, апхуэдэ бгъафэ ущIэмылъауэ улIэмэ – улIэпакъэ!

Къуажэм щхьэщоу азанджакIуэм и макъыр. Исуф къохьэж. Абы Къетыкъуэ илъагъуркъым.

ИСУФ. Ер зи унэм ихьэным щхьэ зилIэжрэ? Елъ ар, елъ ар! Мэжджытым сыкIуэн хуейщ. Къаблэмэр здэгъэза лъэныкъуэр тщыгъэгъупщэжакIэ, тхьэ дыгъыIэ, мы Iейм. Си нэмэзыщхьэ нэхърэ зэ, зэ закъуэ сыIуплъэжащэрэт мы си псэ закъуэм. КъыщIэкIауэ пIэрэ?

Зрегъэщэтэхри, хьэмбыIуу щысу, бжыхьым доплъ.

Ялэхь! Ялэхь! Сыкъолъагъу, гущIэгъу къысхуэщI.

КЪЕТЫКЪУЭ. (Исуф имыщIэу и щIыбагъымкIэ бгъэдохьэри бышкIэ и щIыбым тоуIуэ). Уа, ефэнды, сыт мыбдеж щыбгъейр?

ИСУФ (къэщтауэ). А-а, сэри… (Зыкъегъуэтыжри). Зыхэпхкъэ, азан джащи… нэмэз сощI…

КЪЕТЫКЪУЭ. Бжыхь джабэм укIэщIэсуи?

ИСУФ. АзанджакIуэм и макъ дэнэ деж щызэхэпхми нэмэз пщIыныр дурысщ.

КЪЕТЫКЪУЭ (зэрегъэщэтэхри). Абы щыгъуэмэ, ефэнды, сэри бдэсщIынущ нэмэз.

Я щхьэр бжыхьым етауэ тIуми нэмэз ящIу щIадзэ. ЗыщагъэщхъкIэ бжыхь дэплъыныр къагъанэркъым.

ИСУФ. Алхьэмшыкуралахь!

КЪЕТЫКЪУЭ. Уа ефэнды!

ИСУФ. Намэз утесу умыпсальэ. Дурыскъым.

КЪЕТЫКЪУЭ. Уигу хьэрэм къэкIмэ-щэ?

ИСУФ. Сыт хьэрэм?

КЪЕТЫКЪУЭ. Псалъэм и хьэтыркIэ – цIыхубз.

ИСУФ. Дурыскъым.

КЪЕТЫКЪУЭ. Дауэ хъунт?

ИСУФ. Дурыскъым, бэяу!

КЪЕТЫКЪУЭ (Исуф бгъэдокIуатэри). Iиманри дэнэ кIуэжын, ефэнды, ауэ, тхьэм щхьа къызжепIэн, бдэнтэкъэ, моуэ-щэ, къэрэкъэтинэу, бэрэтинагъуэу, щхьэцыпэдыкъуакъуэу, щхьэнтэм тесым тхьэрыкъуэрэ…

ИСУФ (хуэмыхьыжу). Щыгъэт, Къетыкъуэ!

КЪЕТЫКЪУЭ (аргуэру бгъэдокIуатэри). Щхьэнтэм тесым – тхьэрыкъуэрэ зиукъуэдиямэ – аслъэну, аслъэным и сокур и щхьэцрэ къырым бжьэхуцыр и щIыфэу…

ИСУФ (нэмэзым зэрытесу, и щхьэр щIым етауэ къокIий). Щыгъэт, Къетыкъуэ! А зы алыхьыр пщIэжмэ, щыгъэт.

КЪЕТЫКЪУЭ (бгъэдокIуэтапэри, Исуф хуэдэу езыми зегъэщхъри). МыIэрысафэр и нэкIурэ, и нэкIу цIыкIуитIыр сэху-сэплъу, уеплъ пэтми зумыгъэнщIу…

ИСУФ. Уа, Къетыкъуэ, алыхыьыр пщIэжмэ, алыхьыр пщIэжым щыгъэт. Гуэныхь къыдомыгъэхь!

КЪЕТЫКЪУЭ (къыщолъэтри). Гуэныхь, гуэныхь! Уи ажэжьыр мы бжыхьым щIупхар къыжыIэ мыдэ, гуэныхь.

ИСУФ. Уэ езыр емынэ талом укъихьа мыбы?

КЪЕТЫКЪУЭ. Уэ укъэзыхьа дыдэрщ сыкъэзыхьар.

ИСУФ. КуэдыIуэрэ мы унагъуэмкIэ укеъущэкIыу узолъагъу…

КЪЕТЫКЪУЭ. Жылэм нэмэз ящI, уэ мыбдеж хэт и хьэдэ щыбгъейр?

ИСУФ. Уэ бгъейр – согъейр.

Ибрахьим и макъ къоIур.

ИБРАХЬИМ.       Куржы къисхауэ,
                          Истамбыл къисшауэ…

ИСУФ. Матэкъуаншэр къокIуэ.

КЪЕТЫКЪУЭ. Абы и бзэгур здынэмыс щыIэкъым. Уэрэдрэ Iуданэу хэкум дырихьэнщ…

ИСУФ. Мо гуэщыжьымкIэ дыгъакIуэ.

КЪЕТЫКЪУЭ. НакIуэ, накIуэ, ефэнды.

(Къетыкъуэрэ Исуфрэ зыIурагъэх. Ибрахьим къохьэ, матэкъуаншэшхуэ иIыгъыу).

ИБРАХЬИМ (уэрэду жиIэу).

                            Куржы къисхауэ,
                            Истамбыл къисшауэ,
                            Уирэ-сирэ, япэ къэс, апэсы.
                            Хэт сыт есщэн,
                            Хэт сыт естын,
                            Уирэ-сирэ, япэ къэс, апэсы!

Уэрэдыр жиIэ зэпытурэ и хьэпшыпхэр дей жыгыжь къудамэхэм къыфIедзэ.

Дэнагъуэр зи щхьэцу, налкъутыр зи набдзэр къыщIэплъыркъыми. Сэ уэ иджыпсту укъыщIэзгъэплъын дэнэ къэна, укъыщIэзмыгъэлъэтым, бэзэр махуэм апэсы сыриуасэм згъэпцIаи!

Гуэлмэдын къуэлэнышхуэр Алийхэ я куэбжэм къырепхъух.

Моуэ, зэ закъуэ, и пыжьынэ цIыкIухэр къысIуплъатэм дуней мылъку нэхърэ нэхъ къэсщтэнт. Къыкъуэплъыт, си дахэ, къыщIэкIыт. Яхэдэ, си дахэ, Дарий бэху джанэ ухуей – мис. Урыс къатыр лъагэ нэхъ къапщтэрэ – мэ. ЩIыIузэфIэдзэ къыхэпхрэ – ууейщ. (Мэщатэри). А-а, Ибрахьим, Ибрахьим, щай фIыцIэу укъридзэркъым уэ абы. КъыщIэкIыркъым, къыщIэплъкъым…

Хъыджэбз гуп къолъадэ. Хъыджэбзхэм Ибрахьим къауфыхь.

ХЪЫДЖЭБЗХЭМ (уэрэду жаIэу).

                            Къуажэр зыхуэгуфIэу,
                            ФIыгъуэр къытхуэзышэу,
                            Ибрахьим,

ИБРАХЬИМ (уэрэду япедзыж).

                            А набдзэ къурашэу,
                            Яшэну хьэзырхэ,
                            Мис, фыхэдэ,
                            Мис, фыхэплъэ!

ХЪЫДЖЭБЗХЭМ. Сэху-сэплъу напэщыхуэ,
                            Уи щIыхуэ къыттемыхуэу
                            Къащтэ гуэлмэдын.

ИБРАХЬИМ.       Куржы къисхауэ,
                            Истамбыл къишауэ,
                            Уирэ-сирэ, япэ къэс, апэсы!
                            Хэт сыт есщэн,
                            Хэт сыт естын,
                            Уирэ-сирэ, япэ къэс, апэсы!

Хъыджэбзхэм хьэпшыпхэм зыхуадз.

ЗЫ ХЪЫДЖЭБЗЫМ. Мыр сысейщ.

ИБРАХЬИМ. Ей, зэ фытекIуэт!

ЕТIУАНЭ ХЪЫДЖЭБЗЫМ. Мыр сэ къыхызох.

ИБРАХЬИМ. Зэ! Зэ! Си хурэ пщэхухэ!

ХЪЫДЖЭБЗХЭМ (уэрэду).

                            IупэкIэ къытхуэнахуэу,
                            Хурэ къыджезыIэ,
                            Ибрахьим,
                            ГукIэ къытхуэбзаджэу,
                            БзэкIэ къытхуэубзэ,
                            Ибрахьим,
                            Дыножьэурэ жьы дыхъуащ,
                            Зэ дегъэплъыт, дыхэгъадэт,
                            Зыхэмыдэм дащыщкъым,
                            Ди напэ щытхуэну
                            Къащтэ напэщыхуэ,
                            Уи щIыхуэ къыттемыхуэу
                            Къыдэщэ гуэлмэдын!

ИБРАХЬИМ. А си хурэ пщэхухэ, фэращ сыщIэщахуэр, щауэхэм ящэхунхэ! Феплъ, фыхэдэ! Яд фыхуеймэ – мис дэнэпсу щэкIыщхьэ, фи нэр къыфIэнэу – мис мыр кашимырщ. Мис мы кIумпIецышхуэр Истамбыл IэщIагъэщ. ИгъащIэкIэ зепхьэну – дыжьын бгырыпхышхуэ. Мыдэ мы къатырыр – урысхэм я хьэтырщ. Феплъ, фыхэдэ! Фи адэ я жыпыжьхэр къэвунэщI, фи янэ я къуащIэжьхэр зэвгъэдзэкI.

Цоцэ къохьэ.

ЦОЦЭ. Мыр слIожь, япэ хэдэгъуэрэ мы Iейхэм щхьэ ялъыбгъэса?

ИБРАХЬИМ. Япэ къыпхуэзэм хуепсых жаIэ, ди гуащэшхуэ.

ЦОЦЭ. Зевгъэхь адэ псоми!

ЗЫ ХЪЫДЖЭБЗЫМ. Дэри дыщхьэхуитщ иджы…

ЕТIУАНЭМ. Дыхуитщ дыхэдэну!

ЦОЦЭ. ПщIылIхэр Iаха щхьа хабзэр Iаха. Япэу къуажэ гуащэр хэдэнщ. ИтIанэ – сэ. Дэ къыддэхуэIамэ – фи Iыхьэщ. Зевгъэхь жысIакъэ.

Хъыджэбзхэр йокIыж, я щхьэ фIэхуауэ.

Аркъым, уи пэжьыр нэгъуей хьэщпакъ хъужауэ, слIоу а Iей цIыкIухэр сияпэ уи матэ щIибгъэIэбэр?

ИБРАХЬИМ. А дуней нэхушхуэ, умыгубжь. КъакIуэ, къакIуэ, яхэдэ.

ЦОЦЭ. Сыт нэхъ къысхуэпхьахэр?

ИБРАХЬИМ. Мис мы кIумпIецышхуэр. Тумэн цIафтэ естащ.

ЦОЦЭ (кIумпIецым еплъурэ). Мыпхуэдэ дыдэ зы ермэлы гуэрым сомитхукIэ Гуащэм ирищащ.

ИБРАХЬИМ. Тумэн цIафтэ сIэщIигъэцIэфтакIэ, дыжьын сом ныкъуэкIэ тхьэ пхузоIуэ.

Гуэщым къыщIоплъ Къетыкъуэрэ Исуфрэ.

ЦОЦЭ (IэлъэщIыр зэтрелъхьэри). Дауэ сыщIэхъукIрэ?

ИБРАХЬИМ. Езы султан дыдэр къыптеплъатэмэ къыптелIэнт.

ЦОЦЭ. Султаным и сэрейм дэсхэр, зий, сэ нэхърэ зэрынэхъ хьэфотэ щыIэкъым.

ИБРАХЬИМ (еубзэу). Уэ хуэдэ дэсыхэкъым абы, си хужьышхуэ, си тIэтIэшхуэ!

КЪЕТЫКЪУЭ. Уа ефэнды, яплъыт, яплъыт а тIум. А дуней, укъещэтэхыжатэмэ нэхъыфIт.

ИСУФ. Мы си нитIыр сиIэжым зыр Ибрахьимщ, ауэ адрейр… Ярабин, ар хэт хъуну?

КЪЕТЫКЪУЭ. Адрейри? Адрейр… уи фызыращ, ефэнды.

ИСУФ. Iау, ар дауэ хъунт?

КЪЕТЫКЪУЭ. Алыхьым жиIэр мэхъу, ефэнды, алыхьым.

ЦОЦЭ. Султаным фызищэ иIэу жаIэ. Ар пэж?

ИБРАХЬИМ (IэлъэщIым телъэщIыхьыурэ). Абы и фызищэр сыт уэ зы тIэтIэшхуэм уэлъытауэ. Мыпхуэдэ щхьэц абыхэм ятет? Уэ удомбракъыбгъэщ! Мыпхуэдэбгъэ дэнэт а хьэдэу зытегъуахэм къыздрахынур? А уи нитIыр-щэ? (ЛъэныкъуэкIэ). Гъуэм ис благъуэр къизышщ…

ЦОЦЭ. Дауэ жыпIа?

ИБРАХЬИМ. Зэ IуплъэгъуэкIэ укъэзыгъэнщI…

КЪЕТЫКЪУЭ (гуэщым къызэрыщIэплъхэу). Елъыт, елъыт, ефэнды.

ИСУФ. Сыт сеплъмэ, IэлъощI трилъхьэу аращ.

КЪЕТЫКЪУЭ. Пхутемыхыжу трилъхьэ уигъэлъагъуным, уэлэхьэ, ефэнды, зэ умыпIащIэ.

ЦОЦЭ. КIэщIу, сыт мыбы жыпIэнур?

ИБРАХЬИМ. Къызэпт и уасэщ, си дахэшхуэ.

ЦОЦЭ. НакIуэ-тIэ.

ИБРАХЬИМ. Дэнэ?

ЦОЦЭ. Унэм… сэ цIыплъ хъужауэ зы мэрэмэжьей пхуэсщIащи… уэрыншэу тесчынукъым кIэдащхьэр.

ИБРАХЬИМ. Езыр-щэ?

ЦОЦЭ. Ар сыт? ЦIыкIущэщи щызмыгъуэтыжыххэр нэхъыбэщ. НакIуэ, уэ усондэджэрщи унэ уихьэ-уикIми зыми зыри жиIэнукъым.

ИБРАХЬИМ. СынакIуэмэ, сынакIуэщ.

ЦОЦЭ. Сэ зы мэрэмэжьей пхуэсщIащи… НакIуэ, накIуэ…

Ибрахьимрэ Цоцэрэ йокI.

КЪЕТЫКЪУЭ. МухьэрэбымкIэ ирашэкI жыхуаIэм хуэдэкъэ ар, ефэнды?

ИСУФ. Ар сондэджэрщ, Iэджэ и дэуджэгъущ…

КЪЕТЫКЪУЭ (губжь щIэту). Уэ мыбдеж ущымыуджу, а уи фызу ягъэуджыну ирашэжьам кIэщIу иужь иувэ.

ИСУФ. Пэжуи?

КЪЕТЫКЪУэ. ЛIыгъэ-фызыгъэм джэгу хэлъкъым. Уэлэхьэ, ар абы ауэ сытми иримышэжьакIэ…

ИСУФ. Iау! А си фызри, а нэжэсри, хъыдан кIапэ щхьэкIэ пхуимыщIэн щыIэкъым…

КЪЕТЫКЪУЭ. Куэд жумыIэу мэ си фокIэщIыжьыр. Еуэ ади – тIури зэтегъащхьэ.

ИСУФ. Сэ мыпхуэдэ си гъащIэм згъэуакъым. Къащтэ мыдэ уи къамэр.

КЪЕТЫКЪУЭ. Си къамэр уэ нэхърэ нэхъ инщ, пIэщIиIуэнтIыкIынщи ежьэжынщ. (ФокIэщIыр хуешийри). Мыр нэхъыфIщ, егъапщи – тегъащхьэ адэ.

ИСУФ. Мыр къызрагъапкIэ къудей сщIэркъым.

КЪЕТЫКЪУЭ. Сэ мыдэ къыпхуэзгъэпкIэнкъэ, ар Iуэху. (Исуф ирегъэлъагъу фокIэщIыр къызырагъапкIэр). Мис моуэ щIыи, мис мы кIакхъур…

ИСУФ (фокIэщIыпэм IуоцIэфтри). Эй, эй, зэрымылъ-къолъэт жаIэ. Тхьэр пщIэжмэ, адэкIэ ехьэкI.

КЪЕТЫКЪУЭ. Моуэ щIыи – мыр щIэчи – баргъ!

ИСУФ. Къащтэ мыдэ, алыхьым жыхуиIэр хъунщ.

КЪЕТЫКЪУЭ. ЕпIэщIэкI, ефэнды, епIэщIэкI. А тIум я Iуэхур здынэсар пщIэнукъым.

ИСУФ. Ялэхь, дыкъолъагъу, гуэныхь къэсхьым къысхуэгъэгъу.

КЪЕТЫКЪУЭ. ЕпIэщIэкI, ефэнды!

Исуф фокIэщI гъэпкIар иIыгъыу йокIыж. Къетыкъуэ уэрэд къыхедзэ.

                            А си къэрэкъэтинэу,
                            Си бэрэтинагъуэ,
                            Си щхьэцыпэ дыкъуакъуэу
                            Къетыкъуэ ей хъун закъуэ,
                            Зэ къыщIэкI, зэ къыщIэплъ!

Хуэмыхьыжу щхьэгъубжэмкIэ доплъ. Али къохьэ.

АЛИЙ (лъэныкъуэ зещIри). Iау, мыр слIожь, мы ди къуажэ пщыжьыр сытым къытхуихьа?

КЪЕТЫКЪУЭ. ЩIэскъым. Шыгъуэгу хадэм имыту пIэрэ? Моуэ-щэ, зэ сыIуплъащэрэт…

ХадэмкIэ йокIуэкI.

АЛИЙ. Ей, Али цIыкIу, умыбэлэрыгъ, уи хадапхэр хъумэ. (Къетыкъуэ уэрэдыр жиIэурэ къегъэзэжри аргуэру щхьэгъубжэмкIэ доплъ. Абы и уэрэд макъым зэдищIу Алии къыхедзэ. Къетыкъуэ къощтэ).

Зи щIыхьыр лъапIэу зи напэр хужь ди пщыжьыр сыт гуфIэгъуэм укъысхуихьа?

КЪЕТЫКЪУЭ (зыкъегъуэтыжри). Си пщылIу щытахэм я унагъуэ сокI-сохьэ, соплъ фызэрыпсэум. Мис иджы уи деж сыкъэсати уи бжыхь тIэкIум сыригуфIащ, ауэ уи унэр – унэ хъужкъым. ЕщIащ, къебэ-небэщ, нобэ-пщэдейщ.

АЛИЙ. ЕщIащ, зиусхьэн, къебэ-небэщ, нобэ-пщэдейщ.

КЪЕТЫКЪУЭ. Мо уи бэкхъри – бэкхъ хъужыркъм.

АЛИЙ. Хъужыркъм, зиусхьэн.

КЪЕТЫКЪУЭ. Мо уи хьэщпакъри къепэзэзэхащ.

АЛИЙ. Къепэзэзэхащ, зиусхьэн, къепэзэзэхащ.

КЪЕТЫКЪУЭ. А псоми щIэгъэкъуэн хуейщ, щIэгъэкъуэн.

АЛИЙ. Хуей, зиусхьэн, хуейщ.

КЪЕТЫКЪУЭ. Сэ жыхуэсIэ щIэгъэкъуэныр пщIэрэ уэ? Моуэ-щэ, ещIэ-къещIэ хэмылъу, тегъэщIапIэу уиIэу, ибгъэщIи-хэбгъэщIи мыхъужыну…

КЪЕТЫКЪУЭ. Щхьэщэхуж уасэр сыт щыгъуэ къыщызэптынур?

АЛИЙ. МыбыкIэ сопхъуэ, мобыкIэ зызодз… Згъуэтыркъым, дэнэ мыгъуэм къисхын?

КЪЕТЫКЪУЭ. Егупсысын хуейщ абы, Али, егупсысын. Моуэ-щэ, ещIэ-къещIэ хэмылъу, щIэгъэкъуэн гуэр уиIэн хуейщ.

ФокIэщI уэ макъ къоIур.

АЛИЙ. Хэтхэ я фызышэ нобэ?

КЪЕТЫКЪУЭ. Хэту щытми зыгуэр IуипIащ. И ахърэт тхьэм дахэ ищI. мы дунеижьыр гуэныхьщIапIэу, ещIэ-къещIэу зыIылъщ езыр. (Абы жиIэхэр Али къыгурымыIуауэ и жьэр иущIауэ йоплъри щытщ). ГуэныхьщIапIэу, Али… СыкIуэнщи дыуэщIым зыхуэзгъэхьэзырынщ…

Къетыкъуэ йокIыж.

