Хулан

Хулан

Дамбинима Цырендашиевай “Бандит Долгор” зураглалай үндэһөөр зохёогдоһон гурбан үйлэтэй, найман үзэгдэлтэй, үнэн болоһон ушарһаа мүндэлһэн поэмэ-зүжэг.

Ороһон нюурнууд:

ХҮТЭЛЭГШЭ
ХУЛАН, залуу басаган

СЭРЭМЖЭД, тэрэнэй дүү басаган
ЖАБАЙ ДУГАР, Хуланай эсэгэ
ДАШАДОНДОГ, Сэрэмжэдые үргэжэ абаһан абань
ТЫХЭЁОН СЭРЭН, Сэрэмжэдэй нютагай хүн
БАЛЬЖИНИМА, Хуланай нүхэр
ЗАЙҺАН
СҮЛЭГДЭҺЭН БУРЯАДУУД
СЭРЭГЭЙ ХАРУУЛШАД
ЖИГЗЭМАА
ДИРЕКТОР
ҮЕЭЛЭ
ГЭЛЭГ-СЭНГЭ, бодхуул
САГДААНАР
ХУЛАНАЙ АБА
ДАЛАЙ ЛАМА
ОРОД ХҮБҮҮД, БУРЯАД ХҮБҮҮД, зон

Оролто

Алтан шаргал наран
Аалихан һолжорһоор орон,
Ойн модоной оройнуудые дайраһаар,
Огторгойн үүлэнэй доодо захые һабардаһаар
Хадын саагуур хоргодоно,
Харагдахаяа болино.
Газар тэнгэритэй ниилэбэ,
Гэнэн Солбон одон бадарба.
Дурна тээһээ һэмээхэнээр бэлтыһээр,
Дурата дурагүй ониб-аниб гэлдэһээр,
Одо мүшэд огторгойдо нособо,
Оршон тойрон абяа шэмээгүй болобо.
Һажажа эхилһэн дэлхэйн дунда
Хэды дахин буу һүрэшэбэ гэнтэ.
Хүлеэн байтараа, байгаали дахинаа дуурана,
Һөөргөө һүниин бүхэ нойрто абтана. 

I

Жабай Дугар гэжэ хүн
Жабхаланта гэхэ гү,
Али зоболонто юм гү
Газар дэлхэй дээрэ һууһан.
Зүгөөр нэгэтэ
Жабай Дугар гэнтэ
Хараа бараагүй,
Һураг суугүй үгы,
Үгыл аад, үгы.
Хараһаншье хүн,
Дуулаһаншье хүн
Байбагүй.
Хара хирээдэ баригдаа юм гү,
Хилын саана гараа юм гү,
Хэншье Дугарые хараагүй,
Хаанашье байһаниинь дуулдаагүй.
Хүлгөөтэй, юрьеэтэй үе һэн,
Хүн нэрэтын амин бэе хямда һэн.
Үнэн нүхэрөө алдаһан,
Үдэр һүниин һанаан болоһон
Дугарай һамган үбшэн болобо,
Дуугай хэбтээд, бурхандаа мордобо.
Зүблэлтын засаг гүрэнэй
Жабхалан түгэс гэшхэдэлэй,
Жаргал зондо үршөөгшэ,
Зоболон зариманда хүртөөгшэ
Зэбүүрхэмэ хүйтэн саг гэлэй,
Хоридохи зуун жэлэй
Харатай гушаад онууд бэлэй. 

ХУЛАН

Баян дайдадаа үдэһэн,
Багаһаа сугтаа наадаһан
Балшар наһанайм нүхэрни,
Бальжинима үүримни,
Арбан долоо хүрэбэлби,
Абамни тодхорто баригдаба,
Эжымни тэсэнгүй мордобо.
Алтан дэлхэй дээрэ гансахан
Арюухан Сэрэмжэд дүүмни
Холын айлда үгтэһэн,
Һураг суугүй ошоһон.
Хэн тиимэһээ мүнөө намда туһалхаб,
Хэн намайе, үншэн басагые хайрлахаб.

БАЛЬЖИНИМА

Шиниингээ сагаахан сэлмэг шарайе харахадаа
Сагаан Дара бурхан шэнги һанадагби,
Шиниингээ һайхан хоолойн абяае дуулахадаа
Бурханай оронһоо хүгжэм мэтэ шагнадагби.
О-оо, алтан Хуламни,
О-оо, хуби заяамни,
Одо минии мүшэмни,
Орон дэлхэйн шэмэгни,
Шамдаа бишни туһалхаб,
Шадал соогоо оролдохоб. 

СЭРЭМЖЭД

Аба, аба, яабабта,
Алим нэгэ нюдэнтнай,
Алим бэ үүдэн шүдэнтнай?

ДАШАДОНДОГ

Арьяатан намайе баряагүй,
Ада шүдхэр һабардаагүй,
Хоёр гартай амитад,
Хоёр нюдэтэй тушаалтад
Түрмын оёорто хаяа,
Түнхижэ нюдым һалгаа,
Харатай, шүдыем хухалаа,
Хобхо һамна шаагаа.  

СЭРЭМЖЭД

Аба, аба, би яахабиб,
Абадаа яажа туһалхабиб?

ДАШАДОНДОГ

Хэншье намда туһалха аргагүй,
Хэншье намайе абаржа шадахагүй. 

СЭРЭМЖЭД

Аба, юундэ, яахадаа?

ДАШАДОНДОГ

Багахан хайрата басагамни,
Бү уйлажал байгыш даа,
Үнэн сэхэ эсэгэшни
Үнэнөө шамдаа дуулгабал даа.

СЭРЭМЖЭД

Аба, абамни, хэлыт намда,
Амитан яаһан хоротой юм,
Хоёрхон бидэнэй тэдэндэ
Хэһэн гэмнай юун юм?
Хэзээ хэндэ мууе һанаа һэнбибди,
Хэзэ хэндэ тодхор татаа һэнбибди? 

ДАШАДОНДОГ

Хайрата басагамни, бү уйла,
Хонгор бэеэ бү тамала.
Хубисхалай охиндо абтаһан,
Хуу бултые һандаахаяа һэдэһэн
Хуурмаг ябадалтай хүнүүдэй
Холын бодолгүйнь мэдээтэй.
Баяртай, һайхан басагамни,
Бү уйлаарай, мухаамни.
Эгэшэеэ олохоо һэдээрэй,
Эльгэ һайтанда этигээрэй.
Бишни нэгэтэ шамдаа
Бусаха аргатай гээшэ гүб даа?
Басагамни зоболгүй һуудаг һай,
Бурхан шамайем харалсаһай.
Баяртай, хайрата басагамни,
Баяртай, һанаха үримни!

Сэрэмжэдэй эсэгые тууба,
Сүлэлгын газар руу ябуулба.
Үншэрһэн хүүхэн уйлаһаар үлэбэ,
Үдэр һүниин һанаа үнөөндэ абтаба.
Хайшан гэжэ ажамидарха барһан бэ,
Хэн “арадай дайсанай” үриие хайрлаха бэ?

Орохо гэргүй,
Ошохо газаргүй,
Эдихэ эдеэгүй,
Үмдэхэ хубсаһагүй
Сэрэмжэд басагахан үлдэбэ,
Саагуур наагуур түгэншэлбэ.
Хүнүүд уулзахадаа Сэрэмжэдтэй
Хараашагүй болоод гарана,
Харата дайсанай үритэй
Холбоотой гүүлэхэеэ айна.
Тиигэжэ нэгэтэ ябатарнь,
Тэнэжэ зобожо байтарнь,
Тэхэёон Сэрэн уулзажа,
Тэрээндэ хэлэбэ иигэжэ:

- Нютагташни газаашална,
Ноён нохойһоо хүн айна,
Ошолши даа Ага нютаг, басаган,
Одоо тэндэ болохо бэзэ нэгэ юумэн.

Түхеэржэ байха зөөшэгүй,
Тээхэ ашаан байхагүй,
Һаатаха ямаршье хэрэг үгы,
Харгыда гараба дары.
Үнэн алдарта мүргэлтэй,
Эльгэ зүрхөөр һайтай
Эхэнэр Сэрэмжэды анхарба,
Энхэрэн бөөмэйлэн абаба.

Татьяна гэжэ нэрэтэй,
Афанасий - абатай,
Чистохина – обогтой
Һайн эхэнэр байба,
Һургуулида оруулба,
Долоон ангиие дүүргүүлбэ.
Уданшьегүй мүргэлэй газарнууд хаагдаба,
Үншэн басаганай мүрөө бэдэрхэ саг тулаба. 

ХУЛАН

Үбэлэй жабарай шэрүүндэ,
Ута һүниин адуулгада
Адуунай бэлшээридэ гарахадам,
Адуугаа манажа ябахадам
Арьяатан шононууд добтолнол,
Адууһа малымни һалгаанал.
Абымни саашань нюудаг,
Агнуурида гарахадаа баридаг
Арбан зургаанай хэбэртэй
Абаад ябаа һаам таарамжатай
Дорбовииг бууниинь байнал,
Һомо, шабагүй хэбтэнэл.  

БАЛЬЖИНИМА

Буугаар буудажа шадаха гүш?

ХУЛАН

Үгы, намайе һургыш,
Һомо шабыень хэжэ үгыш.

БАЛЬЖИНИМА

Шаба, һомо шамдаа үгэхэб,
Сагаалса буудуулжа һургахаб,
Мэргэн буудагша болохош,
Муухай шоные хюдахаш.

Бальжинима Хуланиие һургана,
Буушан болохо ёһотойш гэнэ.
Саһа обойтор обоолоод,
Сагаалса-пулаадаа тохоод,
Хулан анхаралтай шагаана,
Хабатай мэргэнээр буудана.
Тудаха бүхэндөө баярлана:

- Тудааб! Бар-оо, бар-оо! – гэнэ,
Бальжинимаяа таалана.
Бальжинимань урматай,
Бэрхэ мэргэндэнь баяртай,
Хуланаа магтана, хүхилдэнэ,
Хоюулан шогтой энеэлдэнэ. 

ХУЛАН

Бальжинима-а-а!
Би шоно ала-ааб!
Арьяатаниие дараалби!
Энэ хары-ыш! Баряалби!

БАЛЬЖИНИМА

Яаһан бэрхэ болообши,
Яажа шоно алаабши?

ХУЛАН

Эреэлжын үбэртэ байхадамни,
Энэ һүни адууһандамни
Хэдэн шоно добтолоо,
Хэмгүй айгаад, зүрхэмни сохилоо.
Гэбэшье нэгыень угтуулан хараад,
Гүйдэл дундань һайса шагаагаад,
Хараада оруулаад, шабхыень даражархёоб!
Хажуу тээшээ халба һүрөөд,
Хай, тэрэмни байра дээрээ эрьелдэшоо,
Саашаа гүйхэ тухагүй хэбтэшоо.
Саадахи шононуудынь орогүй тонилоо,
Сүм адуундам дүтэлхэеэ болёо.  

БАЛЬЖИНИМА

Айхабтар мэргэн болоболши,
Айхаяа шоноһоо болиболши.
Хулан, зүгөөр, ойлгоорой,
Хоёр хүлтэнһөөл болгоомжолоорой,
Хододоо һэргылэн ябаарай.
Шоноһоо доро амитан байха,
Шамһаа бариша олохоо һэдэхэ.

Баталалгагүйгөөр буу хадагалха - хорюултай,
Баригдаа һаашни, хэһээлтэнь угаа аймшагтай,
Холохон энээнээ нюугаарай,
Хамхуул доро жалгын хотогорто булаарай.

