Агъач чана
Бир актлы пьеса
Ойнагъанла:
ДЖАНЫМ
ТИНИМ
Таулуну юйю. Анда эки тапчан. Алада – Джаным бла Тиним.
ДЖАНЫМ. Тиним… Тиним! Эшитемисе мени, Тиним?
ТИНИМ. Хо, Джаным, эшитеме, бек иги эшитеме. Джукъламаймы тураса, Джаным? Не болгъанды?
ДЖАНЫМ. Не болгъанын кесим да билялмайма, Тиним. Кюн чыкъгъанды нелляй бир заман, мен а сууукъсурагъандан ёлюб барама. Тёрт саныма къалтырауукъ тийгенди. Буз кесек болуб къалама. Тоба-тоба, быллайны да ким кёрген эди… Я, Аллах, сен сакъла къыйынлыгъынгдан…
ТИНИМ. Ол кюн тюйюлдю, Джаным. Мен бусагъат, сени джюрегинги сорушдурурча, дарман хансладан шай къайнатайым. Аллах айтыб, ол исси шайдан ичгенлей, сууукъсурагъанынг кетер… Халынг орнуна келир. Ма, кёрюрсе. Мен билмеген затымы айтмаучума. Къоркъма сен, кюн да чыгъарыкъды… Санларынг да джылынырыкъдыла…
Акъырын къымылдагъаны кюч тийгенча, тапчаннга олтурады.
ДЖАНЫМ. Тиним, сёзюнгю бёлме, нек тохтадынг? Сен мени эшитемисе?
ТИНИМ. Былайдама, Джаным, былайдама… Мен бусагъат хар джумушну тындырайым… Бир кесекчик тёз, Джаным.
ДЖАНЫМ. Ол кюн тюйюл эсе, Тиним, алай нек джылтырайды? Мен ангылагъаннга кёре, ол - кюндю. Кюн… кюн… кюн…
ТИНИМ. Угъай, Джаным, ол джылтырагъан кюн тюйюлдю. Ол – айды. Ай… Ай…
ДЖАНЫМ. Ай?!
ТИНИМ. Хо, айды, Джаным. Ай.
ДЖАНЫМ. Тоба-асто, кимни, кимни эсине келлик эди, бу кюн – айды деб. Ма тюнене уа, Тиним, ол бир аджымсыз кюн эди. Сен, Тиним не джумушунгу да къой да, аны меннге бир ангылат, тюнене кюн деб тургъаныбыз бюгюн ай болуб къалай къалды? Кюнча джарыкъ джылтырагъанына къара сен аны…
ТИНИМ. Тюнене айтханыбыз – ол кюн эди, бусагъатда уа бизге кюнча джылтырагъан – айды.
ДЖАНЫМ. Тохта-тохта… Не башхасы барды? Кюн – ай… Биз айтхан бла тюрленирик зат джокъ эсе. Алай-алай да, мени сууукъ кючлеб бара эсе.. (Бир кесек заманны тынгылаб туруб). Хы, мен энди ангыладым. Сен тюз айта болурса, Тиним. Ол бир аджымсыз айды. Тереземден ол кюн болуб къараса, мен быллай бир юшюрмю эдим? Айды, айды, тамам да айды. Игитда айды… Кюн тийиб, мен быллай сууукъну сынамагъанма. Сен, сау къаллыкъ, олсагъатлай окъуна айырдынг кюн бла айны, мен а кеч ангыладым, къыйналыб. Сен, Тиним, мени бла тохтаусуз сёлешгенлей тур, ол заманда мен ангыламаз зат боллукъ тюйюлдю. Сен сёлешиб, сёлешиб тур джангыз да… Кёрюрсе, ангыламасам.
ТИНИМ. Энди уа не затны ангыларгъа излейсе, Джаным?
ДЖАНЫМ. Нелляй бир заманны бирге джашау эте келебиз, Тиним? Мутхуз, джарыкъ кюнлерибиз да болгъан болурла. Биз таныгъанла, биз билгенле, бизни таныгъанла, бизни билгенле, кими – тауда, кими тюзде ёлдюле. Бизни Аллах бу кюнлеге дери джашатды. Алай болур эди къадарыбыз. Бирге джашау этгенлигибизге, джюрегибизде айталмай тургъан затларыбыз да болурла… Мени санга айтыр затым кёбдю, Тиним. Сени да манга кёб айтыр затынг болур, мен бузлаб, буз болуб къалгъынчы дери.