АЛИЙ. СIуэнщ, мы ди пщыжьу щытам зыгуэрхэр къыхуэткIэ. Сэ хэтхэ я фызышэ? – зызоIэри соупщI. Езым – мы дунеижьыр гуэныхьщIапIэу зэIулъщ-жи. СIуэнщ, хухэту. (Хогупсысыхьыжри). СIуэнщ, хухэмыту.

ЩIэгъэкъуэн, щIэгъэкъуэн ухуейщ жыхуиIам а бзаджэжьым, дауи, зыгуэр къыримыхыу къыскъуидзакъым. Хьэр дзакъэм къупщхьэ хуадз… Сыту пIэрэ, абы щIэгъэкъуэн, щIэгъэкъуэн жыхуиIэр? А-а, гурыIуэгъуэщ, гурыIуэгъуэщ. Си дыгъэ къыкъэкIыгъуэр къэсауэ пIэрэ? ЩIэгъэкъуэн, и? Iуэху иризепхьэ хъунущ…

Исуф къолъадэ, фокIэщIыр пIийуэ иIыгъыу.

ИСУФ. Уа, Къетыкъуэ, Къетыкъуэ, мэт, зэ схуэузэдыжыт мыр. (Зеплъыхь. МэтIыс. ФокIэщIым техъущIыхьу щIедзэ). Емынэ унэ ухъуныр ууэн хьэзырти, алыхьыр зэуэныр. Си жыг хадэм иришауж, жьауэм щIэсу, езы нэжэсыр щхьэщыту махъсымэ иригъафэт. Ар улIу пхуэшэчын?! Зэрыслъагъухэу сыкъащтэри мы емынэр сIэщIэхури – баргъ! Армыратэмэ, си алыхьщ, тIури зэтезмыукIэтэмэ. Сыт сэ абы и бэлыхьым зезгъэукIын щIыхуейр? Е бынкъым, е щэнкъым. Адэ лIэужьыншэу сыкъигъэнэнущ мы уэгъурсызу мылъхуэжыныр къызыхуэкIуам. Зы цIыкIу къудей иджыри къэс къыхуэлъхуфакъым. ХьэдагъэкIэ къилъхун! (И Iэхэр ину зэгуепхъури). Езыр мыхуэдиз, мэкъу пыпхъуэ хуэдиз, мэхъу, сэ абы зы Iэмбатэу сыпэхъукъым. И Iэблэ къыптрилъхьэмэ – мэкъугу къыптеукIурия хуэдэщ… А лIэун, гъуэлъыпIэ къудейкIэ сыпэлъэщыркъым… Нэгъабэ абы и щыпэгъэ Псыхуабэ къыхуисшакIэт зы пхъэ гъуэлъыпIэшхуи – мазищ хурикъуакъым, зэхигъэщэщащ. Абы иужькIэ, тездзэри, Налшыч къалэ сыкIуэри, нэгъуэщI зы къыхуэсшати – ари зэпкъыриудри хыхьэжащ. Мы Арысеишхуэм ар зэрыхуэн гъуэлъыпIэ, тхьэ дыгъыIэ, измыгъуатэкIэ. Иджы, алэхьэ, сщIэнур сымыщIэ… Арысеишхуэм гъущIу илъыр мы алыхьым игъэбэгъуаи хурикъууэ щытмэ, Тэрч гъущI лъэмыж тралъхьэну гъущIыкIэ-фэщIыкIэ зыкъом къашауэ жаIэри, сыкIуэу, сайлъэIууэ, а гъущIыкIэ-фэщIыкIэхэм зы гъуэлъыпIэ си фыз домбейм щхьэкIэ къыхезмыгъэщIыкIмэ, сщIэнур сщIэркъым… Жылэм яфIэтелъыджэщ мы си емынэжьыр. Зэ Шэт къалэ сшати къэзылъагъу къэзакъхэм я пащIэкIэхэр паIуэнтIыкIыурэ пафыщIыкIыжыгъащ… Хуейт ар, езыр зырашэми хъууэ, сэ къэсшэн имыдэу. Уз угъуэт!

Гуащэ къохьэ.

ГУАЩЭ. Хэт мыгъуэ а хьэм ебгъэхьыр, ефэнды?

ИСУФ. Мис а уи зэхэтIэтIэжаращ.

ГУАЩЭ. Пхуэмышэчыжура?

ИСУФ. Схуэшэчыжыркъым, алыхь, схуэшэчыж. Мы си Iуэхум зэ кIэ ет.

ГУАЩЭ. Къащтэ, ефэнды, дыщэ-дыжьын кIанэу.

ИСУФ (и жыпым ахъшэ жьгъыру макъ ирегъэщIри). Ар мис, Гуащэ.

ГУАЩЭ. Ар хьэзырмэ, адрейр си IэщхьэкIитIщ.

ИСУФ. Алэхьэ, Гуащэ, ухущIемыгъуэжын… Мис дыщэ-дыжьын кIанэ защIэу. ЕужьэрэкI уэ, еужьэрэкI, а зы алыхьым и нэфI зыщыхуэн!

Исуф йокIыж.

ГУАЩЭ. А къуацэ цIыкIур щыуджыр плъагъуркъэ. Уи щхьэ узкъым сэ къызэфыкIыр, си IэщхьэкIитIщ… Ди пщылIу щыта Али и пхъур уэ къозгъашэм – уасэфI щIэптынщ, а уэ щIэптар – щхьэщэхуж папщIэ сэ къаIисхыжынщ, ефэнды. Уи дыщэ кIанэхэр сысей хъуауэ уэзмыгъэлъагъум – IэщхьэкIитI спыткъым, сыгуащэкъым.

Диснэху унэм къыщIож.

ДИСНЭХУ. А, жэнэт! Уэ ди гуащэу напэхужькIэ тхьэм дызыхуихьыжынур сыт фIыгъуэм укъытхуихьа?

ГУАЩЭ. Зыгуэрым хуэмыгъуэми, и щхьэ и фIыгъуэ Iуэхущ, Диснэху.

ДИСНЭХУ. Неблагъэ унэмкIэ.

ГУАЩЭ. Мы жьауэр нэхъ къызощтэ.

ДИСНЭХУ (и бостей кхъуакIэмкIэ йосэбауэри тIысыпIэр Гуащэ хуегъэкъабзэ). Зыгъэпсэху, си Гуащэ нэху.

ГУАЩЭ (мэтIысри). Дауэрэ фыпсэурэ-тIэ, Диснэху?

ДИСНЭХУ. Уи IэужькIэ, зи узыгъуэр кIуэдын.

ГУАЩЭ. Щхьэщэхуж уасэ тIэкIухэм яужь фит?

ДИСНЭХУ. Дэнэ мыгъуэм къитхын, си гуащэ дыщэ. МобыкIэ допхъуэ, мыбыкIэ допхъэр. Зыри дгъуэтыркъым.

ГУАЩЭ. Зыгуэр къыфхуэзгъуэтын щхьэ къэвмыгъуэтрэ?

ДИСНЭХУ. Дэнэ къитхыу?

ГУАЩЭ. Мис мо унэм щIэс фи тхьэIухуд нэ закъуэм хъун хуэдэлI къыхуэвгъуэти – псори зэфIэкIащ. Хъыджэбзым и уасэр – щхьэщэхуж уасэ фхуэхъунщ.

ДИСНЭХУ. Ан-на, ар иджыри сабийщ.

ГУАЩЭ. Сабийщ-жи. Сэ сыкъыщашам, алыхь, илъэс пщыкIущым сыфIэмыкIагъэнт.

ДИСНЭХУ. Ан-на, сыт жыпIэр, сэ сщIэжыркъэ, си гуащэ дыщэ, уэ укъыщашар… ФIы дыдэу утIыгъуэжауэ укъашащ, алыхь.

ГУАЩЭ (ар быдэу зэхищIауэ). Си IэщхьэкIитIыр си тхьэлъанэщ, а фипхъу щхьэдзасэм нэхърэ зы махуэкIэ сымынэхъыжьа!

ДИСНЭХУ (шынэжауэ). Унэхъыжьакъым, унэхъыжьакъым, си къупщхьэ гуащэ.

ГУАЩЭ. Фи пхъум къыщIоупщIэ лIы бэлыхь.

ДИСНЭХУ. А, жэнэт! Тхьэм фIым щIигъэупщIэ. Хэтыну-на?

ГУАЩЭ. Си гуащэ напэ абы темыукIытыхьыжу ар къыщывжиIэкIэ – лIым и лIыжщ. Пэжщ, ар «уей-уей» жезыгъыIэ лIэкъуэлIэшхэм ящыщкъым, ауэ фэ фхуэдэуи пщылIхэм къалъхуакъым.

ДИСНЭХУ. А, жэнэт, хэтыну ар, си гуащэ дыщэ? КъызжыIэт.

ГУАЩЭ. АпхуэдэлIи! Апхуэдэ малъхъи!

Хъани къохьэ.

ХЪАНИ (жыжьэу къыщыту). Модэ мо кIыгугур къыздэса! Сэ схуэдэ гуащэ хэкум ис – жыхуиIэщ. Догуэ, догуэ, сэ уэ тIуанэ птезмышэм ямышэнрэ къэзмышэнрэ алыхьым къыстрилъхьэ! (ФызитIым ябгъэдохьэ).

ДИСНЭХУ. Къеблагъэ, Хъани.

ХЪАНИ. Сыт ухуэдэ, пщIыхьэпIэфI зыхуэслъагъун, ди къуажэ гуащэр?

ГУАЩЭ (тIэкIу мащIэу зеIэтри). Тхьэрразы къыпхухъу, Хъани.

ХЪАНИ. Фи выжьым Анзорхэ я гуужьыр къепыджауэ зэхэсхати Iейуэ си жагъуэ хъуащ.

ГУАЩЭ (мэтэджри). Къепыджащ, къепыджащ, алыхь.

ДИСНЭХУ (хуэгумащIэу). А, жэнэт, ауэ сытми выт ар. Хуэдэ жылэ псом дэттэкъым…

ХЪАНИ. Алыхьым зыри къывэмыпыджыжу фигъэпсэу.

ГУАЩЭ (мэтэджри). Тхьэрразы къыпхухъу…

ХЪАНИ. Фи хьэкъэрэжьыр лIауэ зэхэсхати Iейуэ си жагъуэ хъуащ-на…

ГУАЩЭ (аргуэру мэтэджри). ЛIащ, алыхь, лIащ…

ДИСНЭХУ (гущIыхьэу). А, жэнэт, ауэ сытми хьэкъэрэжьт ар. Хуэдэ хьэблэ псом дэттэкъым…

ХЪАНИ. Iейуэ си жагъуэ хъуащ, Iейуэ-на…

ГУАЩЭ (щIагъыбзэу). Тхьэм ди хьэкъэрэжьым укIэлъигъэпсэу!

ХЪАНИ (тIысыурэ). А-а, Диснэху, сэ ныжэбэ уи пхъум зы пщIыхьэпIэ бэлыхь хуэслъэгъуащи, а ахърэтым сызыхьын, тхьэм къуигъэхъулIэ.

ГУАЩЭ. Къабыл ухъу!

ХЪАНИ. Мы дунейр зи Iэмыр, си пщIыхьэпIэр сыт щыгъуи къабыл мэхъу. Фочэуэшхуэ къыптращIауэ, фитонхэр зэщIэщIауэ, нэгъуей хъыринэхэр зэпеуэу, удж зэпеуэхэр яIэту, уэрэдымрэ пшынэмрэ зэщIэтыжу, а пщIыхьэпIэфI зыхуэслъэгъуа, а дуней, уи Гулэ дахэр уэркъ щауэхэм зыIэпахт! Ауэ сытми лIыт ар зыхуашэр! Къуажэр – зыгъэкъуажэт, хэкур зыгъэбжьыфIэт, пащтыхь бжаблэм къилындыкIт!

Цоцэ къохьэ.

ЦОЦЭ (жыжьэу, къыщыту). А, сыщIаулъхьэж… Модэ мо нэжэситIыр… А тIур зыхуещэр гурыIуэгъуэщ.

Фызхэм ябгъэдохьэ.

ХЪАНИ. А пщIыхьэпIэфI зыхуэслъагъун…

ЦОЦЭ (зэпеудри). Джэд нэф ху и пщIыхьщ. ТекIуэт!

ЗанщIэу зрегъэщэтэхри къыхедзэ.

А, Диснэху, слIожь уи мурадыр, мобы щIэсыр дэтIыгъуэжыху дэбгъэсыну?

ДИСНЭХУ. Ан-на, ар сабийщ иджыри.

ЦОЦЭ. Фадэр куэдрэ щытмэ – мэжабзэ, цIыхубзыр куэдрэ дэсмэ – мэутхъуэ. Ар пщIэрэ уэ?

ДИСНЭХУ. СощIэ, сощIэ мыгъуэ.

ЦОЦЭ. Сэ къеущэкI-неущэкI куэд сщIэркъым… Уи пхъур къащтэ мыдэ, файдэ, файдэшхуэ иIэу изгъэсыкIыфынущ. Ар зэстыну лIыр – ауэ сытми лIы! Ахъшэм къызэгуеч!

ХЪАНИ. Узыужэгъуэным и мылъкур ахъшэ ухъу. Сыт ахъшэ пкъуэлърэ уи лъэр имытыжмэ? ЛIым лIыфэ къытезыгъэуэжыр къызыхэкIа лъэпкъырщ. Ар уэркъмэ, ар лIэкъуэлIэшмэ, ар къуажэпщмэ – мис аращ благъэ жыхуаIыжыр!

ГУАЩЭ. И диныр къабзэу, къурIэныр ищIэу – алыхьым къуит, Диснэху, апхуэдэ благъэ!

ЦОЦЭ. Нэмэзлыкъым тесрэ шы тесыкIэ къудей имыщIэу – Iух, тхьэм щхьа…

ГУАЩЭ. ЗекIуэкъым иджы, законщ къызэрахьыр, Цоцэ.

ЦОЦЭ. Iух тхьэм щхьа! (Диснэху Iуеш лъэныкъуэкIи къиуфэрэзыхьу уэрэду къыхедзэ).

                            А Диснэху, Диснэху,
                            Си нэ нэхуу, си псэ закъуэ,
                            Ухуей уэ малъхъэ
                            Истамбыл кIуэрэ къигъэсу,
                            Урысейм ихьэм – къишэу,
                            Ахъшэу иIэр пхуэмыбжу,
                            Жыпу щIэтыр жьгъыру-жьгъырууэ.

ДИСНЭХУ. А, жэнэт, сыхуейщ.

ГУАЩЭ. Iух тхьэм щхьа! (Диснэху къепхъуатэри лъэныкъуэкIэ Iуешри).

                            Уа Диснэху, Диснэху,
                            Си нэ нэхуу, си псэ закъуэ,
                            Ухуей уэ малъхъэ
                            Махъшэм тесу Мысыр щыIауэ,
                            КъурIэнаджэрэ цIыху гъуэзэджэу,
                            Жылэр зэджэр арауэ?

ДИСНЭХУ. А, жэнэт, сыхуейщ, сыхуейщ, си тIасэ.

ХЪАНИ. Iух тхьэм щхьа. (Диснэху къыIэщIеудри Iуеш).

                            Уа Диснэху, Диснэху,
                            Си нэ нэхуу, си псэ закъуэ,
                            Ухуей уэ малъхъэу
                            Хъуэхъухэр зыхуаIэт,
                            Лъэпкъым хуэIэтащхьэу
                            Къуажэм лIыщхьэу дэс?

ДИСНЭХУ. А, жэнэт, сыхуейщ, сыхуейщ, си тIасэ.

ЦОЦЭ (Диснэху ирелъэфажьэри).

                            Сэ жыхуэсIэр – сондэджэрщ.

ГУАЩЭ (Диснэху къырелъэфажьэри).

                            Сэ жыхуэсIэр – ефэндыщ.

ХЪАНИ (Диснэху Iуелъэфри).

                            Сэ жыхуэсIэр – къуажэ пщыжьырщ.

ЦОЦЭ (Диснэху абы къыIэщIеудри).

                            Сэ жыхуэсIэр – Ибрахьимщ.

ГУАЩЭ (Диснэху абы къытрехыжри).

                            Сэ жыхуэсIэр – Исуфщ.

ХЪАНИ (Диснэху абы къыIэщIехыжри).

                            Сэ жыхуэсIэр – Къетыкъуэщ.

ДИСНЭХУ (и щхьэр унэзауэ). Алыхь вжесIэнури сымыщIэ… Си щхьэр мэджэрэз…

Фызищыр лъэныкъуэ зэрызыхэкIэ йокIыж.

ДИСНЭХУ. А мы къызыщIэбатэ къомым е фIыгъуэ дыхуишэн, е емынэ унэ дищIын… (Маджэ). А Гулэ, Гулэ! Тхьэгуащэ и лъагъуэ закъуэм теувэн, Гулэ, мыдэ къакIуэт.

Гулэ къыщIокI. Абы и дахагъым узэригъэплъыркъым.

Къыплъохъу, жылэр къыплъохъу, си Дуней нэху закъуэ.

ГУЛЭ. Хэт, нынэ?

ДИСНЭХУ. Зыр сондэджэрщ.

ГУЛЭ. Дауэ хъунт!

ДИСНЭХУ. Адрейр – ефэндыщ.

ГУЛЭ. Алыхь-алыхь!

ДИСНЭХУ. Ещанэр – пщыщ.

ГУЛЭ А дуней! Хэт имылъагъунрэ пщы гуащэ сыхъуауэ!

ДИСНЭХУ. А, жэнэт, Быхуэ зэгуэцIычынт, Сэчинат зэкIуэцIытхъынт!

ГУЛЭ. Абы щыгъуэ, нынэ, а псоми замыщIэжу къыунэ!

ДИСНЭХУ. А жьэ мыгъуэ!

ГУЛЭ. «А сипхъу гъуамэ» – щIыгъужыт, нынэ. Хъунщ, нынэ, уи хьэтыр слъагъунщи, щыми садэкIуэнщ.

ДИСНЭХУ. Сыт-на жыпIэр?

ГУЛЭ. Хэт а щым я нэхъыжьыр?

ДИСНЭХУ Пщыращ.

ГУЛЭ. Пщыжьым сыдэкIуэнщи, нэгъуэщIхэм сапылъурэ зыгуэзгъэп-зыгуэзгъэудурэ зы илъэсым згъэлIэнщи – ефэндыжьым щIезгъэлъхьэжынщ…

ДИСНЭХУ. А си гуIэгъуэжьт!

ГУЛЭ. Абы иужькIэ, ефэндыжьым сыдэкIуэнщи нэщI симыхьэурэ, нэмэз хуэзмыщIурэ алыхьыр имыщIэжу къэзгъэнэнщи и нэ лъэныкъуэр къижу ари згъэлIэнщ…

ДИСНЭХУ. А си гуIэгъуэжьитI мыгъуэщ…

ГУЛЭ. Абы иужьыжкIэ, сондэджэрыжьыр къысIэрыхьэнщи, къихьыр – фIэсхьыжурэ и мылъкур фIэсшхынщи, пыIэ къуацэ закъуэу, и гъуэншэдж пхалъэ къихуауэ уэрамым дэзыутIыпщхьэжынщ, зэрымылъ фалъыркъэбу и щхьэр фIэлэлу. Япэ къэсыр къытеубжьытхэу.

ДИСНЭХУ. А си гуIэгъуэжьищ мыгъуэ!

ГУЛЭ (ину мэдыхьэшхри). Абы иужькIэ, нынэ.

ДИСНЭХУ (магъ, мабжэ). А зы алыхьыр пщIэмэ, абы фIумыгъэкI…

Гулэ къикIуркIурыкIыу хадэм йолъадэ. ХьэмэшыпхэмкIэ Алий къыкъуокI.

АЛИЙ. СлIожь ар щIэтхъэр, и хьэм бажэ къиубыда?

ДИСНЭХУ. Напэ хужькIэ дызыхуэзыхьыжын, къиубыдащ, алыхь.

АЛИЙ. Ей, фызыжь щхьэматэ, моуэ-щэ, нещIэ-къещIэ хэмылъу жыIэт.

ДИСНЭХУ. Ди пхъум жылэ къылъохъу!

АЛИЙ (гуфIэщауэ). И, дауэ жыпIа?

ДИСНЭХУ. Зыр сондэджэр Ибрахьимщ.

АЛИЙ (ину и Iэхэр зэкIэщIехри). Уи, уэ! СохъулIэ!

ДИСНЭХУ. Адрейр – Исуф ефэндырщ.

АЛИЙ (гуфIэщауэ, къафэ щIыкIэу). УеI, уеI, соунэ!

ДИСНЭХУ. Ещанэр пщIатэмэ, зыхэптIэнт.

АЛИЙ. Хэт, хэт?

ДИСНЭХУ. Къетыкъуэ пщыжьырщ.