Холохон газарта адуулдагшье һаа,
Хуланай мал руу тууна хүбүүн адуугаа.
Хоюулан бэлшээриин үргэн талада уулзана,
Хүнэй нюдэнһөө далда газарта инаглана.
Хярһан туруун соо халуу бусалһан гарнуудаа,
Хүдэһэн малгайн зөөлэн һорьмой соо хасарнуудаа
Хамжуулан ниилүүлээд, аляархан һуухадаа
Хэнһээшье жаргалтай бэлэйл даа.
Үншэрһэн Хулан түшэг тулгатай,
Үеын нүхэрынь этигэл найдалтай,
Үлдэһэн тулиһанаа ойлгонгүй,
Үдэр хоногой ошоһы мэдэнгүй
Үбэлэй хүйтэниие үнгэргэбэ,
Урин дулаанай хаһа ерэбэ.

ХУЛАН

Бальжинима, хабар болобо,
Бултынь малаа харууһалхам хүшэрдэбэ,
Тэмээгээ хүндэ харууһалуулхамни гээшэ ха,
Тэрээнээ хүлһөөр адуулуулаа һаамни дээрэ ха.

БАЛЬЖИНИМА

Тиигэ, бэедэшни багахан хүнгэн болохо.

ХУЛАН

Хэн найдамтай харууһалха ааб,
Хэнтэй хэлсээ баталхамни ааб?  

БАЛЬЖИНИМА

Биил даа нэгэ адуушан,
Батын Базар гэжэ хүн.

ХУЛАН

Тиигэбэл тэрээнтэй хэлсүүжэм,
Түлөөһыень намартаа үгүүжэм. 

ХУЛАН

Бальжинима, инагни,
Һанаха байха нүхэрни,
Һомоной зүблэлдэ,
Һэрхылдэһэн ноёдто
Зонһоо мэдүүлгэ-гомдол ороо гэлсэнэ,
Жабай Хулан нюдарган болоо гэлдэнэ –
Үгытэй хүнүүдые дарлана,
Үмсынгөө барлаг болгоно,
Тэнсэл тэггүй баяжана,
Тэмээ, малаа адуулуулна.

Тиимэһээ үгэ дуулдана:
Хуу малыень буляаха,
Хамаг зөөрииень хуряаха,
Хулааг болгоод ябуулха.

Гозон толгой болоһон үншэн басаганда
Гайтай хатуу тогтоол дээрэһээ бууба,
Гай ехэ гасалан дахяад тудаба,
Галаб эрьеэ юм гү гэхээр болобо:
Зүблэлтын ноёд ганирба,
Залуу басагые нюдарган гэбэ,
Хамаг эрхыень хаһаба.
Хоришье хүрөөгүй хүүхэниие,
Хоро хээгүй Хуланиие
Харата дайсан болгобо. 

БАЛЬЖИНИМА

Хайрлыт, хэшээгыт!
Хуланаймни эрхые бү хаһыт!
Хоюулан байя гэлсэһэмди,
Хамтархые, гэрлэхые хэлсэһэмди.
Гансахан инагыем бү хаагыт,
Гэрлэхые, түбхинэхые зүбшөөгыт.

ЗАЙҺАН

Үгы! Болохогүй!
Ангиин дайсанда,
Эрхэеэ хаһуулһан янданда
Гэрлэхэ зүбшөөл үгтэхэгүй!
Хони, үхэр малыень,
Хуу баран зөөрииень
Артельдэ хамталжа оруулхабди,
Арадай зөөри болгохобди.

Хуланай мал бултыень
Хорёонһоонь туужа абаашаба.
Гэр соохи юумыень,
Гамтай элдэб зүйлыень
Һэнгэргүй орёожо суглуулба,
Һомоной дансада оруулба.
Ханзыень нээжэ хараба,
Хамаг хубсаһыень урбуулба,
Һэнэгтэйень абаба,
Һэнэггүйень хаяба.
Эсэгынь һагса дэгэл,
Элинсэгэйнь хэтэ,
Үһэтэй нэхы дэгэл,
Үбэлдөө үмдэдэг гутал,
Үшөө дээрэһээнь нэмэн
Утаһан бүһыень абахадань
Эзэлүүдгүй Хулан саб шүүрэн
Эсэгынгээ бүһэдэ аһалдаад:

- Үгэхэгүйб!
Абымни һүлдэ гээшэ бэд даа!
Үгэхэгүйб!
Угайдхадаа бүһыень орхиит даа, - гэбэ,
- Нүгэл шэбэл шуу, – гэжэ нэмэбэ.
Ноёд муухайгаар энеэлдэбэ.
Нэгэниинь Хуланда хэлэбэ:

- Бү уймарла, басаган,
Баригдаһан гартамнай юумэн
Бусаагдаха гэжэ байдаггүй юм.
Хүсөөр юушье абахагүйш,
Хүсөөрөө маниие диилэхэгүйш! –

Һөөл хэрзэгы зан гаргаад,
Һуга татажа бүһынь абаад,
Саашань холо шэдэжэрхибэ.
Сошожо абаһан басаган уйлаад,
Саагуур ошожо һуушаба.
Хурьган дотортой эхынь
Хүхэ шэршүү дэгэл,
Хүрин миншүү тэрлигынь,
Хуланай гоёлойнь дэгэл –
Хэдэн иимэшүү юумыень
Хуу бултыень абаба,
Хоёр ханза соонь хэбэ.
Хаялсаанай наймаанда,
Хотын дэлгүүрэй газарта
Табигдаха гэжэ хэлээд,
Түрэ засагай ноёд һайд
Тээгээд бултынь ябуулба,
Тиигээд һүүлдэ хэлэбэ:

- Энэ мүнөө байгааша
Эшэгы гэр шинии бэшэ,
Хамтын зөөри болобо гээшэ , - гэбэ. 

ЗАЙҺАН

Ангиин дайсан
Жабай Хулан,
Алеэ, ерэ эндэ,
Гараа таби тээ тэндэ.

ХУЛАН

Энэтнай юун саарһан гээшэб? 

ЗАЙҺАН

Энэ - һануулга гээшэ.

ХУЛАН

Юунэй?

ЗАЙҺАН

Унша, мэдэхэш – юунэй.

ХУЛАН

- Уншажа һураагүйб,
Гараа табижа шадахагүйб.

ЗАЙҺАН

Зайла шамай,
Зай, шагна намай.
Заршамай ёһоор эндэ иигэжэ бэшэгдэһэн:
“Би, Жабай Хулан,
Танда иигэжэ амалнам,
Тангаригаа үгэнэм:
Энэ нютагһаа хайшаашье гараха эрхэгүйб,
Өөрынгөө дураар хаанашье би ошохогүйб”.
Ойлгосотой гү?  

ХУЛАН

Үгы...

ЗАЙҺАН

Гараа табяа боло,
Годигор юумэ эреэлэ.

ХУЛАН

Нааныт, хүлеэгыт,
Намайе шагныт.
Байха байрагүй,
Бариха малгүй,
Яаха хээхэ хүнбиб,
Юугээ эдихэ амитанбиб?

ЗАЙҺАН

Одоо энэшни манай бэшэ,
Өөрыншнил хэрэг гээшэ.
Бү үлэгэшэ, үлы,
Бушуу гараад талии.

Хуули засаг баригшадые,
Комсомолой эдэбхитэдые
Хулан холуур тойрожо гарана,
Хараандань орохогүйгөө оролдоно.
Хүнүүдшье тэрээниие обёорхоёо болино,
Хараашагүй болоод, хажуугаарнь гарана,
Ангиин дайсантай барисаатай гүүлэхэеэ айна,
Ами бэеэ абанги, саашань болгоно.
Һажаха газаршьегүй,
Һааха үнеэшьегүй,
Хэхэ ажалшьегүй Хуланиие
Хайрлаха хүн үгы.
Гансал үнэн нүхэрынь,
Ганса үлэһэн Бальжанямань
Хабшажа, нюужа эрьюулнэ,
Хонохыень гэртээ оруулна. 

ХУЛАН

Хамагые харадаг,
Хамагые мэдэдэг
Хүхэ мүнхэ тэнгэри!

Хамагые үзэһэн,
Хамагые тэсэһэн
Хүрьһэтэ газар түби!
Хэлыт, хөөрыт, харуулыт:
Намайе гасаалһан,
Намайе газаалһан,
Намайе зобооһон хүнүүд,

Ноён болоһон,
Нара халхалһан
Нармай улаан үзэлтэд

Юундэ сансарада түрэһэн юм,
Юундэ эндэмнай ерэһэн юм,
Юундэ эзэд болоһон юм?

Үнэн гээшэ энэ юм гү,
Үнэн ухаанһаа юм гү,
Үнэн зүрхэнһөө бэшэ юм гү?

Юун шархыем эдэгээхэб,
Юун сээжыем ханаахаб,
Юун намайе абархаб?

Би һананаб - һэшхэл,
Би хэлэнэб - сэдьхэл,
Би мэдэнэб - инаг дуран!

Мүнөө байгааша ноёд,
Мүнөө захирааша эзэд
Дура буляама ошогүй,
Дура һэшхэлэй үнгэгүй,
Дам нигүүлэсхы шэнжэгүй.

Зүбөөр мэргэн хэлэһэн гэхэ:
“Зуд нохой зуудаг болохо,
Зоной адаг шэрээдэ һууха”,
Заа, тэрэнь одоо тудаба ха.

Бурхан зайлуул, эдэниие!
Бурхан гурба эрдэни!

Ом маани бадмэ хум,
Ом маани бадмэ хум.

Ороолоной харалтаар шэжэлһэн,
Оромой дотортой болоһон,
Һэшхэлдээ үһэ ургуулһан,
Зүрхэндөө бүлин хабшаһан

Улаан засагай ноёд һайд,
Улайрхаһан этэгээд

Гал түлихэ тоонтогүй,
Газар гэшхэхэ малгүй,
Гүрэн түрэдэ хоро хээгүй
Гэнэн гэдэргэ үхибүүе,
Гүлмэр годон басагые
Гүрдэхэеэ эшэбэгүй,
Гэмнэхэеэ бэшэрхэбэгүй.

Гам хайрагүй зэмэлбэ,
Гайтай дайсан болгобо,

Шэрүүн шиидхэбэри абаба,
Шанга тогтоол гаргаба.

Хардаад, хооһолоод, хашаад,
Хуу юумыень абаад,
Хамаг эрхыень хаһаад,

Гэр байрыень буляагаад,
Газаа шэдэхэнь багадаад,
Газар уһанһаань таһалхые,

Орон нютагһаань үлдэхые,
Оро хойшонь ябуулхые

Аймшагтай юумэ һанаба,
Айдар гансатайнь хахасуулба.

Годоорһон ноёд баяртай,

Гүрэнэй түсэб дүүргэһэндээ урматай.

Хамуулһан нюдарган зониие,
Хулан мэтэ хулаагуудые

Түмэр замай вокзал дээрэ асарба,
Түрмын олон улад зонтой хамтаруулба,
Турухаанай хизаар руу сүлэн ябуулхые суглуулба.

Холын газар руу сүлэгдэһэн
Хонгор залуу басаган

“Хаатаржан” нэрэтэй болобо.
Хойшодоо “бандит” гэгдэхэ,

Баабайнь нэрэ мартагдаха,
“Бандит Хулан” лэ үлэхэ. 

II

Нэгэл янзаар рельсын түерхэ хашартай,
Нэгэл бодолдо абтаад һуухань эсэбэритэй,

Тамын зон тамадаа жаргалтай,
Талын зон дуугаа дуулахал дуратай.

“Нюдарганшье” һаа, залуу, охитой,
Нютагайнгаа дууе эхилнэ Хулан түрүүтэй.

“Ангиин дайсадай” хоолойнь үнөөхил шадалтай,
Аялга дуунайнь зэдэлээн жэгтэй дорьботой,
Аян замда дууладаг дууниинь гунигтай.

