Микулай

Микулай

 

Ике пәрдәлек монопьеса

Пьесадагы вакыйгалар 2019 елны бер җәйге иртәдән башлап, икенче көннең таңына кадәр, ягъни бер тәүлек дәвамында СарсазКүл (сары балчык күле) дигән керәшен авылында уза.

Пьесада 2019 елның бер җәйге иртәсеннән башлап, икенче көннең таңына кадәр, ягъни бер тәүлек дәвамында барган вакыйгалар сурәтләнә. Алар СарсазКүл (сары балчык күле) дигән керәшен авылында уза.

 

Беренче пәрдә

Таң ата. Куе томан. Берни дә күренми. Томан әкерен генә тарала һәм крестьян хуҗалыгы күренә башлый. Иске агач өйнең эчке өлеше күренә башлый. Өй эчендә Микулай зур гына курчак эшләп бетереп килә. Ул – яшь хатын образы. Сын кул астында булган мендәр, иске чүпрәк-чапрак, салам һәм башка шундый әйберләрдән ясалган. Аңа керәшеннәрнең милли киеме кидерелгән, мул итеп төрле бизәнү әйберләре, тәңкәләр асылган. Курчак хәтта Микулайның үзеннән дә зуррак күренә. Ул сынны бүлмә уртасында торган зур урындыкка утырта. Урындыкны да Микулай үзе ясаган булса кирәк, чөнки ул гадәти урындыклардан шактый зуррак тоела. Микулай курчакның киемнәрен төзәтә, тигезли, йөзен сыйпый. Томан әкеренләп таралып бетә. Без олы ир-ат зурлыгындагы курчак сынын күрәбез. Курчак өстәл артында утыра, куллары өстәлгә куелган.

Микулайга чама белән алтмыш яшьләр тирәсе. Ул бик гади киенгән. Чәч-сакал баскан үзен.

МИКУЛАЙ. Әнием... Бу минем әнием... Шундый матур... Күзләре шундый сөйкемле, карашы тирән... Күл кебек... Алсу, шома тәнле... Дөньяның күз төшәрдәй иң матур хатын-кызы... Әтием дә матур минем. Әнием кебек үк түгел, әлбәттә. Әмма ирләр өчен чибәрнең чибәре! Мин дә матур кеше! Кемгә охшап ямьсез булыйм, ди! Йөзем нинди! Буем нинди! Киң җилкәләр! Башым, аяк-кулым – барысы да эшли! Колакларым ишетә, телем сөйли, корсагым азыкны эшкәртә, Аллага шөкер! Гомумән, әгәр дөресен генә әйтсәк, барлык керәшеннәр дә чибәрләр. Мин үз гомеремдә бер генә ямьсез керәшенне дә очратмадым! Бар, әлбәттә, гарипләр, кылыйлар, кулсызлар, чатаннар... Әмма табигатьтән /тумыштан ямьсез керәшеннең булуы мөмкин түгел! Минем бит шәһәрдә, Казанда да булганым бар, анда нинди генә кешеләрне очратмадым! Андый хатыннарга ирләр ничек өйләнә диең! Ничек йоклыйлар андыйлар белән! Ә японнар?... Японнарны телевизордан күреп беләм. Алар бит барысы да бер кыяфәттә, бер-береннән һич аерып булмый аларны. Хәтта тавыкларның да төрлесе төрле кыяфәттә, ә бу японнар... Үз гомеремдә бер тапкыр да икесе бер төрле, охшаш керәшен күргәнем булмады... (Өйалдына чыга). Иртән кәҗәмне сауган идем, сөтен алып керим әле...

Ул арада томан тулысынча таралып бетә. Микулайның өйалды ачык булып күренә. Авыл тормыш-көнкүрешенә хас булган гадәти әйберләрдән тыш, ишегалды уртасында зур шәм бар. Шәм очында фитиле янып тора. Өйдән Микулай чыга, шәм янына килеп, артсыз урындыкка баса да савыт/кәнди/кечкенә табак белән фитильгә су сала, ут сүнә.

МИКУЛАЙ. Бу шәмне мин үзем ясадым... Безнең авылда ут юк... Озак еллардан бирле инде... Ә ишегалдын ничектер яктыртырга кирәк бит. Ут булгач, кәҗә белән тавыкка да күңеллерәк. Аннары яктыда тавыклар күкәйне дә яхшырак сала... Тагын бер сәбәбе бар әле аның. Безнең өстән самолетлар оча. Элек очмыйлар иде. Ә менә хәзер очалар. Көн саен ун самолет әле бер якка якка, әле икенче якка оча. Төп-төгәл унау бирегә һәм унау кирегә... Төннәрен очарга куркынычтыр, мөгаен, берни дә күренми бит. Бөтен тирә-юньдә дә ут әсәре юк... Менә шуңа күрә шәм кабызып куям да инде. Кешеләр күреп торсын: монда әле тормыш бетмәгән... Миндә солидолдан бушаган тимер мичкәләр бар. Шуларга эретелгән балавыз агызам да, уртасына юан бау куям һәм менә дигән зур шәм килеп чыга. Кайчандыр безнең авылда шәм заводы булган, тулы бер склад балавыз калды. Ул беркемгә кирәк булмады ахыры, беркем дә алмады аны, ә хәзер менә мин файдаланам... Бер шәм ярты елга җитә...

Микулай сарайга кереп китә. Микулай йорты янында агач өе, сарайлары булган тагын берничә хуҗалык күренә. Төрле якка киткән ике урам. Урамда ике яклап агач биналар төзелеп киткән. Урамнар куе кара урманнар, калкулыклар белән уратып алынган кырга барып тоташа. Һәм бөтен җирдә: өйләрдә, биналарда, урамнарда, кырларда кешегә охшаш курчак сыннары. Алар төрлесе төрле кыяфәттә, гәүдә торышлары да төрлечә, төрле зурлыкта: бик кечкенәләре дә, олы кеше кадәргеләре дә бар. Курчаклар агач, салам, чүпрәк-чапрак, тимер-томыр һәм хуҗалыкта кул астында булган башка төрле кирәк-ярактан эшләнгән. Курчакларның күбесенә керәшеннәрнең милли киемнәре кидерелгән. Микулай кулына банка белән сөт тотып, сарайдан чыга. Өйгә керә. Сөтен гөбегә (майязгыч, маслобойка) салып, туглагыч белән куерта башлый...

МИКУЛАЙ. Исемем дә бик матур яңгырый минем!.. Микулай!.. Бу исемне миңа әнием кушкан. Дөрес, паспортта башка исем тора-торуын – Николай. Әмма без керәшеннәр, татарча сөйләшәбез, шуңа күрә исемнәребез дә татарча яңгырый. Әнием яратып Микулай-й-й дип дәшә иде! Ми-ми-ми-ми, искиткеч нота! Кулай! Кулай, димәк уңайлы, җайлы, минем белән яшәргә була дигән сүз! Әниемне Марина дип атыйлар иде. Марина түгел, ә Марина! (Басым соңгы җөмләгә төшә). Әтием Вәчли! Паспортында Василий, ә тормышта Вәчли, менә шулай! Мин бит чибәр генә түгел, ә бай керәшен дә! Коточкыч бай! Хәтта дөньядагы иң бай кешеләрнең берсе миндер дә әле! Унсигез йортым бар! Юк, унтугыз икән. Бу яшәргә яраклы яхшы йортларны санаганда гына. Әле һәрбер йортның мунчасы, хуҗалыгы бар! Тагын унөч җимерек өй. Үземнең фельдшер пунктым, мәктәбем, конторам, агач чиркәвем дә бар. Дөрес кыңгыравы юк-югын, әмма үзе нык, яхшы тора... Әле тагын ат фермасы, дуңгыз фермасы, алма бакчасы, умарталык! Шуларга өстәп, утыз гектарлап җирем бар! Җирнең дә ниндие әле! Туендыручы җир-анабыз! Нәрсә генә төртсәң дә тишелеп чыга! Мондый байлык тагын кемдә бар?! Ә авылыбызның әйләнә-тирәсе! Урманнар да таулар! Сөйләп бетерә алмаслык матурлык! Ә җир астында нефть! Күрәсезме, әнә таулар буйлап нефть вышкалары төзелеп киткән! Мондый җәннәтне тагын кайдан табасың?!.. Авылыма бер генә нәрсә җитми... Күл! Элек авылыбыз уртасында галәмәт зур күлебез бар иде! Суы чиста, үтә күренмәле! Мин әле бала гына идем, әмма шул чисталыкны яхшы хәтерлим... Балык, бака, сөлек, чукмарбашлар, хәтта ташбака да яши иде бу гаҗәеп күлдә... Балык шул кадәр күп иде ки, күлгә трусиксыз керә дә алмыйсың!... Көннәрдән бер көнне күк йөзе караңгыланып китте, ул караңгылык җиргә таба төшә башлады... Балалар, куркышып, өйләргә йөгереште... Күктән нәкъ күл өстенә кара багана төште. Ул багана әйләнә-әйләнә күлне барлык балык-бака, сөлек, чукмарбаш, хәтта ташбакалары белән бергә өскә күтәрә башлады... Икенче көнне ялтырап кояш чыкты, ә күл төбе кып-коры иде... Бәлки, шуннан соң кешеләр авылдан китә башлаганнардыр?.. Китәргә һәм үләргә?.. Дөрес инде, күле дә булмаган авылда ничек яшәмәк кирәк? Димәк мин ул кадәр үк бай түгел икәнмен, күлем юк минем... Ә кешеләр авылны ташлап китте. Кемдер Төньякка, кемдер Көньякка, кемдер Казанга... Эшләргә, укырга, дәваланырга, өйләнергә дип киттеләр... Һәм берсе дә әйләнеп кайтмады. Монда калучылар үлеп бетте. Авылыбызда бер генә кеше дә калмады. Үзем хәтерләгән һәм хәтерләмәгәннәрен дә әнә шул рәвештә ясап куйдым... Иске чүпрәк-чапрак, күн, савыт-саба, мендәрләр, агач пүләннәреннән... Кешеләр үзләре китсә дә, барлык әйберләрен дә нигәдер өйләрендә калдыралар. Үзләре белән берни дә, хәтта фоторәсемнәрен дә алмыйлар. Менә алар, минем авылдашларым, исәннәре дә, үлеләре дә – барысы да минем каршымда!.. Бәлки алар кире кайтырга җыеналардыр? Мин яшим бит әле, күл булмаса да... Аллага шөкер, коемда суның беткәне юк... Ярый, сөтне кар базына куйыйм әле...