АЛИЙ (гуахъуэр щIым хетIэри абы зыхухитIэу). УэI, уэI, уэI, псоми я ней! Я ней, я ней! НакIуэ псынщIэу, фызыжь, Iуэхур нэхъ зэрыхъунум унафэ тетщIыхьынщ, моуэ-щэ, къещIэ-нещIэ хэмылъыжын хуэдэу. Эй, мы си тхьэжьри! ИщIат зыгуэр дэркIэ къызэрыкъуэкIынур…

ТIури унэм щIохьэж. Тэлай докI, пшыналъэм гущIыхьэу, ауэ псэхугъуэ щIэлъу зеузэщI. Гулэ хадэмкIэ къыхокIыж.

ГУЛЭ. Зы мурад мыгъуэхэр сэ къысхуащIащ. Щхьэхуит дащIа щхьэкIэ дигу-ди псэ дыхуитыжкъым. Сыту зэман мыгъуэ, сыту зэман гъуамэ… Сырат…

Мусэбий къохьэ.

МУСЭБИЙ. Сыту унэщхъей.

ГУЛЭ. Сынэщхъейкъыми, си тхьэжыгъуэ махуи…

МУСАБИЙ. Ар сыту?

ГУЛЭ (зэм ауан, зэми губжь щIэту). Сыт сэ сыщIэнэщхъеинур? Сыт схуэмыгъуэтыр? КIумпIецышхуэхэр къызэпхъуэкIауэ, шылэмрэ данэмрэ сыхэсу, сызыхуей хугъуэр къызэщэщэхрэ, мыбыкIэ сыIэбэм къызащэу, мобыкIэ сыIэбэм къызату сыпсэумэ бдэнкъэ?

МУСАБИЙ. Уэлэхьи, ар хъунутэмэ, ауэ… къызгурыIуэркъым – ар, дауэ?

ГУЛЭ. Сохъустэхэр къэсрэ зэчыр схужаIэу, си Iэнэм телъым жылэр къехъуапсэу, сыкъурIэнаджэрэ сызэджэм жэрыгъэцIывкIэ къигъазэу – ар бдэнкъэ?

МУСАБИЙ. Уэлэхьи, содэм, ауэ… къызгурыIуэркъым, ар дауэ?

ГУЛЭ. Дауэ? Дауэ? Къыслъохъухэ. Сат.

МУСАБИЙ (къэщтауэ). Хэт?

ГУЛЭ. Зыр – сондэджэрщ.

МУСАБИЙ. Iау…

ГУЛЭ. Адрейр – ефэндыщ.

МУСАБИЙ. УэI…

ГУЛЭ. Ещанэр – пщышхуэщ.

МУСАБИЙ. ОхьэI…

ГУЛЭ. Аращ. Уэ – дауэ, дауэ?..

МУСАБИЙ (мэгузэващэри и пыIэр щхьэрепхъуэтри щIым тредзэ. ЗанщIэу йощэтэхри и пыIэ къуацэм тотIысхьэж). Уэлэхьи, дыкъэсэхыжтэмэ! Сыт гущэр ди Iэмал иджы? Сыт тщIэнур? Дауэ дыхъуну?

Сценэр мэукIыфI. Адыгэ къуажэжьу чэщей пIащIэм тещIыхьар къоунэхуж.

 

ЕТIУАНЭРЕЙ ЗЕУЭГЪУЭР

Псори къыщыхъур япэ теплъэгъуэр щекIуэкIа щIыпIэрщ. Пщэдджыжь гъуэзэджэщ.

ИСУФ И НЫБЖЬЫМ. Ялэхь, ялэхь, гущIэгъу тIэкIу… Ныжэбэ жэщыр Гулэ си пщIыхьу згъэкIуащ. КъурIэныр сщигъэгъупщэжащ. А джыдэ мыгъуэ, моуэ, зэ, зэ мыгъуэ… Дэнэ щыIэ мы алыхьыр зэуэн Гуащэ?

Исуф и ныбжьыр мэкIуэдыжри, нэгъуэщI лъэныкъуэкIэ Ибрахьим и ныбжьыр къыщохутэ.

ИБРАХЬИМ И НЫБЖЬЫМ. Къэсхьри, къэслъэфри убгъэдэслъхьэн гущэт, си тхьэрыкъуэ пщэху цIыкIу. Ныжэбэ жэщым си нитIыр схузытелъхьакъым. ЩIэтщ си нэгум, схуигъэхуркъым си гум. Моуэ зэ, зэ гущэ… Дэнэ щыхэтыр мы Цоцэу кхъуэцыр къызытекIэныр?

Ибрахьим и ныбжьыр мэкIуэдыжри, нэгъуэщI лъэныкъуэ гуэркIэ Къетыкъуэ и ныбжьыр къыкъуощ.

КЪЕТЫКЪУЭ И НЫБЖЬЫМ. А дуней, дуней! Укъещэщэхыжатэмэ арат. Къуажэ пщыжьыр делэ хъунум нэпхусащ уэ хъыджэбзыжь цIыкIум. Ныжэбэ жэщым щэней сыкъехуэхащ гъуэлъыпIэм… СыIэбэурэ. А дуней, дуней, моуэ зэ, зэ закъуэ гуIэ… Дэнэ щыкIуэдар мы Хъании? Хэт и хьэдэ игъейр абы?

ГущIэр игъэуджу пшыналъэм зыкъыщIещIэ. Утыкур зэщIонэхукI.

АЛИЙ (и нэпIащхьэхэр бэгауэ унэм къыщIокI). Сыжеифыркъым. Еуэ сотIахъуэ, еуэ сотIахъуэ. Гузэвэгъуэм сигъэтIахъуэурэ бэгу сыхъуащ. (Ину маджэри). Эй, дэнэ ущыIэ, фIыгъуэу щыIэр зи пащхьэ иралъхьэн?

ДИСНЭХУ (унэм къыщIэкIыурэ). Сыт къэхъуар?

АЛИЙ. Мы си щIыбым тIэкIу къетIэхъут. Машхэ, хьэм яшхыжыныр.

ДИСНЭХУ. Иджыпсту.

АЛИЙ. АтIэ, сыт унафэу тщIыр?

ДИСНЭХУ. Уэ пщIыращ.

АЛИЙ. Дунейм гузэвэгъуэу тетыр пхъум кIэрыщIащ. Къалъху, уопI, уогъашхэ, уохуапэ. Итыгъуэм зэрынэсу зэптынур умыщIэу делэу укъонэ. Моуэ-щэ, и шыфэлIыфэ Хэкур къыщIэупщIэу, езыри унагъуэ зэщIэупщIауэ зыгуэр къэдгъуэттэмэ дынуат.

ДИСНЭХУ. Дыунат, дыунат, алыхь.

АЛИЙ. Къетыкъуэ пщыжьыр хъун хуэдэт, тIэкIу хэкIуэтащ жумыIэ закъуэм.

ДИСНЭХУ. ХэкIуэтащ, алыхь, хэкIуэтащ.

АЛИЙ. Гупсысэ, си щхьэжь, гупсысэ. Нобэ хуэдэ зы махуэщ алыхьым укъыщIызитар.

ДИСНЭХУ. Сыт нэхъ къуугупщыса?

АЛИЙ. Къетыкъуэ пщыжьыр хъунукъым. ХэкIуэтэIуащ.

ДИСНЭХУ. ХэкIуэтэIуащ, алыхь.

АЛИЙ. Абы къимыдэкIэ, пщIэрэ сэ сызэгупсысар? ПщылIхэр Iахащ ахэм. Езыхэм зыи яхуэщIэркъым, гуахъуэ зраIыгъ къудей ящIэркъым. Апхуэдэу псэуа ухъун? Загъуэардэ щхьэкIэ я щхьэкIэр къыфIащIыкIащ, якIужын щыIэкъым. Зэ умыпIащIэ, я дзэ дэтIыхьу къысхуэнэнщ ахэм яшхын ямыгъуэтыжу…

ДИСНЭХУ. Къэнэнхэщ, алыхь, къэнэнхэщ.

АЛИЙ. Хьэуэ, Къетыкъуэ пщыжьыр малъхъэ тхуэхъунукъым.

ДИСНЭХУ. Сэ куэд щIауэ сщIэт ар зэрымыхъунур, гуахъуэ IыгъыкIэ къудей ищIэркъым.

АЛИЙ. Исуф ефэндым дауэ уеплърэ?

ДИСНЭХУ. Уэ узэреплъщ, си псэ тIэкIур къурмэн зыхуэхъун.

АЛИЙ. Иджы ефэндыхэм бжьыпэр яубыд. ДэнэкIэ къикIри япэ зыхепсыхыр ефэндыхэращ. Бытыр жыпIэн, сэджыт жыпIэн, деур жыпIэн – къахь я куэдщ.

ДИСНЭХУ. Я куэдщ, я куэдщ, алыхь.

АЛИЙ. Сэ а Iуэхум, мо бомкIэ секIуэкIынщи, зэ фIыуэ сегупсысыжынщ.

ДИСНЭХУ. Егупсыс, егупсыс.

Алий бомкIэ йокIуэкI.

Ефэнды! Ефэнды! Агъузибилахьи жиIэмэ псори зэфIэкIащ. Хэт къыхуэкIуэми IэнэщI-Iэджафэу къыхуэджадэркъым. А жэнэт, насып зиIэм и адакъэр мэкIэцI – жаIэ. дыунатэкъэ ди Гулэ цIыкIу ефэнды фызу къыщIидзатэмэ. Джэрш зыдзынухэм кахьу, дыуэ езыгъэтхынухэм къалъэфу, уз зэфыкIхэм къагъэIэпхъуэу… А, жэнэт! Сэчынат зичэтхъэжынт, Быху лъэбыхъу хъужауэ къэнэнт.

Алий къокIуэкI бо щIыбагъымкIэ.

АЛИЙ. Гупсысэ, гупсысэ, си щхьэжь. Нобэ хуэдэ зы махуэщ алыхьым укъыщIыфIигъэкIар. Эй, мы си щхьэжьри!

ДИСНЭХУ. Сытым нэхъ тебубыда?

АЛИЙ. Алэхьэ, ефэндыри малъхъэ тхуэмыхъуну. «Хьатихьа» – жиIэм хьэдэтепхъуэм щIэнэцIу – хъунукъым, хъунукъым.

ДИСНЭХУ. Сэри аращ жысIэр – хъунукъым.

АЛИЙ. Дыуэ итхрэ цIыхухэр къигъапцIэу, пцIы упсыным хэмыкIыу – хъунукъым, хъунукъым.

ДИСНЭХУ. Хъунукъым, алыхь.

АЛИЙ. Зи деурыр мащIэм и духьэр хуигъэкIэщIу – хъунукъым, хъунукъым...

Сондэджэрыр мынэхъыфIу пIэрэ? Хэт сыт къуэлъми сондэджэрым и жып макIуэ. Пщыи, ефэндыи зыщIехъуэпсэн щыIэкъым. Дунейр зыхуэкIуэр ахъшэ-бохъшэщ… Ди жьыщхьэ тыншу дигъэпсэунщ.

Гупсысэ, гупсысэ, си щхьэжь. Нобэ хуэдэ махуэщ алыхьым укъыщIыфIигъэтIысхьар.

ДИСНЭХУ. А, жэнэт, си Гулэ цIыкIур кIумпIец гуащэу хэт имылъагъунрэт!

АЛИЙ. Алэхьэ, сондэджэр Ибрахьими къысхуэхъун сфIэмыщI…

ДИСНЭХУ. Сэри аращ жысIэр.

АЛИЙ. И-и?

ДИСНЭХУ. Пщырэ ефэндырэ къэбгъанэу кумпIец благъэ пщIы хъун?

АЛИЙ. И-и?

ДИСНЭХУ. Абы и жып илъ щхьа, я лъэпкъ къуэлъ щыIэкъым.

АЛИЙ. Сыт, уэ, лъэпкъ зэрыпщIынур? Уи натIэ щхьэфэ ибукIэну? Сэ бжесIакъэ, дунейр зыхуэкIуэр ахъшэ-бохъшэщ.

ДИСНЭХУ. Бохъшэщ, бохъшэщ, алыхь.

АЛИЙ (гуащIэу). Сом щих дыхуейщ дэ, сом щих, ди щхьэ къэтщэхужын щхьа. Дэнэ сэ ар къыздизыбгъэхынур, хъыджэбзым къыщIэдмыхмэ?

ДИСНЭХУ (хэгузэвыхьу). Уи тхьэ къызэрыхьщ, узэрыхуейуэ, узэрыхуей дыдэ щIы.

АЛИЙ. Уэ хъыджэбзым епсалъэ, и псэ нэхъ къыхихыр къысхуещIэ. Сэ абы и жагъуэ схуэщIынукъым, алыхьым сыкъелъагъу.

ДИСНЭХУ. Хъунщ, напэ хужькIэ дызыхуэзыхьыжын!

Алий хьэщпакъымкIэ макIуэ.

Хэт мыгъуэ зи жагъуэр и бын насып къеуэлIэну? Гулэ, а хъыджэбз, мыдэ къакIуэт.

ГУЛЭ (унэм къыщIэкIыурэ). Сын нынэ?

ДИСНЭХУ (зэпищIыжурэ). Сыт, сыт? Уи ныбжь, алыхьм и шыкурщи, ирикъуащ. Дэ алыхьым дыкъыщIигъэщIар аращ – дыдэкIуэн, дылъхуэн-дыпIэн. Игъуэ ухъуащ, зыгуэр фIыуэ плъагъун хуейщ.

ГУЛЭ. Солъагъури, нынэ.

ДИСНЭХУ (гуфIэжу). Хэт, си тIасэ?

ГУЛЭ. Дыдэ.

ДИСНЭХУ (къызыIыхьэурэ). АтIанэ?

ГУЛЭ. АтIанэ – уэ, нынэ.

ДИСНЭХУ (къэгубжьурэ). АтIанэ-щэ?

ГУЛЭ. АтIанэ… ди жэмыжь пыджэрейр!

ДИСНЭХУ (хъийм икIауэ). Ди къазыхъужьыр плъагъуркъэ?!

ГУЛЭ (зыкъыфIимыгъэщIурэ). Ди къазыхъужьри солъагъу.

ДИСНЭХУ. Сызыгуумыгъэч иджы! Яхэдэ а щым! Зыр пщышхуэмэ, адрейр еджагъэшхуэу ефэндымэ, ещанэр – ахъшэм къызэкIуэцIичмэ – слIожь уэ пхуэмыгъуэтыр? А жэнэт, алыхь сэр дыдэр абыхэм язми сигу си псэу сыдэкIуэнтэмэ!

ГУЛЭ. ДэкIуэ, дэкIуэ, нынэ. Щыми зэуэ ядэкIуэ! Сэ Iэщхьэ тепхъуэ пхуэсщIынщ…

ДИСНЭХУ (зимыщIэжу). СадэкIуэнт… алыхь! Уей-уей жезыгъыIэ гуащэхэм ягъуэту щытакъым апхуэдэлI… Уэ езыр ухэт?

ГУЛЭ (гущIыхьэу). СыцIыхущ.

ДИСНЭХУ (къэщтауэ). А гуIэгъуэжь, езы дыдэр къокIуэ.

Къетыкъуэ къохьэ. Абы иужьым кIэщIкIэ итщ Мусэбий, выфэшхуэ къелъэфри.

КЪЕТЫКЪУЭ. Дэс-Iэ?

ДИСНЭХУ. Дэсщ, дэсщ. Иджыпсту.

Диснэху йоцIэфт.

КЪЕТЫКЪУЭ (Гулэ бгъэдохьэри). Дауэ упсэурэ?

Хъыджэбзым и жьэпкъыр еIэтри.

ГУЛЭ. Алыхьым утхуигъэпэсу, ди Дотэ нэху!

Алий къохьэ.

КЪЕТЫКЪУЭ (хуабжьу зигъэбжьыфIэу). Ди выжьым Андзорхэ я гуужьу алыхьым хьэрэм ищIыныр къепыджри иукIати – и фэр уэ къыпхуезгъэхьащ.

АЛИЙ (щхьэщэ ещIри). Тхьэм пхузигъэщIэж.

КЪЕТЫКЪУЭ. Зи мыхъуми вакъапхъэу урикъунщ… дунейм утетыхукIэ.

АЛИЙ. Тхьэрразы къыпхухъуи ди къуажэ пщыжьым!

КЪЕТЫКЪУЭ. КъеIых.

АЛИЙ (Мусэбий жриIэу). Мо гуэщымкIэ ныщэIлъафэ.

Мусэбий выфэжьыр гуэщым щIелъафэ, итIанэ, нэкIэ зыгуэр къилъыхъуэурэ йокIыж.

КЪЕТЫКЪУЭ. Дауэ фыщыт-тIэ, Алий цIыкIу, сыт фи лажьэ, сыт фи гъажь, фи пщIыхь?

АЛИЙ. Лыжь ди пщIыхьщ, зиусхьэн. Неблагъэ.

КЪЕТЫКЪУЭ. Хьэуэ, моуэ дытIысынщи куэдщ.

ЙотIысэх. Алий абы щхьэщытщ.

АЛИЙ (ину маджэри). Эй, хэт щIэс? Ди къуажэ пщышхуэр махуэ къэс къакIуэркъым ди деж… ПсынщIэу махъсымэ пIащIэ!

КЪЕТЫКЪУЭ. Дунейр кIуэ пэтми нэхъ къызыIохьэ.

АЛИЙ. Сэ нэхъыфI хъууэ къысфIощIри.

КЪЕТЫКЪУЭ. Ухэмыт абы. ПщылIхэр щхьэхуит дыхъуауэ аракъэ фигугъэжыр? Алэхьэ, а дуеижьыр уэ зэтес пхуэмыщIын, зыгуэрыр зыгуэрым и пщэдыкъ дэмысуи, уэлэхьи, умылъагъун.

Диснэху Iэнэ къыщIехри лIитIым я пащхьэ ирегъэувэ. Гулэ махъсымэ кхъуэщын къыщIех.

АЛИЙ. Ди пщым уехъуэхъуркъэ, хъыджэбз.

ГУЛЭ (махъсымэ шынакъыр пщым хуегъазэри).

                            Ди тхьэу-тхьэшхуэ,
                            Дызыгъэгушхуэ, дызыгъафIэ,
                            Ди пщыфI къыхуэщIэ,
                            КъэбгъэщIахэм я нэхъыфI,
                            IэфракIэ кIэщIу,
                            Мастэ кIэщIырыдэу,
                            Идар мытIэпIыжу,
                            ТIэпIыхукIи зекIуэу,
                            КъакIуэ-накIуэр икуэду,
                            ФIэмыкIуэдыр и нэмысу,
                            Къэс-къепсыхыр и насыпу,
                            НысащIэхэм я щхьэу,
                            Махъсымэ щIырейуэ,
                            ИщIыр хъууэ,
                            ЖиIэр игъуэу,
                            Данагъуэр и щхьэцу,
                            Налъкъутыр и набдзэу,
                            Хэбдзыни имыIэу,
                            И IитIыр мувыIэу,
                            Жыхапхъэр зэрилъафэу,
                            Унафэр иримыхыу,
                            Хамэр къришалIэу,
                            ЛIыхэр игъэдаIуэу,
                            Я Iуэм итыр къыдэхъуу,
                            Я лIыхъухэр къыдэтэджу,
                            Акъыл иIэу щIэкIыу,
                            Насып иIэу къыщIэхьэжу,
                            Джэд хуэдэу быныфIэу,
                            ХьэфI хуэдэу Iумахуэу,
                            ШыфI хуэдэу цIэрыIуэу,
                            Тхьэ зыхуаIуэри арауэ,
                            Махуэм дэпсэууэ,
                            Жэщым дэпщIыхьу
                            Тхьэм къырит ди пщышхуэм.

КЪЕТЫКЪУЭ. ПсынщIэу, псынщIэу, къащтэ мыдэ.

Махъсымэм хофыкIри Алий иретыж.

О, лоуэхь! НещIэ-къещIэ хэмылъу хъуэхъушхуэ къызжепIащ. (Фадэм зыхуешийри). Мыдэхьыжыт ар, Iуб къизнэнкъым. (Иреф). Тхьэм уигъэпсэу!

Диснэхурэ Гулэрэ унэмкIэ мэкIуэж.

(Къетыкъуэ зыкъегъэщIэращIэри къыхедзэ). Уэ пщIэрэ, пащтыхьым къыдигъэкIа законыр? ПщылIхэр фаутIыпщыжыпауэ аракъым. Фи щхьэ фщэхужыну фыхуиту ар къудейщ.

АЛИЙ. Ар къудейщ… Си узыгъуэ зэрытщэхужынур?

КЪЕТЫКЪУЭ (трикъузэу). ЦIыху къэс сом щитI-жи законым.

АЛИЙ. Iау! (ЙоIуб махъсымэм).

КЪЕТЫКЪУЭ. Уэ щхьэкIэ – сом щитI.

АЛИЙ. ОхьэI. (ХофыкI махъсымэм).

КЪЕТЫКЪУЭ. Уи хъыджэбзым щхьэкIи – сом щитI.

АЛИЙ, УэI-уэI. (ЕгъэщIеипэ шынакъыр).

КЪЕТЫКЪУЭ. Уи фызыжьри – сом щитI щитIщи…

АЛИЙ. Фызыжьри сом щитI?