ЗОН:

Алаглан, алаглан харагданхай
Адуунхан Шулуунайм гоё гээшэнь,
Алагхан зүрхэндэм мартагдаагүй
Айдархан гансам холол гээшэнь.

Эреэлэн, эреэлэн харагданхай
Эбэрхэн Шулуунайм гоё гээшэнь,
Эльгэхэн зүрхэндэм мартагдахагүй
Эжэлхэн гансам холол гээшэнь”.

Энэ мэтээр дуулалдаба,
Элдэб дуунуудые һубарюулба,
Эжэл нүхэрөө дурдаһаншье,
Энеэдэ наадатай, шоглоһоншье,

Хоолой ниилүүлэн хүнхинэлдэбэ,
Хүгшэн залуугүй даржаганалдаба.

Буряад арадайнгаа дуунуудаа
Барһадай һүүлшынхеэ дуулаһанаа

Хэниинь хаанаһаа мэдэхэб даа,
Хэн тэдээндэ хэлэхэб даа.
Красноярск. Түмэр замай вокзал.

Харуулшад. Буутай хүнүүдэй жагсаал.
Хүндигэр хүдэһэн дэгэлнүүдтэй,

Шонтогор эрмэгтэй гуталнуудтай,

Шад улаан залаатай
Шобогор үндэр малгайтай,

Жэгтэй шэгтэй монголшууд,
Жүһэ буруу азиадууд

Дурата дурагүй, гурим журамгүй бууна,
Дайралдаһан хүнүүд тэдэниие гайхан харана.

Ерэһэн экзотическа уладые
Енисей тээшэ тууба,

Баруунай мүрэнэй эрьедэ
Бааржада һуулгаха болобо.

Шанга шангаар харуулай ноён ооголно,
Шада яда буряад нэрэнүүдые уншана,

Барилсаад тэдэнь бааржа руу орожол байна,
Буутай хүнүүд бабаралдана, яаруулна.

ХАРУУЛШАН

Ну, сколько можно кричать?..
Где эта самая бля...?  

ХУЛАН

- Хэн гэнэб,
Хэниие ооголноб?
Хай, намайе бэшэ гү?

СҮЛЭГДЭҺЭН БУРЯАДУУД

Жапова Хулан гэнэ,
Ши гүш?

- Мүн һаа, яба, яба, - гэлдэнэ.
Бааржада Хулан дүтэлнэ.
Бүһэдөө нагаантай,
Барагар шарайтай
Бирэд урдаһаань ерэнэ,

Угзаран татажа, бааржын нүхэ руу,
Үүдэн хэбэртэй, түлхижэрхинэ.

Тэмтэрһээр, бүдэрһөөр, Хулан тэрээ руунь
Тэнсэлдээд, унангүй орошоно.  

Сэбдэг Шэбэрын тайга соо,
Сээжэ бэеын шадал соо

Манай хүнүүд хүдэлнэ,
Модо отололгодо ажаллана.

Нэн түрүүн газар тэдэнэр малтаһан,
Нүхэн байра өөһэд өөһэдтөө бэлдэһэн.

Землянка-гэрынь наһанайнь отог болохо,
Зүдэржэ үхэтэрөө тэдэ тэндээ байрлаха.

Амаралтагүй ажалда хүнүүд ядалдана,
Ахир бэетэн түрүүлэн хосоржо эхилнэ,

Үлбэр бэетэн хүйтэ нойтонһоо үбдэнэ,
Үхи хүүгэд үлэн хооһонһоо үхэнэ.

ХУЛАН

Һанаха байха гансамни,
Хаана ябанаш даа, Бальжинимамни?
Хуланшни гансааран зобонолби,
Хайран шамайгаа һананалби.

Зоной дайсан гүүлээд,
Засагта зөөриеэ буляалгаад,

Орохо гэргүй болоходомни,
Орилжо бархиржа ябахадамни,

Шимнил намдаа туһалһанши,
Шимнил намайгаа абарһанши,

Эгээл хайратай хүмни,
Эгээл дуратай инагни.

Бишни шамаяа һанашооб,
Байха тэсэхэеэ болишооб.

Хүнэй адагуудта баһууланхаар,
Холын газарта хосоронхаар,

Тэрьелхэм, шамдаа ошохом,
Тэбэрихэм, шамаяа озохом.

Намайе тогтоохо хүн байхагүй,
Наамйе юуншье барихагүй,

Инаг дуран –
Эгээн ехэ хүсэн!

Буряад ороноймни һахюуһад, туһалыт,
Бурьялан байгаа дура зоригыем дэмжыт.
Дэмжыт, дэмжыт...

Хадын үндэртэ гараад,
Хулан дуулана дуугаа. 

ХУЛАН

Замбуулинай миһэрэлгээн,
Захагүй дайдын зэрэлгээн,
Засаг түрын һэлгэлдээн
Зүүдэн шэнги бэшэ гү?

Бэшэ гү?

Түби дэлхэйн эрьелдээн,
Түрэлөө урилан һэлгэлдээн,
Түбэгтэ дайнай гэнэдхээн
Таабари-заабари бэшэ гү?

Бэшэ гү?

Холын мүшэдэй эмнилдээн,
Хээрын шубуудай жэргэлдээн,
Хадын горходой хүүелдээн
Хэндэ хэрэгтэйб, дэмы гү?

Дэмы гү?

Арад зоной түрилдөөн,
Анги ангиин зүрилдөөн,
Адаг ноёдой хүрхылдөөн
Алтан дэлхэйн нүгэл гү?

Нүгэл гү?

Амараг хоёрой гүбэнэлдөөн,
Анда нүхэдэй зүггүйтөөн,
Ардаг моридой түбэрэлдөөн
Алтан дэлхэйн жаргал гү?

Жаргал гү?

Удаань Хулан хэлэнэ,
Уран шүлэгөө уншана.

ХУЛАН

Зэлэ татаһан шубуудай,
Зэллэн ходо ниидэдэг һаа,
Зэлэ татама дуунуудай
Зэдэлжэл ото байдаг һаа,
Зол заяагаа хэзээдэшье алдахагүй һэм,
Зугаалай нютагтаа Бальжиниматаяа хахасахагүй һэм.

Залуу бэеын зоригһоо
Зула аһаад бадарба,
Зоболон үзэһэн оронһоо

Жабай Хулан тэрьедэбэ.
Ганса бэе, тэдхэмжэгүй,
Гансашье хашарһан мүнгэгүй,

Хэлэшэгүй гайтай уһа голнуудые гаталба,
Хүсэшэгүй үндэр дабаануудые дабаба,
Хөөрэшэгүй хэсүү гасалангуудые үзэбэ.

Саана, наанашье харагдангүй,
Сагдаа милиисэдэ баригдангүй

Хүлэр мүнгэн нютагтаа,
Хуряахай, Жигзэмаа абгайдаа
Хулан орожо ерэбэл даа,
Хүрэжэ ерээд байбал даа.

Дара Эхын туһаар гү,
Далай сэдьхэлэй ашаар гү,
Дүрбэ мянган модоной зайе гаталба,
Дура зоригой хүсэтэй байһые гэршэлбэ.
Зүгөөр, зүгөөр ...

Зол олдодоггүй түргөөр,
Зоболон һаладаггүй һанаагаар,
Жаргал үгтэдэггүй багсааһаар.
Хуланай һахюуһан буруутаа гү -
Хүсэһэн нүхэрынь угтаагүй.  

ЗАЙҺАН

Бальжинима, шагналши,
Буруу үзэлтэн болоболши.
Нэгэдэхеэр,
Баатар Жамбалов эсэгэшни
Шамаяа хаяад зайгуултаа,
Шиилхын сэлеэн руу зугадаа.

Хоёрдохёор,
Улаан засагта эсэргүүсэгшэ
Улхайн Ламажаб нагасашни
Уласай хууляар хэһээгдээ.
Иихэдээ ши гансааран үлэбэш,
Эсэгынгээ зөөриин эзэн болобош,
Энэ данса соо бэшэгдэбэш.
Ойлгоно гүш?

БАЛЬЖИНИМА

Ойлгооб, зайһан, иигэжэ:
Эсэгым зөөри минии болоо гэжэ.

ЗАЙҺАН

Тиимэһээ, ши мүнөө
Түрэл түхэмүүдэйнгээ түлөө
Хэһэн гэмыень амсаха болобош,
Хатуу даалгабарида хүртэбэш.

Нэгэдэхеэр,
Хоёр дахин ехэ налог түлэхэш.
Хоёрдохёор,
Һомон зүблэлэй хуу юумыень хэхэш.
Эдэ юун бэ гэхэдэ,
Аймаг зургаанһаа ерэдэг
Ноёды ото улаадахаш.
Һомондо хуурай түлеэ бэлдэхэш,
Газаань асаржа буулгахаш.
Үшөө манай унаануудта,
Сагдаа милиисын моридуудта
Үбһэ хулһа зөөхэш,
Хорёо соонь асаржа буулгахаш.
Эдэ мэтын
Үдэр бүриин
Гайтай шухала даалгабаринуудые,
Гүрэндэ туһатай хэрэгүүдые
Гээгдэн барингүй дүүргэхэш,
Гэмээ тиигэжэ амсахаш.
Ойлгобо гүш?

БАЛЬЖИНИМА

Ойлгооб, ноён зайһан. 

ЗАЙҺАН

Хэн гэбэш намайе - ноён?

БАЛЬЖИНИМА

Хүлисыт, ноён бэшэ, зайһан.

ЗАЙҺАН

Тээ, зайһан.
“Ноёдые” бидэ хюдаһамди,
Нүхэд булта болоһомди.

БАЛЬЖИНИМА

Зай, зайһан...
Э-ээ... нүхэр зайһан.

ЗАЙҺАН

Заа, тиигээд хүрөө!
Хүсэд манай нүхэр бэшэш мүнөө.
Хэжэ эхилэ даалгабари-үриеэ,
Хаража, шалгажа байхабди,
Хиналта шанга табихабди... 

ЗАЙҺАН

Мууһаа – муу,
Модонһоо – хөө.
Гурбан үдэр үнгэрөө.
Хаанаб асарха үбһэншни,
Хоёр сар тэргэшни?
Һомоной даалгабари дүүргэбэгүйш,
Гүрэнэй мориды хооһоор алаха гэбэш!

БАЛЬЖИНИМА

Хүлисыт намайе,
Ойлгыт намайе.
Үбһэмни дууһашоол,
Үлгэхэ асашье үгы болошоол,
Өөрымни малда эдюулхэ юумэн үгыл,
Үлэн хооһон үүгэнэнэл, мааранал, мөөрэнэл.

ЗАЙҺАН

А-аа, үшөө тиигэхэбши-и!
Үмсынгөө зөөри үлүү ехэдэ тоолохобши-и!
Гүрэн түрэдэ һүйд татаһан шамда
Гам хайра гэжэ байхагүй манда.
Хони малыеш хуряахабди,
Хамтын зөөридэ оруулхабди,
Хамаг юумыеш абахабди,
Хаялсаанда табихабди!
Хүлеэжэ бай, ошохобди.

БАЛЬЖИНИМА

Хамаг зөөриием хуу абахань,
Хооһон гозо болгохонь,
Хулан шэнги хулааг гэхэнь,
Хаахань түрмэдэ, сүлэхэнь.
Тэмсэжэ эдэнтэй бирахагүйб,
Тэрьедэхэ болобоб, аргагүй...
Һанаан бодолдо абтаһан
Хулан байжа ядана,
Зүг бүреэр һураашалхыень
Жигзэмаа абгайгаа эльгээнэ.
Һурагшалан ябаһаарнь дуулдаба,
Һураг суугай мэдээн оробо:
Хуланай удаа Бальжинимань
Хотонһоо гаража тэрьелһэн.
Харатайнь гэхэдэ, иимэ һэн:
Хайшашье ошоһыень
Хараһан хүн байбагүй,
Хаанашье ябаһынь
Мэдэхын арга олдобогүй. 