ТИНИМ. Къой, Джаным. Аллах бла тилейме, осуят этгенинги къой. Тура-туруб, былай къуюлуб къалай къаласа?
ДЖАНЫМ. Не да болсун, сен тынгылаб турма, Тиним. Сен тынгылауукъ болсанг, мен сени энтда чакъырыргъа керек боллукъма, Тиним. Ти-ни-м, сен мени эшитемисе?
ТИНИМ. Эшитеме, Джаным, сабырчыкъ бол, бусагъат ёрге турайым да…
ДЖАНЫМ. Сен сёлешгенни къойсанг, мени къулагъыма бир къуджур тауушла келедиле. Дуния саулай къайры эсе да къуюлуб баргъанча… Джар оюлгъанча тауушланы уа айтмай къой. Сен энтда не эсе да тынгылайса, Тиним, Тиним?! Сууукъдан къатыб къалама.
ТИНИМ. (Ёрге къобады). Бусагъат, Джаным. Бусагъат сени юсюнгю кесими жабыуум бла жабайым. Тёгерегинги иги къысдырайым. Ол заманда санга бир кесек джылы болур. Энди бир кесекчик хайт десем, санга жетеме. Кёб къалмагъанды. Эшик аллыда, мени сартын, сууукъ болмаз. Не джелни сызгъыргъанын, не джангурну джаугъанын эшитмейме. Сууукъ болмазгъа керекди. Бусагъат джабыу бла юсюнгю къысдырайым. Ма, кёресе да, мен санга иги джууукълашыб келеме. Энди джетгеннге сана…
Тиним кесини джабыуу бла Джанымны юсюн жабады.
ДЖАНЫМ. Къалай иги болду, сени былай келгенинг, Тиним. Андан бери къатыма келмей. Сен бир билге эдинг, мен санга къалай къууаннганымы? Биринчи тюбешген заманыбыздача…
ТИНИМ. Энди уа къалайса, Джаным? Cанларынг джылыу ангылай башладыламы? Буз эридими?
ДЖАНЫМ. Не эсе да эриб къалалмайды, Тиним. Ол сен айтхан джылыуну да ангылаялмайма… Сууукъ менден бошаб барады.
ТИНИМ. Алай эсе, сора мен сени тёгерегинги андан да бек къысдырайым. Ма энди уа, кёрюрсе, джылыу бармаса, бир аджымсыз барлыкъды. Мен билиб айтама. Бусагъат отха суу салайым да, ханс шай этейим. Сора иссилей ичерсе. Ол заманда сени ауругъанынг да, инджилгенинг да кетерикди.
ДЖАНЫМ. Мени къатымда тур. Тиним, тилейме. Кесими джангыз къойма. Былай, къатыма бир олтурчу.
ТИНИМ. Алгъын былай болуучанмы эдинг, Джаным?
ДЖАНЫМ. Болгъан эдим… Эртте… Бизни Азиягъа кёчюргенлеринде. Къыш, къамишле джыя тургъанлай… Ол заманда мен джаш эдим…
ТИНИМ. Ол заманда иги болгъан эдинг да, Джаным? Ма энтда, кёрюрсе, иги болмасанг. Мен барыб от этейим.
ДЖАНЫМ. Угъай-Угъай. Аллах бла тилейме, мени къоюб кетме. Сууукъ алыб барады. Сыртынгы мени сыртыма бир къыссанг эди, Тиним. Ол заманда, Аллах болушуб, бир себеб болур эсе уа. Джылыу келир эсе уа…
ТИНИМ. Болсун, Джаным. Сени хар аурууунгу къурутурча Аллахдан аллай бир себеб келсин.
Тиним сыртын Джанымгъа салады.
ДЖАНЫМ. Иги къысыл, Тиним, иги къысыл… Хы, ма алай, ма алай.
ТИНИМ. Сен къоркъма. Джаным, бусагъат сени бузунг эририкди. Кёрюрсе, мен айтханча болмаса.
ДЖАНЫМ. Энтда, энтда, Тиним.
ТИНИМ. Хо, Джаным, хо… Игирекмисе?
ДЖАНЫМ. Угъай, Тиним. Сени сыртынг да сууукъ кёреме. Не этериксе?… Экибизни да къартлыкъ дженгнгенди. Энди сыртымдан аякъларыма кёчдю. Аякъларымы сууукъ алыб барады. Эшитемисе, Тиним? Не болса да, бир мадар этсенг а… Къурушуб къаладыла деб къоркъама.
