- Оригинал/Перевод
Башкирская народная мудрость
1. Ағай булыр егеттең, әйткән һүҙе им булыр, булыр булмаҫ егеттең, әйткән һүҙе ел булыр.
Слово зрелого джигита исцеление принесет, слово слабого джигита — ветром унесет.
2. Ағай-эне талашыр, атҡа менһә ярашыр.
Братья поссорятся, сядут на коней — помирятся.
3. Ағасһыҙ йортҡа ҡош ҡунмаҫ, балаһыҙ йортҡа ҡот ҡунмаҫ.
Во двор, где нет деревьев, птица не прилетит, в доме, где нет детей, не поселится счастье.
4. Аҙ ашаған да ауырыған, күп ашаған да ауырыған.
И тот, кто мало ел — заболел, и тот, кто много ел — заболел.
5. Аҙамат ирҙең билдәһе — аҙ һөйләр ҙә күп тыңлар, арғымаҡ аттың билдәһе — аҙ уртлар ҙа күп юшар.
Степенного мужчины признак — мало говорить и всем внимать, признак аргамака-скакуна — мало есть и подолгу дремать.
6. Айырылғанды айыу ашар, бүленгәнде бүре ашар.
Отделившегося медведь съест, отставшего — волк.
7. Айырылғандың ҡанаты ҡайырылған.
У отбившегося крыло вывернулось.
8. Аҡҡан һыу, үткән ғүмер кире ҡайтмай.
Вода, что утекла, и жизнь, что прошла — не возвращаются.
9. Аҡмаған һыуҙы үлән баҫа.
Стоячая вода травой обрастает.
10. Аҡыл менән алтын табыла, алтын менән аҡыл табылмай.
Умом золото добывается, ум золотом не приобретается.
11. Аҡыл эҙләгән аҡыл табыр, мал эҙләгән мал табыр, нәфсеһенә эйәргән малынан да, аҡылынан да яҙыр.
Ищущий ум — ум найдет, ищущий богатство — богатство найдет, кто своим желаниям потакает, тот и ум, и богатство потеряет.
12. Аҡыллы ир — ил ағаһы, аҡылһыҙ ир — ил бәләһе.
Мудрый мужчина — глава страны, неумный мужчина — беда страны.
13. Аҡыллы ир ҡатынын яманламаҫ.
Умный муж жену хаять не будет.
14. Аҡыллы ҡатын — хазина.
Умная жена — клад.
15. Аҡыллы ҡош ҡанатын һаҡлай, аҡыллы кеше һүҙен һаҡлай.
Умная птица крыльями дорожит, умный человек словом дорожит.
16. Аҡыллыға бер һүҙ — мая, ахмаҡҡа мең һүҙ — зая.
Для умного и одно слово — подсказка, для дурака и тысяча слов напрасны.
17. Аҡылһыҙ дуҫтан аҡыллы дошман артыҡ.
Лучше умный враг, чем глупый друг.
18. Алдаусының өйө янған — берәү ҙә ышанмаған.
У лгуна дом сгорел — никто не поверил.
19. Алтын дәүләт түгел, ғилем — дәүләт.
Не золото — богатство, а знания.
20. Алтын эйәр һалыу менән ишәк арғымаҡ булмаҫ.
От золотого седла осел аргамаком не станет.
21. Алтындан аҡыл ҡиммәт.
Ум дороже золота.
22. Алтын-көмөш яуған ерҙән тыуған-үҫкән ил яҡшы.
Чужая страна золота-серебра полна, а всё же родина дороже.
23. Алыҫтағы дошмандан аңдып йөрөгән дуҫ яман.
Друг, подсиживающий вблизи, опаснее, чем враг вдали.
24. Араланған ҡуйҙы бүре алыр.
Отбившаяся от стада овца — волкам добыча.
25. Арғымаҡты яманлап, толпарҙы ҡайҙан табырһың? Ағай-энеңде яманлап, яҡынды ҡайҙан табырһың?
Хаешь аргамака* — где коня найдешь? Хаешь братьев своих — где близких найдешь?
26. Арғымаҡтың билгеһе — ҡаҙылыҡ йыймаҫ, ял йыйыр, яман егет билгеһе –ҡатын алмаҫ, мал йыйыр.
Признак аргамака — копить не жир, а растить гриву, признак плохого джигита — не жениться, а богатство копить.
27. Астан үлһәң дә, ата-әсәнде, тыуған иленде ташлама.
С голоду помирай, но родителей и родную землю не покидай.
28. Аҫыл кеше алтын тип үлмәҫ, халҡым тип үлер.
Благородный человек умрет не в погоне за золотом, а за благо народа своего.
29. Аҫылташ — һыу төбөндә, аҫыл һүҙ— күңел төбөндә.
Драгоценный камень — на дне воды, драгоценное слово — в глубине души.
30. Аҫылһыҙ атҡа менһә, атаһын танымаҫ.
Неблагородный на коня сядет — отца родного не узнает.
31. Ат алһаң, яҡындан ал, ҡатын алһаң, алыҫтан ал.
Если берешь коня, бери поблизости, если берешь жену — бери издалека.
32. Ат аунаған ерҙә төк ҡала.
Там, где конь валяется, шерсть остается.
33. Ат тауҙа, егет яуҙа һынала.
Конь познается в горах, джигит — в бою.
34. Ат тешенән билгеле, егет эшенән билгеле.
Коня оценивают по зубам, джигита — по делам.
35. Ат үлер — майҙан ҡалыр, батыр үлер — дан ҡалыр.
Конь падет — майдан останется, батыр погибнет — слава останется.
36. Ат әйләнеп төйәген табыр, һыу әйләнеп юлағын табыр, ир әйләнеп илен табыр.
Конь, вернувшись, найдет свое стойло, вода — свое русло, мужчина — свою родину.
37. Ата менән әсә — алтын ҡанат.
Отец и мать для ребенка — золотые крылья.
38. Ата үлеп, бала ҡалһа — моратына еткәне, бала үлеп, ата ҡалһа — бөкөрәйеп үлеп киткәне.