ЖИГЗЭМАА

Түрэлэй хайрата басагамни,
Түрэл түрхэмүүдэйм үримни,
Хаана тэрэ холоһоо,
Красноярскын хизаарһаа
Яажа бүтэн ерэбэш даа,
Яһала зоболон үзэбэш даа.
Хэды ехэ хайратайшье һааш,
Хэды шамдаа дуратайшье һаа,
Бодхуултажа ерэһэн шамайгаа
Байлгахам гэртээ аюултайл,
Зобоохош гээшэшни намайгаа,
Зоной хэлсээн хашартайл.

Өөрымни ами наһан,
Өөрымни арһа яһан
Газар дээрэ гамтайл,
Гэр бүлэдэм хэрэгтэйл.

Бальжинимаяа олыш даа,
Балей, Нэршүүгээр бэдэрыш даа.
Хашалган, хаалтаһаа тэрьелжэ,
Хооһон бэеэ абажа,
Нэгэ газарта тогтонгүй,
Нюураа буряадта харуулангүй,
Ород сэлеэнгүүдээр зайжа,
Энэ тэрэ ажал хэжэ,

Хоолойгоо тэжээхэ хүлһөө олоходожо,
Хонон үнжэн ябана гэлсэнэ хоргодожо.
Уруу дуруу Хулан,
Уйлан хайлан, бархиран,
Элдэб олон сэлеэнгүүдээр түгэншэлбэ,
Инаг ганса Бальжинимаяа бэдэрбэ.
Уһа голнуудые гатална,
Улад зонһоо асууна,

Хараһан тэрээниие хүн үгы,
Хараа бараанииньшье үзэгдэнэгүй.

Хулан урмаа хухараагүй,
Хүсэл зоригоо алдаагүй,
Бүхы наһаараа бэдэрхэеэ бэлэн,
Бальжинимаяа олохо заатагүй гэһэн.
Ябаһан хүн яһа зуудаг бэзэ,
Ябаһанда бурхан туһалдаг аабза,
Һарбайһан хүн һанаашаяа абадаг,
Һанаһан хэрэгтэнь һахюуһаниинь туһалдаг.

Дурлаһан Хуланда һаалта, хаалта байхагүй,
Дуранай хүсэн һара наранһаа дутахагүй.
Һара мүшэдэй тохёолгон,
Һанаа сэдьхэлэй уулзалган,
Гэнтын ушарай тохёолдол
Газар дээрэ болобол,
Бальжинимаяа Хулан олобол. 

ХУЛАН

Байза, һорьмоһоо хараба гүб,
Бальжинимамни бэшэ гү?
Бальжинима-аа!
Бальжинима-аа-аа!

Байзыш, бү тэрьедыш!
Бү хорёодо аһалдыш,
Буугыш, гэдэргээ эрьеыш!
Бишнилби, Хуланби,
Бальжинима-аа, Хуланби!

Хорёо дээгүүр һүрэжэ гарахаяа забдаһан,
Хараа бараагүй тэрьелхэеэ һэдэһэн
Бальжинима гайхан гэлын тогтобо,
Байһан газартаа хүдэлхэеэ болибо.

БАЛЬЖИНИМА

Яагаа танил хоолой бэ,
Ямар Хуланайхидам адли бэ?
Буутай хүнүүдээр туугдаһан,
Баруунай заралганда ябуулагдаһан,
Барһан, Хуланаймни, иимэшүү һэн...
Ондоо эхэнэр бэшэ гү даа,
Иимэ холын газарта,
Ород сэлеэнэй гудамжада
Огто ябаха ёһогүйл даа.
Тэрьелхэ, тэрьелхэ, тэрьелхэ...
Таняа хадаа намайе һүрьехэ,
Бүхы хотоноор дүрьехэ,
Бэдэрэлгэн удангүй эхилхэ...  

ХУЛАН

Бальжинима-аа! Бай даа!..
Бү саашаа тэрьедыш даа!..  

БАЛЬЖИНИМА

– Юу, нээрээ гү?..
Юһэн эрдэни!..
Үнэхөөрөө ши гээшэ гүш?

ХУЛАН

Бишниб, бишниб! Хуланби.  

БАЛЬЖИНИМА

Бурхан гурба эрдэни!..
Байза, энэмни юун гээшэб,
Буруутана үгы бэзэб?
Хай даа, яашагүй мүн лэ,
Хөөрхэй, хайрата Хуламнил.

Хуламни!
Хамуулаа һэмнай барһамни.
Хаанаһаа гээшэб энэмни?

ХУЛАН

Һанаха байха нүхэрни!
Һанаа үнөөнэй Бальжинимамни!
Хэды шамайгаа бэдэрбэ гээшэбиб,
Хэды олон сэлеэнгүүдээр ябабабиб!..
Олон жэлэй аг-буг боложо,
Одоо хэлэшэгүй зобоһоноо һанажа,
Бэеэ баринагүй уйлана Хулан,
“Боли даа” гэнэгүй Бальжинимань.
Ород сэлеэнэй дунда уулзаһан,
Озолдоод, уйлалдаад һалахаяа болиһон,
Хаанахишье юм даа, буряадуудые,
Хубяараа уулзаһан хоёрые
Хүнүүд тогтоод гайхан харана,
Хайрлана, ойлгоно, хэрээһэлнэ...
Алтанай уурхайда ажалтай,
Ажалдаа бэрхэнүүд, магтаалтай,
Хулан, Бальжинима баяртай,
Хамтын байрада булантай.
Хара багаһаа хойшо
Хүдөөгэй ажалда һураһан,
Янгархаха, залхуурха бэшэ,
Ямаршье ажалда дадаһан,
Мүнөө одоол хоюулан хамтарба,
Мүнгэ тангаар дуталдахаяа болибо,
Һанаһан хэрэгынь бүтэжэ эхилбэ,
Һанаа сэдьхэлынь тэниижэ захалба.
Юунэй түлөө засаг түрэ юм,
Юундэ юумэ һанажа ядахагүй һэм.
“Паспортизаци” гэһэн үгэ тараба,
Паспорттай булта болохо ёһотой юм гэлдэбэ.

Һалбаржа байгаа Зүблэлтын гүрэндэ,
Һайжаржа байгаа арад зондо
“Эрхэтэнэй” үнэмшэлгэ хэрэгтэй бшуу,
Этэгээд дайсад ябажа болохо бшуу,
Һэргэгээр хүниие үзэхэ, шалгаха,
Паспорт барюулхадаа анхаржа хараха.   

БАЛЬЖИНИМА

Зай, одоо паспорт абахадаа жаргахабди,
Зүблэлтын ёһото эрхэтэд болохобди.

ХУЛАН

Зүг бүри ябаха эрхэдэ хүртэхэбди,
Зугаалайдаа бусаха аргатай болохобди, -

Гэлсэбэ баяртай тэдэ хоёр,
Гэнэн Бальжинима Хулан хоёр.
Алтанай уурхайн даргада ошобо,
Паспорт абаха дуратайгаа мэдүүлбэ,
Тэндэһээ иимэ харюу дуулаба.

ДИРЕКТОР

Эгээн бэрхэ хүдэлмэрилэгшэднай - таанар,
Эгээн урдаа хараха хүнүүднэй – таанар.
Зүгөөр шанга эрилтэ дээрэһээ табигдаһан,
Захяа манда тэндэһээ иимэ үгтэһэн:
Хэнэй хаана түрэһые,
Хэнэй хаанаһаа ерэһые,
Хэзээ хаана ажаллаһые,
Хаһагдаһан гү эрхэеэ, сүлэгдэһэн гү,
Хулааг гүүлэжэ ябуулагдаһан гү,

Арадай дайсан гэгдэһэн гү,
Аба эжынэрынь тиигдэһэн гү –
Энээниие хуу бултыень,
Эдэ мэтын асуудалнуудые
Элирүүлхэ уялгатай гээшэбди,
Мэдүүлхэ засагта ёһотойбди.
Та хоёрой намтарые
Тухайлжа мэдэнэ гээшэбди,
Тиимэһээ паспорт үгэхые
Таанарта зүблэхэ эрхэгүйбди.
Тобшоор хэлэбэл, саг иимэхэн,
Паспорт абахатнай хүндэхэн.   

БАЛЬЖИНИМА

Бидэнэй намтар үнэхөөр тиимэхэн,
Паспорт үгтэхэнь бэрхэхэн.
Бидэ тиимэһээ ябаха болобобди,
Байха газараа бэдэрхэ болобобди.
Манда ажал олгуулһандатнай,
Маниие байраар хангаһандатнай,
Мүнгэ заахан олгуулһандатнай
Михаил Иванович, һайн даа,
Манда ехэ туһалбат даа.
Баяртай!

ДИРЕКТОР

Һайн сэдьхэлтэй хоёр һэн туладаа
Һайн харгыдаа ябыт даа.
Баяртай!

Бүтүү хүбшэ тайгын дунда,
Бурьялаа булагай хажууда
Бальжинима Хулан хоёр ерэбэ,
Байра байдал эндэ түхеэрхэ гэбэ.
Хүнэй нюдэндэ харагдахагүй,
Хүлтэ амитанда таагдахагүй
Газар-гэр бария гэжэ хэлсэбэ,
Газар малтажа һуулгаха гэбэ.
Хуушан голой һудал олобо,
Хойто эрьеыень хэмхэ малтаба,
Ханадань модо отолжо ябталба,
Оройдонь һургааг жэрылгэн табиба.
Үйһэ хуулажа хушахадань,
Үрьһэ табижа нэмэрүүлхэдэнь,
Үүдэ урагшань гаргахадань,
Үшөө сонхо, тооно хэхэдэнь,
Ульһатай багахан зууха барихадань,
Утаа нюуха сорго һөөг руу татахадань
Дулаахан тэрэ гэрынь,
Дун сэбэрхэн байрань
Дура сэдьхэл буляахаар болобо,
Дуранай охиндо абтажал һуухаар гэлдэбэ.
Өөһэдын байха байратай боложо,
Айл шэнги Бальжиниматан жаргаба,
Амгалан сэбэр газарта ерэжэ,
Ан-бүн, ажана баяртай һууба.
Нажарай тэн һэн тиихэдэ,
Намарай эхин һэн, хэшэгтэ.
Үлир, мөөгэ, нэрһэн,
Үхэр нюдэн, алирһан
Элбэб сэлбэг бэлдэгдэбэ,
Үйһэн торхонууд соо хэгдэбэ,
Үрхэтэй нүхэн соо хадагалагдаба.
Хотондоо байхадаа нюуһан,
Һөөгтэй жалга соо булаһан
Хоёр буунуудаа гаргаба,
Һэмээхэн тэндэһээ асарба.
Гүрөөһэ, дорго агнажа,
Гэдэһээ үлдэхөөр бэшэ,
Мяхаар дуталдахаа болибо,
Маша баяртай болобо.
Бальжинимань хуряахайндаа
Бүрэнхы һүнеэр ошохо,
Талха, тоһо, зөөхэй даа -
Дайдын далай асарха.
Дорго, хэрмэнэй арһа абаашаха,
Дам саашань түрэлхидынь тушааха,
Дабһан, сай, зуруул, һомон болгохо,
Дүүрэн хэрэгтээ хэрэгсэл үгэхэ.
Хулан өөрөө бүхы юумэ шадаха,
Хубсаһа хунар оёходоо бэрхэ,
Бүхы гэрэйнгээ ажал хэхэ,
Буу баряад агнахадаашье шэрхи.