КЪЕТЫКЪУЭ. Сом щитIщ, сом щитI… НещIэ-къещIэ лъэпкъ хэмылъу сом щитIщ.

АЛИЙ. Сом щитIыр си деж къыренэ, езы фызыжьыр уэ узот, хьэлэл пхухъу. (ЕIэт шынакъыр).

КЪЕТЫКЪУЭ (мэIэбэри шынакъыр къыIэщIеудри). Си натIэ изыбгъэукIэну уи фызыжь зытегъуар? Сом щихым къеуэ. Уэри, уэри-усом щитIщ. (ХофыкI).

АЛИЙ. Сэ сынобэ-пщэдейщ, нэхъ мащIэ щIы.

КЪЕТЫКЪУЭ. Хъунукъым. (ХофыкI).

АЛИЙ (зыкъещIри). Зы илъэс схуэхьыжми аращ… Мыбдежым зы емынэ гуэр къопыдж… Мыбдежми, моуэ-щэ, зиусхьэн, си псэр хихыу къыхолъадэри си нэхэр къыщепхъуэ…

КЪЕТЫКЪУЭ. Сом щитI, сом щитI щитI.

АЛИЙ. (Пщым шынакъыр къыIэщIехри). СылIэмэ псоми ухэкIыжакъэ, кIэрыгъэху. (Иреф).

КЪЕТЫКЪУЭ (шынакъыр къыIэщIехри). Тумэн кIэрызогъэху, зумыгъалIэ закъуэ. (Иреф).

АЛИЙ. ИтIанэ, зиусхьэн, мис мыбдежым зыгуэр къыщохъейри, мис мыбыкIэ жэурэ, жэурэ, мыбдеж къосри мис мыбдеж къыщIогъуалъхьэри уи адэжь лIам хуэдэу пIэтIауэу сыкъытредзэ.

КЪЕТЫКЪУЭ. Си адэжь лIам и хьэтыркIэ сомитху птызох, зыIыгъ закъуэ.

АЛИЙ. ИтIанэ, зиусхьэн, си псэр холэтри хьэштым хохьэж…

КЪЕТЫКЪУЭ. Хыумыгъэлъэт, хыумыгъэлъэт… Иджыри сом кIырызогъэху.

Алий гъынэпцI зыкъещI.

Сыт къыпщыщIар, улIкъэ, бэгъуэн!

АЛИЙ (гъыурэ). ЕмыкIу сыкъумыщI, зиусхьэн… Андзорхэ я гуужьыр зэпыджа уи выжь тхьэмыщкIэм и зы вэкъапхъи сымылажьэу сэри абы сыкIэлъыкIуэнкIи хъунущ…

КЪЕТЫКЪУЭ. Тхьэм укIэлъигъэпсэу... Ди выжьым. ЗыIыгъ, къещIэ-нещIэ хэмылъу, къефэ мыдэ.

АЛИЙ. Дунейм и хъугъуэ-фIыгъуэр тхьэм къубгъэдилъхьэ.

КЪЕТЫКЪУЭ. Алий ЦIыкIу, уи адэжьым си адэр жагъуэу илъагъуу щытакъым…

АЛИЙ. Щытакъым, зиусхьэн, щытакъым.

КЪЕТЫКЪУЭ. И щIакIуэзехьэу щытами Iэнэм зэдигъэтIыст.

АЛИЙ. ЗэдигъэтIыст, зиусхьэн, зэдигъэтIыст.

КЪЕТЫКЪУЭ. КъэкIуэ мыди къэтIыс.

АЛИЙ. Iау, Iау, ар дауэ хъун? Ар хабзэ.

КЪЕТЫКЪУЭ. Хабзэ щыIэж иджы сытми! КъэтIыс жысIакъэ!

АЛИЙ (гузавэ щIыкIэу). Iау, Iау!

МэтIыс.

КЪЕТЫКЪУЭ. Къыхэдзэт мыдэ, нещIэ-къещIэ хэмыту, зы уэрэдыжьыфI.

АЛИЙ. Ежьур-щэ?

КЪЕТЫКЪУЭ. Ежьурракъэ дэ къытхуэнэжа къудейр.

Алий уэрэд къыхедзэ. Къетыкъуэ йожьу. Уэрэдым зегъэтIылъ.

Малъхъэ, малъхъэфI уиIэн хуейщ, Алий ЦIыкIу…

АЛИЙ. Хуейщ, хуейщ, ди дотэ нэху.

КЪЕТЫКЪУЭ. Къыхэдзэт, мы дэ нэгъуэщI зы уэрэдыжьи.

АЛИЙ (хигъэзыхьу). Уэр-щэ?

КЪЕТЫКЪУЭ. Сэ сысыт? Сыуэрэдкъым, сыхъыбаркъым. Къыхэдзэ.

Алий аргуэру къыхедзэ нэгъуэщI уэрэдыжь.

АЛИЙ (уэрэдыр егъэтIылъыжри). Дауэ къыпщыхъурэ, ди дотэ нэху?

КЪЕТЫКЪУЭ. Эй, зэманыжь, щыIэжкъым иджы пасэрей лIыхъужьхэр.

АЛИЙ. Еуи къыхэдзэт уэ иджы.

КЪЕТЫКЪУЭ. Къежьу-тIэ.

Къетыкъуэ къыхедзэ, зы уэрэдым нэгъуэщI къыпиIуу.

                            Си джэтэжьурэ, уей, дуней, хьэщхьэрыIуэдзэ,
                            И дзэпкъитIымкIэ, уей, дуней, лъыхэр йожэх.
                            Емынэжь мыгъуэм и бэракъ фIыцIэр
                            Мэртазэхэ, уей дуней, къыщызэфIащIэ.
                            НакIуэ, накIуэ, си Къэрэшаш, уей, дуней,
                            Къанщоубийр къэкIуэжмэ дыгъаплъэ,
                            Езы гущэр хэтхэ ящыщ? – жыпIэмэ, уей, дуней,
                            Хьэтх гъуазэм и къуэкIэ ди Мухьэмэтщ,
                            А зы Алыхьым укъызитыжтэмэ – уей, дуней,
                            Нывэ фIыцIэжьыр зэгуэудыхукIэ дыгъынт...
                            Дауэ къыпщыхъурэ?

АЛИЙ. Алоухьэлэхь, пхуэдэ бгъуэтынкъым, уIэзэщ, уIэзащэщ.

КЪЕТЫКЪУЭ. Къефэ мыдэ.

АЛИЙ. Уи бжьэгъурэ уи жэрэгъурэ! НокIуэж, Къетыкъуэ!

КЪЕТЫКЪУЭ. Сом щихыр дапщэщщ жыпIа?

АЛИЙ. Сом кIапэ щхьэкIэ щIакIуэ кIапэ дызэтеувэнкъым, Къетыкъуэ.

КЪЕТЫКЪУЭ. Моуэ, нещI-къещIэ хэмылъу жыIэт.

АЛИЙ. НещIэ-къещIэ хэмылъуи? Пхъур-сысейщ, уасэр-ууейщ. (Уэрэдыжьыр кърашу йокIыжхэр). 

Гуащэ къохьэ. Абы зыгуэрхэр иIыгъщ. Диснэху унэм къыщIож.  

ДИСНЭХУ. Еплъыт, си гуащэ нэху, пщымрэ си псэ закъуэмрэ!

ГУАЩЭ (къэщтауэ). А си IэщхьэкIитI мыгъуэт. Хэт и фIэщ хъунт, апхуэдэ зэман дыIуплъэну! Атэкъынэр зи вакъэпсрэ къэсыр зытеухьу щытам пщыжь и гъусэу. Сыт къуажэ пщыжьым мы фи пщIантIэр къыщIиуджыхьыр?

ДИСНЭХУ. ЛIыхэм Iуэху зрахьэ.

ГУАЩЭ. Сыт Iуэху? Пщыр – пщыщ, пщылIыр – пщылIщ.

ДИСНЭХУ. Сэ сысыт мыгъуэ, сыткIэ сщIэн? Зэбгъэдэсащ, зэдефащ…

ГУАЩЭ. А, Диснэху, зы мыгъуэ гуэр къыскIэщIомыщIыхьу пIэрэ?

ДИСНЭХУ. Ан-на, си гуащэ нэху, апхуэдэ щхьэ уигу къэкIыгъэхэ? Алыхьым жимыIэкIэ.

Гулэ къохьэ.

ГУАЩЭ (абы йожажьэри). А-а, си нэм и нэхуу, си псэм и хъуахуэ, сыт хуэдэ, си тIасэ?

ГУЛЭ. Тхьэрразы къыпхухъу, ди гуащэ закъуэ.

ГУАЩЭ (занщIэу зыкъызыкъуехри). Бацэ зыпхъыу зипхъу къызрамыпэсхэм, тхьэм и шыкуркIэ, дащыщкъым. Мис мыр къыфхузигъэхьащ…

Къэдабэ нэмэзлыкъ бэлыхь къызэкъуех.

ДИСНЭХУ. А, жэнэт, мыпхуэдэи утесу уи дунейр епхьэкI хъуни нэмэз пщIы защIэу.

ГУЛЭ. Тхьэрразы къыхухъу къезыгъэхьами, къэзыхьами. Мэ, нынэ, унэм щIыхьэ.

ДИСНЭХУ (нэмэзлыкъыр къыIехри лъэныкъуэкIэ зырегъэзри). А, жэнэт, ефэндыр нэхъ къыхихауэ си гугъэщ.

(И кIэр иудэу нэмэзлыкъыр унэм щIехьэ).

ГУАЩЭ. Мысыр къырихащ. Дыжьын ахъшэ хужьу сомибгъу щIитащ. Си IэщхьэкIитI, хуэдэ хэкум имылъ! Алыхь талэу дыкъэзыгъэщIам и зы нэмэзыщхьэ блумыгъэкI…

ГУЛЭ. БлэзгъэкIынкъым, сыкъытекIынкъым нэмэзлыкъым.

ГУАЩЭ. УкъытемыкI, си тIасэ.

ГУЛЭ. Жылэм тхуэ нэмэз ящIым, сэ блэней сщIынмэ, тхьэ.

ГУАЩЭ. Ми мыри къыпхузигъэхьащ, си нэм и нухуу, си псэм и хъуахуэ. (Щыгъэ ирет Гулэ). Дунейм теткъым нэхъ насып муслъымэн къабзэу ущытын нэхърэ.

ГУЛЭ. Теткъым, тхьэ, теткъым.

ГУАЩЭ. Умыбэлэрыгъыу щIэбжыкI, духьэуэ зы щэ дэбжей, бегъымбарым и уазу зы щитI къебжых.

ГУЛЭ. Си анэшхуэм щIимыбжыкIари щIэзбжыкIынкъэ, ди гуащэ дыщэ, абы и анэжьым къыщыгъупщари иризгъэкъужынкъэ, ди гуащэ закъуэ, уэ нумыгъэсари щхьэпрезгъэхужынкъэ, ди псэр лъэгущIэт зыхуэхъун, ди гуащэ IэфI. А псори – псощ, ауэ Исуф ефэндышхуэм урисыт уэ? Уриблагъэ, урижьагъэ?

ГУАЩЭ. А, си IэщхьэкIитI мыгъуэ, сыт а жыпIэр?

ГУЛЭ Хьэмэрэ урипщылI?

ГУАЩЭ. А, си гуIэгъуэжьитI гущэт…

ГУЛЭ. Хьэмэрэ уридэлэл?

ГУАЩЭ (зыкъегъуэтыжри). Уи насыпщ сызылъыхъуэр…

ГУЛЭ. Федэр ууейуэ, ара?

ГУАЩЭ. Сыт-на… а жыпIэр?

ГУЛЭ. ЖысIэр гурыIуэгъуэщ: ефэндым хуэпщIэм хуэдиз сэри къысхуэпщIэнщ…

ГУАЩЭ. А-на-на!

ГУЛЭ. ИтIанэщ уи кIэныр къыщикIынур (ину щхьэщэ гуащэм хуещIри), си нэм и нэхуу, си псэм и хъуахуэу си гуащэ дыщэ!

ГУАЩЭ. КъызгуроIуэ, къызгуроIуэ, си хъыджэбз.

ГУЛЭ (занщIэу зыкъещIэжри). Ди ныни жиIауэ, а, жэнэт, мы си псэм телъ бэлыхьыр уэ пщIащэрэт. Жэщ-махуэ сиIэкъым, си щхьэр пIэщхьагъ теслъхьэну хущIэхьэгъуэ къызатыркъым. Ди пщIантIэр цIыху зэблэупIэ хъуащи – къыдыхьэми, дэкIыжми кIэ яIэкъым.

ГУАЩЭ (къэщтауэ). Ар сыту?

ГУЛЭ. Уей-уей жезыгъыIэ лIэкъуэлIэш щауэхэм ди шыфIэдзапIэр зэблахъу. Тэрчрэ Псыжьрэ къикIахи яхэтщ…

ГУАЩЭ. А, си IэщхьэкIитIт…

ГУЛЭ. Сонэм къыщхьэпрыкIаи мащIэкъым.

ГУАЩЭ. А, си гуIэгъуэжьт…

ГУЛЭ. Ауэ, уэри жыпIауэ, – сэ си нэм и нэхуу, си псэм и хъуахъуэу мы дунеишхуэм тетыр зы закъуэщ…

ГУАЩЭ. Ар езыр хэтыну, си хъыджэбз закъуэ?

ГУЛЭ (укIытэнэпцI зищIауэ). Уэ узыхуэдэлэлыращ.

ГУАЩЭ (гуфIэгъуэшхуэм зэрихьэу). Исуф ефэнды цIыкIури?

ГУЛЭ. НытIэ.

ГУАЩЭ. А, си IэщхьэкIитIыр зытепсэн!

ГУЛЭ. Къысхуэгъэгъу, си гуащэ дыщэ, нэмысыншагъэ къызумыплъ… (ЛъэныкъуэкIэ). Щхьэхуит дыхъужами – щхьэщэхужыр къытпэщылъщи… Дэ цIыхубз мыгъуэхэр тхьэмыщкIэу дыкъигъэщIащ а зы алыхьым… Жэщми, махуэми си пщIыхьыр а зыращ. Сыгъуэлъми – аращ, сытэджми – аращ.

ГУАЩЭ. Ара?

ГУЛЭ. НытIэ!

ГУАЩЭ (лъэныкъуэкIэ). Сызэрыхуей дыдэу Iуэхур мэхъу.

ГУЛЭ. Сэ абы и лэгъунэм сыщыщIэхьэну махуэм сыпэплъэурэ уазэрэ бзууэ сызытегъуащ. Абы и зекIуэкIэ къудейр зымылъэгъуам – уэри жыпIауэ – а си IэщхьэкIитI – сыт илъэгъуа? Моуэ, бабыщ шырэ цIыкIу хуэдэу, ущ-ущу, Iущауэрэ ещыгуауэу, хэпкIэ-хэлъу, щабэрыкIуэу… А и Iэ хужь цIыкIуитIыр-щэ? Къупщхьэ гуащэм и Iэпэу бзиихущ… Уи фIэщ хъункъым, абы IэштIым хуэщIыну… Апхуэдэ Iэпэ мазэхэр алыхьым къыщIигъэщIар къодэхэщIэну, къыптелъэщIыхьыну аращ… Сыт щыгъуэ, дапщэщ сэ абы и лэгъунэм лъапэ махуэу сыщыщIэхьэнур, лъакъуэ ижькIэ и бжэщхьэIу сыщебэкъуэнур?!

ГУАЩЭ (лъэныкъуэкIэ). А зы алыхь, мыр толIапэмэ Исуф ефэндым. Си кIэныр къокI. (Гулэ жыриIэу). А си хъыджэбз, умыпIащIэ, умыпIащIэ, лъапэ махуэу сэ абы и бжэщхьэIу уезгъэбэкъуэнщ… А си IэщхьэкIитI, сыжэнщи згъэгуфIэнщ уи псэм и нэхунэ закъуэр…

ГуфIэу йожыж.

ГУЛЭ (и щхьэм хужиIэжу). Иджы гуащэр си IэмыщIэ илъщ. Догуэ, догуэ, уэ плъагъунщ узэрыдагуэжыр. (Маплъэри). Мо къажэри хэт хъуну? А, сондэджэр Ибрахьим и фызырщ, Хъанищ. Сыт гуфIэгъуэу пIэрэ ар къезыхьэжьар?

Хъани и кIэр иудэу къолъадэ.

ХЪАНИ. А пщыхьэпIэфI зыхуэслъагъун, сыкъыдэпхыжащ. Къетыкъуэ пщышхуэ нэкIуэжащ дуней гуфIэгъуэм зэрихьэу. А уэ абы жепIа хъуэхъур, а хъуэхъур зэриIуэтэжынур ищIэркъым. КъыптелIащ, къыптелIэпащ, алыхь, ар уэ!

ГУЛЭ (йотIысэхри). Сэ-щэ? Сэ-щэ? (Къыщолъэтыжри). Абы и пащIитIри, абы и пащIитIри! Ар ауэ сытми пащIэ! Сэ хъыджэбз сызэрыхъурэ, си Хъани дыщэу, пщIыхьэпIэфI зыхуэслъагъун, си пщIыхь зэпытыр абы и пащIитIыр. Моуэ, дэнагъуэ хъужауэ, дзасэм хуэдэу иIэтау, тIыбжьэм хуэдэу щIэгъэкIэрэхъуэжауэ… ЛIым и лIыгъэр зэбгъэщIэнумэ и пащIэм еплъ. А, си Хъани дыщэу, пщIыхьэпIэфI зыхуэслъагъун, мы дуней мылъку нэхърэ нэхъ къэсщтэнт абы и пащIитIым моуэ зэ Iэ дэслъэну… Ар, моуэ и пащIэкIитIым щыщIэгуфIыкIым деж уIузгъэплъащэрэт… Зэуэ уи гущIэм зэхещIэ, зумыщIэжу укъегъанэ! Ми аращ лIым пащIэ тетщ жыхуаIэжыр. Апхуэдэ пащIэ зытет къыпщхьэщытым – мис аращ гъащIэ жыхуаIэжыр.

ХЪАНИ (лъэныкъуэкIэ). А зы алыхь, мыр толIэм ди пщыжьым.

ГУЛЭ (занщIэу къогъыр). Сэ си щхьэ сыхуитыж сытми? Ди пщIантIэр цIыху зэблэупIэ хъуащи – къыдыхьэми, дэкIыжми кIэ яIэкъым. Псыжь къикIа ухуей? Сонэми къыщхьэпрыкIа ухуей? Яхэдэ, къыхэх. Зы урыс инарылышхуэ гуэри къакIуэри къысщIэупщIащ… Тырку сулътIанми хъыджэбз хуалъыхъуэти сэ къыстраIуащ… А, пщIыхьэпIэфI зыхуэслъагъуну, си Хъани дыщэ, жэщкIэрэ пщIыхьэпIэ Iейхэм сашх…

ХЪАНИ (къэщтауэ). Тобэ, тобэ, тобэ.

ГУЛЭ. Сэ фIыуэ слъагъур а зырращи а зы алыхьым сIимыхкIэ.

ХЪАНИ. Алыхьым жиIэ, алыхьым.

ГУЛЭ. Ара мыгъуэт…

ХЪАНИ. НытIэ, си тхьэIухуду пщIыхьэпIэфI зыхуэслъагъун, сыт узыIыгъыр? ДэкIуэ, дэкIуэ Къетыкъуэ.

ГУЛЭ. А Къетыкъуэ сыт Iейуэ ухуэлъэпхъащэ хуэдэ. Урисыт уэ абы?

ХЪАНИ. Уи насыпщ, фи насыпщ сэ къэслъыхъуэр, а зы алыхьу фи зэхуаку фIыкIэ сыдэзыгъэтын…

ГУЛЭ. Iей ехь, Къетыкъуэ и дэлэлу укъыщIокIри уэ.

ХЪАНИ. Ди къуажэ пщыжьым зыгуэркIэ сыхуэмыуладжэм хэт сыхуэулъэджэжын?

ГУЛЭ. Сыт апхуэдизу узезыхуэр? Укъызэригъэгугъа гуэр щыIэ?

ХЪАНИ. А зы алыхьу пщIыхьэпIэфI сэзыгъэлъагъу, зы заулкIи сыщымыгугъ, ауэ абы и унэ щIэс щхьэдзасэжь цIыкIур схуэгъэвыркъым. А щхьэдзаси, а щхьэдзасэ, дзыгъуэнэ хъужауэ сытеплъэ хъуркъым. ГуIэгъуэ махуэ сиушэ сэ абы тIуанэ тезмышэмэ.

ГУЛЭ. Тешэ, тешэ.

ХЪАНИ. Уэращ тесшэнур. ЗещI зызмыщIэжыным – «фу-фу» цIыхумэ жи. А щхьэдзасэм дыщыхъыджэбз дэсым щыгъуэ симыгъэбампIэу зы махуи блигъэкIакъым.

ГУЛЭ. Сыту?