Умер отец, дитя осталось — цель отца исполнилось, умерло дитя, отец остался — пришло ему горестное умирание.
39. Ата һүҙен тотмаған, әсә һүҙе йоҡмаған — яуға сабыр ир булмаҫ.
Неверный завету отца, непослушный словам матери — вовеки воином-защитником не станет.
40. Ата-инә ҡәҙерен балалы булғас белерһең, ағайэне ҡәҙерен ялалы булғас белерһең.
Цену родителям познаешь, когда детей заимеешь, цену родственникам познаешь, когда оклеветан будешь.
41. Ата-инәнең үлгәне — баланан хурлыҡ күргәне.
Позор и горе от детей — для родителей все равно, что смерть.
42. Ата-инәңә ни ҡылһаң, алдыңа шул килер.
Что дал отцу и матери, то и сам получишь.
43. Ата-инәһен һөймәгән ҡыҙ яман, ҡан-ҡәрҙәшен һөймәгән ул яман.
Плоха девушка, что мать-отца не любит, плох сын, что родичей кровных не любит.
44. Атаны күреп ул үҫер, инәне күреп ҡыҙ үҫер.
Глядя на отца, сын растет, глядя на мать, дочь растет.
45. Атаһы ниндәй — уланы шундай.
Каков отец, таков и сын.
46. Атаһын күр ҙә — улын ҡос, әсәһен күр ҙә — ҡыҙын ҡос.
Посмотри на отца и обними сына, посмотри на мать и обними дочь.
47. Атмаған айыуҙың тиреһен тунама.
Не убив медведя, шкуру его не снимай.
48. Аттан ала ла тыуа, ҡола ла тыуа.
От лошади и пегий, и буланый рождается.
49. Аттың — өркәге, егеттең ҡурҡағы яман.
Плох конь боязливый, а джигит трусливый.
50. Аттың бары толпар булмаҫ, ҡоштоң бары шоңҡар булмаҫ.
Не каждая лошадь — тулпар, не каждая птица — кречет.
51. Аттың даны — егет ҡулында, егеттең даны — үҙ ҡулында.
Слава коня в руках джигита, слава джигита — в его собственных руках.
52. Аттың юрғаһын, бисәнең уңғанын ал.
Берешь лошадь — бери иноходца, берешь жену — бери домовитую.
53. Атың барҙа ер таны,атаң барҙа ил таны.
Пока есть конь, земли познавай, пока есть отец, мир познавай.
54. Атың барҙа юл эҙлә, атаң барҙа дуҫ эҙлә.
Пока есть конь, ищи дорогу, пока есть отец, ищи себе друга.
55. Атың насар булһа, һатып ҡотолорһоң; этең насар булһа, атып ҡотолорһаң; ҡатының насар булһа, нисек ҡотолорһоң?
Плохую лошадь можно продать, плохую собаку — застрелить, а с плохой женой как быть?
56. Ауыҙы йомшаҡ ҡолон биш бейәне имә.
Жеребенок с мягкими губами пятерых кобыл сосет.
57. Ауыр эште күмәк ҡул еңгән.
Тяжелую работу множество рук одолеет.
58. Ауырыу аш менән керә, аш менән сыға.
Болезнь с пищей входит, с пищей и выходит.
59. Ауырыу бер үлер, иренсәк көндә үлер.
Больной один раз умирает, лентяй — каждый день.
60. Ауырыу ботлап керә, мыҫҡаллап сыға.
Болезнь входит пудами, выходит золотниками.
61. Ашағанда ҡолағың һелкенеп торһон, эшләгәндә йөрәгең елкенеп торһон.
Пусть при еде за ушами трещит, при работе — сердце стучит.
62. Ашап-эскәндә дуҫ яҡшы, ҡанлы көндә ҡәрендәш яҡшы.
В пиру друзья хороши, в день кровавый родственники хороши.
63. Ашлыҡ уңһа — ерҙән, ҡатын уңһа — ирҙән.
Если хлеб уродится — от земли, если женщина счастлива — от мужа.
64. Аяғы яман түрҙе бысрата, теле яман илде бысрата.
Грязные ноги дом пачкают, грязные слова — весь мир.
65. Байлығын йәшергән — бөлөр, ауырыуын йәшергән — үлер.
Тот, кто скрывает свое богатство — разорится, тот, кто скрывает свою болезнь — умрет.
66. Байлыҡ — бер айлыҡ, һаулыҡ — ҙур байлыҡ.
Богатство — не богатство, здоровье — богатство.
67. Байлыҡ байлыҡ түгел, берлек — байлыҡ.
Богатство не в богатстве, а в единстве.
68. Байлыҡ өсөн һуғышма, ирек өсөн һуғыш.
Борись не за богатство, борись за свободу.
69. Бал тәмле, балдан бала тәмле.
Мед сладок, а дитя и меда слаще.
70. Бала — бауыр ите, ир — йөрәк ите.
Дитя — кусочек печени твоей, муж — кусочек сердца твоего.
71. Бала — бауыр, дуҫ — тамыр.
Дитя — печень, друг — корень.
72. Бала күрмәгән балдан ауыҙ итмәгән.
Бездетный — все равно, что мед не вкусивший.
73. Баланан бәхетең булһа, ҡарт көнөңдә йәш итер, баланан бәхетең булмаһа, иртә йәштән ҡарт итер.
Если счастлив с детьми, и в старости будешь молод, если несчастлив с детьми, и молодым постареешь.
74. Баланы табыу һөнәр түгел, бағыу һөнәр.
Родить ребенка — не дело, вырастить — вот трудность.
75. Баланың ғәйебе — ата-инәнеке.
Вина ребенка — вина родителей.
76. Баҫалҡы булһаң, баҫырҙар, уҫал булһаң, аҫырҙар, уртаса уҫал булһаң, ил ағаһы яһарҙар.
Будешь робким — задавят, будешь злым — повесят, будешь держаться середины — правителем страны сделают.
77. Батша залим булһа — йорт туҙыр, батша ғалим булһа — йорт уҙыр.
Если царь — тиран, страна будет разрушаться, если царь ученый — страна будет развиваться.