Микулай майязгычы белән сарайга кереп китә. Күпмедер вакыттан соң бәрәңге тутырган савыт/кәнди тотып чыга. Бәрәңгене юа, урам мичендә ут ягып җибәрә. Юылган бәрәңгесен чуенга салып, утка куя. Күктә самолет тавышы ишетелә.

МИКУЛАЙ. Өченче самолет очтып узды... Хәзер бәрәңге пешерәм, ашап алырга кирәк... Мин кечкенә чагында колорада коңгызы пәйда булды. Халык бу коңгыз бер урында унике ел яши икән, дип шаулашты. Һәрбер елны исәпләп бардым. Унике, егерме, кырык ел узды... Мин ул бәрәңге кортын кулым белән җыям, аннары утта яндырам... Шуңа күрә бәрәңге вак. Балачагымда, бу коңгыз чыкканчы, беләсезме, бәрәңге нинди эре иде! Менә шундыйлар!... Бәрәңгене чистармыйча гына пешерәм. Шулай файдалырак диләр бит...

Микулай өенә керә, әнисенең сыны – курчак каршына баса.

МИКУЛАЙ. Мин әтиемне бик яхшы аңлыйм... Ул сине күрүгә ярата башлаган. Сине яратмау мөмкин түгел... Туй да, чиркәүдә никахлашу да була... Әнием! Сиңа егерме яшь!.. Мин синең карыныңда елдан артык, унбиш ай утырганмын! Баласын йөрткән дөя кебек, син дә мине унбиш ай күтәргәнсең! Миңа синең карыныңда шул тиклем рәхәт булган, күрәсең, хәтта чыгарга да теләмәгәнмен! Ә син түзгәнсең, шул рәхәтемне озаккарак сузарга теләгәнсең... Табиб та, кендек әбисе дә берни эшли алмаганнар! Мин туганмын, ә син шул ук көнне үлгәнсең! Бу дөньяга озын чәчләр, теш-тырнаклар белән килгәнмен! Әти сөйләвенә караганда, мин тууга, кулымны кыярга сузганмын. Әтием алып бирүгә, мин аны кимерә дә башлаганмын... Кичер мине, әнием. Сиңа бары егерме яшь булган...

Микулай күпмедер вакыт сүзсез тора, аннары әтисенең курчагына таба борыла.

МИКУЛАЙ. Керәшеннәр балаларын ничектер башкача ярата. Миңа калса, җир йөзендә бер генә халык та балаларын керәшеннәр кебек яратмыйдыр... Әнием якты дөньялардан киткәндә, әтием япь-яш булган. Без аның белән икәү генә калдык... Әти көтү көтте. Ул вакытта авыл көтүе бик зур иде. Сыер, сарык, ат... Ул еш кына мине дә үзе белән кырга ала иде. Шул вакытта катгый хәл иттем: мин дә әтием кебек булам. Аның шикелле көтү көтәчәкмен... Бу – минем хыялым иде. Кызык, дөньяда тагын кем дә булса көтүче булырга хыялландымы икән? Тик хәтта бу хыялга да чынга ашарга язмаган... Мин үстем. Ләкин сыер, сарык, атлар, хәтта дуңгызлар да юкка чыкты... Әтием белән бик рәхәт иде... Күңелле, җылы, җайлы... Мин туганнан соң, өйдә башка хатын-кыз күренмәде, әти алып кайтмады. Үзе дә беркая йөрмәде. Чөнки мине бик яратты. Җәлләде. Кызганды. Мин бит әнисез үсүче бала идем... Рәхмәт сиңа, әти...

Микулай өйдән чыга. Урамдагы мич янына килә, чуенны алып, өстәлгә куя. Өйдән тәлинкә, кашык алып чыга, май салынган касә, тоз куя. Ашарга утыра. Ишегалдына яңа пешкән бәрәңге исе тарала. Микулай авызын чапылдата-чапылдата, бик тәмләп ашый. Самолет тавышы.

МИКУЛАЙ. Дүртенчесе очып узды... Без, керәшеннәр – кечкенә халык. Без бит кытайлар түгел, без күпкә аз. Шуңа күрә һәр кеше исәптә... Әмма безне беркем дә көчләп чукындырмаган. Кешенең иманын көчләп үзгәртү мөмкин түгел. Без һәрчак Иисуска табынып яшәдек... Кайчандыр ерак җирләрдә яшәгәнбез һәм күчмә халыклар безгә янап-куркытып торган. Шуңа күрә татарларга якынрак килгәнбез. Татарлар – көчле халык, безгә алар янында тыныч, куркынычсыз булган... Татар телен өйрәнеп, татарлар белән бергә көн итә башлаганбыз. Соңрак безне дә татарлар дип йөртә башлаганнар... Мин каршы түгел... Халык көчле һәм күпсанлы булырга тиеш. Югыйсә, изеп-сытып, юкка чыгарып бетерәчәкләр...

Микулай ашап туя, куллары белән авызын сөртә, савыт-сабаны җыештыра. Урыныннан торып, урамга чыга. Урам буйлап бара. Үлән өстендә шат йөзле ир-ат сыны ята. Кулында болганчык сулы шешә.

МИКУЛАЙ. Шашук, СарсазКүлнең иң бәхетле кешесе... Бер генә көн дә аек булмады. Һәрчак күзләрен ачып йоклый иде! Искиткеч кеше!

Микулай юлын дәвам итә.

МИКУЛАЙ. Электр системасын тикшереп алырга кирәк... Дөрес, безнең авылда ут юк-югын. Әмма теләсә кайсы минутта бирергә мөмкиннәр бит! Шуңа күрә урамда да, өйдә дә ут чыбыклары, лампочкалар төзек булырга тиеш. Югыйсә кинәт кенә ут бирерләр дә, лампочкалар янган булса, мин белми дә калырмын. Шуңа күрә көн саен авылдагы бөтен лампочкаларны тикшереп чыгам. Минем өйдә магнитофон да кабынган килеш тора, хәтта кассетасы да куелган. Ут бирсәләр, миндә шунда ук музыка яңгыраячак... Ут та, юл да юк авылда... Шуңа күрә беркемнең дә авылга кире кайтасы килмидер дип уйлыйм. Ни күле, ни юлы, ни уты юк! Өстәвенә Казаннан да ерак әле, төп-төгәл дүрт йөз чакрым! Ул самолетта гына тиз, ә машинада көне буе кайтырга кирәк. Кайттың да ди һәм шуннан ни? Авылның әйләнә-тирәсе балчык-саз гына, яңгырдан соң батып үләргә дә мөмкин. Авылыбыз да СарсазКүл дип атала! Сары саз! Сары балчык! Минемчә, шул балчык аркасында монда һәрчак тыныч яшәгәннәр дә! Татарлар – зирәк халык! Нинди дошман, ниди күчмә халык бирегә килә алсын! Һава торышы бозылса, трактор түгел, танк белән дә монда үтеп керә алмыйсың! Күчмә халыклар үтеп керә алган очракта да моннан нәрсә алып булсын?! Кәҗә? Тавык? Камчы?.. Кәҗә алдың ди, аны Монголиягә кадәр ничек өстерәп барырга?! Белмим дә хәтта... Кайларда килеп һөҗүм иткәннәрдер?! Әгәр кырык беренче елны фашистлар Мәскәү астында катып үлмичә, СарсазКүлгә килеп җиткән булсалар, сугыш нәкъ менә шушында бетәр иде! Алар үзләренең танклары, пушкалары белән бергә барыбыр батып үлгән булырлар иде! Бер генә дошман да СарсазКүлдән ары бара алмый, менә шулай!... Кыскасы, бездә ут та, юл да юк! Әлбәттә, бер минем өчен генә ут биреп, юл салып ятмаячаклар! Бер кеше генә кешегә саналмый! Ә ут биреп, юллар ясасыннар өчен ничә кеше кирәк? Биш, ун, мең? Кешегә кешеләрчә мөнәсәбәт булдыруның берәр норма-кагыйдәсе бармы икән?.. Әгәр мин ил хуҗасы булсам, һәрбер кешегә ут сузып, юл ясатыр идем...

Микулай кечкенә генә өй янына килә. Бу өйнең дүрт кенә тәрәзәсе бар. Һәр тәрәзәгә Микулай ясаган малай-шалай сыннары ябышкан. Өйне шул үсмерләр сарып алган диярлек. Малайлар тәрәзәгә карыйлар, кайберләренең башлары артка борылган. Ул йөзләрдә соклану, таң калу хисләре катып калган.