БАЛЬЖИНИМА

Урин дулаанай ерэтэр,
Уһа саһанай хайлатар
Ула мүрөө үлүүсэ харуулангүй,
Өөдэ уруугаа ехээр тэнэнгүй,
Баабгайдал эшээндээ хэбтэхые һэдэе,
Бартахидал адли амархаяа мэдэе. 

Тиигэжэ аятай жаргалтай хоёр үбэлжэбэ,
Тиигэ тиигэһээр хабарай хаһа дүтэлбэ. 

БАЛЬЖИНИМА

Хуламни, Хулан, яанабши?
Ходо охихоол һананабши?
Шэг шарайшни хубилхадал гээ,
Соохор моохор болоходол гээ.
Үбдөө хабдаа үгы бэзэш,
Үбдэһэнөө нюунгүй намдаа хэлыш.

ХУЛАН

Үгы, бишни үбдөөгүйб,
Үбшэ хабшанда хүрэгдөөгүйб,
Шамтайгаа байхадаа баяртайб,
Шиниингээ хажууда жаргалтайб.
Гансал, гансал... харыш,
Гэдэһыемни баряад үзыш...

БАЛЬЖИНИМА

Энэмнай юун гэлэй,
Иихэдээ яадаг бэлэй? 

ХУЛАН

Энэ болбол хээли гээшэ бэзэ,
Энэ хабартаа түрэхэмни аабза.

БАЛЬЖИНИМА

О-оо, яаһан баяр бэ,
Одоо бурхан үршөөбэ,
Үхибүүтэй маниие болгобо!
Хуламни, ямар бэрхэбши,
Хэниие намдаа асархабши,
Хүбүү гү, али басага гү?
Хай, баярлая, өөрэгүй,
Хэнииньшье байг, хамаагүй.
Басаган һаа, шамдам адли байха гү,
Хүбүүн һаа – намда гү?

ХУЛАН

Бальжинимамни, хүлеэгыш,
Баярлахаяа бү яарыш.
Хаана байһанаа ойлгыш,
Хэд ябаһанаа бү мартыш.

БАЛЬЖИНИМА

Үнэхөөр, эндэ яадаг бэлэй,
Үритэй болохо болобошье гэлэй...
Дэмбэрэлтэй ехэ баяр гү,
Даашагүй манай тойбо гү?

ХУЛАН

Үхибүүн түрэхэдөө,
Уг залгахадаа
Һайн гэдэг улад зон,
Һайтай байнгүй яахань һэм.
Гансал шамалтайнь гэхэдэ,
Гэнэ осолдо манай ороод ябахада,
Гайтай һүрөөтэй, ойлгогдоогүй сагта...

БАЛЬЖИНИМА

Һүүлдэ, һүүлдэ харуужабди,
Һайнаар бодожо үзүүжэбди,
Нэгэ юумэ һануужабди.
Хэзээ, хэзээ гэнэбши,
Хэлэл даа дахин, хэлэлши?

ХУЛАН

Тухайлхадамни һаяар,
Тоолоходомни тугаар -
Үбэлэй тэн багаар,
Хабарай эхин һараар.

БАЛЬЖИНИМА

Бодожо үзэхэбди һайнаар. 

ХУЛАН

Ямаршье хубитай зон гээшэбибди,
Яажашье иигэжэ ябахабибди,

Хэды болотор хүлгэхэ төөрихэбибди,
Хэды болотор хорохо хоргодохобибди.

Колхоздо ажалда ябаа һаа,
Хэнээшье тухай хүдэлхэл һэмди,

Аза талаангүй байһан ушарһаа
“Арадай дайсад” гүүлэһэмди.

БАЛЬЖИНИМА

Зай, яахаб, бараг,
Заахан үримнайл мүндэлэг,

Алтан дэлхэйе хараг,
Аба, эжыгээ баярлуулаг.

ХУЛАН

Үетэмнай артельдээ ажаллажа,
Үдэшэндөө ёохороо хатаржа,

Үхи хүбүүдтэй, орохо гэртэй,
Һуунал ха юм даа жаргалтай.
Харин бидэнэй зол буруулжа,
Харата дайсад гэжэ хардуулжа,
Энэ гүрэнэй эрхэтэншье бэшэ,
Эхэ нютагайнгаа эзэншье бэшэ,
Ииигэжэ тэнэжэ ябаналди даа зобожо.

Хорёодхон хүрэһэн наһандаа
Холшорхон хайран бэемнайл,

Залуу наһанай охин дундаа
Жаргал бэдэрһэн хубимнайл.

Дайсан гэхэдэнь,
Дайлдахаяа хэнтээшье һанаагүй,
Шоно гэхэдэнь,
Шоно боложо уляагүй,
Эхэ, эсэгынгээ зөөри гүрэндэ буляалгаад,
Эрхэ сүлөөгөө ноёдой муугаар хаһуулаад,
Тоо нэмүүлжэ, тэдэнэй түсэб дүүргээд,
Хулааг гүүлэжэ, нюдарган баяшуул болгуулаад,

Ошохо нютаггүй,
Орохо гэргүй,

Хабхаан табюулһан шононуудтал,
Харанхы буланда хашаатайдал

Хүбшэ тайга соо һууһаншье һаа,
Хүн зонһоо холодоһоншье һаа,

Урма зоригоо Бадьжиниматан хухараагүй,
Уруу дуруу гашуудажа һуугаагүй.

Аба эжытэеэ һуухадаа,
Ашата буяндань хүртөөшьегүй һаа,

Айдар хонгор наһандаа
Айралжан жаргал үзөөшьегүй һаа,

Залуу бэеынгээ э халуун ульһаар,
Золтой дуранайнгаа аша туһаар

Үбэлэй ута һүнинүүдые үнгэргэбэ,
Үзэлэй шэрүүн хүйтэниие дабаба.

Хабарай дулаан хаһа ерэбэ,
Хада майлаар ургы гараба,

Хээлиһээ Хулан хүнгэрбэ,
Хүбүүхэниие түрэбэ.

Нэгэтэ нүхэрынь Шиилхэ хэрэгээр ошоһон,
Нэгэ ехэ һонинтой тэндэһээ бусаһан.

Үри хүүгэдгүй айлай эзэнтэй танилсаһан,
Үргэжэ нялхые абаха дуратайень ойлгоһон.

Зоболонто сагта түрэһэн хүбүүгээ тиигэжэ,
Зоболонгүй, золтой үндыхыень һанажа,

Үхибүүгүй шадалтай айлда үгэхэ гэлсэбэ,
Үхибүү хэжэ абахыень тэдэндэ зүбшөөбэ.

Эшээн-байраяа мэдүүлхэгүй,
Эли болгохогүй гэжэ бодобо,

Холохон газарта уулзахые
Хоёр талаһаа хэлсэбэ.

Унаһан модоной нүүлэ дээрэ һуужа,
Уйдхарта абтаһан Хулан үбэрөө һэхэжэ,
Уһатаһан нюдөөрөө хайрата үриеэ шарайшалба,
Улаахан хасартань, амандань хүхэеэ няаба.

Хуланай нюдэнһөө эзэлүүдгүй нулимса дуһана,
Һүүлшынхиеэ үриеэ хүхүүлһэнээ ойлгоно.
Хүбүүхэн жаахан мэдэһэн юумэдэл,
Һүүлшынхиеэ хүхэжэ байһандал,
Хомхойгоор хүхыень хүхэнэ,
Хургануудханаараа һабардана.
Иигэһээр үритэеө хахасаха сагынь тулаба,
Эхэ хүбүүгээ һүүлшынхиеэ таалаба,
Эсэгэ болоошонь дүмүүхэнээр абаба,
Буряад дэгэлэй үбэр хүлхыгдэбэ,
Багахан амитан үбэртэлэгдэбэ.
Хоёр тээшээ тэдэнэр тиигэһээр тарана,
Хоёр ондоо мэдэлнүүдтэ абтана,
Нэгэ талань – эхэнэр, уйдана, уйлана,
Нүгөө талынхинь ойһоо баяртай гарана.
Хатуу, айдаһатай, тэбдүү саг һэн,
Хайшаньшье хүбүүень абаашахыень,
Хаанахи хүнэй, хэнэй үри болгохыень
Хүсэд һурангүй гэнэдэһэн хоёр үлэһэн.
Хулан нёлбоһоо аршана,
Хойноһоонь үриингөө харана.

ХУЛАН

Алтан дэлхэй дээр мүндэлһэн
Ами наһанайм хубимни,

Түрэһэн һайхан хүбүүмни,
Түрэл арһа мяхамни,

Хүлисыш аба, эжыгээ,
Хайрлыш ядаһан бидэнээ.

Золгүй үедэ түрэбэлши даа, хүбүүмни,
Зобоохо шамаяа байгаалди даа, мухамни,

Хүнэй зэргэ хүн болыш даа, хүбүүмни,
Зоной дунда золтой ябыш даа, мухамни.
Хэзээ, хаана уулзаха шамтаяа гээшэбиб,
Хайшан гэжэ таниха шамаяа гээшэбиб...

Энэ дэлхэйн эбсэшэгүй гасалан -
Эхэ хүнэй үритэеэ хахасалган.

Уулзаха ушар Хуланда заатагүй болохо,
Уулзаад эхэ, хүбүүнтэеэ хахасаха.

Ошожол байна үдэр һүнинүүд һубариһаар,
Ойн хоёр үнөөхил газартаа байрлаһаар.

Бальжинима ан гүрөөл агнана,
Бүхы эдихэ хоол ундаяа бэлдэнэ.

Хулан гэртээ хубсаһа хунар оёно,
Газаа досоохи ажалаа бултыень хэнэ,

Хүбүүн тухайгаа ходо зосоогоо һанана,
Хоёрхон мэдэхэ маани мэгзэмээ уншана.

Бага үеэлэнь нэгэтэ уулзахадаа
Бальжинима удам ахайдаа

Һүүлшын һонинуудые дуулгаба,
Һонин гэхэдэ, иимэ юумэ хөөрэбэ.

ҮЕЭЛЭ

БАМлагай нэгэ харуулһаа,
Барилга хэдэг газарһаа
Гурбан жэлэй урда,
Гушан зургаан ондо

Бадмын Гэлэг-Сэнгэ тэрьелһэн,
Бодхуул болоод, энээ уруу ерэһэн.
Тэрээниие хараһан хүнүүд һая хэлэбэ,
Тэнэжэ ябана ойгоор мүнөө гэлсэбэ.

Бальжинима энэ мэдээндэ баярлаба,
Гэлэг-Сэнгые олохо гэжэ шиидэбэ,
Хөөрэлдэхэ хажуудаа нүхэртэй болохо,
Хоёр болоходоо хэрэг урагшатай ябаха.

БАЛЬЖИНИМА

Гэлэг-Сэнгэ, бай!
Бальжинимаб, бү ай!

Шам шэнги бодхуулби,
Шамдал адли зайгуулби!

Нээрээ биб, Бальжинимаби,
Нютагайшни урданай нүхэрби!

Хүниие хараад, тэрьелхэеэл мэдэхэ,
Хоргодохоо саашаа, даб гэхэеэл забдаха,

Гэлэг-Сэнгэ зуг татажа хараба,
Гайхан байжа, Бальжинимые таниба.

Одоол ехээр баярлаба,
Олиггүй дуратай ерэбэ.

Һонин һорьмойгоо хэлсэбэд,
Хамаг хуугаа хөөрэлдэбэд.

Һүүлэй һүүлдэ Бальжинимань
Гэлэг-Сэнгэеэ уриба,

“Гэртэнь” хамта байрлахыень
Гэнэдэһэн нүхэртөө дурадхаба.