ТИНИМ. Бусагъат сени аякъларынгы джюн джаулукъ бла джылы чырмайыкъ, ДЖАНЫМ. Аякъларынга джан келирча этейик…
Ёрге къобады.
ДЖАНЫМ. Тиним, мени къоюб къайрыса?
ТИНИМ. Терк окъуна барыб, суу къайнатыб, шай этейим. Сен аякъларынгы исси шайникге къысарса, исси шай да ичерсе.
ДЖАНЫМ. Аллах бла тилейме. Тиним, къатымдан кетме. Манга шай керекмиди?! Джюрегим кётюраллыкъ тюйюлдю сууну.
ТИНИМ. Не мадар этейим да, Джаным? Аякъларынгы къалай джылытайым?
ДЖАНЫМ. Былай къатыма олтурчу. Аякъларымы къарнынга сал да, кесинге къатыракъ бир къыс. Ол заманда джан кирир эсе уа?! Бу къыш сууугъундан къутхарыр эсе уа?!
ТИНИМ. Айхай-айхай, игитда дейсе, Джаным. Аны терк окъуна этейик. Сени аякъларынгы кючлеген сууукъ манга кёчерча Аллах этсин! Былаймы дейсе, Джаным?
Джанымны аякъларын кесини къарнына къысады.
ДЖАНЫМ. Джибериб къойма, Тиним, къаты тут. Сууукъ мени алыб барады.
ТИНИМ. Болсун, болсун, Джаным. Мен сени аякъларынгы къаты тутуб турама. Къоркъма, къоркъма, джиберлик тюйюлме. Биз сууукъну хорларбыз. Джукъларгъа кюреш. Мен былайда, сени къатынгда, турлукъма.
ДЖАНЫМ. Огъай-огъай, Тиним. Мен бусагъатда джукъу къайгъылы тюйюлме. Мен аласыз да бек кёб джукълагъанма, кючден уяндым да.
ТИНИМ. Тюш затмы кёрген эдинг?
ДЖАНЫМ. Къалайлада болмадым мен, Тиним. Бюгюнча былай татлы къачан джукълагъанма, билмейме.
ТИНИМ. Не кёрген эдинг тюшюнгде?
ДЖАНЫМ. Бир затла уа кёрген эдим… Алай мени тюшюмю билмесенг иги болур.
ТИНИМ. Айтырынг келмеймиди?
ДЖАНЫМ. Къайдам, не айтыргъа да билмейме.
ТИНИМ. Хар затны юсюнден хапар айтырынг келиб тура эди да?
ДЖАНЫМ. Хоу, хоу, аны тюз айтаса, Тиним. Биз экибиз узакъ ёмюр ашырдыкъ. Не аманны, не игини сенден джашырмай айтыргъа излейме… Мен тюшюмде чаналаны кёрдюм, Тиним.
ТИНИМ. Чаналамы? Къаллай чанала, Джаным?
ДЖАНЫМ. Кёп тюрлю чанала… Мени тёгерегимде бек кёб чана бар эди. Дунияда эсиме келмезлик. Къайсын сюйсенг да, сайла да, мин. Сюйсенг – уллу, сюйсенг – гитче. Темирден сюйсенг – темирден, алтындан сюйсенг – алтындан. Ариулукъларын айтсанг а! Бири биринден ариу, джылтыраб, кёз алдай. Алай а, мен агъачдан этилген чананы сайладым.
ТИНИМ. Агъачдан?!
ДЖАНЫМ. Хоу, Тиним, агъачдан. Ол бизни джашчыкъны алыб кетген чанача… Анга олтурур-олтурмаз, мени къайры болса да учуруб кетерикге ушатдым. Айтханымча, мен былай, минер-минмез. Аллахдан да тилек тилегинчи, чана ёрге кётюрюлюб, мийикден мийикге чыгъа, кёкге джетдим.
ТИНИМ. Кёкгеми дейсе? Къоркъгъанмы этдинг, Джаным?
ДЖАНЫМ. Бир да огъай. Сора кёб заманны айландырды мени ол агъач чана. Кёб джерлени да кёрдюм, кёб сууладан да ётдюм.
ТИНИМ. Мен а тюшюмде учсам, чыбчыкъ болама, сууланы джюзюб ётсем – чабакъ болама, джерде барсам а – эмилик атча чабама. Алай, бир уллу ашыкъгъан джерим болмаса уа, таш макъача сюркелиб барама.
ДЖАНЫМ. Джаш заманымда мен да тюшюмде кёб уча эдим, тюзде тайчыгъын тас этген байталгъа ушаб. Неге кёрюннген эсе да…
ТИНИМ. Келечиле келе башлагъан болурму эдиле?