78. Батыр — илдең ҡаҙығы.
Батыр — страны опора.
79. Батыр егет — ил күрке.
Храбрый джигит — страны краса.
80. Батыр егет — яу күрке, сәсән егет — дау күрке.
Храбрый джигит красив в бою, сочиняющий песни джигит — в острословии.
81. Батыр кәрәк яу килгәндә, түрә кәрәк дау килгәндә.
Батыр нужен во время битвы, начальник — во время раздора.
82. Батыр тыуһа — ил ырыҫы, ямғыр яуһа — ер ырыҫы.
Когда рождается батыр — благо для страны, когда идет дождь — благо для земли.
83. Батырға ла ял кәрәк.
И батыру нужен отдых.
84. Батырҙы ил онотмаҫ.
Батыра народ не забудет.
85. Батырҙың үҙе үлһә лә, даны үлмәй.
Батыр умирает, а слава остается.
86. Батырлыҡ яуҙа беленер, мәргәнлек ауҙа беленер.
Храбрость в бою узнается, меткость — на охоте.
87. Бауҙың — оҙоно, һүҙҙең ҡыҫҡаһы яҡшы.
Веревка хороша длинная, речь хороша короткая.
88. Башҡа бәлә — телдән.
Беда голове — от языка.
89. Башың эшләмәһә, аяғыңа ауырлыҡ.
Если голова не работает — ногам тяжело.
90. Бейек түбәгә менһәң, күҙең асылыр,яҡшы менән һөйләшһәң, күңелең асылыр.
Если поднимешься на высокую гору — глаза раскрываются, если поговоришь с хорошим человеком — душа раскрывается.
91. Белеме бар хур булмаҫ.
Имеющий знания не растеряется.
92. Белеме барҙың, ҡәҙере бар.
У кого есть знания, у того есть и почет.
93. Белмәү ғәйеп түгел, белергә теләмәү — ғәйеп.
Незнание не вина, нежелание знать — вина.
94. Беләге йыуан берҙе йығыр, белеме йыуан — меңде йығыр.
У кого есть сила — повалит одного, у кого есть знания — повалит тысячу.
95. Бер ағас мейестә лә янмаҫ, ике ағас далала ла һүнмәҫ.
Одно полено и в печке не разгорится, два полена и в степи не погаснут.
96. Бер ағастың шаулауы илгә ямғыр яуҙырмаҫ.
Шум одного дерева дождь не вызовет.
97. Бер бүрәнә өй булмаҫ, яңғыҙ егет яу булмаҫ.
Одно бревно — не дом, один джигит — не войско.
98. Бер күргән — белеш, ике күргән — таныш, күп күргән –дуҫ.
Однажды увиденный — знакомый, дважды увиденный — приятель, много раз увиденный — друг.
99. Бер ҡаҙанға ике тәкә башы һыймай.
Две бараньи головы в одном котле не умещаются.
100. Береккән көтөүҙе бүре алмай.
Сплоченное стадо волк не возьмет.
101. Береккән һыу Иҙел булған, таралған һыу тамсы булған.
Сливаясь, вода Иделью стала, разливаясь — каплями стала.
102. Боландың мөгөҙө, ғалимдең һүҙе, филдең теше, оҫтаның эше ҡиммәт.
У оленя ценятся рога, у сэсэна — слова, у слона — бивни, у мастера — руки.
103. Болот берекһә — күк күкрәр, халыҡ берекһә — ер тетрәр.
Когда тучи сходятся, гром гремит, когда люди объединяются, земля гремит.
104. Бүренең көсө — тешендә, кешенең көсө — эшендә.
Сила волка в зубах, сила человека в делах.
105. Вайымһыҙ йөрөһәң йәй көнө, алымһыҙ булырһың көҙ көнө.
Будешь беспечен летом — останешься без урожая осенью.
106. Ваҡыт — алтын, форсат — алмас.
Время — золото, шанс — алмаз.
107. Ваҡыт менән аҡса табыла, аҡса менән ваҡыт табылмай.
Временем деньги находятся — деньгами время не найти.
108. Ваҡытһыҙ асылған гөл тиҙ һулыр.
Не вовремя раскрывшийся цветок скоро увядает.
109. Ваҡытын юғалтҡан — малын юғалтҡан.
Потеряешь время — потеряешь богатство.
110. Ғилем — хазина.
Образование — клад.
111. Ғилемдән яҡшы дуҫ юҡ, сирҙән яман дошман юҡ.
Нет лучше друга, чем знание, нет хуже врага, чем болезнь.
112. Ғилемлек — нур, наҙанлыҡ — хур.
Ученость — свет, невежество — тьма.
113. Ғәйепһеҙ аш эҙләмә — ас ҡалырһың, ғәйепһеҙ дуҫ эҙләмә — яңғыҙ ҡалырһың.
Не ищи безупречную пищу — голодным останешься, не ищи безупречного друга — один останешься.
114. Ғәйрәт — ир менән атта, матурлыҡ — күҙ менән ҡашта.
В коне и мужчине — сила, в глазах и бровях — красота.
115. Дан килер ҙә китер, яҡшы исем атанан балаға етер.
Слава приходит и уходит, доброе имя от отца к сыну переходит.
116. Дан өсөн йән һатма.
Ради славы душу не продавай.
117. Дандың төбө — хөрмәт, хөрмәт төбө — хеҙмәт.
Корень славы — почет, корень почета — труд.
118. Дарға менһәң дә, дан менән мен.
Если даже взойдешь на виселицу, взойди со славой.
119. Дауылһыҙ көндө дау барын онотма, вайымһыҙ көндө яу барын онотма.
В день, когда нет бури, не забудь о тяжбах, в день безмятежный не забудь о войнах.
120. Донъя бер алдын, бер артын күрһәтер.
Жизнь то передом, то задом повернется.
121. Донъяның ҡәҙерен йөрөгәндә, малдың ҡәҙерен бөлгәндә, йәндең ҡәҙерен үлгәндә белерһең.
Ценность мира познаешь в путешествии, ценность богатства — в нищете, ценность души — при смерти.