МИКУЛАЙ. Анфиса өе... Ә боларның барысы да минем дусларым. Бергә уйнап үскән авыл малайлары. Һәр төн саен без шушы йортка керергә хыяллана идек. Шушында иң кирәкле тормыш мәктәбен уздык. Анфиса безнең аеруча яраткан укытучыбыз булды. Ул безне яшәргә, сөяргә, канәгатьлек алырга өйрәтте. Һәр төн саен шушы тәрәзәләргә сарылып, әкерен генә пыяласын шакыйбыз. Өйдә шәм кабына, тәрәзәләрнең берсеннән Анфисаның йөзе күренә. Җир йөзендәге иң гүзәл йөз. Андый чибәр йөзне минем зур таш чиркәүләрдәге иконаларда гына күргәнем булды... Ул бармагы белән ымлап арадан беребезне чакырып ала. Шул бәхет иясе ишеккә таба атлый. Ишек ачыла һәм ул шалапай җәннәти ләззәтләр дөньясына килеп эләгә... Без дусларым белән беркайчан да әрләшмәдек, сабыр гына үз чиратыбызны көттек. Миңа андый бәхет аз эләкте, бары берничә тапкыр гына... Шуннан соң иртән таң белән әти мине өйалдында ук каршы ала да үзенең көтүче камчысы белән озак итеп яра, чөнки кайда төн үткәргәнемне әти аерым-ачык белә иде. Мин акырам-кычкырам, сызланудан ыңгырашам, боргаланам-сыргаланам, әмма үзем шул бәхетле язмышыма нык шат, күңелем күктә иде... Безнең авылдан бары тик ике генә кеше Анфиса янына кунакка йөрмәде. Берсе – Григорий, ул атаклы язучы булып китте. Авылыбыздан китүгә, без аны башка күрмәдек. Икенчесе – Петр. Анысы зур җитәкче / нәчәльник дәрәҗәсенә үсте. Менә ул ут белән юл мәсьәләсен хәл итә алыр иде. Күрәсең, теләми!... Григорий, язучы, Анфисага беркайчан да якын бармады. Менә мин уйлыйм: Анфисаның сөю мәктәбен узмаган килеш ни турында язып була икән! Ул бу тормыш турында нәрсә белә соң? Минемчә, ул бөтен тормышны китаплардан укып кына өйрәнә! Мин аларның өй башыннан бер китап таптым. Антуан де Сент Экзюпери! Төнге очыш дип атала! Мин дә ул китапны укып күп нәрсәгә төшендем, яхшы китап, әлбәттә!.. Ә бу кәбахәт Петр Анфисаның өенә килде бит! Көндез, без булмаганда һәм аның капкасына “Анфиса – сөйрәлчек!” дип язган. Без аны кыйнадык. Ул барыбыр килә иде. Килә дә яза, килә дә яза. Ә без аны кыйнадык та кыйнадык, кыйнап тетмәсен теттек! Менә үзе дә!..

Микулай коймадан усал йөзле иң кечкенә курчакны куптарып ала. Ул аны җиргә бәрә, берничә тапкыр типкәли дә еракка кырга ташлый. Капка янына килеп, “Анфиса – сөйрәлчек!” дигән язуны сөртә. Өй ишегенә таба атлый, ача. Анда эчке киемнән яшь чибәр хатын сыны бастырып куелган. Микулай аңа озак кына карап тора да ишекне яба.

МИКУЛАЙ. Бервакыт өй эчендә ут яна иде. Без тәрәзәгә сарылдык. Анфиса почмакта тезләнгән, дога кыла. Бу кичтә ул беребезне дә чакырмады. Без икенче көнне дә, аннары да күп тапкырлар килдек... Тик Анфиса башка беребезне дә кертмәде. Чама белән бер ярты елдан ул бала тапты һәм авылдан китеп тә барды. Башка кайтмады. Без үсеп җиттек. Авылда кызлар күп иде. Анфиса тәҗрибәсе безгә ничек кенә әле кирәк булды! Аннары 80 нче еллар җитте. Дусларымны армиягә ала башладылар. Күпләр Әфганстанга китте. Мин дә җибәрүләрен сорап, гариза яздым. Тик миндә оятка калдыра, хур итә торган авыру бар иде. Каһәр суккан энурез... Иртәләрен урын җәймәм юп-юеш була иде. Нәрсә генә эшләмәдем мин, хәтта чыпчыгымны җеп белән дә бәйләп карадым... Тиздән табутлар кайта башлады. Цинк табутлар. Армиягә киткән малайларның яртысы менә шулай табутларда кайтты. Ә яртысы кайтып та тормады. Кемдер контракт белән армиядә калды, кемдер укырга керде, кемдер Казанда, Чаллыда эшкә урнашты... Покрау, Тройсын һәм Питрауга гына кайткаладылар... Ә хәзер бәйрәм итүләр бетте инде...

Рәссам Нико Пиросманишвили үзенең иҗатында шундый логикага таянып эш итә: яхшы кешеләрне зур, ә начарларын кечкенә генә итеп сурәтли. Микулайның да фикер сөреше шулайрак: иң кадерле кешеләрен ул зур итеп, нечкәләп эшләгән, ә якын итмәгәннәрен, начар-кабахәт кешеләрне кечкенә генә, гади генә ясаган. Микулайның барлык курчакларының да күзләре зур итеп ачылган.

Микулай үз ишегалдына әйләнеп кайта. Тавык кетәклегенә кереп, бер савыт күкәй алып чыга. Анда төп-төгәл унау. Ул бик бәхетле күренә. Күкәйнең кабыгын аз гына вата да, тоз сибеп, тәмләп эчеп җибәрә. Ашыкмый-кабаланмый. Калган күкәйләрне дә шулай эчеп бетерә.

МИКУЛАЙ. Авыл тормышының рәхәтлекләре!.. Кетәклеккә керүем була, анда тавык йомырка салган! Аны бит нәкъ менә яңа чагында эчәргә эчәргә кирәк! Җылы булганда! Тавык бит кешедән җылырак, аеруча күкәй сала торганнары, шуңа күрә салган күкәйләре дә җып-җылы була! Тизрәк эчәргә кирәк! Шәһәрдә кем әле мондый рәхәтлеккә ия! Бары тик тегеләр генә... Кемнәр соң әле... Аллигаторлар... Агрегаторлар... Алигархлар! Тучны! Алигархлардан ким яшәмим!..

Күктә самолет тавышы. Микулай күзләрен кысып, күккә карый.

МИКУЛАЙ. Бишенче самолет очып киттеме? Алигархлар оча. Аларга җылы тавык йомыркасы китереп бирмиләр! Кем аларга самолетта яңа савылган кәҗә сөте бирсен, ди! Димәк кем чын алигарх булып чыга? Әлбәттә, мин! Күптән инде кемнәндер ишеткән идем. Имеш, дөньяның иң бай кешеләре кәрәзле телефонсыз, интернетсыз яши! Соң бу мин ич инде! Телефоным да, интернетым да юк! Мин бөтен яклап алигархка туры киләм!..

Микулай өйгә керә. Тәрәзә төбендә элеккеге кәтүкле \ кассеталы магнитофон тора.

МИКУЛАЙ. Менә минем магнитофоным! Тик менә утсыз эшләми шул... Хәтта кассетасы да куелган. Яхшы көйләр белән. Инглиз телендә. Без үскәндә, андый көйләр модада иде. Бер сүзен дә аңламасак та, яратып тыңладык... Мода! Хәтта берсенең сүзләрен дә яттан өйрәндем. Естердэй дип атала... Яхшы җыр, моңлы, йөрәкләргә үтеп керә торган...

Микулай әтисенең сыны – курчак янына килә. Әтисенең кулында – гармун, башында – кепка. Микулай озак кына әтисенә карап тора. Кочаклый. Күтәреп ала. Курчакны әнисенең сыны янына алып барып утырта. Әтисенең сыны әнисенекеннән сизелерлек кечкенә.

Әтисенең кулын әнисенең биленә куя.

МИКУЛАЙ. Әти... Кадерле әтем... Тотып яра идең... Каты яра идең... Ул чаклар гомеремнең иң бәхетле көннәре булган. Әгәр улым булса, мин дә аны шулай кыйнар/ярыр /суктырыр идем. Рәхәтләнеп... Син һәрнәрсәне җентекләп, ашыкмыйча эшләргә күнеккән идең. Бервакыт колхоз көтүеннән яңа туган үгез бозауны сайлап, аны кышын өйгә алып кайттың. Ул безнең идәндә йоклады, имезлектән сөт эчте. Шундый җылы, хәлсез, кайчак мин аның янына идәнгә ята идем. Ярдәмгә мохтаҗ шул җан иясеннән шундый зур җанвар, кансыз үгез үсәр дип уема да кермәде. Мин аңардан шүрли идем, хәтта якын килергә дә курка идем. Син урам буйлап Борикны, үгезнең исеме шулай иде, куып кайтканда, кешеләр капкаларыннан кереп качалар иде! Әле кайчан гына мин ул Борикны кулларымда күтәреп йөрттем! Беркөнне ят ис сизелеп китте... Ул синең авыздан килә иде... Юк, мин аракы исен дә, самагонныкын да яхшы аера идем, аларның тәмен татып карарга өлгергән идем инде. Хәтта алкашлар авызыннан аңкыган аракы исе дә/яман ис тә яхшы таныш... Әмма бу ис бөтенләй башка, минем өчен көтелмәгән ис булды. Син бит беркайчан да, хәтта бәйрәмнәрдә дә эчми идең. Сине исерек килеш күрүемне теләмәдең. Бу хыянәт исе иде. Шул көнне шуны ачык аңладым: тиздән өебезгә хатын-кыз киләчәк. Мин инде буй җиткән егет һәм әти ниндидер канәгатьлек-рәхәтлекләрдән баш тартмый иде инде... Ә ул көнне әтинең кәефе шәп, ә йөзе кызыл иде. Хәтта күзләре дә үгезнеке кебек кып-кызыл иде. Ул Борикны ашатырга дип чыкты.Мин дә аның артыннан ишегалдына иярдем. Әти абзарга кереп китте... Тынлык... Аннары үзәк өзгеч тавыш... Тизрәк абзарга ташландым. Әти абзар диварына кысып куелган. Ә күкрәгендә Борька башы... Үгезнең бер мөгезе күренми... Әтием миңа күзләрен тутырып карады. Ул аякларында басып тора, ә үзе күреп туялмаган кебек миңа карый... Мәетнең күзләрен йомдыруны мин беркайчан да кабул итә алмадым. Әгәр кешенең башка бернәсәне дә күрәсе килми икән, ул күзләрен йомып үлә. Әгәр инде кешенең күзләре ачык икән, димәк аның бу дөньяны карыйсы, күрәсе килә. Әтием миңа тутырып карады, аның күзләре үлмәгән иде... Тиз арада күрше ирләре кереп җитте, Борьканы җиргә ектылар да, муенын кисеп җибәрделәр. Абзар идәне кан белән тулды... Әтине өйгә керттеләр, күзләрен йомдырдылар... Мин дә үлгәндә күзләремне йоммаячакмын. Чөнки үлгәч тә берничә көн бу дөньяга карап ятасым килә. Мин иң бәхетле мәет булырмын, мөгаен, чөнки күзләремне беркем дә йомдыра алмаячак, янымда бит бер генә тере кеше дә юк... Борьканың итен ашый алмадым, күршеләргә тараттым... Салкын идәндә бергә йоклап яткан дустымның итен ашарга күңелем тартмады... Атамны үтергән кансыз җанвар итен авызыма каба алмадым...