ДЖАНЫМ. Къайдам, алай да болур эди.
ТИНИМ. Тюшюнгде чана бла биринчи кереми учаса?
ДЖАНЫМ. Биринчи.
ТИНИМ. Сора бу тюшюнгю менден нек джашыра эдинг? Иги этдинг айтханынгы. Бир кесекни тынгылайдыла.
Мен да кёргенме сени тюшюнгден да къужур бир тюш… Кюн исси. Мен таш макъа болуб, ашыкъмагъанлай сыртны ёрге бара эдим. Сора аллымда терен джарны эслемей, аякъларым ары тайыб башлайдыла… Хы, энди джыгъылдым деген заманда, манга эки къол битиб, мен хансладан тутуб, башына чыгъаргъа кюрешеме. Бир къолумда хансла юзюлселе, башха къолум бла сау хансладан тута… ма ол халда джардан салыныб турама. Тёгерегимде бир ханс да къалмады, мен узалыб тутарча. Алай бла джарны къыйырын мал отлагъанча этеме. Сора кёзюм бир уллу чыгъанакъгъа илинеди. Аны джити чыгъанакълары манга къараб, этиме чанчылыргъа хазыр болуб тура эди… Этер мадар джокъ. Чынгылдан юзюлюб кетгенден эсе, чынгаб эки къолум бла да ол чыгъанакъгъа джабышама… Анда, теренде, бир уллу суу барады, къолларымдан а – къан. Сууну тауушундан джер къалтырайды. Сора чыгъанакъны тамырлары кёрюннгенде, мен къычырыкъ этдим. Алай къутургъан сууну тауушу мени къычырыгъымы джутду. Болушлукъ сакълар джерим джокъ. Мадарымы тауусуб, джашаудан да умут юзюб, мийикден кетерге хазыр болуб, мен дагъыда бир кере къычырыкъ этиб, уяныб къалама…
Мени насыбыма, Джаным, сен къатымда олтуруб тура эдинг. «Къоркъма, Тиним, не болгъанды, «бисмилляхий рахмани рахим» де», - деген эдинг сен ол заманда. Унутмай турамыса, Джаным, ол кечени?
ДЖАНЫМ. Эсимдеди, Тиним. Аллай бир затла болгъан эдиле. Этинг, джанып баргъанча, къызыб. Джюрегинг, джер тебреннгенча ура, юсюнгден джангур тюбюнде къалгъанча, ырхы бара. Эки къолунг бла да манга къадалыб. Мен болсам эди сени тюшюнгде агъач чанам бла, джугъума санамай, джарны башы бла учуб, сени къутхарлыкъ эдим аджалдан.
ТИНИМ. Сен алайсыз да къутхаргъан эдинг. Энди уа не сагъыш этесе?
ДЖАНЫМ. Сабийлигим эсиме тюшгенди да…
ТИНИМ. Мен а сабийлигими эртте чайнаб бошагъанма.
ДЖАНЫМ. Мен санга хапарымы айтханмы эдим?
ТИНИМ. Къайдам. Къайсы хапаргъа айтаса? Айт энтда, не боллукъду.
ДЖАНЫМ. Былай, кёзлерими къыссам, тауларыбызны, сууларыбызны кёреме, таурухдача. Юйюбюз а бир уллу кёрюне эди, арбазыбыз а – тийреча бир. Къоз терегибизде сабийлеге деб сенгилчек тагъылып эди. Мен джуртума къыйынлыкъ тюшген кече, алай гитче къызчыкъ тюйюл эдим. Бизни туугъан джерибизден айырыб, эшелонлагъа жыйыб, малланы джюклегенча, элтиб узакъ Азиягъа къотаргъанларында, сабийлени барыны да олсагъат таурухлары бошалгъан эди. Сууу кетген кёлча, сабийлик къуругъан эди… Къаллай бир адам къырылгъан эди джолда… Мени беш эгечим бар эди… Эм гитче эгешчигим сау къалды. Дагъыда къарнашчыгъым. Анамы джюреги тохтагъанында, къалгъан ёлюклени атханча вагондан тышына, анамы да атадыла деб асыры къоркъгъандан, къарнашчыгъым бла мен анамы юсюне къапланыб, узакъ джолну кёргюзтмей, джашырыб, барлыкъ джерибизге дери джетдик. Ол заманда табхан эдим анамы кёкюрегинде атамы къазауатда ёлген къагъытын да. Атамы къазауатда ёлгенин айтмай, бизден джашырыб тургъанды, джазыкъ анам. Биз а къаллай бир сакълай эдик аны къазауатдан къагъытын. Бир заманда къагъыт джазгъаны тохтаб къалгъанында, бир къарт къоншубуз: «Атагъыз, барыгъызгъа да саугъала алыб, джолгъа чыкъгъанды, андан джазмайды юйге къагъыт да»,- деген эди. Биз а, сабийле, хар кюн сайын чабыб джолгъа чыгъа эдик, атабызны биринчи кёрюб, саугъаларын алыргъа… Анабызны Фрунзеде асырадыкъ. Къарнашым къазауатдан сора бир орус къызгъа юйлениб, Алма-Атагъа кёчдю. Эгешчигим а, анамы къабыры болгъан джерден кетерик тюйюлме деб, Фрунзеде къалды. Мен а туугъан джериме, Кавказгъа, къайтыргъа онг чыкъгъанлай, олсагъат джолгъа атланнган эдим.