122. Донъяның төҙөклөгө лә, боҙоҡлоғо ла — ҡатындарҙан.
И благоустроенность, и скверна семейной жизни — от женщины.
123. Дошмандан еңелгән — үлеп ҡалған, дошманды еңгән — мәңгелек дан алған.
Тот, кого враг одолел — остался на поле брани, тот, кто победил врага — вечную славу завоевал.
124. Дошмандан илең һаҡла, дуҫындан серең һаҡла.
От врага родину береги, от друга — тайну.
125. Дошмандан илең һаҡла,ярамһаҡтан серең һаҡла.
От врага страну береги, а от подхалима — тайну.
126 Дошманың белергә тейеш түгелде дуҫыңа һөйләмә.
Не рассказывай другу то, чего не должен знать враг.
127. Дошманыңдан бер һаҡлан, яман дуҫтан мең һаҡлан.
Врага однажды берегись, дурного друга — тысячекратно берегись.
128. Дуҫ дуҫҡа ялынһа, дуҫтың күңеле алына.
Если друг донимает друга просьбами, то в душе у него осадок остается.
129. Дуҫ итеп серең һөйләмә: танда дошман булмаһын, дошман тип хәтереп ҡалдырма: танда дуҫың булмаһын.
Не раскрывай тайну другу — как бы к утру врагом он не стал, не оскорбляй врага своего — как бы к утру он другом твоим не стал.
130. Дуҫ-ишле булайым тиһәң, кенә тотма.
Если хочешь иметь друга, не таи злобу.
131. Дуҫтың дуҫ икәне бәлә килгәндә беленер.
Друг познается в беде.
132. Дуҫы күпте яу алмай.
У кого много друзей, того враг не сломит.
133. Дуҫынан айырылған ете йыл илар, иленән айырылған ғүмер буйы илар.
Тот, кто с другом расстался, семь лет плачет, тот, кто с родиной расстался, всю жизнь плачет.
134. Дәүләт-байлыҡ — дуҫ-иш арҡаһында, яҡшы исем — ҡатын арҡаһында.
Богатство — благодаря друзьям, доброе имя — благодаря жене.
135. Ебәк билғау — бил күрке, батыр егет — ил күрке.
Шелковый пояс — талии краса, джигит-храбрец — страны краса.
136. Егет — йорттоң терәге, ҡыҙҙар — йорттоң биҙәге.
Сыновья — опора дома, дочери — украшение дома.
137. Егет булһа, батыр булһын, ҡыҙ булһа, матур булһын.
Если это джигит — пусть батыром будет, если это девушка — пусть красавицей будет.
138. Егет кешегә етмеш төрлө һәнәр ҙә аҙ.
Джигиту и семидесяти ремесел мало.
139. Егет күрке дан менән, айғыр күрке ял менән.
Джигита красит слава, коня — грива.
140. Егетлегеңде белгең килһә, ҡыҙға яусы ебәр.
Если хочешь узнать, какой ты джигит — посылай к девушке сватов.
141. Егеттең төҫөн әйтмә, эшен әйт.
Говори не о внешности джигита, говори о его делах.
142. Елһеҙ япраҡ һелкенмәй.
Без ветра и лист не шелохнется.
143. Ергә эйелһәң, байлыҡ килә.
Будешь к земле нагибаться — обретешь богатство.
144. Ерҙе бер ҡат туйҙырһаң, ул һине ун ҡат туйҙырыр.
Землю накормишь один раз — она тебя накормит десять раз.
145. Ерһеҙ кеше — илһеҙ кеше.
У кого нет земли, у того нет и родины.
146. Ете атаһын белмәгән –етемлектең билгеһе.
Незнание родословной до седьмого колена — сиротство.
147. Ете ауылда ете ҡәрҙәшең булһын.
Пусть в семи аулах будут семеро родичей твоих.
148. Заман башҡа — заң башҡа.
Другие времена — другие нравы.
149. Ике йөҙлө дуҫтан дошман яҡшы.
Лучше явный враг, чем двуличный друг.
150. Ике ямандан бер яҡшы тыуһа — тиңе булмаҫ, ике яҡшынан бер яман тыуһа — име булмаҫ.
Если от двух плохих хороший родится — ровни ему не будет, если от двух хороших плохой родится — исцеленья не будет.
151. Ил ауыҙына иләк ҡаплап булмай.
Мирской роток ситом не закроешь.
152. Ил ҡәҙерен белмәгән — башын юғалтҡан, ер ҡәҙерен белмәгән — ашын юғалтҡан.
Не ценил землю — пропитания лишился, не ценил родину — жизни лишился.
153. Ил терәге — ир, ир терәге — ил.
Опора страны — мужчины, опора мужчин — страна.
154. Илар бала атаһының һаҡалы менән уйнар, илар түрә иле менән уйнар.
Играющий с бородой отца ребенок заплачет, играющий со страной своей правитель заплачет.
155. Илдә ир үлмәҫ.
В своей стране мужчина не пропадет.
156. Илен белмәгән –белекһеҙ, нәҫелен белмәгән – намыҫһыҙ.
Человек, незнающий свою страну, — недалекий, человек, незнающий свой род, — недостойный.
157. Илен ҡурсыған ил ағаһы булыр, илен борсоған ил буҫағаһы булыр.
Кто страну бережет, тот ей и отец, кто страдания несет, тот в стране подлец.
158. Илен һатып ашаған — ике генә көн йәшәгән.
Предавший родину и двух дней не проживет.
159. Иленән айырылғандың ҡанаты ҡайырылған.
Человек без родины — птица без крыльев.
160. Иләктә һыу тормаҫ, тинтәктә һүҙ тормаҫ.
В сите вода не задержится, в глупце слово не задержится.
161. Инә ҡулы — им.
Материнская рука целительна.
162. Инәң үлһә — йылғаң ҡороно, атаң үлһә — таянған тауың ауҙы.
Умерла мать — засохла река, из которой пил, умер отец — разрушилась гора, на которую опирался.
163. Йоҡлаған йоҡо тапҡан, йоҡламаған йылҡы тапҡан.