Гэлэг-Сэнгэшье баярлаба,
Гэр байратай болобо.

Хоёр бүһэтэн тиигэжэ хамтарба,
Хүсэ шадал нэмэбэ.

Тэмсэлэй хэрэг эрхилхэдэнь аятай,
Түшэг тулга болобо бэе бэедээ.

Хулан ядаха бэшэ даа,
Хуу юумыень оёбо:
Гэлэг-Сэнгэ талаантай,
Дэгэл, гутал, малгайтай,
Дүүрэн хубсаһатай болобо.
Хүн гээшэ хамтын амитан туладаа,
Хөөрэлдэхэ юумэн хэдэн жэлэй олон даа.
Хэды тиигэбэшье гэрээ һанаһан,
Хүн зонһоо таһарһан,
Ойн оёорто ото хэбтэхэнь
Уйтай болодог лэ һэн бэзэ даа.
Хаа-яахан холоһоо,
Хүбшын модон дороһоо,
Хүмэг шулуунай үбэрһөө
Харагша бэлэй тэдэнэр нютаг нугаяа,
Һанагша бэлэй залуу наһаяа.
Хулан нүхэдтэйэеэ дуу зохёобо,
Колхозой зон руу нэбтэрүүлбэ,
Хүнүүд доогуур дуулалдажа эхилбэ,
Хүхилдөөд заримдаа абадаг болобо:

“Колхозойтной ажал хожомдожол байна,
Хортонхон дайсантнай хамһалсахамнай гү?
Артелиин бригада хожомдожол байна,
Ангиинхан дайсантнай хамһалсахамнай гү?”

Нэгэтэ Бальжинима Гэлэг-Сэнгые
Нэршүү хото руу ябуулба,
Хуланай оёһон юу хээе,
Хубсаһа хунар мэтые
Худалдаха, андалдахыень эльгээбэ.
Хэлсээтэ бусахынь болзор үнгэрбэ,
Харин нүхэрынь ерэбэгүй.

Наран тонгойжо эхилбэ,
Нүхэрынь үгыл аад, үгы.
Зай, иихэдээ яаха болооб?
Заатагүй нэгэл юумэн болоо.
Һэжэгэй зоболон Бальжинимада хүрэбэ,
Һайтай тэмдэг бэшэ гэжэ ойлгобо,
Һэргылгын хэмжээ абаха гэжэ шиидэбэ.
Хүнэй мууе амсаһан туладаа,
Хашалга хамалга үзэһэн хадаа,
Засагһаа яахадаа тэрьедэһэнээ ойлгохо,
Зонһоо юундэ хоргодоһоноо мэдэхэ,
“Харата дайсан” байһанаа яажа мартахаб,
Хара үһөөгөө абахаяа оролдохыень тухайлха.
Нүхэн-гэрээ анхан барихадаа
Нугаа-окоп тойрон малтаһан юм,
Гэлэг-Сэнгэ нүхэртэй болоходоо
Гурбан моридые асарһан юм.
Нюуса газарта тэдэнээ байлгаһан,
Нилээд тобир тарган болгоһон.
Гурбан эмээлтэ моридоо
Гурбуулыень дүтэлүүлбэ окопдоо,
Бэлэн байхыень табиба,
Бүхөөр тэдэнээ аргамжалба.
Һэр-мэр юумэнүүдээ суглуулба,
Хоёр буунуудаа һомолбо,
Хажуудаа дүтэхэн табиба.
Хулан бурхандаа зальбарна,
Хүбүүгээ үгэһэндөө баярлана.
Нараншье баруулжаа тонгойбо,
Нойрсохоо байгаали түхеэрбэ.
Оройн наранай шэнгэхын тэдыдэ
Одоол дохёон дуулдаба:
Оло дахин оро бодогүй гэнтэ
Ойн хухюур модон сохигдобо –
Мэдээтэ тэмдэгынь тад ондоогоор үгтэбэ,
Муу юумэн болоо гэжэ Бальжинима ойлгобо.
Гэнтын хүлеэгдээгүй ушарһаа һэргылэн
Гурбуулан урид иигэжэ хэлсэһэн:
Ганса нэгээрээ ябаад бусахадаа,
Гэр бараандаа дүтэлхэ багтаа,
Гай галабта орохогүйн тула,
Гэнэдэжэ засагта баригдахагүйн тула
Дохёо үгэхэ шиидамаар:
Гурбан удаа шангаар
Хуурай модо наншаха.
Өөрын хүнэй ерэһэнэй,
Айха юумэгүй гэһэнэй
Мэдээн тиигэжэ үгтэхэ.
Гурбаһаа үлүү сохигдоо һаань,
Зай забдагүй наншагдаа һаань,
Буруу болоһониинь мэдэгдэхэ,
«Буугаа дары бэлдэгты» гэгдэхэ.
Бальжинима Хулан хоёрой
Буунуудаа шүүрээд, гүйлдэжэ гарахада,
Үнөөхи хухюур модоной тэндэ
Үлэгэр олон милиисэнүүд зогсожо байлай.
Үүдэнһээ үргэлжэ малтаһан
Окоп-нугаа соогоо,
Хүнэй харахагүйгөөр бэлдэһэн
Хэрэм-хүнды соогоо
Бальжиниматан хоробо,
Буунуудаа бэлэн болгобо.
Галифе үмдэтэй,
Мүшэтэй малгайтай
Милиисэнүүдые харахадаа
Хуланда сүлэлгэнь һанагдаа.
Туулгажа эдээндэ
Турухаанай хизаар абаашуулһанаа,
Бааржын үүдэндэ
Бүдэржэ унан алдаһанаа,
Зоболоной тамаһаа
Зобожо арайхан мултарһанаа,
Үри һадаһантаяа
Эдээнһээ айжа хахасаһанаа
Хулан гэнтэ һанаба,
Хорониинь ехээр бусалба.
Бальжинима шэбэнэбэ.

БАЛЬЖИНИМА

Ши - зүүн тээхииень,
Би - баруун тээхииень.

Хулан мэргэн болоһон,
Бальжинимань һургаһан.
Дүрбэн хүлтэй шоно гү,
Хоёр хүлтэй арьяатан гү,
Хуланда адляар һанагдаба,
Буугай сэмгэн нугаа сооһоо бултайба.
Ногоон Дара Эхын тарни мартагдаһан,
Буугай шабха дарагдаба аалихан.
Хоёр мүшэд алдалан унаба,
Хүхэ галифенүүд саашаа гүйлдэбэ,
Гэлэг-Сэнгэ наашаа гүйбэ.
Дахин гурбуулаа хамтаржа,
Дошхон моридтоо мордожо,
Ан-бүн һууһан байраа орхижо,
Ара Хабсаанаа уруудан дабшуулба,
Аза хубияа дахинаа бэдэрхэеэ гараба,
Арья Баалын хараа мэдээндэ оробо,
Амяарлан таража хорохо баатай болобо,
Гэлэг-Сэнгэтэеэ Бальжиниматан хахасаба.   

III

Хэзээ нэгэтэ хүн ухаатай болохо гү,
Хара бодолдо абтагдахаяа болихо гү?
Юунээ тулада эндэ түрэһэнөө ойлгохо гү,
Юундээ хэрэгтэй амитан байһанаа мэдэрхэ гү?
Орон дэлхэй яажа заримые тэсэнэб,
Огторгойн наран юундэ элшэеэ эльгээнэб?
Оонигор мүшэд юундэ эдээндэ эмнинэб,
Оршолон юртэмсэ юундэ дуугай эрьелдэнэб?
Баруунһаа Хуланай хоргодожо ерэһээр,
Бодхуултажа Бальжинимын нютагһаа тэрьелһээр
Найман аюулта жэл ошон үнгэрбэ,
Найман халуун тамын зоболон эдлэгдэбэ.
Хэды болотор тэдэ барһад хоргодохоб даа,
Хэды шэнээн баригдангүй ябахаб даа,
Хэзээ нэгэтэ юумэн заатагүй дүүрэдэг,
Хэзээ нэгэтэ бодхуулнуудшье баригдадаг.
Нэгэтэл бэзэ даа, нэгэтэ,
Нэгэ уурхайн ортогшо байрада,
Ногоо сабшалгын зунай үедэ
Манай хоёр бүһэлэгдэбэ,
Милисэнүүдтэ баригдаба.
Гушан юһэн оншье һаа,
Гушан долоон бэшэшье һаа,
Шүдэ амаяа зайлаагүй,
Шуһата гараа угаагаагүй
Засаг түрэ баригшад,
Зиндаа бармаа һахигшад
Зэбүүн зангаа алдаагүй,
Зэбэтэ гараа татаагүй -
“Дээдын хэмжээнэй” хэһээлтэдэ
Бальжинимые хүртүүлбэ,
“Арбан жэлэй сүлэлгэндэ
Амсаг Хулан гэмээ” гэбэ.
Дары буудаха шиидхэбэриие
Доронь сагтаа бэелүүлбэ,
Харин “бандит Хуланиие”
Харуулха зондо гэлсэбэ.
Агын гудамжаар тэрэниие тууна,
Улад зоной һонюушархуунь жэгтэй,
Хулан алмайран зогсоошодые харана,
Хэндэшье “бодхуул”, “бандит” хайрагүй хэбэртэй.
Хуланиие гэтэһэн
Арбаадтайхан басаган
Хүнүүдтэ түлхюулээд бүдэршэнэ,
Хуланай урда унашана.

ХУЛАН

Яажашье байһан басагамши даа,
Болгоомжотой ябыш даа.

Бодхооно Хулан тэрээниие,
Барһан, таняагүй хүүхэниие.
Хулан хатуу хэһээлтын харгыда гараба,
Хойшонхи холын сүлэлгэндэ ябуулагдаба.
Хүнүүдтэ түлхюулээд унааша,
Хуланай урда хэбтээшэ,
Тэрэнэй таняагүйшэ
Айлда багадаа үгтэһэн,
Эхэ нэгэтэй дүүниинь һэн.
Сэрэмжэд уйлан үлэнэ,
Сэдьхэл зүрхэниинь хайлана.  

СЭРЭМЖЭД

Танай түрэһэн эсэгэ,
Минии түрэһэн эсэгэ,
Намайе үргэһэн эсэгэ -
Хуу гурбуулан абаашагдаа,
Хэһээлтын газар руу ябуулагдаа.
Тиигэжэ гансаараа үлэһэмби,
Тиигээд Ага руу ерэһэмби.
Танибагүйлта даа намайгаа,
Таалабагүйлта даа дүүгээ.
Ямар азагүй гээшэбибди,
Юу үшөө үзэхэбибди,
Хэзээ дахин уулзахабибди,
Хэдыдэ жаргажа һуухабибди.
Түрэһэн ганса эгэшэмни,
Түрэл һайхан Хуламни,
Муу хүнүүдэй һабарһаа
Мултаржа мэндэ гарыт даа,
Одоо хоюулан уулзаа һаа,
Ондоо хахасахагүй һэмди даа.
Баяртай, Хулан абгаймни,
Баяртай, хайран эгэшэмни.  

Зүүн хойто зүгтэ,
Зэбүүсэмэ муутай газарта -
Яһа хаха татама
Яндан хүйтэн тама.
Хойто Мүльһэтэ далай.
Колыма Хулании асаралай.
Сүлүүлһэн хүнүүдые байлгадаг,
Сүм энээн дээрэ суглуулдаг,
Бүридхөөд, хайшаньшьеб ябуулдаг
Бухта Ванино энээниие гэдэг.
Хаа-хаанаһаа суглуулһан
Хэдэн мянган улад зон.
Бүдүүлиг зантай тушаалтад,
Буутай шуутай харуулшад
Шэглэнэд зуудаг нохойтой,
Шоно шэнги аймшагтай.
Хулан гайхан харана,
Хараад ойлгожо ядана:
Хаанаһаа иимэ олониие,
Гэм зэмэтэй хүнүүдые
Гүрэн сооһоо олодог юм,
Гэмынь яажа элирүүлдэг юм?
Зобоһон тулиһан,
Зүһэ шарайгаа алдаһан
Зониие харана Хулан.
Харана... харана.., бай!