ТИНИМ. Сен къачан да дженгил аякълы эдинг.
ТИНИМ. Мында биз тюбешдик. Эгечим бла къарнашымдан а хапарсызма.
ДЖАНЫМ. Аллах айтса, тынч-эсен болурла, алайсыз санга билдирир эдиле.
ДЖАНЫМ. Къайтыб келгенимде, не юйюмю, не арбазымы, не къоз терегими табмадым. Сабий таурухумдан да не къалды?
ТИНИМ. Таурухубуз ачы тюшге ушаб къалды. Мен да сынагъанма ол кюнлени, Джаным. Бизни сабийлигибизни тонагъандыла да, андан бери джаныбыз да тынчлыкъ табмайды.
ДЖАНЫМ. Мени гитче эгешчигим а ол заманда алай гитчечик эди…. Ангыламай эди не бола тургъанын. Джолгъа тебирегенибизге бек къууана эди. Адамла джылау, къычырыкъ эте тургъанларын зат да къулакъгъа алмай, джангыз ит юргенден бир кесек анамы къатына къысыла эди. Джангы чепкенчигин кийиб, кесчигин джолгъа тюзетиб, ариу гинджичигин къучакълаб тура эди… Мен сени башынгы бездирдим кесими хапарларым бла.
ТИНИМ. Огъай-огъай, Джаным, нек айтаса алай. Тынгылаб турама. Айт. Эгешчигинги юсюнден хапарны уа эшитмеген эдим.
ДЖАНЫМ. Сора эгешчигим экинчи кюн юйге къайтыб келлик суна болур эди, оюнчакъларын джыйыб, джастыкъ тюбюнде къояды. Эшелонда анам ёлгенинде, бир тиширыу, эгешчигими кесине алыб, эмчек салгъанлай барды джолну джол узуну. Ол тиширыу кесини сабийин тасмы этген эди, билмейме. Эгешчигим анда-мында бизге чабыб келиб, анняны уятыргъа излей эди. «Ання джукълаб турады, тийме, уятыргъа болмайды бусагъатда», - десем, ол биягъынлай тиширыугъа къачыб кетер эди. Аны «экинчи анасы» кесине къысыб, ариу айтса, къойнунда джукълаб къала эди. Мени эгешчигими джанын сау къалдыргъан тиширыуну къарамы кёз аллымда турады. Гитче эгешчигими ол сау къаллыкъ тиширыу ёлюмден башын алды.
ТИНИМ. Хар адамны бир туугъан кюню… Бир ёлген кюню… Ёлгенден эсе, дуниягъа джаратылгъан тынч болур. Ёлген къыйынды.
ДЖАНЫМ. Ёлгенни не къыйынлыгъы барды. Хар иш Аллахны къолундады да… Ол къалай айтса, алай боллукъду. Ауру десе – ауруйса, ёл десе - ёлесе… Ёлгюнчю керти адамча джашаргъа, тырмашыргъа керекди. Гюняхны, сууабны эсде тутуб.
Кёк кюкюреген таууш келеди.
Мен билеме сени нек къоркъгъанынгы, Тиним.
ТИНИМ. Нек, Джаным?
ДЖАНЫМ. Сабийлеринг болса, ёлген тынчды – ызынгдан не джашынг, не къызынг къалса… Ала эсде тутарыкъдыла, къабырынга келликдиле. Бизге уа бир адам да келлик тюйюлдю, Тиним.