ХЪАНИ. Зыгъэзэгъуэ къызиттэкъым, ягъэзэгъэжыным. Ауану сыриIэт. Джэгу сыкIуамэ ныкъуэхути, къыздэудж щIалэхэм IупщIэ къахуищIт, сыкъэфэну сыкъытехьэмэ пшынауэм еIущащэти – пшынэр зэIигъыхьэти лъэ зэIыхьэу сыкъытринэт, дунейм къытемынэжыным. Зэгуэрым, сыкъэуджу сыздытетым си псэр хихыу къызэпIэскIури сыдригъэлъеящ. «Мыр слIожь, щхьэ удэлъейрэ, къытехьэ уиIэ?» – жиIэри къызэупщIащ сызыгъэудж щауэр. Си напэр трихыгъащ ямылъагъужыным. Хэт къыслъыхъуми сэ щхьэкIэ яжыримыIэ къигъанэртэкъым. СымыпщэфIэфу, сымыжьыщIэфу, сымыдэфу, игъащIэм мастэнэ измыуауэ. Ан-на, си щIыфэм бэгу тету яжриIэт, зи цIэр жамыIэжын щхьэдзасэм. Ар сыт? Си анэр ямышэ щIыкIэ сыкъилъхуауэ игъэIут, ажалыр зытраIуэным? а щхьэдзасэм! Уэху! (ЙотIысэх).

ГУЛЭ. Уигу тебгъэзэгъащ, и?

ХЪАНИ. Сэ абы сиу щытезэгъэнур, абы и унэм уэ гуащэ нэхуу укъыщIэхутэмэщ. А щхьэдзасэм унэIут иIэу есащи, уэ ар унэIут пщIыжауэ сымылъагъууэ сылIэмэ – сылIэпащ.

ГУЛЭ. Пэжщ, пэжщ, ирещIэ уунэIутыну тыншрэ гугъурэ. Ауэ ар дауэ сэ зэрызгъэунэIутыфынур?

ХЪАНИ. Дауэ хэлъ абы? ПщэфIэн-жьыщIэн, лъэщIэн-пхъэнкIэн хуеймэ – абы и Iуэхущ. Уэ гуащэ нысэу щхьэнтэм утесынщ.

ГУЛЭ. Дауэ?

ХЪАНИ. Н-н-а, къыбгурыIуэркъэ? Уэ ущIалэщ, удахэщ, лIыр, лIыр зыщIэубыдэ уэ. ЖэщкIэрэ умыутIыпщ. А щхьэдзасэ къыренэ пIэм и закъуэу. Си Iуэхущ, итIанэ бампIэурэ зуэгуэмычым. ЛIыр, лIыр зыIэщIэубыдэ уэ.

ГУЛЭ. Ар уэ зэрыплъэкIщ, сэ мыгъуэ сысыт?

ХЪАНИ. А, пщIыхьэпIэфI зыхуэслъагъун, сэ слъэкI къэзгъэнэнкъым! Ан-на, щхьэ сыщыт мыбдеж? Сыжэнщи, абы и пащIитIым узэрыдихьэхар жесIэжынщи згъэгуфIэнщ.

ГУЛЭ (гущIыхьэу). Абы и пащIэкIитIри! Абы и пащIэкIитIри! Моуэ, дэнагъуэ хъужауэ, щIэгъэкIэрэхъуэжауэ! СолIэ, сытолIэ мыгъуэ!

ХЪАНИ. Дэнагъуэ хъужауэ, щIэгъэкIэрэхъуэжауэ!

ГУЛЭ. Апхуэдэ пащIэ уигъэкIэлылу упсэумэ – а жэнэт, – ди ныни жиIауэ!

ХЪАНИ. Сожэ, сожэ… КъырегъакIуэ нэчыхьытххэр Къетыкъуэ!

ГУЛЭ. КъырегъакIуэ, къырегъакIуэ.

ХЪАНИ. Сожэ, сожэ.

Хъани йожыж.

ГУЛЭ. Ари хэлъэдащ. Тхьэм хущIигъыхьэ. Мо къакIуэри сытым къысхуихьрэ?

Цоцэ къохьэ.

ЦОЦЭ. Сэ къеущэкI-неущэкI куэдым сыхэтынукъым. КъызжеIэ: удэкIуэну уэ Ибрахьим?

ГУЛЭ (укIытэхыу). Сэ… сэ… тхьэ сымыщIэ…

ЦОЦЭ. Ебгъэшэнум уеубзэм данэ Iубзэ къуитынщ – жаIэми, уэ къызэптынум сыщIэнэцIу аракъым…

ГУЛЭ. НытIэ, сыт апхуэдизу ущIэуджаджэр?

ЦОЦЭ. Уэ абы игъащIэ лъэсминкIэ удэмыкIуэми здэнт, ауэ, делэ, зэгъащIэ, Ибрахьим ахъшэм къызэкIуэцIеч. Жьгъыру, жьгъыру! Уэри, сэри. КъыбгурыIуакъэ?

ГУЛЭ (хэгупсысыхьурэ). Тхьэ сымыщIэ, сэ си щхьэ сыхуитыж сытми? Ди пщIантIэм къыдыхьэ-дэкIыжым щIэ иIэкъым. Псыжь къикIа ухуей? Сонэм къыщхьэпрыкIа ухуей? Яхэдэ, къыхэх.

ЦОЦЭ. Алыхь-алыхь!

ГУЛЭ. Зы урыс инарылышхуэ гуэри къысщIоупщIэ.

ЦОЦЭ. А-а дыдыд мыгъуэ!

ГУЛЭ. Тырку сулътIанми фыз хуалъыхъуэри сэ нэхъ къыстраубыдэ…

ЦОЦЭ. А гуIэгъуэжьт, уриедэпщанэу?

ГУЛЭ (ар зэхимыхыу). Иджы дыдэ Бытырбыху лIыкIуэ къикIащ, езы пащтыхь дыдэм сырагъэлъагъуну сашэну жаIэ.

ЦОЦЭ. А, сыщIаулъхьэж, езы пащтыхь дыдэми?!

ГУЛЭ. Езы пащтыхь дыдэм, Цоцэ.

ЦОЦЭ. А насып, алыхь, сэр дыдэр сыдэкIуэнтэмэ! А джыдэ мыгъуэ, сэ моуэ зэ къысIэрыхьащэрэт а пащтыхь дыдэр… ЗэскъузылIэнти – илъри, исри къизгъэпкIынт… ИгъащIэкIэ пащтыхь мыхъужыну и къупщхьэхэр къыхэзгъэпкIынт, алыхь.

ГУЛЭ. А, Цоцэ! Пащтыхьыншэу дыкъэбгъэнэнут-тIэ…

ЦОЦЭ. Уэ узыхэмытын ухэмыт. А зи цIэ къипIуахэр лIы пхуэхъунукъым.

ГУЛЭ. Ар сыт щхьэкIэ?

ЦОЦЭ. Зи щхьэкIэращ: уашэнщ, уагъэныщкIунщ, пщIэти пщIэлъи къыпщIафыкIынщи укъыжьэдадзыжынщ. ЛIы хуэдэ лIы зэгъэгъуэт. Ибрахьим хуэдэлI.

ГУЛЭ. Абы фыз иIэщ-на.

ЦОЦЭ. СлIожь иIэмэ? ТIуанэ зытрашэ мащIэ. модэ, а уэ жыхуэпIэ тырку султаным фыз щитху иIэу жаIэри – зи ягъэ кIыркъым. Ибрахьим и фыз Хъаниижь лъэныкъуэ пхуемыгъэзыну ара? Сыт а кIэтIий гъур кIыхьыжьым ущIыщышынэр. Алыхь, уэ сыпхуэдэмэ – и нэр къипкIыу къэзмыгъанэмэ. Мыдэ сэ къызэдаIуэ: уи напIэр гъалIи лIы зэгъэгъуэт, унэкур бгъуэтым уи джатэр къих.

ГУЛЭ (абы и псалъэхэр жиIэжу). Уи напIэр гъалIи лIы зэгъэгъуэт, унэкур бгъуэтым уи джатэр къих…

Ибрахьим жиIэ уэрэдым и макъ къоIур.

ИБРАХЬИМ И МАКЪЫМ: Хьэхьей, къэхьей,
                            Къэщэху сысей,
                            Арысей щащIауэ
                            У щауэм щитIэгъэн!

ЦОЦЭ. СыщIаулъхьэж, ар армырамэ. КъокIуэ уи псэлъыхъур. Моуэ-на тIэкIу зыщI. (Гулэ тосэбауэ). Уи нэщхъхэри зэIух. БжесIакъэ: уи напIэр гъалIи лIы зэгъэгъуэт…

ГУЛЭ (гуащIэу). Абы и макъыр, абы и макъыр! Уэри жыпIауэ, къеущэкI-неущэкI хэмылъу бжесIэнщи – жэщми, махуэми си тхьэкIумэм икIыркъым. Апхуэдэ макъ зиIэ лIы уиIэну, ари жьгъыру-жьгъыру, ежьэмэ къихьу, къихьар жылэм ярикъуу! Уэ езыр уеIэбыхмэ – укъатыр хьэфэ гъуэжьу, удэIэбеймэ – дыщэ пыIэр къепхьэхыу.

ЦОЦЭ (лъэныкъуэкIэ). Мы ямылъагъужын цIыкIур толIапэри абы…

ГУЛЭ. Сыт ущIэIущащэр?

ЦОЦЭ. Алыхьым сыпхуолъэIу фи насып зэхипщэну, къруупщэ Хъани кIыхьыжьым уи насып текIуэну.

ГУЛЭ. Арауэ пIэрэ?

Ибрахьим къохьэ. Абы иIыгъщ матэкъуаншэшхуэ, езым хьэлыгъуанэ къеблэкIащ, гуэлмэдынхэр кIэрыщIащ, нэгъуэщI хьэпшып цIыкIухэри къобыбых. И пыIэми дэIуащ зыгуэрхэр.

ЦОЦЭ. Нобэ, уи хьэм тетыгъуэ си гугъэщ, Ибрахьим.

ИБРАХЬИМ. Аращ-тIэ, си дуней нэхушхуэ, зыгуэрхэм ящэ, зыгуэрхэм къащэху. Ауэ мис мыр… (узэримыгъэплъу гуэлмэдын бэлыхь, и бгым щIэпхар щIетIэтыкIри Гулэ къырепхъух)… Уэр щхьэкIэ къэсщэхуащ…

ГУЛЭ. Сыт и уасэну?

ИБРАХЬИМ. Зы тумэн цIафтэ езмытам тхьэм зыри къызимытыжкIэ.

ГУЛЭ. Тумэни? Сэ дэнэ къыпхуисхыну апхуэдиз ахъшэ?

ИБРАХЬИМ. ЛIыр – итам щIэфыгъужыркъым. Узот.

ЦОЦЭ (губжьауэ). Сэ-щэ?

ИБРАХЬИМ (Iэнкун къэхъуауэ). Уэри? Уэ… Уэ, си тIэтIэшхуэу къыпхуэсхьар пщIатэмэ…

КIэфий ирет.

ЦОЦЭ (къэуIэбжьауэ). Мыр сыт-на?!

ИБРАХЬИМ. КIэфий. Сабий ирытебгъэуну уасэ иIэкъым.

ЦОЦЭ. Си натIэ изыбгъэукIэну сэ кIэфий, сабий симыIэмэ.

ИБРАХЬИМ. Тхьэ имыIуамэ зэ улъхуэнкъэ, Цоцэ. Къащтэ, къащтэ.

ЦОЦЭ. А уи фыз къру пщэ кIыхьыр гъалъхуи ет. (КIэфийр хыфIехуэри езы Цоцэ матэм йопщIэпщIыхь). Мис мыращ сэ сызыхуейр! (Дэп жьэражьэу къэдабэ бостеяпхъэ зрешэкI). КъызэкIуркъэ?

ГУЛЭ. Гуащэ дыдэ ущIохъукI.

ИБРАХЬИМ. Езы султан дыдэр къыптеплъатэмэ, кыптелIэнт!

ЦОЦЭ (къэдабэр зыкIуэцIилъхьэурэ). Сэри къысфIощI къызэкIуу.

ИБРАХЬИМ. ТумэнитI цIафтэ естащ, дыжьын кIанищ теслъхьэжу.

ЦОЦЭ. СыщIаулъхьэж, мыпхуэдэ дыдэ зы тумэн закъуэкIэ ищэу зы урыс гуэр сымылъэгъуамэ.

ИБРАХЬИМ. ТумэнитI цIафтэу сIэщIигъэцIэфтакIэ – бзэр махуэм къурIэнибгъукIэ тхьэ пхуэсIуэнти!

ЦОЦЭ. Сэ цIыплъ хъужауэ, зы махъсымэ пхуэсщIащи… НакIуэ.

ИБРАХЬИМ (Гулэ жриIэу). Мы хьэлыгъуанэ зэрыблэр Нанэ етыж, дзэ Iумытыжми едзэгъунщ…

ЦОЦЭ. НакIуэт зэ!

ИБРАХЬИМ. СынакIуэмэ сынакIуэщ.

Цоцэрэ Ибрахьимрэ йокIыж. Диснэху къохьэ.

ДИСНЭХУ (гуэлмэдыныр илъэгъуащи гуфIэгъуэм зэрехьэ). А, жэнэт, хэт а щхьэтепхъуэр къозытар?

ГУЛЭ. Уи сондэджэр Ибрахьимщ.

ДИСНЭХУ. Алыхь-хьэлыхь! Сыту къокIурэ! Къупщхьэ гуащэ ущIохъукI. Моуэ зыгъази зэ сызэгъэплъыт… Моуэ зэ кIуэи сызыIугъаплъэт. Алыхь-хьэлыхь! Быхэ зэгуэчынщ, Сэчынат зэкIуэцIытхъынщ, мыр птелъу укъалъагъумэ.

 

ЕЩАНЭ ЗЕУЭГЪУЭР

Мы гуэрыр къыщыхъур а щIыпIэжьырщ. Чэщей пIащIэм Ибрахьим и ныбжьыр къыхощ. Абы къоущылIэ Цоцэ и ныбжьыр.

ИБРАХЬИМ И НЫБЖЬЫМ. Уа Цоцэ, Цоцэ, мы си Iуэхум зэ кIэ ет. Къэзыбгъэшэнум къэзгъашэ! Уасэ-фасэ жаIэм къыумыгъазэ. Жьгъыру-жьгъыру!

ЦОЦЭ И НЫБЖЬЫМ. Хъунщ, хъунщ, ибрахьим! Жьгъыру-жьгъыру!

Ибрахьим и ныбжьыр мэкIуэдыж. Гулэ и ныбжьыр къохутэ.

ЦОЦЭ И НЫБЖЬЫМ (Гулэ и ныбжьым йощылIэри уэрэду жыреIэ, езыри Гулэ дэуджу).
                            А Гулэу, Гулэу,
                            Жылэ зылъыхъуу,
                            ЛIы пхуэхъун ухуей?

ГУЛЭ И НЫБЖЬЫМ. Ахьей сыхуей.

ЦОЦЭ И НЫБЖЬЫМ. Истамбыл кIуэрэ къигъэсу,
                            Урысей ихьэм-къихьу,
                            Къэхь-нэхьым къыдэхъуу,
                            Хъуэхъур хуаIэту?

ГУЛЭ И НЫБЖЬЫМ. Ахьей сыхуей.

ЦОЦЭ И НЫБЖЬЫМ (псалъэкIэ). АтIэ, ухуеймэ псори тегъэкIуэти Ибрахьим къыхэх.

ГУЛЭ И НЫБЖЬЫМ. Хъунщ, хъунщ, Цоцэ.

ТIуми я ныбжьри мэкIуэдыжри Исуф ефэндым и иныбжьыр къохутэ. Абы къоущылIэ Гуащэ и ныбжьыр.

ИСУФ И НЫБЖЬЫМ. Ялэхь, сыкъолъагъу, афIэкIа схуэхьыжынукъым… Уа Гуащэ, Гуащэ, алыхьыр пщIэжым мы хъыджэбзыр къысIэщIэлъхьэ. Упсэуху сыпхуэпщылIынщ, улIэжым – уи псэр жэнэтым кIуэну тхьэм сыпхуелъэIунщ. Зэ кIэ ет мы си Iуэхум.

ГУАЩЭМ И НЫБЖЬЫМ. Хъунщ, хъунщ, ефэнды.

Исуф и ныбжьыр мэкIуэдыжри, Гулэ и ныбжьыр къохутэ. Абы къопщылIэ Гуащэ и ныбжьыр.

ГУАЩЭ И НЫБЖЬЫМ (дэуджу уэрэду къыхедзэ).
                            А Гулэу, Гулэ,
                            Си нэм и нэхуу,
                            Си псэм и хъуахуэ,
                            Псэлъыхъу ухуеймэ
                            Къахэх Исуф,
                            Ар лIым и Iэсэщ,
                            Мысыр щыIакIэщ,
                            Ар къурIэнаджэщ,
                            Жылэр зэджэжщ,
                            Къахэх Исуф,
                            Псоми яцIыху.

ГУЛЭ И НЫБЖЬЫМ. Хъунщ, хъунщ, си Гуащэ. ТIуми я ныбжьыр мэкIуэдыж. Къетыкъуэ и ныбжьыр къохутэ.

КЪЕТЫКЪУЭ И НЫБЖЬЫМ. Хьэуэ, хьэуэ, дунейр къещэщэхыжыпакъым. Уэлэхьэ, къещIэ-нещIэ щымыIэу ар сысей хъунум. Къысхуэнэжа тIэкIур а хурэ цIыкIум дэсхьэм сыунакъэ. Эх, Хъани, епIэщIэкI, епсынщIэкI, нобэ хуэдэ махуэщ Къетыкъуэхэ пащтыхьым и бжаблэм дыщIитар! Нэт-къэтышхуэ щымыIэу нэчыхьыр псынщIэIуэу егъэтхын хуейщ. Эй, Хъани!

Хъани и ныбжьыр къохутэ.

ЕпIэщIэкI, епIэщIэкI…

ХЪАНИ И И НЫБЖЬЫМ. Хъунщ, хъунщ, ди дотэ нэху.

Къетыкъуэ и ныбжьыр мэкIуэдыж. Гулэ и ныбжьыр къонэху. Абы къоуджылIэ Хъани и ныбжьыр.

ХЪАНИ И НЫБЖЬЫМ (уэрэду, дэуджыжу).
                            А Гулэу, Гулэ,
                            Жылэ зыгъэхьэкъуэ,
                            Къетыкъуэ къыплъохъу,
                            Лъэпкъ ухъун ухуейм
                            ДэкIуэ Къетыкъуэ.
                            Къетыкъуэ – лъэпкъыжьщ,
                            Къетыкъуэ – къупщхьэжьщ,
                            Къетыкъуэ – лIы ябгъэщ,
                            Пащтыхьыжь бжаблэщ.
                            ДэкIуэ Къетыкъуэ,
                            Ар хэкум и къуэжьщ,
                            Лъэпкъым и къупщхьэжьщ,
                            ДэкIуэ Къетыкъуэ,
                            Зумыгъэтыкъуэу
                            ДэкIуэ Къетыкъуэ.

ГУЛЭ И НЫБЖЬЫМ. Хъунщ, хъунщ, Хъани.

ТIуми я ныбжьыр мэкIуэдыж. Утыкур зэщIонэ. Гулэ щысщ, куууэ мэгупсысэри.

ГУЛЭ. Куэдщ, ирикъунщ, ирикъунщ мы си псэлъыхъу къомыр къызэрызгъэуджар. Зым – къурIэнаджэ къысхуещI, адрейм – зэрызищIыр ищIэжыркъым, и лъэпкъ ирогушхуэ, зегъэхуэшхуэ, зегъэпакъэ, ещанэми – данэкIэ сыкъеущыхь, сихьын хьэзырщи къыспоплъэ. Феплъыт а къомым. Зыр – ефэндымэ, адрейр – сондэджэрмэ, ещанэр… ещанэр – «уей-уей» жезыгъыIэ пщыжьым – сыт нэхъ ухуей? Яхэдэ, хэплъыхь, къыхэх. Ауэ фэ къомыр сэ зэ фызэзмыгъэунтIэIуауэ сыпсэункъым. Фимыгугъэ, зиусхьэнхэ, сэ ауэ сытми фызыхуейр зэфщIэ хъун сыхъыджэбзыжь цIыкIууэ. Хьэуэ, хьэуэ, фыщоуэ… Мес, мес, абыхэм яз елъэщтауэу къоущ…

Гулэ лъэныкъуэ зрегъэз. Исуф хуэпIащIэу къохьэ.

ИСУФ (бжыхьым дэплъурэ). Ялэхь, ялэхь, сIэщIумыгъэкI… Сыунэхъуакъуэ, сыкъэсэхыжакъэ мы цIыкIур Къетыкъуэу емынэ унэ хъуным стрихым. Ари-ар, Iимани, дини иIэкъым… Тхьэ дыгъыIэ, дэри уи пэщхъын дыкъимыхуа, дэри дызыгуэрщ.