ХУЛАН

Бай!
Хай, энэмни хэн бэлэй?..
Ай бурхан!
Абамни бэшэ гү?
Али ухаамни балартаа гү?
Юугээ харабабиб,
Юун гэжэ хэлэхэбиб?..
Эсэгэмни гү..,
Үнэхөөрөө гээшэ гү,
Али һорьмоһоо харана гүб?

– Аба-аа! Абамни бэшэ гүт?

Аба-аа! Нээрээ гээшэ гүт?

Гайхаһан нэгэн эрьелдэбэ,
Гайхашаан Хуланиие гэтэбэ...  

ХУЛАН

Мүн лэ даа, мүн.
Битнайлби даа - Хулан,
Басагантнайлби даа - Хулан!  

ХУЛАН АЙАБА

Хулан?!
Хаанаһаа? Хаанаһаа, басагамни?.. 
Яагаад... яагаад эндэ
Ябажа байба гээшэбши,
Яажа иимэ холо ерээбши?
Гэнэн хонгор үгэнүүд
Гайхаһандань гарана,
Һайхан ямаршье бодолнууд
Һанаандань орожо ядана.  

ХУЛАН

Арай гэжэ танаа танибалби,
Үнэншэжэ ядабалби.
Яатараа зүдэрөө гээшэбта,
Яһа арһан болоолта.
Хүсэтэй бэетнай яаһан бэ,
Һүр дорьботной алин бэ?

Уйлаганан, таалан, хүзүүндэнь
Аһалдашана Хулан.
Арай хэдыхэн лэ үгэнүүдые
Андалдажа үрдибэ -
Үнөөхи харуулшад дүтэлбэ.
Оог хуугай болоод,
Үрзэгэ арзага түлхёод,
Эндэ тэндэнь ёбороод,
Хоёр тээшэнь таһалба,
Хоёр ондоо зүг руу тэдэниие тууба.  

ХУЛАН

Аба, аба-аа! Абамни!..  

ХУЛАН АЙАБА

Хула-а-ан! Хайрата басагамни...

Абынь һүлэмхи хоолойн абяан
Аалидан дуулдахаа болино,
Харуулшадай мундуу захираан
Һүрөөтэй шангаар соностоно. 
Тамые зохёоһон гүрэнэй
Тэмдэгэйнь гэршэ - Колыма,
Хэдэн мянган хүнүүдэй
Хүүрэй үхээри - Колыма.
Хэндэ хэрэгтэй ашагта малтамал юм,
Хэды хүнэй ами наһанай хэмжээнэй юм,
Хэзээ нэгэтэ дүүрэхэ ажал юм гү,
Хара хүлһэнэй хүсэн хүрэхэ юм гү?
Яажа энээниие һанаһан юм,
Ямар барииша олоһон юм,
Хэн энээниие хэрэгсээһэн юм,
Хэндэ жаргал олгогдоһон юм.
Буруунай бэлшээриһээ гараагүй,
Буруу һанаа сэдьхээгүй,
Баршагтай юумэ үүсхээгүй,
Булхайта хэрэгтэ оролсоогүй
Аршаанта нютагаймни үринэрэй,
Аба, эжы, аха, эгэшэнэрэй
Оршолонто дэлхэйн химараан соогуур,
Ороолон шүдхэрэй ооголоон доогуур
Хумхиин тооһондол хиидэн ошоһониинь,
Хариин холо тээ хосорһониинь
Хайратай, шаналтай, харамтай,
Хододоо сэдьхэлдээ һаналтай.  
Хулан бодолдо абтана,
Холын нютагаа һанана.
Жаргалаа нэгэтэ бэдэрһэн,
Жаргалтаяа уулзаһан.

ХУЛАН

Бальжинима, инагни,
Бурхандаа мордоһон нүхэрни,
Харана гүш үндэрһөө Хуланаа,
Һанана гүш жаргалтай һууһанаа?
Бүтүү хүбшэ соо байрлаһаншье һаа,
Бүгэдэ зонһоо хоргодоһоншье һаа,
Бууса тоонтодоо дүтэ һэмди,
Булагайнгаа уһа уудаг һэмди.
Хүбүүмнай, хайрата хүбүүмнай,
Хаана гээшэб даа тэрэмнай,
Золтой жаргалтай һууһай,
Зоболон хашалан бү үзэһэй.
Хатуу шэрүүн газарта,
Хүндэ хүшэр ажалда,
Яяр яндан хоолтой,
Ядуу хубсаһа хунартай,
Ялайһан нюдэнэй харуултай
Ябаган тэргэ дээрэ тээнэб,
Яндан шулуу шохой зөөнэб.
Үдэр бүриин иимэ ажалтайб,
Үхэхэ эндээ заяатайб.
Бальжинимамни, инагни,
Буудажа сугтань шамтаймни
Алахаяа намайе яагааб даа,
Амаруулхаяа тиигэжэ яаһам даа.
Зобожо иигэжэ ябахагүй һэм,
Золтой шамтаяа хэбтэхэ һэм,
Уйдхар гашуудалда абтахагүй һэм,
Уһа нюдэн болохогүй һэм.

Хүйтэ нойтонһоо,
Ходо үлэн хооһонһоо,
Хүшэр хүндэ ажалһаа
Хүндөөр Хулан үбшэлбэ,
Үхэлдөө үнэхөөр хүрэбэ,
Бурхандаа ябаха сагынь ерэбэ.
Хүниие тэдхэдэг газарта,
Больница гэдэг гэртэ
Хуланиие оруулба,
Халта хулта эмшэлээ болобо.
Бэе тамирынь эхэнэрэй заһарба,
Бурхандаа ошохонь эртэ гэгдэбэ.
Анханһаа хүдөөгэй шэрхи бэетэй һэн туладаа,
Амин наһанһаа гараба шагтагалдажа энэ удаа.
Һайхан сэбэрхэн шарайтай,
Һаруул дотороо сэдьхэлтэй,
Хүнүүдтэ угаа хүндэтэй,
Хулан абгай гэжэ нэрэтэй,
Хооллуулдаг тэдэниие уялгатай
Хулан болобо ажалтай.
Хуланай хүдэлдэг газарта,
Зоной эдеэлдэг столоводо
Зүг бүриһөө эрэшүүл субана,
Зорюута энээ руу ерэнэ,
Зүрхэеэ нээгээд зариман туршана,
Зол заяагаа Хулантай холбохые һэдэнэ.
Богонихон болзор соо Хулан
Бальжиниматаяа суг һууһан,
Садатараа дураяа эдлэжэ үрдеэгүй хадаа
Сарюун бэень үшөөл хүсэн дундаа.
Хэды олон бүһэтэн
Ханилхы тэрээнтэй һэдэһэн,
Хэдэн бэлигтэй бэрхэтэн
Хуланда «дуратайб» гэһэн.
Бурханһаа үгтэһэн - баришагүй,
Байгаалиин табисуур - тэсэшэгүй,
Булгилһан шуһаяа яахабши,
Бэеһээ яажа нюухабши.
Теэдшье сүлэлгын газарта
Хүнэй бэе үдэсэгүй,
Хэнээшье эндээ гэнтэ
Хэзээшье хосорхын мэдэсэгүй.
Баруун хойноһоо сүлэгдэһэн,
Бэлигтэй, эрдэмтэй гэгдэһэн
Хүсэл зоригтой хүнтэй
Ханилба Хулан эсэстэй.
Хүйтэн хизаарта уулзаһан хадаа
Халуун бэенүүд ниилэбэл даа.
Уданшьегүй Хулан хээлитэй болобо,
Эхын жаргал одоол үзэхэм гэбэ.
Тамын зон тамадаа жаргалтай юм гэгшэ,
Колыма-тамынхидшье жаргалаа ологшо,
Зүгөөр тэрэнь нэгэл ондоотой,
Зоболонтоёо холбоотой.
Урма баяртай хүлеэһэниинь,
Умай соохи һадаһаниинь
Үри хүүгэниинь болобогүй,
Умай соогоо тогтобогүй.
Үнөөхи нүхэрыньшье удабагүй,
Уларилай шэрүүндэ таарабагүй,
Үхэлэй харуулшадые тэсэбэгүй,
Уһан архиншан болобо,
Үбшэ хабшанда баригдаба,
Үхэжэ тиигэн хосорбо.  
Арадай дайсан гүүлэнгүй,
Ажахыгаа орхингүй
Анханһаа түрэһэн нютагтаа
Арад зонтоёо хамтадаа
Ажал хэжэ ябаһан һаа,
Аза золоо олоһон һаа,
Ямар бэрхэ, ухаатай,
Ямар һайхан һанаатай,
Ямар олон үхибүүдтэй
Ябаха эхэ байгааб даа.
«Бандит» гэжэ нэрлүүлхэ,Бүгэдын һанаа төөрюулхэ,
Хэһээлтын газараар сүлүүлхэ,
Халуун шулуу долёохо -
Үйлын үриин заяан гү,
Үе сагай тудалдаан гү?
Гай осолтой тудалдаагүй һаа,
Гэм зэмэтэй дайралдаагүй һаа,
Түрэл һайхан Буряадтаа,
Түрэһэн тоонто Зугаалайдаа
Арадай түлөө оролдоһон,
Ажалай одо яларуулһан,
Эрхимэй бэрхэ гүүлэһэн,
Олоной дура татаһан,
Омогтой дорюун ябаха һэн,
Ороной шэмэг болохо һэн.
Хүлеэхэдэ, сагай гүйсын удааншье һаа,
Хуланай “тамадаа” нилээн дадаашье һаа,
Арбан жэлэй сүлэлгын болзор хүсэбэ,
Ажабайдалаа шэнэлхэ сагынь ерэбэ.
Зүгөөр, зүгөөр.., хүлеэһэниинь дэмы,
Засаг түрын харатай гээшэнь тэнсэлгүй.
Эрхэ сүлөөндөө Хулан огто баярлабагүй,
Энэ мэдээн эхэнэртэ һайниие асарбагүй:
Сүлэлгэдэ асарагдаһан “бандидуудта”,
Сүүдлүүлһэн “арадай дайсадта”
Эхэ нютагаа бусахын эрхэ олгобогүй,
Эсэгэ оронойнь хуули шэрүүн, хайрагүй,
Эндээл яһаяа хаяха болобо, яашагүй.  
Нютагаа бусаха эрхэгүй байһан туладаа,
Нютагайнгаа зондо туһалхамни гэбэл даа.

Тэндэнь буряадууд олон һэн,
Тэдхэмжэ заримандань хэрэгтэй һэн.
Шэнэ ажалда оробо,
Шэн зориг харуулба,
Хэрэгтэй зөөреэр туһалба,
Хараа бодолынь заһалсаба.
Хамтадаа сугларжа найрладаг болобо,
Хамтын хүсэндэ нютагаархидынь этигэбэ.
Тэмээн шэнги шэрхи бэетэй,
Сар шэнги ажалша, хүсэтэй,
Наран шэнги һайхан шарайтай
Худан удангүй ажал хүдэлмэридөө шалгарба,
Крымдэ амарха аргаар - путёвкоор шагнагдаба.
Одоол тиигэжэ нютаг тээшээ гараба,
Улаан-Үдэдэ тогтохын шалтагаа олобо,
Жердевэй гудамжаар танил таладаа байрлаба.
Түрэһэн нютагаа хараха дураниинь хүрэбэ,
Тэндээ нюураа харуулха хаһань болобо.
Буурал талань басагаяа ямараар угтахань хаб,
“Бандит” Хуланиие яажа зониинь багтаахань ааб? 