ТИНИМ. Бир адам да келлик тюйюлдюмю дейсе, Джаным? Бир бирледе мен кесими сени джашынгча кёреме…
ДЖАНЫМ. Къалай сейир айтдынг. Мен да сени къызынгча болуучанма. Алай а ол бары да ётюрюкдю, Тиним. Бизни джашыбыз биз бармагъан джерлеге эртте кетгенди, биз кёрмеген кёп зат кёргенди… Кече бла кюнню айыралмазча болгъунчума деричин джыладым…
ТИНИМ. Билеме, Джаным.
ДЖАНЫМ. Уллу адамны кёзлерича къаллай эдиле аны кём-кёк кёзлери. Тау кёллеча. Джашчыкъны къалай кюлгени уа эсингдемиди? Аны сууну сюйюб ичгени уа?
ТИНИМ. Мен сагъыш этгеннге кёре, Джаным, джашчыкъны кечеча къара кёзлери бар эди.
Кёк джашнагъан таууш джууукъда, къатыракъ эшитиледи.
ДЖАНЫМ. Огъай-огъай, аны кёзлери тау кёллеча кёк эдиле… Огъесе, кечеча къарамы? Сен мени, тоба, башымы къатышдырыб къойдунг. Къара болургъа да болурла. Джаз башында джашил хансча джашил болургъа да болурла… Ай, Тиним… Сен къайда эдинг ол къара кюн, мени эсимден чыгъыб кетгенди. Къайры кетген эдинг, Тиним?
ТИНИМ. Къой-къой, керек тюйюлдю, Джаным. Мен сенден бек тилейме, менден аны юсюнден хапар сорма. Мен унутуб бошагъанма. Мени эсиме салма. Аллах бла тилейме. Башха бир кюн чыгъар.
ДЖАНЫМ. Мен алайсыз да кёб тынгылагъанма, Тиним. Бюгюн айтмасам, боллукъ тюйюлдю. Былай таб тюшмез деп къоркъама.
ТИНИМ. Нек тюшмейди? Не ючюн, Джаным? Тамбла да кюндю?
ДЖАНЫМ. Тамблагъа да Аллах айтхан болур. Сууукъ мени бошларгъа ушамайды. Энди сен да манга алгъынча болушалмайса. Сен кёлюнг бламы айтаса унутханма деб?
ТИНИМ. Айт, Джаным, айт.
ДЖАНЫМ. Сен юйде джокъ эдинг ол кюн. Эртден бла мен къамишле джыяргъа хазырландым. Печибизни танг атаргъа джылыуу къалмай, от этерге керек эди. Кеси да ол кюн эшикде джылы кёрюне эди, юйден эсе. Алай къышны аягъы сюреминде болады, кюн бир кесек къыздыра башласа. Джашчыкъны юйде къояргъа эди акъылым. Кеси да джууургъанны тюбюнде джуммакъчыкъ болуб, джатыб тура эди. Сора мен юйден чыгъаргъа деб, эшикни былай ачханлай, ол джууургъан тюбюнден башчыгъын къаратыб, мен да барайым деб тиледи. «Къой, юйде тур, анда сен этер зат джокъду, мен кесим къамишле джыйыб, от этиб, юйню джылытайым», - дедим. Мен айтханнга тынгыламады, айю балачыкъ дорбундан чыкъгъанча, орундукъдан чынгаб тюшюб, чурукъларын, бёркюн кийиб, мени бла джолгъа тебреди. Сора джатмада ол сен кёб болмай этген чананы да биргесине алды. Чанасына джюклеб, мен джыйгъан битеу къамишни келтирирге айтды. Кёб къамиш… Аллах, Аллах, ол чана болмай къалса эди… Мен джаш табхан эдим, сен къолларынг бла этген чана уа аны дуниядан къурутду. Мен ол заманда нек сау къалгъан эдим? Мен джашчыгъымы ызындан башымы суугъа атаргъа керек эдим.
ТИНИМ. Аны къутхарыргъа мадар джокъ эди, Джаным. Мен барыб ол джерге къарагъанма.
ДЖАНЫМ. Кёб джылланы тюшюмдеча джашадым. Сабийлери ёлген тиширыула кёб джылагъанлары себебли, узакъ ёмюрлю бола болурла. Къыйынлыкъларын, къара дугъумлача джыламукъла бла кёзлеринден сыгъыб бошайдыла… Джазыкъ джашчыгъым! Джашаргъа джаратылмагъан джашчыгъым!
ТИНИМ. Мен къайдан биле эдим, Джаным, ол чана къыйынлыкъ келтирлигин. Мен хоншу джашчыкълагъа да кёб чанала этгенме. Кесинг билесе. Бир адамгъа огъай демегенме. Бош айтмай эдиле манга Чана уста деб.