Нэчыхь, нэчыхь схуэтх жи Къетыкъуэ и къуэжьым. Хуейт ар! Уэ угъуэт, нэчыхь умыгъуэтын щIондэ. Уа, щхьэ дамыгъэпсэурэ мы пщыжь-уэркъыжьхэм? Я пщылIхэр Iаха пэтми итIани защI, замыщIэжу. Тхьэ дыгъыIэ пэжу жиIамэ – хъумпIэцIэджым и кIуэдыжыгъуэм дамэ къытокIэ, - жыIэу жызыIам. Ялэхь, сIэщIомыгъэх! (ЗанщIэу къыхокIиикI и куафэм еуэжу). СIэщIех, сфIехь! СфIешэ! СфIешэ, жэмыхьэт!

Гуащэ къохьэ.

Дэнэ уэ ущыхэтыр? Уэ и гъунэр къэбжыхьурэ, хьэлыгъуанэр тхьэ дыгъаIуэ, ебгъэхьамэ.

ГУАЩЭ. А, си IэщхьэкIитI мыгъуэт сыт къэхъуар?

ИСУФ. Ят, яткIэ тхьэ соIуэ. Ят хъыджэбзыр!

ГУАЩЭ. Яту щытми уэращ къуаншэр.

ИСУФ, Ар сыт щхьэкIэ?

ГУАЩЭ. НэмэзлыкъкIэ хъыджэбз къыдахьэхыу плъэгъуа уэ, ефэнды?

ИСУФ. Сыт мыбы жиIэр хьэдыгъуэдахэр?

ГУАЩЭ. ХьэлIамэ къакIуэм кIэфий нэкIуэнщ, ефэнды. Мо унагъуэр къыдэпхьэхынумэ уи жыпым нэхъ куууIуэу иIэбэ.

ИСУФ. Куэду куууэ иIэбауэ къыщIэкIынщ абы и нэчыхьыр зыхуатхынур?

ГУАЩЭ. Хэт ар езыр?

ИСУФ. Уи дуней закъуэрщ.

ГУАЩЭ. Хэт-на?

ИСУФ. УилI Къетыкъуэщ.

ГУАЩЭ. А, си IэщхьэкIитI мыгъуэт… (Къомэх).

ИСУФ (Гуащэм бгъэдолъадэри). Пу, пу! Пу-пу-пу! Ялэхь, умыгъалIэ, ялэхь къэгъэхъуж. Пу-пу-пу! (Тобжэ). Мыр зыгуэрым дыкъилъагъум – си напэжьыр текIакъэ! Ялэхь, къэгъэхъуж, ялэхь, умыгъалIэ. (Зеплъыхь). Зыгуэрым дыкъимылъагъууэ пIэрэ? Алыхьым и шыкурщ, щыIэ щыIэкъым. (Гуащэм и щхьэр къеIэтри). Ущыхъыджэбз дэсым укъыздэуджын къудей къызупэсу щытакъым, джаур… Алоуэхь, гуащэ къэмэхар сыту дахащэ хъурэ! (Зеплъыхьри быдэу ба хуещI).

ГУАЩЭ (зыкъещIэжри). Сохъуж, сохъуж, ефэнды…

ИСУФ. Алыхьым дыкъелъагъу, гуэныхьыр сысейкъым.

Аргуэру ба хуещI.

ГУАЩЭ. Уа, ефэнды, мы жыпIэхэр пэж?

ИСУФ. ДыкъэзыгъэщIа алыхь – пэжкIэ. И нэчыхьыр сигъэтхыну си дей нигъэкIуащ.

ГУАЩЭ (ябгэу къыщолъэтри). Сэ абы нэчыхь мыгъуэ хуэсщIынкъэ. Сэ абы и нэчыхьыр къыщIэзгъэныжынкъэ! Лъэпкъ зимыIэр сэра?! Узыгъуэ кIапцIэр естынкъэ! Къэзышэми, яшэми!

Гулэ къыкъуокI.

ГУЛЭ. А уи IэщхьэкIитI, хэт ди гуащэр узытебгэр?

ГУАЩЭМ (Гулэ деж зедзри). Уэращ, Iимани, дини зимыIэ! Сыт, уэ си лIым фIэкIа лIы бгъуэтыркъэ? Япэ къэсыр – уилIщ уэ… ПщылIым къыхэкIа гуащэт иджы сымылъагъужар. А уи нитIыр къизмытхъмэ а зы алыхь!

Гуащэ бгъэдолъадэ Гулэ зэхичэтхъэну. Исуф а тIум якум, Iэжьэгъуу, зыдедзэ Гулэ щытщ, зимыгъэхъейуэ, уардэу.

ИСУФ. А зы алыхьыр фщIэжмэ щывгъэт! Мыр сыт емыкIу, мыр сыт напэтех!

ГУАЩЭ. Мобы сэ тIуанэ къыстрищIэу сшэчуи?!

ГУЛЭ. КъэутIыпщ, къэутIыпщ ар, ефэнды. Уи бам къызэщIигъэплъащи Iэжьэкъур иреч!

ИСУФ. Сыт а жыпIэр, сыт а жыпIэр?.. Си напэр тевмых, щывгъэт!

ГУАЩЭ. Алыхь, щызмыгъэтын!

ИСУФ. Я щхьэ зэрыхьщ, си щхьэ хызох… Фыз зауэ сыхэхьэнт иджы сыкъызыхуэтыжыр….

Исуф йожыж. Гуащэ йобгъэрыкIуэ Гулэм.

ГУАЩЭ А-а, хьэурэ хьэ куэпэчыжьым къилъхуа, тIуанэ, тIуанэ зыкъысхуэпщIынут. Зыкъыстребгъэшэнут, и?!

ГУЛЭ. Зыптрезгъэшэнущ алыхь.

ГУАЩЭ. Уэри?

ГУЛЭ. Сэри, алыхь.

ГУАЩЭ. А уи къэхьпэ пыжьынэхэр къистхъынщ! Уи щхьэцыр къисфыщIыкIынщ! Дзасэм упысIунщ! Лэныстэ нэхъ симыIэми лы цIыкIу-цIыкIууэ узыIысхынщ! Уи хьэдэр ямыгъуэтыжу узгъэсынщ!

ГУЛЭ (уардэу). ИтIани сыдэкIуэнущ.

ГУАЩЭ. Елъ абы жиIэм, елъ!

ГУЛЭ. ЗылIэж, зычэтхъэж, сыдэкIуэнущ.

ГУАЩЭ. ДэкIуэ мыгъуэр къыпхуэзмыгъакIуэмэ си алыхькъым!

Гуащэ йопхъуэ Гулэ. АрщхьэкIэ Гулэ абы и Iэр къеубыдри, зэхищIэу гуащIэу егъэтIыс.

ГУЛЭ. Хуэму, си IэщхьэкIитI…

ГУАЩЭ (гухауэ). УдэмыкIэ, удэмыкIуэ закъуэ…

ГУЛЭ. Уи лIым уэ укъиужэгъуащ. Ар быдэу зэгъащIэ.

ГУАЩЭ. Апхуэдэу къыбжиIа?

ГУЛЭ. КъызжимыIатэм къыслъыхъунтэкъым.

ГУАЩЭ. Ялэхь, сыкъолъагъу, гущIэгъу къысхуэщI.

ГУЛЭ. Зэ закъуи, нэ закъуэкIи ныптезгъэплъэнкъым. Уэ зэплъыжи сэ къызэплъыт… Дауи, ар езыр сэ степлъыкIыу уи деж нэплъэнкъым.

ГУАЩЭ. Ялэхь, гущIэгъу тIэкIу!

ГУЛЭ. Утезгъэплъэнкъым, убампIэрэ узыгуэзгъэчынщ.

ГУАЩЭ (Iейуэ лъаIуэу). Алыхьыр пщIэжмэ гущIэгъу, гущIэгъу тIэкIу… Сэ уэ пхуэзмыщIэн щыIэкъым… УныдэмыкIуэ, уныдэмыкIуэ закъуэ.

ГУЛЭ. Уэ Исуф ефэндым септыну арат узыхуейр, и? СлIоу ар икIи лъхукъуэлIщ, икIи лIыжьщ… Ауэ фIыуэ укъызэлъэIум уи хьэтыр слъагъункIи хъунщ…

ГУАЩЭ. СынолъэIу, сынолъэIу, Къурмэн сызыхуэхъун, пхуэзмыщIэн щыIэкъым, сынолъэIу, алыхьри къузогъэлъэIу…

ГУЛЭ. Хъунщ, слъагъунщ уи хьэтыр. АтIэ мыдэ фIыуэ къэдаIуэ. Уэ уощIэ, дэ Къетыкъуэ дырипщылIу щытащ. Иджы пщылIыр Iахащ, Iаха щхьа ди щхьэ къэтщэхужын хуейщ. ЩхьэщэхужыпщIэу дэ ттелъщ сом щих. Сэ Къетыкъуэ сыдэкIуэм си уасэмкIэ дызэпокIуэж. КъыбгурыIуа?

ГУАЩЭ. КъызгуроIуэ, си псэр къурмэн зыхуэхъун.

ГУЛЭ. КъыбгурыIуэм – аращ. УилI пщыжь Къетыкъуэ щхьэщэхужу еттыну ахъшэр къызэптым, лIыр-уилIу къэнэжынщ. КъыбгурыIуа, си IэщхьэкIитI…

ГУАЩЭ. А, къурмэн сызыхуэхъун, мы щIы фIыцIэ гъуанэм щIэлъым къыпхуэзгъуэтынщ.

ГУЛЭ. ЕпIэщIэкI, уи лIыр си нэчыхьым иужь ихьащ.

ГУАЩЭ. Хъунщ, хъунщ, си нэм и нэхуу, си псэм и хъуахъуэ…

ГУЛЭ (щхьэщэ хуещIри). Хъунмэ аращ, си гуащэ дыщэ. Сом щитI си уасэр.

ГУАЩЭ. Хъунщ, хъунщ, си тIасэ, удэмыкIуэ закъуэ.

ГУЛЭ. Ар си Iуэхужщ.

ГУАЩЭ. Алыхьым утхуигъэпсэу!

ГУЛЭ. Сом щитIщ си уасэр, гуащэ.

ГУАЩЭ. Хъунщ, хъунщ.

ГУЛЭ (бжэщхьэIум нэсыжауэ, лъэныкъуэкIэ).
                            Ари зыти – къуэздзащ.
                            Гулэ унэм щIохьэж.

ГУАЩЭ (хэгупсысыхьурэ). Дэнэ иджы сэ абы естыну ахъшэр къыздисхынур? Ямылъагъужыным жыпи, напи иIэкъым. Хэтхэ я унэ хъыджэбз дахэ щIэс – жери къеджэдыхь, къихь-ищIи зымыIэу, диIа тIэкIури иригъэсыкIауэ. УшасткIэ диIамэ – ищэжащ, шы табын диIамэ – диIэжкъым. IэгунэщI Iэджафэу дыкъигъэнащ. Сыт емынэм мыгъуэм сыIэщIилъхьат сэ, фызкIэ а зызмыгъэнщIыжыныр къызыхуэкIуам. Си дыщым сыкIуэжынщи яIэри-ямыIэри къызыщIэскъуэнщ… А, модэ къокIуэ Хъани. Абы и лIыр сондэджэрщ, ахъшэу зэкIуэцIылъщ, селъэIунщ…

Хъани къохьэ.

ХЪАНИ (жыжьэу къыщыту). Модэ мо ямылъагъужыныр! ПщIыхьэпIэ мыгъуэр схуаушэ, сэ абы тIуанэ тезмышэмэ. (Гуащэм бгъэдохьэри). А, пщIыхьэпIэфI зыхуэслъагъуну си гуащэ нысэ, сэ ныжэбэ зы пщIыхьэпIэ пхуэслъэгъуащи, зы пщIыхьэпIэ пхуэслъэгъуащи, – а дыдыд мыгъуэ, си щхьэфэцыр мэтэдж…

ГУАЩЭ. Тхьэм фIыкIэ сыпхуигъэлъагъу.

ХЪАНИ. А дыдыд мыгъуэ, хьэндыркъуакъуэ пшхыуэ услъэгъуащ.

ГУАЩЭ. Ан-на…

ХЪАНИ. Еуэ уошх, еуэ уошх, пшхы пэтми зыбгъэнщIыркъым.

ГУАЩЭ. А си гуIэгъуэжьитI…

ХЪАНИ. Еуэ уошх, еуэ уошх, пшхар къыбжьэдопкIыж, аргуэру йогъэлъэтэхыж, уи ныбэр хьэрэмэ Iуащхьэу къэбэгащи узэгуеч, хьэндыркъуакъуэхэм – «къуакъ-къуакъ» – жаIэу уи ныбэм къопсэлъыкI…

ГУАЩЭ. Куэдщ, куэдщ, Хъани!

ХЪАНИ. Зыхуэсхьынур сщIэркъым.

ГУАЩЭ (занщIэу къогъри). Си мыгъуагъэм мыгъуэрщ…

ХЪАНИ. Сыт-на къэхъуар?

ГУАЩЭ. А уэ пщIэм тIуанэ къыстрешэ…

ХЪАНИ (имыщIэ хуэдэу). Ана-на! Сыт жыпIэр? Уримыхужыпэмэ гуфIэ.

ГУАЩЭ. А уэ степлъэгъуа хьэндыркъуакъуэхэу «къуакъ-къуакъ» жызыIэхэри си жэгъуэгъухэращ. Ахэм я гуфIэгъуэ къыстракъутэу аращ. «Къуакъ-къуакъ»! А сылIа мыгъуэмэ нэхъыфIти…

ХЪАНИ. Узыужэгъум тIуанэ траущIэ.

ГУАЩЭ. А, Хъани, а си нэм и нэхуу, си псэм и хъуахъуэ, сылIэхукIэ сщыгъупщэнкъым, алыхьым къысхуищIауэ къэслъытэнщ, къыздэIэпыкъу, ахъшэ тIэкIу къызэт щIыхуэу.

ХЪАНИ. Ахъшэ нэхъ жумыIэмэ, пщIыхьэпIэфI зыхуэслъагъуну ди гуащэ дыщэ… (и кIэр дрелъэфейри и лъэпэдым къыдехри) сом-сомитI щхьэкIэ узэзгъэлъэIункъым…

ГУАЩЭ. Хьэуэ, сэ нэхъ куэдыIуэу сыхуейщ.

ХЪАНИ. Сыт хуэдиз?

ГУАЩЭ. Сом щитI хуэдиз.

ХЪАНИ (и кIэр иредзыхыжри). Сыпщами апхуэдиз, алыхь къысщIэмыкIыну. Сыт0на апхуэдиз зэрыпщIынур?

ГУАЩЭ. Гуащэрэ пэт данэ кIапэ щощIэ. Къызэт, згъэгувэнкъым.

ХЪАНИ. Апхуэдизи?

ГУАЩЭ. Фысондэджэр унагъуэщ, фи зы къуапэ апхуэдитI къуэлъу къыщIэкIыни. Къызэт, армырмэ си унагъуэ къосэхыж…

ХЪАНИ (занщIэу зыкъызэкъуехри). Къуэлъщ, алыхь, къуэлъщ. Хъуа иджы? Сэ си гуфIэгъуэу, уэ уи гуIэгъуэу укъысхуэза?! (ЖьэкIэ пшынэ еуэурэ Гуащэ къефыхь). Елъ ар, Дарий хуэлъэрэ и хулъэр нэщIу… Укъысхуэза иджы… Щхьэ IупщIэ къысхуумыщIрэ иджы? СыкъыщыуджкIэ щхьэ укъызэмыпIэскIурэ? СымыпщэфIэфу, сымыжьыщIэфу щхьэ жумыIэрэ? Нэгу стету щхьэ умыгъэIурэ? СиIэщ, алыхь, сиIэщ. Сом щиплIи-щихи-мим-минитхуи… СиIэщ, алыхь… Ауэ, мэ, мыбы къыщIэф!

ГУАЩЭ. Алыхьым къыпхуимыгъэгъукIэ.

ХЪАНИ (къифыхьурэ). Мэ, мэ, къыщIэф!

ГУАЩЭ. Къурагъ къуаупсеижкIэ!

ХЪАНИ. Уз кIапцIэр уэзыт!

ГУАЩЭ. А си IэщхьэкIэжьитI мыгъуэт…

Хъани жьэкIэ пшынэ йоуэ. Гуащэ къефыхь.

ХЪАНИ. А, Гуащэ, Гуащэ,
                            Гуащэ баринэ,
                            Си нэм и ажал,
                            Гуащэ хьэфотэ,
                            Сэ сыкъыптофэр,
                            Зи фэр исхын,
                            Ахъшэ ухуейм –
                            Мэ мис къепэм.

ГУАЩЭ. А сылIа мыгъуэщэрэт…

ХЪАНИ (Гуащэ текIуатэурэ).
                            А, Гуащэ, Гуащэ,
                            Щхьэхуещэ нысэ,
                            Ахъшэ ухуейм –
                            Мис мэ къепэм.

ГУАЩЭ. А си гуIэгъуэжь махуэ мыгъуэт…

Гуащэ и щхьэр щIехьэ.

ХЪАНИ (абы кIэлъыфыхьурэ). Сэ тIуанэ птезмышэмэ сраушыж шыдыгукIэ.

Гуащэ кIэлъыкIуатэурэ йокI. Гулэ къохьэ.

ГУЛЭ (якIэлъыплъурэ). Къетыкъуэ и Iуэхур къызытекъутэ хуэдэщ. Ар Iэмал-фэмалкIэрэ изгъэкIуэтыфым, хэту пIэрэ абы къыкIэлъыкIуэнур? Мес, тхьэм къысхуехь нэгъуэщIхэри.

Къетыкъуэрэ Хъанийрэ къыкъуокI.

КЪЕТЫКЪУЭ. А, дуней, дуней, мы цIыкIур къысIэрымыхьэурэ сылIэжынущ, Хъани.

ХЪАНИ. Ан-на, утелIэпаи мыбы. (Къетыкъуэ нэщхъыдзэ зыхуещIри). Догуэ, ар къыпIэрыхьэмэ сэ укъыспыкIыпа?

КЪЕТЫКЪУЭ (Хъани зэщIеубыдэри). Уэ дэнэ укIэжын? Нэхъ сыкъыщыдэхуэхэм деж сынеущэкIынщ уи Дей… зэзэмызэ…

ХЪАНИ. Ай, джаурыжь, уэр-уэ, зумыгъэнщIыжыныр къыпхуэкIуаи!

КЪЕТЫКЪУЭ. ЦIыхубзкIэ зигъэнщIу дунейм ехыжа плъэгъуа? Уузыншэм, умыфызыншэм – аращ гъащIэм и IэфIыгъуэр. Адрей псори зы Iэмбатэ и уасэкъым. Пэжкъэ, Хъани?

ХЪАНИ. Пэжщ, пэжщ, алыхь.

КЪЕТЫКЪУЭ (бжыхьым дэплъурэ). Моуэ зэ, зэзакъуэ дыIуплъащэрэт мыбы… Уа Хъани, уи псэлъыхъу плъагъуну емыкIу хэлъкъым жаIэ. Моуэ, зэ, зэ закъуэ нэхъ мыхъуми щхьэ дызыIуимыгъаплъэрэ хъыджэбзымрэ сэрэ?

ХЪАНИ. Нэчыхь-жи, нэчыхь.

КЪЕТЫКЪУЭ. Нэчыхьыр дэнэ кIуэжын… Мы тхьэр зэуэн Исуф ефэндым идэркъым схуитхын. Ягъэ кIынкъым, иджы, тхьэм жиIэмэ, мэлыхъуэ нэхъ гъуэтыгъуейщ ефэнды нэхърэ. НэгъуэщI жылэ къырезгъэшынщ ефэнды.

ХЪАНИ. ЕпIэщIэкIын хуейщ, Къетыкъуэ.

КЪЕТЫКЪУЭ. Си Дей къыщынэрэ?

ХЪАНИ. Месыр къыщIэкIащ.

Гулэ унэм къыщIокI.

КЪЕТЫКЪУЭ. Зэ, зэ закъуэ нэбгъузкIэ, зэ… (Бжыхьым доплъэ, хьэмбыIуу тIысауэ). Е си нэхурэ цIыкIу закъуэ!..

ХЪАНИ. КIуэ, кIуэ, емыкIущ…

КЪЕТЫКЪУЭ. ЕмыкIури тщIэжрэ, делэ дищIащи.

Къетыкъуэ зегъэбзэхыж. Гулэ мыдэIуэкIэ къокIуэ. Ар хуабжьу нэщхъейщ.

ХЪАНИ. Мыр сыт, уи жэм уи шкIэ щIэфыжа, сыту унэщхъей?

ГУЛЭ. Сыту тхьэмыщкIэ Iейуэ дыкъигъэщIат дэ цIыхубзхэр.

ХЪАНИ. Сыт къыптехуъар, пщIыхьэпIэфI зыхуэслъагъун?

ГУЛЭ (мажэри Хъани зыредз гъуэгыу). Сат, Хъани, сат мыгъуэ, си нэчыхьыр ятх.

ХЪАНИ. СощIэ, сощIэ, фIыгъуэкIэ зыхуатхын. Къетыкъуэ лIыфIщ, удэтыншынщ.

ГУЛЭ. Къетыкъуэу щытам здэ мыгъуэтэкъэ.

ХЪАНИ. Хэт-тIэ, на?