ЗОН

Хэн ерээд ябана гэнэш,
Хулан Жабай гэбэ гүш?
Юунэй Хулан гэлэй,
Юун Жабай бэлэй?
Ү-үү, татай даа!
Тэрэ ха юм даа.
Хэлэхэеэ түрүүн яанабши,
Хүрэһөөр ойлгуулхаяа яагаабши?
Үнөөхи зайгуул бодхуул ха юм даа,
Үнэхөөрөө бандит Хулан гээшэл даа.

- Хаана тэрэ бандидые
Харааб гэнэш, ёро муутые?

- Хаана?.. Дасан соо гү?..

- Юу бурханһаа гүйгаа гэнэш?
Үхибүүгээ олохоёо гү?..

- Болил даа, худал тэрэш.
Юунһээ бандит Хуланда
Юун үхибүүн байгаа гээш!

- Бүхы наһаараа бодхуултажа,
Түрмэ яамаар хаягдажа,
Сүлэлгын газараар ябуулагдажа,
Үхибүү гээшые түрөөгүй,
Эхын жаргал үзөөгүй
Эхэнэр байха тэрэшни.
Эндүүрээш, муха,
Эрьюутээш багаха.

- Үе наһаараа дасан ошоогүй,
Үеын үедэ бурханда мүргөөгүй,
Оройдоо хадамда гараагүй,
Нүхэртэйшье болоогүй,
Үхибүү түрэхэ аргагүй
Эхэнэр юумэл тэрэшни,
Ёһото-ойл бандит, Хуланшни.

- Эндүүрээш, эндүүрээш,
Ондоо хүниие харааш.
Хулан байха аргань үгы,
Хойноһоо тэрээнииш табихагүй.

– Үгы, нээрээ,
Хулан бэеэрээ.
Сагай гүйсэдэ хубилаагүй,
Сэбэр шарайгаа алдаагүй,
Сарюун бүхэеэ табяагүй,
Дасан дуганаа мартаагүй,
Бурхан шажанаа орхёогүй,
“Найман гэгээниие” уншана,
Нюуса тарниин Ошорвааниие дурдана.
Үргэлжэ дасан руу ябана,
Үргэл буян үйлэдэнэ,
Зальбарна, гороолно,
Заһалай юрөөл тоолоно.

– Тиигэнэ, тиигэнэ, үнэхөөрөө.
Түрэлэй һэльбээтэн бүгэдөөрөө
Тэндэнь, Жердевтэнь субана,
Зугаалайн оюутад ерэнэ,
Сай шамартань хүртэнэ,
Хотоёо дүүргээд ошоно,
Хулан бултыень хүндэлнэ.

- Налгай хүндэ хандасатай,
Нарин нягта байдалтай.
Һанаа мутай болоогүй,
Сагаан Дарадал хорогүй,
Хардаһан зониие зэмэлээгүй,
Хүниие муушалжа хэлээгүй.

– Ямар тэрэшни һонин юм,
Яагаад түрмын оёорһоо,
Яама ялхын газарһаа
Амиды гаража ерээ юм,
Аласын холоһоо бусаа юм?

Агын үргэн талада
Амитан зон исалба,
Агын дасанай хүреэндэ
Үндэр Түрэлтэ залагдаба.
Арад зоной һүгэдэдэг,
Амиды бурхан гэгдэдэг
Далай лама морилбо,
Далай хэшэг асарба.
Дайдын олон нюуртай,
Далан долоон матартай,
Гурбан эрдэниин номтой,
Гүн нигүүлэсхы сэдьхэлтэй,
Лёнхобо сэсэг үльмыгөөрөө гэшхээтэй,
Оюун мэргэн һургаалтай
Арьяа Баала-Жанрайсигай хүсэтэй
Абарал номнол табиба,
Адиста зониие хүртүүлбэ.
Гүнзэгы бодолдо абтаһан,
Гасаланта дэлхэй дээрэ тулиһан
Гуа эхэнэрые Далай лама хараба,
Гүн зүрхэнһөө һүзэглэһыень анхарба -
Гэрэл туяадал бадарһаар зүрхэниинь үзэгдэбэ.
Олон мянган хүнүүд сооһоо илгаад,
Үндэр Түрэлтэ уриханаар тэрээндэ хандаад,
“Бандит” Хулании ерыт наашаа гэбэ,
Бандабта дүтэлхы эрхитэй гараараа уриба.
Хулан ошожо, Далай ламада мүргэбэ,
Хайра үршөөл, үлзы хутагта хүртэбэ,
Бурханай номоор гэгэйн багша адислаба.
Улаан торгон зангяа хүзүүндэнь зүүлгэбэ,
Орхимжо хэдэрүүлээд, олбог дээрэ һуулгаба –
Ондоогоор Хулан Далай ламада харагдаа,
Одоол тиигэжэ тэрэнэй нэрэ сагааруулагдаа.
Нэрэ хүндэеэ бусаагаашье һаа,
Налгайгаар хүндэ хандаашье һаа,
Хуланай досоо үшөөл хүндүүлхэй,
Хүбүүгээ һанажа, үдэрэй һанаан болонхой.
Хайрагүй энэ сансарын газар дээрэ
Хэды эжынэр һайхан хүүгэдээ алдаа һэм?
Хэдэн жэлэй саана хүбшын үмхи нүүлэ дээрэ
Хайратай нялха хүбүүнтэйгээ хахасаа һэн.
Нэршүү, Шиилхэ, Балеэ дээгүүр ябаба,
Нарайгаа үгөөшэ айлаа тэрээгүүр һурагшалба,
Мэдэһэн, дуулаһан амитан огто байбагүй,
Мяхан үриеэ Хулан бэдэржэ олобогүй.
Эсээд, урмагүй, бусажа ябаһан замдаа
Эндэхи сайлалгын гэшхүүр дээрэ һандайлба,
(Эндэнь зэргэлээд үшөө магазин байба)
Элдэб олон бодолнуудта абтаад,
Энэ тэрын орохые һүлдэгүй хараашалба.
Морёоршье, машинааршье хүнүүд һүндэлнэ,
Магазинһаа хэрэгтэй юу хээнүүдые абана,
“Урал” мотоцикл дээрэ урда хойнонь һундалдаһан
Ород хүбүүд бууна, магазин руу тэгүүлһэн.
Жолоошоной араһаа нэгэ буряад нюур бултайба,
Буун гэхэдээ... ай бурхан зайлуул!!!
Бальжинима нүхэрынь бэеэрээ буушабал...
Сошоһон Хулан саб һууриһаа бодошобо.
Гэтэһэн эхэнэрые шэнжэлэн, халта харад гээд,
Гайхаһан тэмдэггүй, залуу нүхэдөө хүсөөд,
“Бальжинимань” магазин уруу орошобо,
Мэгдэһэн Хулан хойноһоонь хараад үлэшэбэ.
Нэрээрнь нэрлэхэ гэхэдээ,
Нэрыень мэдэхэгүй һэмши гү даа,
Обогоорнь хандаха гэхэдээ,
Эсэгынь мэдэхэгүй һэмши гү даа...
Түерэлдөөд, наяралдаад хүбүүд гараба,
Түргэхэн Хулан гүйжэ хажуудань ошобо.

ХУЛАН

Хүбүүн, байзыш, хайрлыш,
Хэнэйбши, хэн гэжэ нэрэтэйбши?  

ХҮБҮҮН

Бабушка, я не понимаю по-бурятски,
Говорите, пожалуйста, по-русски.
Гэбэ миһэрэн хүбүүниинь,
Хэлэбэ бага “Бальжинимань”.  

ХУЛАН

Ай, хөөрхэймниш даа,
Ямар һайхан гээшэбши даа,
Яатараа эсэгэеэ һажааһамши даа.

Эжэлүүдгүй зосоогоо уяраад,
Эхын зүрхэн багтараад,
Дуу саашань гаргажа ядана,
Дуһал лэ нюдэнһөөнь унана.  

ХҮБҮҮН

Бабушка, да вы не волнуйтесь,
Успокойтесь, соберитесь.
Так, что хотели мне сказать,
Говорите, я слушаю вас?

Хуланда һүбэ ороо болобо,
Хэлэхэ гэһэнээ ородшолбо,
Хэлэбэ оносогүй, асууба.

ХУЛАН

Скажи, пожалуйста, мальчик мой,
Кто и где отец твой?..

Иигэн байжа мэдэһэниинь,
Эсэгэнь үгы, наһа бараһан,
Эжынь лэ ганса үлэһэн,
Энэ хүбүүндээ байрлаһан.
Өөрөө хүбүүниинь хүбүүтэй,
Үшөө багахан басагатай,
Ород нүхэр һамгатай гэжэ
Һаял ойлгожо,
Һаял мэдэжэ эхилхэлээрнь,
Хамагаа хэлсээгүй байтарнь
Хүбүүдынь мотоциклаа аһааба,
Хүбүүниинь ябахаяа яараба.
Хүнхинэнэ мотоцикл, хүршэгэнэнэ,
Хулан юушьеб хүбүүнһээ яаруу асууна,
Һурана, һурана, хэлэнэ, хэлэнэ...  

ХҮБҮҮН

Ну ладно, хорошо, я передам
Матери привет от Жаповой Хулан.

Гээд хүбүүниинь һундалдашаба,
Гүйлгэлдөөд залуушуул ябашаба.
Хүбүүнэйнгээ нэрыень,
Хаана тэрэнэйнгээ байдагыень
Һуража үрдингүй үлэһэн,
Һаял һэгээ ороһон 
Хулан хойноһоонь ооглобо,
Хашхарба, даллаба, даллаба.
Хэнииньшье эрьежэ харабагүй,
Хүбүүниинь эжыгээ дуулабагүй,
Холын холо руу мордобо,
Түүхын далда оробо.
Һүүлшын хуудаһан ирагдаба хаяа,
Хуланай түүхэ дүүрэбэ хаяа?
Үгы, үшөө ирагдаагүй,
Һүүлшын үгэ хэлэгдээгүй.
Айлда үгтэһэн,
Үншэрһэн,
Үнөөхи, яагааб даа, дүү басаганиинь,
Дашадондогой Сэрэмжэдынь
Хуланаа бэдэржэ олоһон,
Хамта һуухаяа гэртээ асарһан.
Тиигэн,
Үншэрхэ зобохы дүүрэн үзэһэн,
Үхэлһөө бэшые бүхые амсаһан
Эгэшэ дүүнэр бэе бэеэ олоһон,
Һүүлшынгөө жаргал сугтаа хоюулан эдлэһэн.
Хуланай ябадалай хөөрөөн түгэсэбэ,
Һүүлшын хуудаһан одоол ирагдаба.
Шэрхиин шэрхи бэетэй,
Шэлдэн хэсүү, зоригтой,
Һара нарандал сэдьхэлтэй,
Һаргама һайхан шарайтай,
Хатуу сагта хашагдажа,
Хардуулжа, гүрдүүлжэ сүлүүлһэн,
Холын газар руу түригдэжэ,
Хайран наһаяа хонжооһон,
Мунхаг аашануудые тэсэһэн,
Мундуу хүсэрэлгэ үзэһэн
Буряад арадайм басаган һэн,
Буряад уладайм һэшхэл һэн.
Зоной нүгэлые бэедээ дааһан,
Зоригтой, габшагай эхэнэр һэн,
Зоболон, баршад үзэһэн
Зондоо хүндэтэй Дара Эхэ һэн.

2013