Спящий сон нашел, неспящий коня нашел.
164. Йоҡлаған йыландың ҡойроғона баҫма.
Не наступай на хвост спящей змее.
165. Йоҡоһо оҙондоң бәхете ҡыҫҡа.
У кого долог сон — счастье коротко.
166. Йөҙ күрке — һаҡал, һүҙ күрке — мәҡәл.
Борода лицо красит, пословица — речи красит.
167. Ир — баш, ҡатын — муйын: ҡайҙа теләһә, шунда бора.
Муж — голова, жена — шея: куда захочет, туда повернет.
168. Ир аҫылы эштә беленә.
Истинный мужчина в деле познается.
169. Ир баҡҡанды ил баҡҡан,ир ҡаҡҡанды мир ҡаҡҡан.
Жену, которую холит муж, холит и мир, жену, которую обижает муж, обижает и мир.
170. Ир битен асҡансы гүр битен ас.
Лучше в могилу лечь, чем порочить мужнину честь.
171. Ир ҡуштаны илгә яраған, ҡатын ҡуштаны иргә яраған.
Услужливый муж стране угодил, услужливая жена мужу угодила.
172. Ир менән ҡатын араһына ингәнсе, ике ут араһына ин.
Легче стоять между двух огней, чем между мужем и женой.
173. Ир хаҡы — Тәңре хаҡы.
Муж для жены, что Тенгри.
174. Ирҙе ир иткән дә ҡатын, ер иткән дә ҡатын.
Мужа и возносит жена, и в прах превратит жена.
175. Ирҙең даны иленән, халҡы менән еренән.
Славен мужчина страной, народом и землей.
176. Ирҙең ирҙән нимәһе артыҡ? Яҡшылыҡ иткән эше артыҡ.
Чем один мужчина другого лучше? — Своими добрыми делами лучше.
177. Ирҙең көнө ил менән, илдең көнө ер менән.
Благоденствие мужей — от страны, благоденствие страны — от земли.
178. Ирҙәр айырылһа, ил таралыр.
Если у мужей единства нет — страна распадется.
179. Ир-егеттең аҫылы ил эшендә танылыр.
Достойный мужчина познается в мирских делах.
180. Ир-егеттең яҡшыһы ил менән.
Лучшие мужи — всегда с народом заодно.
181. Ирен яманлаған ҡатындан биҙ, ҡатынын яман-лаған ирҙән биҙ.
Сторонись женщины, которая хает своего мужа, сторонись мужчины, который хает свою жену.
182. Ирең булмаҫтайға иренеңде бирмә.
Не допускай поцелуя того, кто мужем твоим не станет.
183. Иртә өйләнгән — улынан-ҡыҙынан кинәнгән.
Кто рано женился, тот детьми насладился.
184. Иртәгә ҡалған эшең — һынып төшкән тешең.
На завтра отложенное дело — что выпавший зуб.
185. Иҫкеһе юҡтың яңыһы юҡ.
Без старого нет нового.
186. Ит менән тырнаҡ араһына кермә.
Не будь занозой там, где ноготь вырастает из кожи (т. е. не вмешивайся отношения мужа и жены).
187. Йүнһеҙ бала ата йортон хурлар.
Дурное дитя отчий дом хает.
188. Йылан ағыу тапҡан ерҙән бал ҡорто бал табыр.
Там, где змея находит яд, пчела находит мед.
189. Йыландың ағыуы — телендә, ямандың ағыуы — күңелендә.
Яд змеи на языке, яд злого человека на душе.
190. Йылы көн ҡар иретер, йылы һүҙ йән иретер.
В теплый день снег тает, от теплого слова душа тает.
191. Йылы һүҙ йыланды ла өңөнән сығара.
Теплое слово и змею из норы выманивает.
192. Йән һөйгәнең йәндән артыҡ.
Тот, кого любишь, души дороже.
193. Йәне теләгән йылан ите ашаған.
Коль душе угодно — и змеиное мясо съешь.
194. Йәнең уртаҡ булһа ла, йәрең уртаҡ булмаһын.
Душу свою можешь делить с другими, но любимую не дели.
195. Йәр бирмәк — йән бирмәк.
Потерять любимую (любимого) — потерять душу.
196. Йәш саҡта уҡыу –ташҡа яҙыу, ҡартайғас уҡыу — боҙға яҙыу.
Ученье в молодости — надпись на камне, ученье в старости — надпись на льду.
197. Кеше күңеле быяла, бер ватылһа, ыуала.
Душа человеческая — что стекло: разобьется — не склеишь.
198. Кеше күрке — йөҙ, йөҙҙөң күрке — күҙ, уйҙың күрке — тел, телдең күрке — һүҙ.
Краса человека — лицо, краса лица — глаза, краса мысли — речь, краса речи — слово.
199. Кеше һүҙе кеше үлтерә.
Людская молва людей убивает.
200. Кеше эштә һынала.
Человек познается в труде.
201. Кешене белгең килһә, бер һүҙенә ҡара, бер эшенә ҡара.
Хочешь узнать человека — послушай его слова и посмотри на его дела.
202. Кешене ҡарғама: ҡарғыштың яртыһы үҙеңә төшөр.
Не проклинай других: половина проклятий на тебя падет.
203. Кешене хур иткән үҙе ҙур булмаҫ.
Унижающий других сам не возвысится.
204. Көлә килгән түрәнән ҡас.
Остерегайся начальника, который всегда улыбается.
205. Көсөң барҙа эшеңде ҡара, көсөң киткәс, эшең һине ҡарар.
Пока есть сила, думай о работе, когда кончится сила, работа подумает о тебе.
206. Көтөү ташлаған малды бүре алыр, илен ташлаған ирҙе гүр алыр.
Отбившегося от стада волк забирает, отрекшегося от родины могила забирает.
207. Көтөүҙән айырылған малды бүре алыр, илдән айырылғанды гүр алыр.
Отделившийся от стада волк забирает, отделившегося от народа могила забирает.
208. Күҙҙән китһә, күңелдән китә.
С глаз долой — из сердца вон.
209. Күл тамсынан йыйыла.
Озеро из капель собирается.