Микулай әтисенең сыны янына килә, аның җилкәсеннән гармунын салдырып, кулына ала. Башына аның кепкасын кия. Урамга чыга.

МИКУЛАЙ. Менә шулай, кулына гармун тотып, урам буйлап яшь Вәчли бара! Ә аның артыннан авыл халкы иярә. Балалар, әби-бабайлар, дуслары һәм әлбәттә – бөтен авыл кызлары! Шатлыкның иге-чиге юк! Һәм ул шушы җырнысузып җибәрә. Бөтен авыл халкы аңа кушыла! Их!.. Их, ничекләр итеп җырлый иде ул!

Микулай җилкенеп, керәшен халык җыры «Париж, Париж»ны («Пыяла күкәй») сузып җибәрә. Тик аның артыннан беркем дә иярми...

Пыяла күкәй тәгәрәттем, Аппагым, 
Париж, Париж, Парижларга җитсен дип. 
Сәлам хатлары җибәрдем, Аппагым, 
Париж, Париж, Парижларга җитсен дип.

Ат өстендә бик күп йөрдем, Аппагым, 
Каеш, каеш, каеш дилбегә тотып. 
Бу дөньяда бик күп йөрдем, Аппагым, 
Кайгы, кайгы, кайгы-хәсрәт йотып. 

Ат аягында богау бар, Аппагым, 
Богау, богау, богау кисәр игәү бар. 
Моңайма баш, түгелмә яшь, Аппагым,
Моң кисэргэ, моң кисәргә җыру бар.

Сыгылма каен астында, Аппагым, 
Чәчен, чәчен, чәчен тарый бер матур.
Чәч очлары сары алтын, Аппагым, 
Саргайтадыр, саргайтадыр шул матур. 

Микулай урам буйлап атлый, элекке агач чиркәү бинасына килеп җитә. Чиркәүгә керә торган җирдә Попның зур сыны бастырып куелган. Микулай туктый, гармунын янга алып куя.

МИКУЛАЙ. Минем аны беркайчан да күргәнем булмады... Бөтен поплар да бер-берләренә охшаш. Филипп атакай да нәкъ шундый булгандыр дип күзаллыйм. Курчаклар тегә башлагач, авылдашларымның күбесен нәкъ менә бирегә, чиркәү янына бастырырмын дип уйладым... Тик синең янына башка берәүне дә куя алмадым... Җимерек чиркәү янында сине ялгызыңны гына күрәм... Кайчандыр син барысын да туры юлга өндәгәнсең, кешеләрне дога кылырга өйрәткәнсең, яңа туган сабыйларны чукындыргансың, дөньядан китүчеләргә җеназа укыгансың, Сарсаз Алан халкы өчен син изге атакай булгансың. Шуның белән авылның иң мөхтәрәм кешесе булып саналгансың... Тик йөз ел элек, әле бары йөз элек кенә монда кызыл әләмле кешеләр килгәннәр, сине Аллаһ йортыннан өстерәп чыгарып, бау белән ат аякларына такканнар да, кычкыра-кычкыра, бөтен авыл буйлап йөрткәннәр. Менә! Нинди бәйрәм булган!.. Әби-бабаларыбыз да исән булган әле! Шуннан соң сине тере килеш күлгә ташлаганнар, нәкъ уртасына. Көймә белән алып кергәннәр һәм ташлаганнар! Син әле исән булгансың! Сулагансың!.. Шуңа күрә мин бер генә авылдашымны да синең яныңа бастырып куя алмадым, күңелем тартмады... Шуннан соң алар чиркәү манарасын җимерәләр, иконаларны урлап бетерәләр, ә чиркәүне склад итәләр. Чүп-чар склады! Шәм заводының балавызын да шунда саклыйлар. Үземнең шәмнәремә мин балавызны шушыннан алам... Шулай да мин күл белән бәйле ул вакыйгага бик үк ышанып та бетмим. Күктән төшкән теге кара багана күлне үзе белән алып киткәч, күл төбе кипте. Мин анда еш бара идем. Синең сөякләреңне тапмадым... Я синең сөякләреңне теге кара багана күл белән бергә алып киткән инде... Я булмаса, син күл суында батканчы ук, Иисус Христос кебек чын изге булып күккә ашкансың. Булдыра алсаң, кичер безне, атакай Филипп... Кыш җитүгә, мин сине чиркәүгә кертермен, анда җылырак булыр...

Микулай гармунын җилкәсенә салып, урам буйлап озак әйләнеп йөри. Багана янына килә, баскыч куеп менә дә лампочканы тикшерә. Аннан төшкәч, юлын дәвам итә. Булачак язучы Григорий яшәгән йорт янына килә. Коймада артык зур булмаган сыннар утыра. Бу Григорий үзе һәм аның хатыны белән биш баласы.

МИКУЛАЙ. Бу язучы Григорий өе... Без бергә үстек, тик мин аны бөтенләй белмим. Аның әтисе, Андриян дәдәй без укырга йөргән мәктәптә укытучы иде... Аның бабасы, Гена дәдәй, шул мәктәпнең директоры булды. Аны 38 нче елны атып үтерделәр. Григорий мәктәпне бетерде дә Казанга укырга китте һәм әйләнеп кайтмады. Берничә тапкыр кайткалаган булган, тик мин күрмәдем... Бу өйгә кергәләдем, ут чыбыкларын тикшердем, лампочкаларын алыштырдым. Ул үзеннән берни дә калдырмаган. Бер китаптан башка. Антуан де Сент Экзюпери… Төнге очыш. Бу китапны көн саен укыйм... Нигә киттең син, Григорий? Син бит язучы. Авылда яшәп тә язып була ич. Ни бабаң, ни әтиең авылны ташламады. Әнә, икесе дә безнең зиратта ята! Син күл киткәнгә, авылны ташладыңмы? Соң син бит анда коенмадың! Хәтта балыкка да йөрмәдең! Нинди сәер кеше син! Нәрсә турында гына яза аласың син? Син бит тормышны бер дә белмисең! Син безнең белән алма урларга да йөрмәдең! Питрауда көрәшмәдең, ат чабышларында катнашмадың! Күрше авылларга сугышырга да йөрмәдең! Син хәтта Анфиса янына да бармадың! Дәү әтиең мәктәбе чын булгандыр дисеңме? Юк, Анфиса мәктәбе чын иде! Без анда тормыш серләренә төшендек! Ул безгә директор да, мөгаллим дә булды! Әгәр мин язучы булсам, синең хакта беркайчан да китап язмас идем, чөнки синең турында язырлык әйбер юк! Ә менә Антуан Экзюпери хакында язып була, бар халык укыячак! Син үзең нәрсә яза аласың соң? Бөтен нәрсәне уйлап чыгарасыңдыр әле! Хәтта Анфисаны да! Тик Анфисаны уйлап чыгарырга ярамый! Аны исән, чын, җылы килеш белергә кирәк! Ә Анфисадан башка синең китапларыңнын ни кызыгы булсын ди?! Казанга киттең, марҗа кызына өйләндең! Квартиралы! Яхшы урнаштың! Синең биш балаң бар! Барысы да Москвин фамилиясен йөртә! Казанда барысы да аларны урыс балары дип уйлый! Алар бит керәшеннәр, чөнки син үзең керәшен, Григорий Москвин, аларда бит синең каның! Без бит бик кечкенә халык, бөтенләй юкка чыгуыбыз бар! Әй, әгәр сез Казанда Москвин фамилияле кешене очратсагыз, белегез, ул – чын керәшен! Портнов, Радионов, Гаврилов, Егоров, Симашев, Юкачев, Тавлинов, Дунаев кебек үк керәшен (бармакларын бөгә-бөгә саный)! СарсазКүлнең ун фамиялиясе (үзе тугызны гына саный)! Болар барысы да керәшеннәр, ә руслар түгел! Әй, сез, шуны белегез, Казанның ярты халкы – керәшен!.. (Пауза). Гафу, Григорий! Бик көтәм сине, Григорий Москвин! Өеңне карап торам, анысы өчен борчылма. Түбәсе акмый, нигезе нык, ут чыбыклары да тәртиптә – тикшереп торам, яшәргә була дигән сүз. Хатының белән балаларыңны алып кайт, аларны туган телебезгә өйрәтербез. Китапларыңны алып кайт. Югыйсә бер генә китабыңны да укып караганым юк... Бәлки, сине юкка әрлимдер... Бәлки, син Экзюперидан яхшырак та язасыңдыр әле! Юктыр, Экзюперидан яхшырак яза алмыйсыңдыр... Ул бит очучы булган. Хәрби очучы... Мин көтәм сине, Григорий Москвин...

Микулай гармунын асып янә урам әйләнә. Анфисаның кечкенә өе каршында туктап кала. Гармунын җиргә куя. Тәрәзәгә сарылган үсмерләргә карый. Шуларның берсе янына килә дә аны җилкәсеннән күтәреп ишеккә таба алып китә.

МИКУЛАЙ. Киттек, Әрдүк (Аркадий) дускай, киттек! Синең шул кадәр бәхетле буласың килде... Һәм син бәхетле булырга тиеш, Әрдүк... Әгәр сугыш булмаса... Эх, каһәр суккан сугыш булмаган булса...