ДЖАНЫМ. Сен анга ол чананы этиб бермесенг, ол суугъа батармы эди? Сени чанагъа усталыгъынг ёлтюрдю аны.
ТИНИМ. Тюз айтаса, Джаным тюз айтаса… Аллахны бергени. Андан иги чана джокъ эди саулай элде. Мен ол чананы, джашчыкъ тенглеринден артха къалмасын, тенглерине кёзю къарамасын, таудан тенглеринден алгъа учуб тюшсюн деб, сюйюб этген эдим.
ДЖАНЫМ. Тамам сен айтханча болду, тенглеринден да артха къалмады, биринчи барыб суугъа кёмюлдю.
ТИНИМ. Мен а, джашым ёсюб, уллу болуб, мени усталыгъыма бир юренсе эди деб тура эдим. Адамланы къууандыра… Алай болурун билсем, этерми эдим мен ол худжу къаллыкъ чананы?
ДЖАНЫМ. Мен джаш табдым, сен аны ёлтюрдюнг.
ТИНИМ. Хоу, хоу, хоу. Менме терс! Джангыз мендеди терслик. Мен ишлеб бергенме джашыма чананы. Къалгъан чаналадан ариу, къалгъан чаналадан дженгил… Алай а, мени чанам бла суугъа кетерин билирге мадарым бармы эди мени, Джаным? Аллах алай излеген эсе уа?
ДЖАНЫМ. Аллах, Аллах… Хар кече сора эдим Аллахдан, нек болду алай деб. Бизге джангы сабий нек буюрмады?.. Бюгюн-бюгече да манга джууаб келмеди.
ТИНИМ. Менме терс… Кесимме терс.. (Олтуруб башын эки джанына чайкъайды. Джаным Тинимни башын кесине къысады. Ол халда иги кесек заманны олтурадыла. Кёк къаты джашнайды). Адамла джашайдыла, не ючюн джашагъанларын да билмегенлей. Аны ючюннге насыбсыздыла, бизнича…
ДЖАНЫМ. Мен адамланы – сабийлери болгъанла бла болмагъанлагъа юлешеме. Сабийинден – къызындан не да джашындан ёнгелеген аналаны ангылаялмайма.
ТИНИМ. Кёк къаты джашнагъан эди, энди джангур джауа болур дейме.
ДЖАНЫМ. Джаумагъа къой. Иги джаусун.
ТИНИМ. Энди сен мени бир заманда да кечерик тюйюлмюсе, Джаным?
ДЖАНЫМ. Бусагъатда мени булутумдан джауады джангур, сеники уа турады басылыб.
ТИНИМ. Энди сен мени бир заманда да кечерик тюйюлмюсе, Джаным?
ДЖАНЫМ. Къалай игиди, Тиним. Там, там, тамычыла, джау, джау джауунла. Джуусун бизни битеу сагъышыбызны, къайгъыбызны.
Кёк къаты джашнайды.
ТИНИМ. Эшитемисе санга джууабын. Мен ёмюрде кёкню былай джашнаб кёрмегенме.
ДЖАНЫМ. Алай болургъа керекди. Бизни джарсыуубузну чач, элия.
Джау, джангур, джау!
Джуу джерни, джуу
Джерни агъын ач.
Джашна сен да, кёк!
Мени джангургъа барырым келеди, Тиним.
ТИНИМ. Не затла дейсе, Джаным? Болмайды ары барыргъа. Анда уллу джангур джауа турады. Мен сени ары джиберлик тюйюлме.
ДЖАНЫМ. (Терезеден къараб къычырады). Джашым, джашым, къоркъма. Мен былайдама. Мен санга барама. Сен джылама, мен санга болушайым. Ма бусагъат къутхарайым. Сууну аузундан алайым…
ТИНИМ. (Джанымны тутуб джибермейди). Джаным, этме былай. Эшикге чыгъаргъа болмайды. Шыбыла урлукъду.
ДЖАНЫМ. Тийме манга, Тиним, мен барыргъа керекме. Мени джашым андады… Тыйма…
ТИНИМ. Джашчыкъ бусагъат бери кеси келликди, Джаным. Мында сакълайыкъ.
ДЖАНЫМ. Аллах бла тилейме, Тиним, тыйма мени. Мен аны кёрюб турама. Сен манга ийнанмаймыса? Бизни джашыбыз джангур тюбюнде турады. Чырмау болма манга, тыйма мени. Мени джашым чакъырады. Эшитемисе?