210. Күлде ҡамыш матурлай, ирҙе намыҫ матурлай.
Озеро камыш украшает, мужчину честь украшает.
211. Күмәк ағас дауылдан ҡурҡмаҫ.
Лесу буря не страшна.
212. Күмәк көс тау аҡтарыр, күмәк кеше яу ҡайтарыр.
Общая сила и гору сдвинет, дружная сила и врага отразит.
213. Күмәк ҡырмыҫҡа йыланды ашай.
Много муравьев и змею съедят.
214. Күңелең кемде һөйһә, шул матур.
Кто душе мил, тот и красив.
215. Күп йәшәгән ни белә, күпте күргән шул белә.
Много знает не тот, кто жил долго, а тот, кто много видел.
216. Күпме бейек булһа ла, сигенмәһәң — тауға менерһең, күпме ауыр булһа ла, сигенмәһәң — эште еңерһең.
Как бы высока ни была гора, не отступишься — одолеешь, как бы трудна ни была работа, не отступишься — одолеешь.
217. Кәкре ҡайында ҡар ятмаҫ, тинтәктә һүҙ ятмаҫ.
На кривой березе снег не залежится, на глупце — слово.
218. Кәңәшле йыйын тарҡалмаҫ.
Если в сходе есть единомыслие, он не распадется.
219. Көслөнән ҡурҡма, үсленән ҡурҡ.
Не бойся сильного, бойся мстительного.
220. Ҡабыҡ ҡалын булһа ла, хаҡы бер тин.
Лыко, хоть оно и толстое, цена ему — копейка.
221. Ҡаҙан ҡараһы китер, күңел ҡараһы китмәҫ.
Чернота с котла сходит, а с души — нет.
222.Ҡаҙанға ни һалһаң, ҡалағыңа шул сығыр.
Что в котел кладешь, то ложкой зачерпнешь.
223. Ҡаҙанға яҡын барһаң, ҡараһы йоғор, яманға яҡын барһаң, бәләһе йоғор.
Приблизишься к котлу — чернота пристанет, приблизишься к злому — скверна пристанет.
224. Ҡайын йәме — туҙ менән, өйҙөң йәме — ҡыҙ менән.
Береста — березы краса, девушка — дома краса.
225. Ҡара ерҙе яманлама, ҡайтып, шунда барырһың, ил-йортоңдо яманлама, ҡарғышына ҡалырһың.
Черную землю не хули — ты к ней вернешься, страну свою не хули — проклятия дождешься.
226. Ҡарға ла үҙ балаһын «аппағым» тип һөйөр,терпе лә үҙ балаһын «йомшағым» тип һөйөр.
И ворона ласкает своего вороненка, говоря «беленький мой», и ежик ласкает своего ежонка, говоря «мягонький мой».
227. Ҡарға маҡтанып шоңҡар булмаҫ,ишәк маҡтанып толпар булмаҫ.
Ворона, хвастая, кречетом не станет, осел, хвастая, тулпаром не станет.
228. Ҡарғыш алма, алғыш ал.
Не принимай проклятия, принимай благословения.
229. Ҡарсыға осоуынан таныулы.
Ястреба по полету видно.
230. Ҡатын — донъя тотҡаһы.
Жена — опора жизни.
231. Ҡатын алһаң — күреп ал,ат алһаң — менеп ал.
Берешь жену — сначала повидайся, берешь лошадь — сначала покатайся.
232. Ҡатыны юҡтың яҡыны юҡ.
У кого нет жены, у того нет ближнего.
233. Ҡатының яҡшы булһа, ожмах кәрәкмәй.
При хорошей жене и рай не нужен.
234. Ҡойоға төкөрмә — һыуын эсерһең, кешегә соҡор ҡаҙыма — үҙең төшөрһөң.
Не плюй в колодец — придется воды напиться, не рой другому яму — сам в нее угодишь.
235. Ҡош — һауала, ат — тауҙа, егет яуҙа һынала.
Птица познается в небе, лошадь — в горах, джигит — в бою.
236. Ҡоштоң матурлығы — төҫөнә ҡарап, кешенең матурлығы — эшенә ҡарап.
Птица красива опереньем, человек — уменьем.
237. Ҡояш янында йылылыҡ, инәй янында изгелек.
При солнце — тепло, при матери — добро.
238. Ҡурҡаҡ менән юлдаш булма, көйһөҙ менән моңдаш булма.
С трусливым в путь не отправляйся, с недовольным ладить не пытайся.
239. Ҡыҙ байлығы — күркәм холоҡ, ир байлығы — тәүәккәл.
Богатство девушки — хороший нрав, богатство мужчины — решительность.
240. Ҡыҙ күңелендә — балалы бишек, ир күңелендә — эйәрле ат.
В душе девушки — колыбель с младенцем, в душе джигита — оседланный конь.
241. Ҡыҙ тыйнаҡ булһа, егет йыйнаҡ була.
Девушка скромна, джигит подтянут.
242. Ҡыҙҙар ҡыл өҫтөндә, ҡылдан төшкәс, тел өҫтөндә.
Честь девушки на волоске, оступится — на языке.
243. Ҡылыс күтәргән ҡылыстан үлер.
Поднявший меч от меча и умрет.
244. Ҡылыс ҡында килешә.
Сабля в ножнах хороша.
245. Ҡылыс яраһы китер, тел яраһы китмәҫ.
Рана от меча заживает, рана от языка — остается.
246. Ҡышҡы көндөң йылыныуына ышанма, дошмандың көлөүенә ышанма.
Не верь зимнему теплу, не верь улыбающемуся врагу.
247. Матур ҡатын — ир күрке, батыр егет — ил күрке.
Красивая жена — мужа краса, храбрый джигит — страны краса.
248. Матур ҡатын — ир күрке.
Красивая женщина — украшение мужчины.
249. Матур ҡыҙ — күҙ өсөн, аҡыллы ҡыҙ — йөрәк өсөн.
Красивая девушка — для глаз, умная — для души.
250. Матур тип яратма, батыр тип ярат.
Люби джигита не за красоту, люби за отвагу.