Микулай ишекне кинәт кенә ача да Аркадий сынын эчкә ташлый. Аннары тәрәзәләргә ябыштырылган үсмер сыннарын ала. Аларны өй нигезенә терәп, җиргә утырта. Үзе эскәмиягә утыра.

МИКУЛАЙ. Ашыкмагыз, дусларым... Сезнең урамда да бер бәйрәм булыр әле... Мин дә аны көтәм, кадерле дусларым... Әгәр ул кайтса, мин аңа өйләнер идем, мөгаен. Ә ник өйләнмәскә, ди? Мин бит әле карт түгел... Ә аның баласы... Аның баласы, бәлки, минкедер лә. Юк, ул бала сезнеке булырга да бик мөмкин. Тик мин аны нигәдер минем балам, дип уйлыйм. Чыннан да, минеке! Чөнки ул төн әкияти төн иде! Ярты төн буена мин ниндидер сихри таудан күтәрелдем... Биек тау, Фудзиями шикелле. Менеп җиттем. Анфисаның күкрәкләрен үптем, аннары ярты төн буена кире төштем... Анфисаның баласы минеке булмаган очракта да мин аны үземнеке дип саныйм. Сез бит минем дусларым. Борынгы заманнарда татарларда шундый йола булган. Әгәр ир-ат сугыштан әйләнеп кайтмаса, якыннарының берсе аның хатынына өйләнгән. Бигрәк тә балалары калса. Димәк мин Анфисага өйләнергә тиешмен! Анфиса шәп хатын булыр иде. Ул чибәр, чиста-пөхтә, ятакта кайнар, аш-суга оста. Анфиса кебекләр законлы/ закунный/ никахлы иреннән читтә берәүне дә эзләмәячәк, чөнки ул инде бөтен гомеренә җитәрлек йөреп туйган! Искиткеч шәп хатын булыр иде!.. Тик менә ничек эзләп табарга аны? (Тора, як-ягына карана). Күрәм, Анфисаның бәдрәфе юк. Хатын-кызга түгел, ир-атка да бәрәфсез ярамый! Моны безгә татарлар сеңдергән. Тәртибе шундый! Авылда беркем дә юк-югын, тик барыбер оят. Аеруча хатын-кызга! Аннары самолетлар да оча бит! Төрле хәл булуы бар! Анфисага да бәдрәф ясап куярга кирәк, тизрәк әйләнеп кайтыр! Өйдән материаллар алып килим әле, иртәгә иртүк ясый да башлармын...

Микулай өенә таба атлый. Эчкече Шашук яныннан уза. Ишегалдына керә, өенә уза. Гармунын эскәмиягә куя. Әтисе белән әнисе сынына карый. Әнисенең яулыгын төзәтеп куя.

МИКУЛАЙ. Минем дәү әнием, әбием Уксинә (Аксинья) хатынсыз калган ир озак яши алмый дия торган иде. Хатын-кыз ирсез калса түзә, ә менә ир-ат юк! Үлә! Әгәр эчә башламаса! Шашук кебек! Аңа бит зәм-зәм суыннан башка берни дә кирәк түгел иде!.. Әмма мин башкача уйлыйм. Ир-ат үлә икән, димәк аның тизрәк сөйгәне янына китәсе килә. Ул яры янына ашыга, шуңа күрә үлемен чакырып китерә дә инде! Әгәр шулай фикер йөртсәк, димәк мин дә хатыным янына китәргә тиеш, мин дә бит аны югалттым. Тик мин әле аның янына ашыкмыйм, миңа монда да яхшы... Үләргә ашыкмыйм икән, бәлки, мин аны яратмаганмындыр да? Менә шул хакта уйларга кирәк! Чынлыкта мин үлемнән курыкмыйм. Үлүче кеше өчен үлем куркыныч түгел. Ул монда калучыларга куркыныч. Миннән соң беркем дә калмый икән, димәк куркырлык сәбәп тә юк! Миннән соң беркем дә еламаячак, газапланмаячак, өзгәләнмәячәк! Минем үлемем беркемгә дә кайгы-хәсрәт, газап китерми, шуңа күрә ул иң бәхетле мизгел булачак та... Хәтта Анфиса да кайгырмас! Ул бит минем хакта бөтенләй берни белми! Хәтта баласының әтисе була алуым турында да белми! Бу аның өчен мөһим түгел! Иң мөһиме – аның улы бар! Исән-имин була күрсен һәм борчылмасын! Мин тыныч кына үләрмен, минем күзләремне дә беркем йомдырмас... (Уйга тала). Ярый, нигәдер кашына башладым әле, мунча ягарга кирәк.

Микулай утынлыкка кереп, бер кочак утын ала. Мунчага таба бара. Мунча тәбәнәк, морҗасыз. Димәк кара мунча. Микулай мунчага керә. Тәрәзә, ишекләрен тутырып ачып куя. Мунчадан төтен чыга. Эчке киемнән генә Микулай чыга. Кое янына килеп, чиләкне коега төшерә, су тутырып, чиләген өскә күтәрә. Кулына чиләк тоткан килеш сөйли.

МИКУЛАЙ. Дөньяда тагын кемдә шундый мунча бар? Бурасы йөз яшьлек нараттан! Түшәме усактан! Мунча ташы үзебезнең күл төбеннән! Себеркеләр! Яшь имән белән кырларыбызда үскән үләннәрдән / шифалы үләннәрдән! Зөбәрҗәтсыман су!.. Зөбәрҗәтсыман су!.. Энҗе!.. Мин алигарх! Мин алигарх!..

Микулай өстенә чиләк арты чиләк су коя, үзе рәхәтлектән кычкыра. Ишегалды ак төтен белән тула...

 

Икенче пәрдә

Микулайның ишегалды. Төштән соң. Тынлык. Бераз гына әллә төтен, әллә җиргә иңгән пар сизелә. Микулай иске кәнәфидә утыра. Өстендә искереп беткән катмарлы (махровый) халат. Аякларын, ак киез итекләр киеп, өстәлгә күтәреп куйган. Башында киң эшләпә. Бер кулында – Экзюпери китабы, икенчесендә – сигарага охшатып, үзе төргән тәмәке. Микулай тәмәкесен “суыра”. Янында гына морҗасыннан төтен чыгарып, иске самовар утыра. Мичтә казан тора, астында ут яна. Микулай китап укый.

МИКУЛАЙ (русча текстны көчле акцент, паузалар белән, кайчак иҗекләп, бик әкерен генә укый). Где-то ведут сейчас борьбу почтовые самолеты. Ночной полет тянется долго, словно болезнь. Возле самолета надо дежурить, как у постели больного… Я больше ничего не видел. Конечно, радио сообщало, это верно… Но бортовой огонь почти исчез, я даже не видел собственных рук. Хотел включить головную фару, , чтобы хоть крыло самолета разглядеть, все такая же тьма. А тут еще мотор стал барахлить… Хотел набрать высоту – попал в завихрение… Вместо того чтобы подняться, я потерял сто метров. И уже не видел ни гироскопа, ни приборов. И все это в темноте. Как болезнь… Ну и обрадовался я, когда увидел освещенный город! (Текстны укып бетерә, канәгатьлек белән көлемсери.) Язып та карый бу Экзюпери! Миңа калса, ул да яшь чагында кызлар янына чапкандыр! Чыннан да! Минем кебек!..

Күктә самолет очып үтә. Микулай китабын янга алып куя.

МИКУЛАЙ. Җиденчесе... Ярар очсыннар ла... Карасыннар... Кызыксыннар... Көн саен шулай яшим. Шулай яшәргә күнектем инде... (Чәй сала, самовардан кайнар су агыза, кашык белән банкадан бал ала.) Бал үземнеке... Минем бит умарталыгым бар. Юкә балы... Тагын нинди бал булсын ди, юкәнеке булмыйча? Анда бит юкә генә үсә! Башка бер төрле агач та юк, шуңа күрә балым да юкәнеке. (Казан янына килә, капкачын күтәрә.) Тәк, тәк... Бүген безнең гөмбә ашы. Ак гөмбә, үзебезнеке, урманнан җыелган, бераз гына киптерелгән... Су да үзебезнеке, коедан. Тәк, тәк... (Өстәлдәге азык-төлекне карый, чүмеч белән ашны болгата.) Ат кузгалагы, үземнеке, урамнан җыелган! Бәрәңге, үземнеке! Вак шакмакларга туралган! Петрушка тамыры, үземнеке! Үземнең бакчадан! Кишер, укроп – барысы да үземнеке! Каймак та үземнеке! Кызыл борычны үзем үстердем, үземнеке! Тоз да үземнеке! Үземнеке, кибеттән, районнан үзем сатып алган дигән мәгънәдә инде... Барысы да минеке, аш та минеке!.. Әх, нинди хуш исле! Исе һавага, самолетка кадәр күтәрелә! (Казан янына килә, ике тәлинкә аш салып ала, аны өстәлгә куеп, ашый башлый.) Бу – миңа! Монысы да миңа! (Бер зур гына баш сарымсак чистарта, бик тәмләп тешләп ала.) Сарымсак та үземнеке, бакчада, тирестә үскән... Мондый шәп ашны берүзең өчен генә әзерләү – зур гөнаһ! Аш күп, ә авыз берәү генә! Менә ике авыз булса икән! Яисә өчәү! Бишәү тагын да яхшырак, юк хәтта унау! Мондый аш әзерләүдән савап кына булачак! Кирәк бит, ун авыз! Барысы да ашый! Барысы да чапылдый! Кайсыдыр шулпасын, кемдер куерагын, кайсыдыр бөтенләй ботка шикеллесен ярата... Барысы да җиңнәре белән авызларын сөртә, безнең өйдә салфеткалар юк. (Икенче тәлинкә ашны ашый башлый.) Мондый шәп аш әрәм булмый! Мин аны үзем ашыйм, шулпасын да, куесын да! Уксинә әби әйтә торган иде, ашның тәме икенче көнне өлгереп кенә җитә / ашка икенче көнне генә тәм йөгерә, ә чын хуш исе бишенче тәүлектә генә барлыкка килә әле аның дип. Базым бик яхшы минем, аш әрәм булмас. (Ашап бетерә, җиңе белән авызын сөртә, тәлинкәләрне җыештыра.)