ГУЛЭ. Ибрахьимщ.

ХЪАНИ. Хэт Ибрахьим?

ГУЛЭ (гъуэгыу). Уи лIыращ.

ХЪАНИ. И-и?

ГУЛЭ Ара мыгъуэщ.

ХЪАНИ. Хэт ар, и хьэдэр ираушыжыну, а си лIыр уэ къыпхуэзыгъуэтар?

ГУЛЭ Цоцэ мыгъуэщ.

ХЪАНИ. Цоци? Елъ а ямылагъужын домбеижьыр! Хьэжыгъэ щIыхуэмрэ шэ щIэхуамрэ хапIыкIар… Сэ абы и кIэр бжыхьым дэзмыхуэжмэ пщIыхьэпIэ мыгъуэр схуаулъагъу.

ГУЛЭ. Сэ сыт мыгъуэр сиIэмал иджы? Уи лIым сыдэкIуэн хуейщ.

ХЪАНИ. Сэ-щэ?

ГУЛЭ (гъуэгыурэ). Уэ, дауи урахужынщ…

ХЪАНИ (занщIэу къогъри). СщIат ар, си псэм ищIат. Си пщIыхьэпIэр хуэкIуа мыгъуэщ. Тхьэмахуэ ен мэхъури си пIэ лъапэм блэщхъуаяхэр щыжьепщэу, къызэпырыпщхэу, нызэпырыпщхэу солъагъу… А узыужэгъуэным и пIэ лъапэ къыщыухъей апхуэдэ блэщхъуаяхэр! Сэ срагъэкIыжыну мыгъуэщ…

ГУЛЭ. Сыт пщIэн, удежкъым къыщаублэр, удежкъым щаухри.

ХЪАНИ. Удэтыншын мыгъуэкъым, Гулэ дахэ, ар нэху щыху мэпырхъэ

ГУЛэ (гъыурэ). Умыгузавэ, ар си гупэ щыпырхъыжынкъым.

ХЪАНИ. Абы гуэныхьыу ищIам тIури фигъэкIуэнкъым. ЩэкIыщхьэ щыпичкIэ арщыныр щIегъэху.

ГУЛЭ. ИтIани сыдэкIуэн хуей мыгъуэщ.

ХЪАНИ. Кхъуэ дагъэкIэ ягъэжьа хьэлыгъуанэхэр ещэ.

ГУЛЭ. ИтIани сыдэмыкIэу хъу мыгъуэркъым.

ХЪАНИ. Ежьэху къэс е матушкIэ, е сонэпхъу, е къэжэр фыз зэрешэ…

ГУЛЭ. Сыт мыгъуэр сщIэн, къыздишэжри зэхуризгъэкъунщ…

ХЪАНИ. Уи адэжьым си лIым урищэу аракъэ?

ГУЛЭ. Уэри уащащ, абы емыкI хэлъкъым.

ХЪАНИ. Щхьэщэхужу щIитын имыгъуэту арагъэнущ.

ГУЛЭ. Арауэ къыщIэкIынщ, пщIыхьэпIэфI зыхуэслъагъун.

ХЪАНИ. Уэ ухъыджэбз хахуэщ. УдэмыкIуэ закъуэ. Дапщэ?

ГУЛЭ. ЩитI.

ХЪАНИ (и кIэхэр еIэтри, и лъэпэд лъапщэм ахъшэ къдех). Мэ, щитI ирокъу.

ГУЛЭ. Мыр аршыныр щIигъэцIэфтурэ къыхигъэцIэфтам ящыщ?

ХЪАНИ. Апхуэдэ зыгуэрщ. Дунейм тет сондэджэр – хьэрэм пфIимышхыну, – зыгуэр пфIимыхьу?

ГУЛЭ. Уэ нэхъ пщIэнщ.

ХЪАНИ. Иджы Цоцэ сэ уз мыхъужыныр естынщ. Езы дыдэри къызэлынкъым, а зы алыхь. Догуэ, догуэ, а уи матэ къуаншэр къыпщIэзгъэныжынщ! Сэ ар къызэлуи? Нобэ си фызышэ махуэщ щыжиIэм – зыри хужымыIэжу а зы алыхьым къытригъэбагэ, бгыхэр къытеущащэ, къытеукъутэ, и щхьэр къутауэ, хьэдэ къуаншэу къысхуаушэж, къэзышэжыни а зы алыхьм къыщIимыгъэнкIэ, къыщIэныж Iэми жэхьэнэмэ мафIэм хиусхьэж, бэлыхь-лажьиблыр къытихуэ, узыгъуэ Iейри кIуэцIыухуэ!

ГУЛЭ. Куэдщ-куэдщ, умыбгэ!

ХЪАНИ. Бгэ язгъэлъагъункъэ сэ а тIум!

Хъани къызэщIэнауэ йокIыж.

ГУЛЭ. Ари етIуанэрати – сыутIыпщащ.

Алийрэ Диснэхурэ къохьэ.

АЛИЙ. Уэлахьэ, мы уи анэм жиIэм егупсысыпхъэм, хъыджэбз, Ибрахьим дэ нэхъ къыхэтха щхьа, пщIэнукъым, мы дунейр зэризэрийщ, махуитI зэухэдэкъым, нобэм зым и хьэмтетыгъуэщ, пщэдей, уоплъри – ар щIагуэ. Мы дунейм и бынжэр – ахъшэщ… Ахъшэр, уэри уощIэри, къызэрыкIуэу мэкIуэж, нобэ уиIэщ, пщэдей – мэхь-мэхь. Иджы сондэджэр куэд банкрот мэхъу. Ди малъхъэм апхуэдэ гуэр къыщыщIмэ Iэгу нэщI-Iэгу джафэу дыкъэнакъэ. ПщIэнукъым, сондэджэрым сыт щыгъм алыхь Iэху епхащ. Алыхь Iэхур – ар игъащIэкIэ мыкIуэдыжын Iуэхущ. (Зыщытхъужу). Эй, мы си щхьэжьри!

ДИСНЭХУ. МыкIуэдыжынщ, алыхь.

АЛИЙ (и фызым жриIэу). Зэ догуэт.

ДИСНЭХУ. Хъунщ, хъунщ, сыдогуэнщ.

АЛИЙР. АтIэ, моуэ-щэ, ещIэ-нещIэ хэмылъу, бжесIэнщи – ефэнды Iуэхур мыкIуэдыжын Iуэхущ, ахъшэр нобэ уиIэмэ пщэдей – мэхь-мэхь, мэкIуэдыж.

ГУЛЭ. ГурыIуэгъуэщ, дыдэ.

АЛИЙ. АтIэ, си хъыджэбз, гурыIуэгъуэмэ аращи – Исуф ефэндым удэкIуэмэ нэхъыфIщ. Муслъымэн къабзэщ, и Iуэху зэтетщ.

ДИСНЭХУ. Зэтетщ, алыхь.

АЛИЙ. ЗэтепIэт зэ а уи бэтырбакъыр.

ДИСНЭХУ. ЗэтеспIакIэщ.

АЛИЙ. Аращи, Къетыкъуэ пщыжьри, сондэджэр Ибрахьими – лъэныкъуэ идогъэз, уэ алыхьым узыхуигъэзара – ефэнды цIыкIу Исуфщ… Зэхэпха?

ГУЛЭ. Щхьэщэхуж уасэри абы къеIыфхынукъэ?

ДИСНЭХУ. КъеIытхынущ, алыхь.

АЛИЙ. Бэяут зэ. КъеIытхынущ, си хъыджэбз. Сэ Iуэхур зытесщIыхьыр ди щхьэ къызэрытщэхужынымрэ уи щхьэ зэрыдгъэпсэунымрэщ.

ДИСНЭХУ. Аращ, алыхь.

ГУЛЭ (занщIэу зыкъыречри). Мыр сыт зищIысыр? Зэм уафэм сыдыводзей, зэми – щIыкъатиблкIэ сыводзыхыж. АдкIэ-мыдкIэ сызыводзэ. Мыр Iэхъуэбаш сыхъуа сэ, фызэрыхуейуэ сызыIэпыфхыну.

АЛИЙ. Сыт мы жыпIэхэр? Дэ уи щхьэ ди лажьэщ. Исуф, тхьэм и шыкурщ, цIыху Iейкъым, Iэдэбщ, нэмысыфIэщ, и нэ исщ, и псэ пытщ…

ГУЛЭ (и адэм жыриIэу). Мо бгыжьэ пэхужьыр плъагъурэ, дыдэ?

АЛИЙ. Солъагъу, солъагъу.

ГУЛЭ. Мы жылэм яфIэтелъыджэу мис абы зыкъездзыхыжынщи псоми фыхэзгъэкIыжынщ.

АЛИЙ. Iау, Iау.

ДИСНЭХУ. А гуIэгъуэжьыр къыщытхуэкIуа махуэт.

ГУЛЭ. Мы дунейм нэхъ зеубзыху. ПщылIхэр Iахащ. ЦIыхухэр нэхъ псэхужащ. Сэри зы хуитыныгъэ гуэр къыслъысын хуейщ.

АЛИЙ. Къыплъосри, лIы удотри.

ДИСНЭХУ. Удот, алыхь.

ГУЛЭ. Сэ си щхьэ и унафэ сэ сывгъэщIыж.

АЛИЙ. Сом щихыр-щэ?

ГУЛЭ. Къэвгъуэт.

АЛИЙ. Сымэшкъым, сыхьэшкъым, дэнэ къыздизыбгъэхынур?

ДИСНЭХУ. Уэ къыпIщэдмыхмэ – дэнэ?

ГУЛЭ. Сэ сызыхуейм сыдэкIуэнущ.

АЛИЙ (мэкIий). Сом щихыр-щэ?

ГУЛЭ. Узыншэу, дыдэ, тхьэм си яужь фIыкIэ фригъэт, нынэ…

АИЙ. Дэнэ уздэкIуэр?

ДИСНЭХУ. А, гуIэгъуэжьт, дэнэ?

ГУЛЭ. Куэдщ сэ бэлыхьу сызыхэтар, тхьэм фыскIэлъигъэпсэу тIури…

ДИСНЭХУ. Къэгъазэ, си хъыджэбз.

АЛИЙ. Хъунщ-хъунщ, тIасэ, узыфIэфI дыдэм дэкIуэ… Ухуеймэ – Къетыкъуэ, ухуеймэ – Ибрахьим, ухуеймэ – Исуф, нэхъ къапщтэмэ, номиным, шейтIаным, алмэстым, ди гъунэгъухэ я хьэкъэрэжьым, я хьэкъэрэжьым, хьэкъэрэжьым!

(И гур еубыдыжри). Ох, зэманым хабзэри екъутэ. Номиным! ЦIыхухэр щхьэзыфIэфI хъуащ. ШейтIаным! ЗыфIэфIыр пхуэмыхъуу уагъащIэ. Алмэстым! Уипхъу дыдэр къодэIуэжыркъым. Хьэкъэрэжьым! Хэт ухуейми дэкIуэ, сом щих къыпыкIым. Хьэкъэрэжьми содэ!

ДИСНЭХУ. Хьэкъэрэжьми додэ…

АЛИЙ. Си щхьэр мэкIуэрахъуэ…

ДИСНЭХУ. Махъсымэ тIэкIу ефэ.

АЛИЙ (къотэджыжри унэмкIэ егъазэ). Номиным! ШейтIаным! Алмэстым! Хьэкъэрэжьым.

ДИСНЭХУ. Хьэкъэрэжьым, алыхь.

Алийрэ Диснэхурэ унэм щIохьэж.

ГУЛЭ. Сыт-тIэ, Гулэ, ефэндыр нэхъ къащтащи – еуэ иджы ефэндым.

Цоцэ къолъадэ.

ЦОЦЭ. Ибрахьим апхуэдизкIэ гуфIэщащи – и гуфIакIэм дэпхъуэу къэнащ – «Сыт къыхуэсщэхун, си хурэ цIыкIу закъуэм?» – жи.

ГУЛЭ. Iух, тхьэ щхьа, зыхызумыгъэх абы и цIэ лъэпкъ.

ЦОЦЭ. Сыт-на жыпIэр?

ГУЛЭ. Пхэян хъужауэ, гуу гъэшха хуэдэу зебыртIэу…

ЦОЦЭ. Ар зебыртIэми – ущIипIытIэнкъым. Жьгъыру-жьгъырущ…

ГУЛЭ. Iух, Iух. Сэ сызыдэкIуэнур нэгъуэщIщ…

ЦОЦЭ. А, сыщIаулъхьэж, хэ-на?

ГУЛЭ (зэхищIэу). Ари? Абы хуэдэлI дунейм теткъым. ЩызекIуэ къудейкIэ еущауэрэ ещыгуауэу, щабэрыкIуэу… Абы и Iэ хужь цIыкIуитI къудейр сыт и уасэ?! Къупщхьэ гуащэм и Iэпэм хуэдэу бзиихущ… Апхуэдэ Iэпэ мазэхэр алыхьым къыщIигъэщIар, моуэ, дахэу, уи гущхьэм зыпхидзу, Iэ къыбдилъэну аращ.

ЦОЦЭ (гурыщхъуэ ищIауэ). Хэт, хэт ар?

ГУЛЭ (ар зэхимых щIыкIэу). Дапщэщ сэ абы и лэгъунэм лъапэ махуэ щыщIэсчэнур, дапщэщ?..

ЦОЦЭ (хуэмыхьыжу). Хэт ар на?

ГУЛЭ. Ари? Ари? Дунейм теткъым апхуэдэлI, теткъым!

ЦОЦЭ (зимыщIэжу мэкIий). Хэт ар? Хэт?

Гулэ (Iэдэбу). Исуф ефэндырщ.

ЦОЦЭ (ирагъкIэ къыдрешейри). И-и-и?...

ГУЛЭ. Уу-ууий-лIыращ.

ЦОЦЭ. А уи жьэм дзэхупс Iурагъэлаъдэ.

ГУЛЭ (ар зэгуигъэпыну). Абы и Iэпэ бзий цIыкIухэри, абы и Iэпэ мазэхэри!

ЦОЦЭ. А напэ зимыIэ, сыт а жыпIэр? Сэ къыздэхуэжа лIы сиIэкъым.

ГУЛЭ. Мыдэ сэ зэ тIуанэу сыпнхуэкIуэм сыкъэпщIэнщ.

ЦОЦЭ. Фыз зиIэ фIэкIа бгъуэтыркъэ уэ узыдэкIуэн?

ГУЛЭ. Уэ сызэптыну Ибрахьим иIэкъэ фыз? Хъани уфIэфызкъэ уэ?

ЦОЦЭ. ЦIыхухэ! ЦIыхухэ! Фейплъыт мыбы, си лIыр къыстрихыну хэтщ.

ГУЛЭ. УмылIэм-зылI, улIэм-зы мащэ жаIакъэ.

ЦОЦЭ. А мащэ мыгъуэр къызыхуэкIуэн, хэт уэ а лъагъуэр пхухэзышар, хэт си лIым уезышэлIар?

ГУЛЭ. Уэ хуэдэ гуэрщ.

ЦОЦЭ. Хэт?

ГУЛЭ. Ди Гуащэ нэхурщ.

ЦОЦЭ. Гуащи? Узыгъуэ мыхъужыныр сэ естынкъэ абы! ДэнщыIэ ар езыр, лъэпсэрыкIуэдыр къызыхуэкIуэнур? СыщIалъхьэж, тIури фызытезмылъхьэжмэ, уэри, Гуащэри. Щыри, щыри, алыхь, езы ефэндыри къыфщIыгъужу!

ГУЛЭ. КъохъулIэтэми?.. Уэ зогъэябгэ, ауэ ябгэ ухуэзакъым уэ иджыри… Мыдэ сэ зэ а унагъуэм сынихьэм сыкъэпщIэнщ…

ЦОЦЭ. Унихьэмэ узгъэтхъэн уфIэщIрэ? СыщIаулъхьэж, къэзышари, къашари фызытезмыгъасхьэмэ!

ГУЛЭ. Деплъынкъэ.

ЦОЦЭ (ину мэдыхьэшхри). Деплъынкъэ-жи… Феплъыт мыбы, сэ силI уэ къыстепхыуи? (И IэмыщIэр зэгуехри). Мыр плъагъурэ, сыщIаулъхьэж, мис мыбы физмыпIытIыхьым. ДэнщыIэ а езы Гуащэ? ДэнщыIэ а укъэзышэнури? Къэзышэнумрэ къезыгъэшэнумрэ Дей къыщыщIэздзэнщи, къашэнум Дей щыIщэстIыкIыжынкъэ!

ГУЛЭ. Гуащэм сыт и лажьэ? Ар дэлэл къудейуэ аращ. Уэ хуэдэщ. Лажьэ зиIэр уи лIыращи – сэ сыдокIуэ, сигу, си псэу сыдокIуэ…

ЦОЦЭ. Елъа ефэндыжь цIыкIум, елъ, си куэ лъэныкъуэм хуэдиз фIэкIа хъуркъыми итIани зыгуэрхэр къыскIэщIищIыхьыну хэтщ…

ГУЛЭ (гуащIэу). Куэд жумыIэу кIуэи си лэгъунэр зэлъыIух. Къазыц щхьэнтэ тIуащIэхэр зэтелъхьэ. ПIэм иплъхьэну псори лаудану зыщIэлъхьэ. Тас-къубгъанхэр схуэгъэув, сызэрыувэну вакъэ щабэхэр гъэхьэзыр…

ЦОЦЭ. ЦIыхухэ! Зэхэфхрэ мыбы жиIэр?

ГУЛЭ. БжесIэ псори фIыуэ бгъэзащIэм гущIэгъу пхуэсщIынщ.

ЦОЦЭ. Сыт гущIэгъу?

ГУЛЭ. Зэзэмызэххэ ныпхуэзутIыпщынщ уи ефэндыр…

ЦОЦЭ. А-а, напэншэ!

ГУЛЭ. Бзаджэ къыстептхъуэнум уIузгъэплъэхэнкъым абы. Зэплъыжыт уэ! Дауэ лIы къыбдэпсэурэ уэ, уэ домбеижьым. Мы Арысей псом ирамыгъуатэ жаIэ уэ узышэчын гъуэлъыпIэ. УIэфIкъым, уфIэIукъым. Зэхэвыхьыжа курымбэщ, лъэныкъуэ псомкIи йотIэтIэх, шуаныжьым имыхуэжу…

ЦОЦЭ. А жьэ мыгъуэ, а жьэ гъуамэ…

ГУЛЭ. А уэ уи жьэр зэщIэкъуи нэхъыфIщ, Цоцэ.

ЦОЦЭ. Мо си лIыжь фэншэм фIэкIа бгъуэтыркъэ нэгъуэщI.

ГУЛЭ. Згъуэт псом ар къахызох. Ефэндыщ, муслъымэн къабзэщ…

ЦОЦЭ. Къабзэкъым, алыхь, къабзэ Мырзабэч тхьэмыщкIэр дунейм щехыжам, хьэдэтепхъуищри къытрилъэфри унэм къихьащ…

ГУЛЭ. ИтIани – фIыуэ солъагъу.

ЦОЦЭ. ФатIимэт тхьэмыщкIэ мыгъуэр щылIам къурIэн сыхуеджэнущ жиIэри, жэмыщIэ къаIихати, зы къурIэн напи яхузэгуихакъым.

ГУЛЭ. ИтIани – сыдэкIуэнущ.

ЦОЦЭ. Псоми дыуэ нэпцI яхуетхри ахъшэ къаIех.

ГУЛЭ. ИтIани – сыдэкIуэнущ.

ЦОЦЭ. Удэпсэуфынкъым, фызабэ Хьэишэт Дей жэщкIэрэ макIуэ.

ГУЛЭ. Укъиужэгъуащи макIуэ. Сэ си Iуэхущ сэ ар сIэщIэкIым.

ЦОЦЭ. УдэмыкIуэ ефэндым, сынолъэIу…

ГУЛЭ. Ибрахьим септынут и? Уэ езы дыдэр а Ибрахьим ухуэхьэрэм си гугъэкъым, и?

ЦОЦЭ. Зэпыту, зэкIэсу укIуэ а сондэджэрыжьыр. УдэмыкIуэ ефэндым, алыхьри къузогъэлъэIу, си хьэтыр къэлъагъу.

ГУЛЭ. Хъунщ, слъагъунщ. Мис а дыуэ нэпцIкIэ уи лIым къихьа ахъшэм щыщу сом щитI къэхьи деплъынщ.

ЦОЦЭ. Хъунщ, хъунщ, къэсхьынщ…

ГУЛЭ. Сом щитI, зы кIэпIейкIэ кIэрымыхуу.

ЦОЦЭ. Зы кIэпIейкIэ кIэрымыхуу… Иджыпсту.

Цоцэ йоцIэфтыж.

ГУЛЭ. Ари ещанэти – есхужьащ. ИрещIэ, фыз зиIэм – фыз къыхуэпшэну тыншрэ гугъурэ. Мес Гуащи къысхуехь.

Гуащэ къохьэ.