251. Матурлыҡ — күҙ өсөн, холоҡ — күңел өсөн.
Красота — для глаз, нрав — для души.
252. Матурлыҡ туйҙа кәрәк, мөхәббәт көн дә кәрәк.
Красота на свадьбе нужна, любовь — каждый день нужна.
253. Менгән атың аҡбуҙ булһын, һөйгән йәрең йәш ҡыҙ булһын.
Пусть Акбузат** твоим конем надежным станет, и молодая девушка твоей любимой станет.
254. Мең алтын ташың булғансы, бер аҡыллы башың булһын.
Одна умная голова лучше тысячи золотых самородков.
255. Мең яманға баш булғансы, бер яҡшыға ҡуш бул.
Чем быть главой тысячи плохих, лучше будь другом одному хорошему.
256. Намыҫ аҡсанан ҡиммәт.
Честь дороже денег.
257. Намыҫлы булһаң, намыҫһыҙ менән буталма.
Если ты честен, с бесчестным не водись.
258. Намыҫлы ир хур булмаҫ.
Достойный мужчина чести не уронит.
259. Ояңа ҡарап ҡанат ҡаҡ, дуғаңа ҡарап ҡыңғырау таҡ.
По гнезду расправляй крылья, по дуге — колокольчики.
260. Ояһында ни — осҡанында шул.
Что в гнезде, то и в полете.
261. Өйләнмәгәндең өйө булмаҫ, өйө булмағандың иле булмаҫ.
У неженатого дома не будет, у бездомного родины не будет.
262. Өйләнмәгәндең тамыры ҡорор.
У того, кто не женат, иссякнет род.
263. Өйөндөң өй икәнен ҡыш төшкән һуң белерһең, дуҫыңдың дуҫ икәнен эш төшкән һуң белерһең.
Цену своему дому узнаешь, когда придет зима, цену своему другу узнаешь, когда придет беда.
264. Өйөңдө яҡшы һаҡла: ҡапыл ҡунағың килер, үҙеңде яҡшы һаҡла: ҡапыл әжәлең килер.
Держи дом в порядке — вдруг гость придет, держи тело в порядке — вдруг смерть придет.
265. Сей тирене иләһәң, олтан булыр,үҙ нәфсеһен тыйған (кеше) солтан булыр.
Выдубишь сырую шкуру — получится подметка, обуздаешь желания — выйдет из тебя султан.
266. Сит ерҙә солтан булғансы, үҙ илеңдә олтан бул.
Чем быть султаном на чужбине, будь подметкой на родине.
267. Ситте маҡта, илеңдә тор.
Чужбину хвали, да на родине живи.
268. Сүлдең ҡамышы булмаҫ, ямандың намыҫы булмаҫ.
В пустыне камыша не бывает, у дурного человека чести не бывает.
269. Сәсән барҙа телең тый, оҫта барҙа ҡулың тый.
При сэсэне придержи язык, при мастере — руки.
270. Тамыры йыраҡ ағастың ғүмере оҙаҡ.
Чем длиннее корни, тем дольше жизнь дерева.
271. Татлынан татлы — яҡшы һүҙ, затлынан затлы — ҡты йөҙ.
Слаще сладкого — сладкое слово, дороже дорогого — приветливое лицо.
272. Татыу булһа ҡатының, ары торһон алтының.
Коль жена ладная, и золота не нужно.
273. Таштың да тарихы була.
И у камня бывает история.
274. Тел ҡылыстан үткер.
Язык острее меча.
275. Тибешеп ятһа ла, тиңең булһын.
Хоть в ссоре, да с ровней живи.
276. Тимерҙе ҡыҙыуында һуҡ.
Куй железо, пока горячо.
277. Тиңһеҙ менән тиң булма.
Неровне не будь ровней.
278. Тормош — диңгеҙ, ғүмер — аҡҡан һыу.
Жизнь — море, время — текучая вода.
279. Төҫө барҙан төңөлмә.
Не чурайся красивого.
280. Туғандарҙың татыулығы байлыҡтан артыҡ.
Согласие между родственниками — дороже богатства.
281. Туғанындан биҙмә — нәҫелең ҡорор.
Не отрекайся от родных — род [твой] вымрет.
282. Туй ашы менән дуҫ табылмаҫ.
За свадебным застольем друга не обретешь.
283. Туйынған да — ер, һыйынған да — ер.
И кормилица — земля, и пристанище — земля.
284. Тундың яңыһы, дуҫтың иҫкеһе яҡшы.
Хороша шуба новая, а друг — старый.
285. Түр кемдеке булһа, мендәр шуныҡы, ер кемдеке булһа, түрә шуныҡы.
У кого в доме почетное место, у того и подушка, кто исконный владелец земли, тому и управлять ею.
286. Тыныс йәшәү теләһәң, теленде тый, оҙаҡ йәшәргә теләһәң, ауыҙыңды тый.
Если хочешь жить спокойно — язык не распускай, если хочешь жить долго — рот не набивай.
287. Тырышҡан — мораҙына ирешкән.
Старался — до цели добрался.
288. Тырышлыҡ — ҙурлыҡ, ялҡаулыҡ — хурлыҡ.
Старание — величие, лень — позор.
289. Тыуған илдең ҡәҙерен ситтә йөрөһәң белерһең.
Цену родной земле на чужбине познаешь.
290. Тәмле тел йылан арбаған.
Сладкая речь змею завораживает.
291. Тән сырхауы — күп ашау, күңел сырхауы — күп һөйләү.
Болезнь тела — обжорство, болезнь души — болтливость.
292. Тәрән йылға тауышһыҙ аға.
Глубоководная река течет бесшумно.
293. Тәүәккәл таш ярыр, булдыҡһыҙ баш ярыр.
Решительный камень разобьет, неумелый голову себе разобьет.
294. Уҡыған кеше хур булмай.
Образованный человек не пропадет.
295. Ул тыуҙы — илгә тыу тыуҙы.
Сын родился — над страной стяг взвился.
296. Улың етһә, ҡыҙы яҡшы менән дуҫ бул, ҡыҙыңетһә, улы яҡшы менән дуҫ бул.