Микулай өйгә керә, урамда киеп йөри торган гадәти киемнәрен кия. Өйдән чыга.

МИКУЛАЙ (чыга-чыга сөйли). Мин Журавлевларга киттем! (тыңлап тора) Тынлык!.. Һәрчак шулай булды. Өйдән чыкканда, әтием миңа гел: “Соңга калма,” – дия иде. Аның бу “соңга калма”сына тирән мәгънә салынган. Миңа ул “үзеңне сакла”, “мин сине көтәм”, “син минем бердәнберем”, “миңа синең яныңда рәхәт”, “яратам сине, улым” дип ишетелә иде... Ә Җуравлевларга киткәндә, әти бер сүз дә дәшми, чөнки Журавлевларны яратмады. Ә алар – безнең терәлеп торган күршеләр, уртак койма аша гына. Алар – Журавлевлар. Без – Портновлар. Журавлевлар белән Портновлар озын-озак, ә бәлки күп гасырлардыр, күршеләр булып яшәдек. Әти аларны яратмады, әмма күрше буларак хөрмәт итә иде. Ул аларны хөрмәт итәргә мәҗбүр иде!.. (Кычкырып) Мин Журавлевларга киттем! (Тыңлап тора һәм чыгып китә).

Микулай урамга чыга. Өй каршында тагын бер исерек, Былудка (Володя) аунап ята. Янында шешәсе бар, ә йөзендә елмаю.

МИКУЛАЙ. О, Былудка! Тагын бер бәхетле кеше! Ул Шашукның иң якын дусты! Алар беркайчан да аякка басып, атлап йөрмәделәр! Авыл буйлап шуышып кына йөрделәр! Уйлап карасаң, бик уңайлы! Беркайчан да егылмыйсың, аяк-кулың сындырмыйсың, муеныңны бордырмыйсың! Йокыга китәргә дә уңайлы, ятып торасы юк. Кая туктасаң, шунда черем итәсең! Тәмләп яши беләләр иде алар, Шашук белән Былудка. Бөтен авыл халкы яратты аларны, җае чыкканда ашата иделәр...

Микулай Журавлевлар өенә килә. Тәрәзә йөзлекләре челтәрләп ясалган, үзе бизәкләп эшләнгән, зур гына нык йорт. Биек капка каршында бер төркем сыннар тора. Болай –Микулай белгән Журавлевлар. Мәркүм (Меркурий) карт сыны кечкенә, ябык, бер күзендә бәйләвече бар. Үртәмәй (Артемий) - урта яшьләрдәге нык-таза гәүдәле ир.Палукай – Уртәмәйнең хатыны. Анук, (Анна), Анич (Анисья) һәм Барук (Варвара) – аларның кызлары. Өчесе дә йөкле. Нәчтүкнең (Настя) өч сыны – кечкенә, уртача, зур. Алар кырыйда аерым бастырып куелган. Журавлевларның сыннары тирәсенә җирдә уенчык тимер юл җәеп куелган. Зур уенчык паравоз, берничә пассажир вагоны.

МИКУЛАЙ. Болар Журавлевлар, безнең күршеләр... Иң карт Журавлев – Мәркүм дәдәй. Аның сүзләренә караганда, әтисе рус-төрек сугышында үлгән. Ә бу – 1977нче ел, мин мәктәп китапханәсендә укыдым. Ә үзе өч ел элек - 2016 елны үлде. Аңа ким дигәндә, 140 яшь булып чыга бит!... Менә шулай! Гади керәшен карты Мәркүм бу дөньяда барысыннан озаграк гомер иткән булып чыга! Статистикага караганда, кемдер 120 ел яшәгән! Ә Мәркүм дәдәй 140 ел! Нинди Япония, нинди Каваказ таулары, ди! СарсазКүл авылы!.. Монда тау да, диңгез дә, уңайлы климат та юк, ә кеше 140 яшькә җитә! Әле гомере буе тәмәке тартып, самагон эчүен дә онытырга ярамый! Кайчакларда Шашук һәм Былудка белән бергә үрмәли иде! Гомере буе ни эләкте, шуны ашаган. Бер генә тапкыр да табибларга күренмәгән. Бөтен тешләре урынында иде, авызы тулы теш белән үлде. Үлүен дә үз теләге белән китте. Чокырга егылып төшкән дә, анда өч көн яткан. Ә аңарчы кәҗә тәкәсе шикелле йөгереп йөрде! Чокырда үзем күреп алдым. Авылда беркем калмаган иде инде. Үзем җеназасын укыдым, үзем җирләдем... Күзләрен йомдырмыйча күмдем... Дөресрәге, күзен йомдырмадым. Ул бит гомере буе бер күз белән яшәде. Аның бит бер генә күз бариде. Туганда ук шулай булган. Шуңа күрә армиягә дә алмаганнар. Ә сугышлар аның дәверендә, ай, күп булган. Япон сугышы, Беренче Бөтенденья сугышы, Гражданнар сугышы, Икенче Бөтендөнья сугышы... Барлык ирләрне сугышка алалар. Ә Мәркүм дәдәй авылда кала. Үзе кеп-кечкенә, кибеп беткән, бер күзле иде, аракы-тәмәке исе аңкып тора, ә хатын-кыз барыбер яраткан аны. Чөнки бүтән ир-ат булмаган! Мәркүм дәдәй авылда йорттан йортка йөргән дип тә сөйлиләр. Ә нишләргә? Ничектер яшәргә кирәк бит! Димәк, озын гомер – ул сезгә диңгез дә, тау да түгел, ул сугышларсыз тыныч тормыш/ сугышлар булмау! Әти бервакыт ничектер Мәркүм дәдәйнең күзсез булып тууына ышанмавын сиздерде. Ул Мәркүм дәдәй күзен махсус чукып чыгарган, дип саный иде. Исән калыр өчен... Нәселен дәвам итәр өчен... Бәлки шуңа күрә дә күралмагандыр Журавлевларны минем әти. Безнең бабайлар сугышка китә һәм әйләнеп кайтмый. Бәлки минекеләр дә 140ка кадәр яшәгән булырлар иде. (Күпмедер вакыт уйланып тора һәм сүзен дәвам итә.) Бусы Уртәмәй дәдәй, Мәркүм дәдәйнең оныгы. Герман сугышы өчен соң, Әфган сугышы өчен иртәрәк туган, шуңа күрә исән калган... Гомере буе аучы булды. Мин балачактан аларның өен яраттым, мондагы корал һәм усал этләр мине үзенә тарта иде. Үртәмәй дәдәй куян, төлке, кондыз, бүре аулый иде. Яшь чагында хәтта аюны да тоткан, дип сөйләделәр. Тик шуны аңлый алмыйм: безнең авылга андый ябык, җитез этләр каян килгәндер. Алар бит безнең акбай, актүшләргә охшамаган, шуңа күрә ул явызлар безнең этләргә бик якын килмәскә тырышалар иде. Бервакыт көзен күлгә ике аккош төште. Җылы якларга очарга ерак, хәл җыярга төшкәннәр, күрәсең. Күл буеннан Үртәмәй дәдәй үтеп бара. Ә кулында балта. Ул бер генә мизгел дә уйланып тормады. Кинәт кенә күлгә ташланды, суга кереп, кулдагы балтасын аккошка бәрде. Аккош – зур кош, канатлары киң, тиз генә күккә күтәрелеп китә алмый... Үртәмәй дәдәй балтасы аккошның нәкъ күкрәк турысына барып тиде. Икенче аккош күл өстен урап-урап, озак очты, аннары күздән югалды... Күршебез үле аккошны өенә кайтарды да мылтыгын алып, кире килде. Куаклар арасына качып, тынып калды... Икенче аккош ике көннән кабат очып килде. Күлгә төште, башын суга иде. Шул мизгелдә үк ату тавышы яңгырады. Үртәмәй дәдәй киемнәрен салып, үле кошны алырга су уртасына йөзеп керде. Бәлки шуңа күрә дә әти Журавлевларны яратмагандыр? Алар бит шушы аккошларны ашадылар! Сөякләрен суыра-суыра, чапылдый-чапылдый, итен мактый-мактый... Шул ук елны кышын Үртәмәй дәдәй урманга ауга китте. Биек агачтан аның аркасына селәүсен сикерә. Мылтыгы кулыннан төшеп китә, пычагын да алырга өлгерми кала, шул зур мәче аның бугазын кимерә. Селәүсен Үртәмәй дәдәйнең гәүдәсенә кагылмый, үз юлы белән китеп бара. Үртәшмәй дәдәйне өч көннән соң гына табып алалар. Күзләрен йомдыра алмыйлар, йөзе салкыннан каткан була. Шулай ачык күзләр белән җирләделәр... Журавлевлар гаиләсендә дүрт кыз бар иде. Мәркүм дәдәй бу гаиләдә һәрчак төп хуҗа булды. Оныгы, Уртәмәй дәдәй үлгәч, ул кызларны шәһәргә укырга җибәрергә кирәк, диде. Авылның бернинди киләчәге юк! Ул вакытта инде безнең күлебез юк иде, аны кара багана алып китте. Өлкәнрәк өч кыз бер-бер артлы Казанга киттеләр. Укырга!.. Чибәр кызлар иде. Бик тиз кияүгә чыктылар, балалар таба башладылар. Шәһәр кешеләре булдылар. Мәркүм дәдәйнең йөрәге түзми, шул кызларны күрергә дип, шәһәргә юл тота. Кызлар тулай торакларда яши иделәр. Шуңа күрә Мәркүм дәдәй безнең язучыбыз Григорий Москвинда тукталган, аның үз фатиры бар иде. Төнлә белән Мәркүм дәдәй олы йомышын йомышларга тели. Шәһәр бәдрәфенә йөрергә өйрәнмәгән. Шәрә арты белән ак касә сыман нәрсәгә утырырга җөрьәт итмәгән. Ярымбөгелгән аяклары белән ишегалдына атыла. Тыныч кына почмак таба, кереп утыра да йомышын йомышлый башлауга, милиция килеп чыга. Картның хәленә керәләр... ярты акчасын алалар... Мәкүм дәдәй шәһәр буйлап ярты төн йөри. Ниһаять, ташландык төзелеш урынын табып, шунда керә. Ыштанын төшерүе генә була, арслан шикелле эт ташлана үзенә. Мәркүм дәдәй аяк табанын ялтырата. Автобуска утыра да буялган ыштаннары белән авылга кайтып китә. Кече кызы Нәчтүкне авылда кала, диде Мәркүм дәдәй. Шәһәргә ике аягының берсен дә атламый! Аның сабыр хатыны Палукай түти берсүзсез ризалашты. Якын-тирәдә миннән башка егетләр юк иде. Алар миңа Нәчтүккә өйләнергә тәкъдим иттеләр... Минем тормышымда өч Нәчтүк булды. Кечкенә Нәчтүк.Без аның белән бергә үстек. Өйдән өйгә йөрдек, чана-чаңгы шудык. Безгә бергә күңелле, рәхәт иде. Бервакыт күлдә су коенганда мин аның теге ниен.., ике бот арасындагы әйберен/ күбәләген күреп алдым... Яшен суккандай булды. Күкрәгем, бөтен тәнем буйлап кайнар дулкын йөгерде. Мин тизрәк өйгә чаптым. Шул көннән башлап, кечкенә Нәчтүкне тормышымнан сызып ташладым. (Сулыш ала). Тиздән тормышымда икенче Нәчтүк пәйда булды. Без аның белән бер мәктәптә укыдык, бер парта артында утырдык. Дәресләр бөтенләй исемдә калмый иде, чөнки һәрчак Нәчтүкнең бот арасында теге серле әйбере турында гына уйлыйм иде. Аның белән сөйләшә дә алмыйм идем хәтта, калтырап чыккан тавышым эчке халәтемне сиздерә иде. Шуны аңладым: кызларның аяк арасындагы ул могҗиза – дөньядагы иң мөһим һәм иң кирәкле әйбер. Бервакыт койма аша Журавлевларга кердем дә бәдрәф артындагы кычытканлыкка качтым. Бәдрәфнең такта ярыклары шактый киң һәм күп нәрсәне күрергә була иде. Мин берничә сәгать утырдым, үземне кычыткан чагып бетерде, ниһаять, бәдрәфкә килүче аяк тавышын ишеттем. Битемне бәдрәфнең сасып беткән тактасына терәдем. Ишек ачылып китте, яктылык саркылып керде һәм Палукай түти, Нәчтүкнең әнисе күренде. Бәхетемә, мин җан-фәрманга чыгып чаптым, Палукай түтинең анда нишләгәнен күрмәдем... Шулай итеп, без үстек. Өченче Нәчтүк пәйда булды. Нәчтүкнең аяк арасында ни барын инде яхшы белә идем, чөнки Анфиса бар иде. Мин тынычландым... Тиздән әтием үлеп китте. Ялгызым калдым... Көннәрдән бер көнне Мәркүм дәдәй белән Палукай түти керделәр. Мин шунда ук ризалаштым!