ГУАЩЭ. Мис уи сом щитIыр… Алыхьыр си щыхьэтщ, ди дыщым къырезгъэхащ. (Ахъшэр ешийри). Тхьэлъанэ къысхуэIуэ Къетыкъуэ удэмыкIуэну.

ГУЛЭ. Уащхъуэ нывэщхъуэ кIанэ, сыдэмыкIуэн…

ГУАЩЭ. СилI Къетыкъуэ…

ГУЛЭ. УилI Къетыкъуэ.

ГУАЩЭ. Мэ, хьэлэл пхухъу. (Зэредзри IэплIэ хуещI). А, си псэун! ТхьэмыщкIэр – гущIэгъуншэщ жаIэт дыдейхэми, си IэщхьэкIитIыр си тхьэлъанэщ, ар пцIы дыдэкIэ. Сыпхуарэзыщ, дэхэ, тхьэм насыпыфIэ уищI.

ГУЛЭ. Уэри уи лIым тхъэжыгъуэкIэ тхьэ удигъэпсэу!

ГУАЩЭ (къэщтауэ). А, гуIэгъуэжьт, щыблэр къокIуэ.

Гуащэ къуагъ гуэр зыкъуедзэ. Цоцэ къохьэ.

ЦОЦЭ. Мэ, и дыуэ нэпцIхэм къыхэсхащ. (Ахъшэ иретри). Бжы.

ГУЛЭ. Сэ… сэ… сыщIегъуэжащ.

ЦОЦЭ. Ан-на, сыт къэхъуар?

ГУЛЭ. СыдэкIуэнущ уи лIым.

ЦОЦЭ. И-и?

ГУЛЭ. И-и лъэпкъ хэлъкъым абы, сом щитI щхьа лIы хъарзынэм зыхэбгъэн хъурэ-на?

ЦОЦЭ. Алыхьыр пщIэжыркъэ, алыхьыр?

ГУЛЭ. Алыхьырракъэ хуит зыщIар фыз зиIэ лIым, фызитIи, фызищи, фызиплIи къишэну? КъурIэным еплъыт, къурIэным.

ЦОЦЭ. Укъэзылъхуар пщIэжмэ…

ГУЛЭ. Сыкъэзылъхуари сощIэж икIи сыдэкIуэнущ.

ЦОЦЭ. СынолъэIу, сэри сыцIыхубзщ, си хьэтыр къэлъагъу. Мы си нэпсхэр плъагъуркъэ?..

ГУЛЭ. Сы-дэ-кIуэ-нущ!

ЦОЦЭ. Лъэгуажьэмыщхьэу… А си псэр къурмэн зыхуэхъун, лъэгуажьэмыщхьэу… Уи лъакъуэхэм ба хуэсщIынщ, уи лъэгущIэту си дунейр пухэсхьынщ…

ГУЛЭ. Хъунщ, къащтэ мыдэ ахъшэр.

ЦОЦЭ. Мэ, мэ, къурмэн сызыхуэхъун.

Ахъшэр ирет.

ЦОЦЭ. Тхьэлъанэ къэхь – удэмыкIуэну.

ГУЛЭ. Уащхъуэ нывэщхъуэ кIанэ, сыдэмыкIуэн…

ЦОЦЭ. СилI Исуф…

ГУЛЭ. УилI Исуф.

ЦОЦЭ. Айдэ-тIэ, сыкъэплъэгъуакъым, услъагъужакъым.

(ИкIыж пэтрэ Гуащэ къелъагъури). А-а уэрат сэ тIуанэ къыстезышэну хэтар? (Гуащэ и щхьэцыкIэм йопхъуэри къырелъэфажьэ). Уэрат? Уэрат?

ГУАЩЭ. А, си IэщхьэкIэжьитI мыгъуэт… А, Цоцэ, къысхуэгъэгъу…

ЦОЦЭ. А зы алыхь, пхуэзмыгъэгъун! (Гуащэ и хъуреягъкIэ щхьэцыкIэкIэ кърилъэфэкI пэтрэ Хъани къыкъоху).

ХЪАНИ. А-а, уэ кумпIэфыжьырат, сэ сизыхужу си лIым фыз къезыгъэшэну зи гугъар?

ЦОЦЭ (Гуащэ и щхьэцыкIэр имыутIыпщу). Уэ сыщIаулъхьэжт…

ХЪАНИ. УщIаулъхьэж, джаурыжь! (Цоцэ и щхьэцыкIэм йопхъуэ).

ГУАЩЭ. Уэракъэ тIуанэ къыстезыщIэну зи мурадар? (Ари Хъани и щхьэцыкIэм йопхъуэри – щыри къызэролъэфэкI).

ГУЛЭ. Куэдщ, щывгъэт! (Фызхэр къызытоувыIэ). Фэ щыми сыт фи ягъэ? Ягъэм ихьыныр – филIхэращ… Мис фи ахъшэр.

Ахъшэр трелъхьэ пхъэдакъэжьым.

Фияз илI сыдэмыкIуэну сэ тхьэлъанэ къэсхьащ. Хэт щIегъуэжми – и ахъшэр къырещтэж.

ХЪАНИ (щэхуу Гуащэ жыреIэ). къэщтэж, къэщтэж.

ГУАЩЭ Уэ щхьэ къыумыщтэжрэ?

ЦОЦЭ. Сэ… Сэ… (Ахъшэр къищтэжыну йоIэбыж).

ГУЛЭ. Къэщтэж, къэщтэж, Цоцэ… ефэндым сыдэкIуэну сыхуейкъым.

ЦОЦЭ (и Iэпэхэр мафIэм къиса фIэкIа умыщIэну зыкъепхъуэтэж). Хьэуэ, хьэуэ, сэ, моуэ тIэкIу и кIапэр щIэзупщIэжауэ ар къудейщ… Уи хьэлэлщ.

ГУЛЭ (Гуащэ жриIэу). Уэ-щэ, си IэщхьэкIитI?

ГУАЩЭ. УдэмыкIуэ закъуэ, уи хьэлэлыбзэщ.

ГУЛЭ (Хъани жыриIэу). Уэ-щэ, пщIыхьэпIэфI зыхуэслъагъун?

ХЪАНИ. УдэмыкIуэ закъуэ, уи хьэлэлыбзэщ.

ГУЛЭ. (ахъшэхэр къещтэжри). Фызхэ, цIыхухъухэмп жаIэ: уишрэ уи фызрэ уи дзыхь йомыгъэз – жаIэри. Ахэр есащ уанэ тесу. Ар ддэнут. Ауэ а уанэри дэ цIыхубзхэм къытракъуэри – мис ар фымыгъэгъу. Уишрэ уи фызрэ дзыхь хуумыщI… Хьэщэмэту зэхалъхьащ. Нобэ щыщIэдзауэ фэри ефхьэжьэ псалъэжьу – уи жэмрэ уилIрэ дзыхь яхуумыщI – жиIэу. Анэ фыкъилъхуам – филIхэр къыжьэдэфкъуэ!

ЦОЦЭ. СыщIаулъхьэж, къэзгъазэмэ!

Цоцэ йож.

ХЪАНИ. ПщIыхьэпIэ мыгъуэр схуаулъагъу, згъэгъумэ!

Хъани щIопхъуэ.

ГУАЩЭ. Сэ мыгъуэ сыт си махуэ? СыкIуэнщи, зий мыхъуми, фIыуэ сыкIэцIыбгэнщи сигу бампIэр згъэтIысынщ.

Гуащи йокI.

ГУЛЭ. Хъуащ ар, иджы щыри – сыутIыпщащ. Деплъынкъэ къыпыхъуэм.

(Ибрахьим и макъыр къоIур). КъакIуэ япэ къэс апэсыр!

(Гулэ унэм щIолъэдэж). Ибрахьим къохьэ. Хуабжьу матэр игъэджэгуу Гулэхэ я унэр къефыхь.

ИБРАХЬИМ. Хьэхьей, къэхъей,
                            Къэщэху сысей,
                            Арысей щыщIауэ
                            Щауэм щитIэгъэн,
                            Хьэхьей, къэхъей,
                            Къэщэху, сысей,
                            Арысей къисшауэ
                            Яшэр зыгъэфIэн.

Уэрэдыр жиIэурэ унэр къефыхь; зэм щхьэгъубжэм доплъ, зэми бжэм зырет. Къетыкъуэрэ Исуфрэ зэгъусэу нэгъуэщI лъэныкъуэкIэ къыкъуокI.

КЪЕТЫКЪУЭ. Плъагъурэ, ефэнды, мо матэ къуаншэр?

ИСУФ. Солъагъу, солъагъу, Къетыкъуэ.

ИБРАХЬИМ (ахэм гу лъимытэу). Си дуней нэху, Арысей сох, сыт нэхъ ухуей, сытхэр къыпхуэсхьын? Игугъащ Къетыкъуэ и къуэжьми уишэну. Зыри зэрымылъ фэлъыркъэбщ ар. Хэт и щынащхьэ фIэсшхын жери, къуажэр дырещей, къырещэх. Убеймэ – упщщ.

ИСУФ. Зэхэпхрэ, Къетыкъуэ, абы жиIэр?

КЪЕТЫКЪУЭ. Соуэр, ефэнды, гуэныхьыр ууейуэ.

ИСУФ. ЩЫгъэт, къуагъ къыкъуэукIыу лIы яукIкъым.

ИБРАХЬИМ. Адрей ефэндыжь цIыкIуми куэл игугъащ. Бэзэр махуэм апэсы и уасэкъым ар. Ар лIы хъун? И фызым и IэфракIэ хуэдиз фIэкIа хъуркъым… Ар лIы хъун?

КЪЕТЫКЪУЭ. Зэхэпхрэ ар, ефэнды?

ИСУФ. Пу-пу! Iимани, дини иIэкъым.

ИБРАХЬИМ. Дауи, сэ зблэплъыкIыу, Гулэ а тIум пхудэкIуэнт!..

Уэрэду къыхедзэ.

                            Си псэм и щIасэу си Гулэ,
                            Зэ закъуэ къыщIэплъ, къысIуплъэ,
                            Сэ сожьэ, сокIуэ Арысей,
                            КъызжеIэ – сыт нэхъ ухуей?
                            Хъани къохьэ, гуахъуэжьыфI иIыгъыу.

ХЪАНИ. Сыт нэхъ ухуей жыпIа?

ИБРАХЬИМ (и псэр хэлъэтыкIауэ). А-а… уэра ар?

ХЪАНИ. Аркъым, а уи щэныбэжьыр къызэрыпхуизгъэунур пщIэжрэ уэ?

ИБРАХЬИМ. Ар сыту, ар сыту?

ХЪАНИ. ТIуанэ къыстепшэну ухэтакъэ? (Гуахъуэр и ныбэм жьэхегъакъуэри). Туанэ мыгъуэр къыпхуэзмыгъакIуэм…

ИБРАХЬИМ. Мы гуахъуэр, гуахъуэр… Алыхьым и хьэтыр пщIэжмэ…

ХЪАНИ. У-у, джаурыжь!

ИБРАХЬИМ (мэкIийри). Гуа-а-хъуэр!

Ибрахьим гуахъуэм фIоцIэфтри щIопхъуэ. Абы и ужьым кIэщIу йоувэ Хъании – тIури зэрохь. Къетыкъуэрэ Исуфрэ къыщиудауэ мэдыхьэшх.

КЪЕТЫКЪУЭ. ЛIыщ жыIэ уэ ар.

ИСУФ. Эй, мы фызхэри, мы фызхэри! Сысейм, тхьэ дыгъаIуэ, къубгъаным псы къудей схуримыкIэ. езыр тIэпIыжу машхэри, къыдэхуэ Iэмэ – си деж къехь. Эй, мы фызхэри, алыхьым къимыгъэщIыну къигъэщIат…

КЪЕТЫКЪУЭ. Уи фызыр щхьэ уубрэ, ефэнды? Уэлэхьи, фыз бэгъуа къыплъысамэ. Ушэсу хьэжыщI Мэчэ-Мэдинэ урикIуэ хъунущ. Уэлахьа, унихьэсыным, махъшэ лъэпкъ ухэмыту…

ИСУФ. Сынихьэсын-снимыхьэсынми, тхьэ дыгъаIуэ, нетIрейм хуэдэу гуахъуэм зыфIезмыгъэIун.

КЪЕТЫКЪУЭ. ЛIыщ жыIэ уэ ар.

ИСУФ. СыхулIэ апхуэдэлI.

Ар жиIа къудейуэ Исуф и пащхьэм къохутэ Цоцэ, джатэшхуэ пщIыхэлъу.

ЦОЦЭ (джатэр къырихыурэ). Уэра сэ тIуанэ къыстезышэну хэтыр?

ИСУФ (и псэр хэкIауэ). Iау, Iау…

ЦОЦЭ (и лIым жьэхэхьэурэ). СыщIаулъхьэж, нэгъабэ кхъэм ихьахэм уалъэщIызмыгъэхьэжымэ!

ИСУФ (Къетыкъуэ и щIыбагъым зыкъуедзэри). Уа Къетыкъуэ, Iыгъ, Iыгъ ар… Плъагъуркъэ, джатэр къырех.

ЦОЦЭ. А уи щхьэ фэхур пызмыгъэлъэтым, сыщIаулъхьэж.

ИСУФ. Уа Къетыкъуэ, алыхьыр пщIэжмэ Iыгъ, Iыгъ мыр… Плъагъуркъэ ар… Мыпхуэдэ зы фыз закъуэ къозауэ нэхърэ, къэрал псо уезауэну нэхъ тыншкIэ тхьэ соIуэ.

КЪЕТЫКЪУЭ. Уий, тхьэр зыгъэпцIын, уи псэр хтхаи мыбы.

ЦОЦЭ. УлIу пащIэ птетым мыдэ къыкъуэкI, къыкъуэкI мыдэ.

ИСУФ. Уа Къетыкъуэ, алыхьыр пщIэжмэ – Iэжьэгъу, Iэжьэгъу…

Цоцэ Къетыкъуэ и къуагъым Исуф къыкъуехури ирехужьэ.

КЪЕТЫКЪУЭ. ЛIыщ жыIэ уэ ар!ЩыIэжкъым пасэрей адыгэлIхэр, щыIэжкъым. А, дуней, дуней, укъещэщэхыжатэмэ нэхъыфIт. лIыуэ пащIэ зытет щыIэжкъым, алэхьэ, щымыIэж.

Гуащэ къохьэ. Абы фокIэщI, къэгъэпкIауэ иIыгъщ.

ГУАЩЭ. Сэ сибгъэкIыжынут, сепхужьэжынут, и?!

КЪЕТЫКЪУЭ (къэщтауэ). Мор ехьэх, пIэщIэуэнщ, ехьэх!

ГУАЩЭ. Уи хьэдэр ирезмыгъэхым, си IэщхьэкIитIщ.

КЪЕТЫКЪУЭ. Iау, Iэу.

ГУАЩЭ. Iау-Iау уэзгъэлъагъункъэ!

(ФокIэщIыр ирегъапщэ. Къетыкъуэ и щхьэм йопхъуэж). Сэ а уи щхьэрракъым, а уи гущхьэращ сызэуэнур…

Къетыкъуэ и гум йопхъуэж.

КЪЕТЫКЪУЭ (и бгъэм йопхъуэжри). Ди щIэлэгъуэр, ди щIэлэгъуэр уигу къэгъэкIыжыт, си гуащэ нэху.

ГУАЩЭ. Сэ нэмыщI къэпшэну фыз?

КЪЕТЫКЪУЭ. Пащтыхьым и бжаблэмкIэ соIуэ – къэзмышэнкIэ!

ГУАЩЭ. Си Iэр мэкIэзыз, схутегъэхуэн сфIэщIыркъым.

КЪЕТЫКЪУЭ. Томыгъахуэ, томыгъахуэ, си псэху закъуэ.

(Къетыкъуэ Гуащэ егъэбэлэрыгъри фокIэщIыр къыIэщIеудри дрегъэуей). Мыр фыз IэщIагъэкъым, Гуащэ.

Диснэху унэм къыщIож.

ДИСНЭХУ. А, жэнэт, хэт къыттезышэр, хэт ирашыжыр?

Алий къыщIокI унэм. Ар махъсымэм къыхигъэщIа хуэдэщ.

АЛИЙ (ину жиIэу). Базар бальшой,
                            Черкес манного,
                            Уруска баришня карапчил,
                            Эй, давай дорога.
                            Ай-ся! (ЗэхетIэ).

КЪЕТЫКЪУЭ. Мыр сыту хуабжьу ухъея хуэдэ, Алий цIыкIу?

АЛИЙ. Еуэ лъакъуэм, гъауэ фочкIэщIыр! Хьет-уитI жегъыIэ!

КЪЕТЫКЪУЭ. Хъыджэбзыр нэгъуэщI зыгуэрым епт сигугъэщ.

АЛИЙ. Изот. Номиным! ШейтIаным, Алмэстым! Хьэкъэрэжьым!

КЪЕТЫКЪУЭ. Умыделэ!

АЛИЙ. Сыделэркъым. Язот, язот псоми, ауэ уэ уэстыркъым, Къетыкъуэ и къуэжь…

Гулэ унэм къыщIокI.

КЪЕТЫКЪУЭ. Сэ укъыздэмыджэгу! Сэ сыпщыжь лъэпкъщ. Пащтыхьым и бжаблэм дитащ Къетыкъуэхэ! Укъыздэмыджэгу! Сэ сыпщщ…

АЛИЙ. Упщмэ – дэнэкIэ ухуейми пщы, ауэ сэ укъызбгъэдэмыпщхьэ.

(И гуэбэыш къэмэжьыр еубыдыжри). Мыр плъагъурэ, нещIэ-къещIэ хэмылъыжу, пызмыгъэлъэтым згъэпцIаи!

ДИСНЭХУ. Пигъэлъэтынщ, алыхь.

АЛИЙ. Мэ, мэ уи выфэри! Сыхуейкъым уи выфэми, сыхуейкъым уи мэ зыщыуа!

Выфэр Къетыкъуэ иреупцIыж.

КЪЕТЫКЪУЭ. Куэд къыумыву щхьэщэхужыр къащтэ мыдэ.

АЛИЙ. Мис аракъэ димыIэр.

ДИСНЭХУ. ДиIэкъым, алыхь.

КЪЕТЫКЪУЭ. ФиIэ-фимыIэр си Iуэхукъым. Къащтэ мыдэ щхьэщэхужыр! Къащтэ!

ГУЛЭ (лIитIым яку долъадэри). Мы си адэм щхьа дапщэ?

КЪЕТЫКЪУЭ (игъэщIагъуэу). Уэра къызэзытынур?

ГУЛЭ. Сэращ.

КЪЕТЫКЪУЭ. Законым сом щитI жи.

АЛИЙ. КIэрыбгъэхуатэкъэ, пщIэжрэ, кIэрыбгъэхуатэкъэ?

КЪЕТЫКЪУЭ. КIэрызгъэхуами кIэрызгъэхужыркъым.

ГУЛЭ. Мэ си адэм и сом щитIыр.

Ахъшэр ирет.

Мы си анэр-щэ?

КЪЕТЫКЪУЭ. Ари сом щитIщ.

АЛИЙ. Сыт щитIи? МЫ фызыжь кхъахэм щхьэкIи?

КЪЕТЫКЪУЭ ЩитI.

АЛИЙ. Мыр нобэ-пщэдейщ…

КЪЕТЫКЪУЭ ЩитI.

АЛИЙ (и фызым бгъэдолъадэри). Зыкъытегъахуэ, тхьэр зыгъэпцIын!

КЪЕТЫКЪУЭ. ЩитI.

АЛИЙ (и пхъум деж зедзри). Йомыт, йомыт, тумэнитху и уасэкъым ар. (Къетыкъуэ жриIэу). А зиусхьэн фызыжьыр уэ удот, хьэлэл пхухъу…

КЪЕТЫКЪУЭ. ЩитI жысIакъэ!

ГУЛЭ. Мэ си анэм и сом щитIри.

АЛИЙ. Iау, Iау, доунэхъу.

КЪЕТЫКЪУЭ. Уэ-щэ, уэ-щэ, дыхэ?

ГУЛЭ. Сэж щхьа сыт жыпIэнур?

КЪЕТЫКЪУЭ. А, дуней, дуней, укъещэщэхыжащэрэт… Уэ сытми уасэ уиIэ? Уэ, си дыхэ, мин, мин Iэджэ уриуасэт…

ГУЛЭ (гуащIэу). Дапщэ?

КЪЕТЫКЪУЭ. А закон мыгъуэ, а закон гъуамэ… Iэхъулъэхъу дищIащ, кIэрыдгъэхун фIэкIа щIыдгъуну дыхуиткъым. Уэри сом щитIщ, дыхэ.

ГУЛЭ. Къащтэ мыдэ уи мыхъурри, къытедзэ мыбы. (Гулэ и тхылъымпIэм Къетыкъуэ и мыхъурыр трегъауэ). Мэ си сом щитIри. ЗэфIэкIакъэ иджы?

КЪЕТЫКЪУЭ. ЗэфIэкIащ.

ГУЛЭ. Дыщхьэхуиткъэ?

КЪЕТЫКЪУЭ. Фыщхьэхуитщ.

 

КIэух