ТИНИМ. Бусагъат джангур тохтай эсе, экибиз да бирге барырбыз. Сени кесинг джангыз джибериб къоялмайма.
ДЖАНЫМ. Тиним, эшитемисе?
ТИНИМ. Хоу, Джаным. Игитда эшитеме.
ДЖАНЫМ. Чана керекди манга, чана, Тиним.
ТИНИМ. Чана? Не этериксе?
ДЖАНЫМ. Манга терк бир чана эт, Тиним.
ТИНИМ. Болсун, Джаным, этерме. Чанагъа керекли хар затым джыйылыб хазыр болуб турады. Мен санга аллай иги чана этерме. Сен джюрегинги къыйнама. Джаным, мени усталыгъым биргемеди.
ДЖАНЫМ. Огъай-огъай, манга бусагъат керекди чана, сакълар къарыуум джокъду.
ТИНИМ. Бусагъатда чананы не этериксе, Джаным? Эшик аллында джангур джауа турады, къар тюшерге уа алыкъа эрттеди.
ДЖАНЫМ. Сен тартырса, Тиним. Къар а неге керекди? Къарсыз да барлыкъды. Мындан кёб мен сакълаялмайма. Хайда, Тиним, манга чана келтир.
ТИНИМ. Ол чана… джашыбызны чанасы… анда чюйде тагъылыб турургъа керекди. Мен аны суудан чыгъарыб ёрге такъгъан эдим…. Ол санга джарармы?
ДЖАНЫМ. Джашымы чанасы?! Алыб кел бери. Дженгил, Тиним. Джюрегим бир аманла этеди.
ТИНИМ. Мен чабыб, терк окъуна алыб келейим. Бир аягъым – анда, бир аягъым – мында. Сен менсиз орнунгдан тебмей тур, болсунму?
ДЖАНЫМ. Болсун, болсун. Тиним, сен терк бол.
Тиним чыгъыб кетиб, чананы алыб келеди.
ТИНИМ. Ма, Джаным, джашчыкъны чанасы, кеси да джангылай турады.
ДЖАНЫМ (Чанагъа барыб тийиб кёреди). Аллах, Аллах, туура тюшюмде кёрген чанам… Манга олтурургъа бир болуш, Тиним. (Чанагъа олтурады). Хайда, Тиним, энди бир кёрейик.
ТИНИМ. Аны уа … ма бусагъат. Кёбден бери чана да тартмагъанма да, бир кесек унутхан да этгенме. (Къыйналыб чананы полда сюйрейди). Къалайды?
ДЖАНЫМ. Игиди. Алай игиди, Тиним, алай игиди. Бир кесек дженгилча да болдум.
ТИНИМ. Аллах, санга шукурла болсун. (Къарыуун аямай чананы тартады).
ДЖАНЫМ. О, мени Аллахым, мен кёкде учуб баргъанча болама…
ТИНИМ. Джаным, чананы тауушу сени джунчутамыды?
ДЖАНЫМ. Огъай, мени энди бир зат да джунчутмайды. Тарт, Тиним, тарт. Бир кесек дженгил. Акъырын болсанг, джерге тюшюб кетерикме. Энтда, энтда тарт, къанатларымдан бошайса.
ТИНИМ. Бусагъат, Джаным, бусагъат… Мындан къызыу а тарталмайма.
ДЖАНЫМ. Мен тюшюб барама, Тиним, Тюшюб барама. Джыгъылама…
ТИНИМ. Огъай-огъай, джыгъылма. Мен сени тюшюрмезме… Джыгъылтмазма. Бусагъат… Бусагъат сен учарыкъса…
ДЖАНЫМ. Аллах ючюн бир мадар эт, джашыбыз сакълаб турады.
ТИНИМ. Хоу, хоу, Джаным… Кюрешеме… Бусагъат учарыкъбыз! (Джаным ачы кюлюб башлайды). Нек кюлесе, Джаным? Не болгъанды санга?
ДЖАНЫМ. Къалай игиди!… Къалай игиди… Ох, Аллах, джюрегим кётюралмайды… Мени тут, Тиним… Мен учама… Мен учдум… Учдум… Уч-д-ууу-м.
ТИНИМ. Мен сени блама, Джаным… (Джанымны къойнуна алыб, чанагъа олтурады). Учуб барабыз, Джаным… У-чу-уу-б… Мен сени блама… Мен сени джукъгъа джиберлик тюйюлме.
Джабыу этиледи.