Микулай ишегалдына таба йөгерә, өенә йөгереп керә.

МИКУЛАЙ. Минем менә шушы магнитофоным бар иде! Инглиз телендәге җырлар! Бик модада иде! Бер җырын яттан өйрәндем! Кызлар янына гармун тартып, җырлап барырга кирәк! Бу хакта инде белә идем! Әти! Мин Журавлевларга киттем!

Микулай өйдән йөгереп чыга, Журавлевларга таба чаба. Капкалары каршына басып, гармунда уйный һәм Битлзның «Yesterday» җырын башкара. Кытыршылыклары күп, әлбәттә, әмма бөтен күңелен биреп, ихлас җырлый.

МИКУЛАЙ. Самими кызның башын әйләндерү өчен күп кирәкми! Бер җыр да җитә!.. Тиздән без өйләнештек, туй булды. Минем өйдә яши башладык. Нүчтүкнең аяк арасындагы нәрсәсе Анфисаныкы кебек үк татлы түгел иде... Әмма миндә башка теләк туды – балам булуын теләү! Энурез шунда ук бетте. Мин армиягә дә бара ала идем. Әмма инде армиягә барасым килмәде, балам туганны көттем. Тиздән Нәчтүкнең корсагы түгәрәкләнә, көннән-көн үсә башлады. Анфиса хакында бөтенләй оныттым. Ул бу вакытта Казанга киткән иде бугай инде. Көне-көне колхозда йөрдем, көтү зур иде, мин акча эшләдем! Тиздән улым туды! Бәхеттән шашам дип торам! Казанга киттем, улыма паравозы, вагоннары белән уенчык тимер юл алып кайттым! Бер көннән соң улыбыз үлде. Бер генә табиб та сәбәбен аңлатып бирә алмады... Шунда әбием Уксинә искә төште. Беркайчанда чиктән тыш шатланырга ярамый дип әйтә торган иде ул. Артык шатлыктан кан басымы күтәрелә, хәтта йөрәк ярылырга да мөмкин икән... Без Нәчтүк белән бергә идек, тиздән аның корсагы янә үсә башлады. Мин артыгын сөенмәскә тырыштым. Икенче улыбыз бары бер атна гына яшәп калды. Шуннан соң мин бөтенләй шатланудан туктадым. Өченче баланы без эчке курку белән көттек. Куркуыбыз акланды... Өченче балабыз ун көннән соң китеп барды. Ә икенче көнендә Нәчтүк асылынды. Үзләренең мунчаларында... Безнең мунчада түгел, ә үзләренекендә. Ул ябык күзләр белән асылынып тора иде... Әгәр мин булмаган булсам, ул асылынмас иде... (Пауза.) Бу сыннарны өч ел ясадым... . Бу сөйләшүгә өч ел әзерләндем. Тик барыбыр күңелемә җиңеллек килмәде!җаным тынычлык тапмады \күңелем бушанмады\ күңелем басылмады / җаным тынычланмады! Минем кеше тавышын ишетәсем килә!

Микулай өенә таба йөгерә. Ул шашына-котырына башлый. Үзенең ишегалдына чабып керә.

МИКУЛАЙ. Мин гел сөйлим дә сөйлим, чөнки кеше сөйләмен онытырмын, телем кибәр дип куркам! Тик мин тере кеше тавышын ишетергә тиешмен, югыйсә колакларым ишетми башлаячак! Мин болай башкача яши алмыйм! Миңа моннан китәргә кирәк! СарсазКүл авылы юк башка! Сарсаз, сары балчык кына бар! (Кулына чыбыркысын ала, шартлатырга тели, булдыра алмый) Кайда кешеләр? Кайда көтү? Ат, сыер, сарыклар кайда? Кемне көтәм мин монда? Мескен кәҗәнеме? Тавыкларны? Мин бит әле исән, мин-кеше! Минем дә, барлык тере кешеләр кебек, машина тавышларын, кешеләр сөйләшүен, балалар көлүен ишетергә телим! Минем дә көне-төне телефоннан сөйләшәсем, интернетта утырасым килә! Кинога йөрисем килә! Кошлар сайравын гына тыңлап ятасым килми башка! Китәм! Бүген үк! Казанга китәм! Эшкә керермен, бүлмә бирерләр, яшәрмен! Аннары Анфисаны эзләп табармын! Улым бар минем! Барысы да яхшы булыр!... Җыенырга кирәк! Тизрәк җыенырга, Микулай! (Уйга кала). Ә кәҗә... Әнекәем минем... Мин аны монда калдыра алмыйм ич. Ул мине ничә еллар буе ашатты. Сөтен, эремчеген саткан акчага яшәдем бит мин! Аны районга алып барып сатармын! Юк, нинди дә булса берәр яхшы кешегә бүләк итәрмен! Ә тавыклар? Алар да туендырды ич мине! Тавыкларны да сатармын!Өйдән алып китә алган бар нәрсәне алып китәрмен инде! Тизрәк калага, Казанга юл тотарга, Микулай!

Күктә самолет тавышы ишетелә. Микулай эскәмиягә утыра. Аның баш очыннан башта бер самолет очып узып. Аның артыннан ук икенчесе. Микулай тынычлана.

МИКУЛАЙ. Сигезенче узды... Тугызынчы... Самолетлар кире кайта... Китәргә ярамый, Микулай... Әгәр мин китсәм, төннәрен бу шәмне кем кабызыр?.. Әгәр очучы җирдә бер генә ут әсәре дә күрмәсә, ул юлын югалта бит. Бу хакта Антуан Экзюпери үзенең китабында язган. Бөтен әйләнә-тирәдә дә, уннарча чакрымда бер генә кеше дә /җан иясе дә, төннәрен бер генә ут яктысы да калмады... Самолетлар юлдан язырлар, үзләренең аэродромнарына барып җитә алмаслар... Очучылар минем утка күнеккән инде... Моннан китәргә ярамый, Микулай... Ми төннәрен шәмне кабызырга тиешмен...

Микулай өйгә уза, әтисе белән әнисенең сыннары каршына утыра. Әкерен генә фикер йөртә башлый.

МИКУЛАЙ. Нәчтүк белән икебездән туган балаларның нигә үлгәннәрен аңладым мин... Кемдер зур гөнаһ кылган. Юк, әни түгел, ул әтигә тугырылык саклап яшәде... Әти дә түгел, ул һәрчак миңа тугырыклы булды... Ләкин Портновлар белән Журавлевлар гасырлар буе терәлеп торган күршеләр булган бит, читән аша гына... Ирләр сугышка киткән, хатыннар калган... Кайчандыр кемдер шул читтәнне узып кергән дә гөнаһ кылган. Әти! Бәлки шуны белгәнсеңдер һәм шуңа да Журавлевларны күралмагансыңдыр? Әгәр син исән булсаң, мине Нәчтүккә өйләндертмәс идең! Без Нәчтүк белән кан туганнар булганбыз, шуңа да балабыз була алмаган. Күрше кызларына өйләнергә ярамый! Хәтта күрше урамдагыларга да ярамый! Хатынны үз йортыннан ераграк яшәгәнен, яисә бөтенләй башка халыкныкын алсаң тагын да яхшырак... Ә Анфиса?.. Барысы да яхшы, аның әнисе бит безгә каяндыр ерактан килгән. Күрәсең, ул да шундый сөйрәлчек булган, баласының әтисен белми иде... (Пауза. Бер урынга төбәлеп уйланып тора) Караңгы төшә... Шәмне кабызырга вакыт...

Микулай ишегалдына чыга. Зур шәм янына килеп, баскычтан күтәрелә, фитилен яндырып җибәрә. Шәб кабынып китә, якты булып яна.

МИКУЛАЙ. Нинди кара болытлар... Бүген яңгыр яумый калмас... Әле унынчы самолет кайтмаган. Мондый һава торышында ничек оча торганнардыр алар?..

Яңгыр ява башлый. Микулай өйгә керә, хәрбиләр кия торган капюшонлы брезент плащын киеп, ишегалдына чыга. Ашыгып-ашыгып, әйберләрне яңгырда калмасын дип сарайга ташый. Яңгыр көчәя. Микулай янган шәмгә карый-карый ишегалдында йөгереп йөри.

МИКУЛАЙ. Чиләкләп коя! Мондый яңгырның күптән булганы юк!

Шәмнең уты кими башлый. Микулай шәм алдына барып баса. Ут сүнә. Яңгыр чикләкләп коя.

МИКУЛАЙ. Унынчы самолет әле кайтмаган! Очучы берни дә күрми! Ут кирәк! Кайдадыр факелым бар иде! Ул бензинле! Хәтта су астында да яна торган! Миңа факел кирәк! Очучы юлын югалткан!..

Микулай ишегалды буйлап йөгереп йөри. Сарайдан ике факел табып ала, аларны кабыза. Факеллар якты булып яна. Микулай факелларныкүтәреп селки.

МИКУЛАЙ (кычкыра). Мин монда!.. Мин исән!.. Очыгыз бирегә, очыгыз!..

Бик түбән төшеп, җир өстеннән диярлек самолет очып уза. Микулай да факелларын төшерә.

МИКУЛАЙ. Бу унынчысы... Кешеләр өйләренә кайта.

Микулай факелларын җиргә кадап куя. Үзе эскәмиягә утыра, капюшон кигән башын аска ия. Йокыга китә. Яңгыр искитмәле көчле ява. Бер мизгелдә яңгыр белән бергә күктән балык, бака, тритон, кечкенә ташбакалар коела башлый...

Таңга кадәр шулай дәвам итә. Микулай йоклый.

Яңгыр туктый. Таң ата. Факел әкеренләп сүнә. Якты булып кояш чыга. Яңадан барлыкка килгән күлдә бакалар бакылдый, тритоннар үзләренең җырын суза. Микулай әкерен генә уяна, плащ кигән килеш ишегалды буйлап йөри.

МИКУЛАЙ. Хәтерлим мин... Бу тавышларны... Күп кешеләр җәннәт турында сөйли. Ә мин анда булдым инде. Балачагымда, шушы тавышларны ишеткәндә... Күл кире кайтты! Күл кайтты! Микулай!.. Казанга барырга кирәк! Кешеләрне чакырырга! Күлебез кайтты! Җыенырга кирәк! Кәҗә торып торыр, аны киткәндә савармын...

Микулай өйгә керә, плащын сала, кабалана. Хис-тойгыларын бәйдә тотарга тырыша, артыгын шатланырга курка. Бөтен нәрсә кулыннан коела. Ул көзгегә килә, үзенә карый.

МИКУЛАЙ. Тизрәк калага барырга! Өйләремне сатармын! Әгәр беркем дә алмаса, бүләк итеп бирермен, алар күп ич миндә! Беренче эш итеп, Анфисаны һәм улымны эзләп табарга кирәк. Алар монда, минем янымда булырга тиешләр... (Көзгегә карап). Бу кыяфәттә барырга ярамый инде! Анфиса мине танымаска да мөмкин ич!..

Микулай өй буйлап йөгереп йөри, әйберләрне төшереп җибәрә. Чәч ала торган машинка белән кырыну пәкесен табып ала. Ишегалдына чыга, кечкенә көзгесе булган раковина янына килә. Чәчен машинка белән пеләшкә алып ата. Кырына. Ияге киселә, канаган урыннарга мамык кисәкләре ябыштыра. Ашыга-кабалана.

МИКУЛАЙ. Барысы да яхшы булыр, Микулай! Яңа тормыш башлана! Яшь попны чакырып кайтарырбыз, чиркәүне ачарбыз! Мәктәп ачарбыз! Балалар күп була ич! Казаннан укытучылар кайтыр! Ферма, күп терлек-тару булыр, көтүче булып эшләрмен! Григорий Москвин кайтыр, үзенең китапларын монда язар! Ничек язарга кирәклеген өйрәткәләрмен аңа... Мин беләм ич... Журавлевлар да кайтырлар! И-и, балалары күпме аларның! Өч кыз бит алар! Журавлевларның өе зур, барысына да урын җитәр! Иң мөһим – күлебез бар хәзер! Бакалар, балыклар, ташбакалар бар! Гөрләтеп, җир җимертеп яшәрбез! Анфиса белән улым кайтыр, минем улым белән!.. Тик артыгын сөенмә, Микулай... Тыныч, тыныч... Безгә бит сөенергә дә ярамый хәтта...

Микулай кырынып бетерә, битендә калган күбекләрне юып төшерә. Өйгә йөгерә.

МИКУЛАЙ. Мин шәһәргә барам!.. Әтинең кастюмы бар иде!... Миңа артык зур булмаса гына ярар иде, әти бит озын буйлы, киң җилкәле кеше иде!..

Микулай шкафтан ак күлмәк таба, галстук тага. Кастюмны киеп карый. баксаң, ул аңа шактый кечкенә икән, күкрәк турысыннан төймәләре эләкми. Кастюмын салмый, көзге каршында басып тора. Мул итеп одеколон сиптерә. Башы пеләш, битендә мамык кисәкләре, үзе мәзәк күренә.

МИКУЛАЙ. Барысы да яхшы булыр, Микулай... Яңа клуб төзербез... Кибет ачарбыз... Анфиса кибетче булыр... Колакларымның “әти” дигәнне ишетәсе, ә телемнең “улым”, “кызым”, “хатыным” дип әйтәсе килә...

Микулай катып кала, күкрәген тота.

МИКУЛАЙ. Тукта, Микулай, саграк... Бу ни булды? Эчемдә кайнар дулкын йөргән шикелле... Өскә күтәрелә... Гомеремдә дә мондый нәрсәнең булганы юк... Тукта, Микулай, тукта... . Әти ниндидер дару төймәләре эчә иде... Шуларны табарга кирәк... Алар кайдадыр монда гына...

Микулай киштәләрдә актарына, бөтен нәрсәне идәнгә коя. Дару төймәләре салынган кечкенә шешә табып ала. Тиз-тиз берсен йота. Көтә.

МИКУЛАЙ. Менә... Шунда ук җиңел булып китте... Барысы да яхшы булыр, Микулай... Монда чын җәннәт булачак әле... (Икенче дару төймәсен эчә, аннары өченчесен, дүртенчесен). Менә хәлем тәмам яхшырды... Хәзер җыенам да китәм... Шәһәргә китәм... Анфиса белән улым янына...

Микулай ниндидер үз-үзен белештермәгән йокылы-уяулы халәттә. Ул әкерен генә, үз-үзенә урын тапмагандай, өй буйлап йөри. Әтисе белән әнисе сыны утыртылган эскәмиягә килә. Аларның ике арасына кереп утыра, уңайлап утыра алмыйча, озак кына боргалана. Ниһаять, ул җайлаша, башын әнисенең күкрәгеме-корсагымы турысына куя. Микулай күзләрен тутырып ачып, елмаеп катып кала...

Шул арада “челт” иткән тавыш ишетелә, өйдә ут элеп китә, барлык лампочкалар якты булып кабына. Кассеталы магнитофон кабынып китә. Пол Маккартни башкаруында «Yesterday» җыры яңгырый. Язма бик начар, җыр чыжылдап-гөрелдәп чыга. Барлык өйләрдә ут кабына, урам утларына да җан керә. Анфисаның өе иллюминация белән бизәлгән, төрле төсләр белән уйнап, аеруча яктырып күренә. Йорт янында кулына бала тоткан Анфиса сыны. Журавлевлар капкасы каршындагы уенчык паравоз эшләп китә һәм түгәрәк буйлап хәрәкәт итә башлый. Аңа пассажир вагоннары тагылган, ә вагоннарда сары утлар яна...

Кайдадыр еракта зур йөк машиналарының тавышы ишетелә… Чаң тавышы. Кинәт җыр туктап кала, ниндидер тавышлар ишетелә. Аннары Вәчли дәдәй, Микулайның әтисенең тавышы ишетелә.

ВӘЧЛИ ДӘДӘЙ ТАВЫШЫ. Микулай!.. Микулай, улым!.. Җитәр, җыен юк-бар тыңлама!.. Мин монда ялгыш кына нәрсәгәдер бастым... Йокларга ят, улым, киттек! Иртән иртүк көтү көтәргә торасы бар!..

Магнитофонда кассета әйләнүен дәвам итә. Тынлык.

 

Пәрдә