Сын вырос, дружи с тем, у кого хорошая дочь, дочь выросла — дружи с тем, у кого хороший сын.
297. Уңғандың яланын ҡар баҫыр, ялҡауҙың аранын ҡар баҫыр.
У трудолюбивого поле снегом завалено, а у ленивого — хлев.
298. Ут усаҡта яҡшы,ҡыҙ ҡосаҡта яҡшы.
Огонь хорош в очаге, а девушка хороша в объятиях.
299. Үҙ башына елкенгән һуғыш теләр.
Тот, кто войны жаждет, тот на собственнуючголову посягает.
300. Үҙ илем — алтын бишек, кеше иле — үтә тишек.
Своя страна — колыбель золотая, чужая страна — что колыбель пустая.
301. Үҙ ҡәҙерен белгән — солтан, белмәгән — олтан.
Знающий себе цену — султан, незнающий — подметка.
302. Үҙе яман туғанын яманлар.
Кто сам плох, и родню порочит.
303. Үҙең үлһәң, нәҫелең ҡалһын, торған урыныңда утың янһын.
Когда умрешь, пусть после тебя потомство останется, там, где ты жил — пусть в очаге огонь останется.
304. Үҙәккә үткән ел яман, илен һатҡан ир яман.
Плох ветер, пронизывающий до костей, плох человек, предающий свою страну (родину).
305. Үлем илауһыҙ, туй үпкәһеҙ, ер тауһыҙ, ил яуһыҙ булмаҫ.
Смерть без плача, пир без обид, земля без камней, страна без войн — не бывают.
306. Үлемдән оят көслө.
Стыд хуже смерти.
307. Үтә ҡыҙыл тиҙ уңа.
Ярко-красное быстро линяет.
308. Халыҡ барҙа хаҡлыҡ бар.
Где народ, там правда.
309. Хур иткән дә ғәҙәт, ҙур иткән дә ғәҙәт.
И до унижения доведет привычка, и до признания доведет привычка.
310. Хурлыҡтан үлем артыҡ.
Лучше смерть, чем позор.
311. Хәйерһеҙ ҡатын ир бөлдөрөр, хәйерһеҙ түрә ил бөлдөрөр.
Непутевая жена мужа разорит, непутевый правитель страну разорит.
312. Хәрәкәттә — бәрәкәт.
Потрудишься — достаток будет.
313. Һигеҙ йәштәге холоҡ һикһән йәшкә ҡәҙәр.
Каков нрав в восемь лет, таков и в восемьдесят.
314. Һимеҙ ҡуйҙың ғүмере ҡыҫҡа.
У жирной курдючной овцы жизнь коротка.
315. Һөнәрһеҙ ир — ҡанатһыҙ ҡош.
Мужчина без ремесла — птица без крыльев.
316. Һөттән аҡ, һыуҙан паҡ бул.
Будь белее молока, чище воды.
317. Һуҡыр тауыҡҡа бары ла бойҙай.
Слепой курице все — пшеница.
318. Һүҙ күп ерҙә эш аҙ булыр.
Где слов много, там дел мало.
319. Һүҙ сәсһәң — ғәйбәт йыйырһың.
Посеешь слово — пожнешь сплетни.
320. Һыйыр алһаң, тояғына ҡара, ҡатын алһаң, ырыуына ҡара.
Если берешь корову, смотри на копыта, если берешь девушку, смотри на родословную.
321. Һыу ағыр ҙа — таш ҡалыр, ир үлер ҙә — дан ҡалыр.
Стечет вода — камень останется, умрет мужчина — слава останется.
322. Һыу менән уйнама — батырһың, ут менә.н уйнама — янырһың.
Не играй с водой — утонешь, не играй с огнем — сгоришь.
323. Һәр илдең үҙ йолаһы.
У каждой страны свои обычаи.
324. Шоңҡар юҡта ябалаҡ майҙан тотор.
Когда нет кречета, майданом правит сова.
325. Ыласын ҡошҡа һауа ҡәҙерле, сапҡан атҡа дала ҡәҙерле, ата-инәгә бала ҡәҙерле.
Для сокола небо дорого, для скачущего коня степь дорога, для родителей дитя дорого.
326. Ынйының эт муйынында ҡәҙере юҡ.
Жемчуг на шее собаки ценности не имеет.
327. Ырыулының уғы юғалмаҫ.
У того, кто с родом, стрела не потеряется.
328. Эҙләгән ҡорт бал табыр, эшләгән кеше мал табыр.
Ищущая пчела мед найдет, работающий человек достаток найдет.
329. Эт айға ҡарап өргәндән айҙың нуры китмәҫ.
Оттого что собака лает на луну, у луны свет не убудет.
330. Эт йүгереген төлкө һөймәҫ, ауырыу кеше көлкө һөймәҫ.
Охотничью собаку лиса не любит, смех и шутки больной не любит.
331. Эт менән дуҫ булһаң, һөйәк менән туй үткәрерһең.
Если подружишься с собакой, угощением застолья будут кости.
332. Эше юҡтың ашы юҡ.
У кого нет работы, у того нет еды.
333. Әҙәмде әҙәм иткән — әҙәп.
Человека человеком делает благовоспитанность.
334. Әтәс ҡысҡырмаһа ла, таң ата.
Рассвет наступает, если даже петух не прокукарекает.
335. Юлдан сыҡһаң да, илдән сыҡма.
Если даже с пути сойдешь, не сходи с земли родной.
336. Юлдың тигеҙе, малдың һимеҙе, ирҙең оҫтаһы, һүҙҙең ҡыҫҡаһы яҡшы.
Хороши: дорога — прямая, скот — упитанный, мужчина — ловкий, речь — краткая.
337. Юрға менгән юлдашынан айырылыр, күп йәшәгән ҡорҙашынан айырылыр, күп һөйләгән дуҫынан айырылыр.
Севший на иноходца со спутником расстанется, долго живущий со сверстником расстанется, много болтающий с другом расстанется.
338. Юрғалы менән юлдаш булма, наҙан менән серҙәш булма.
Не будь спутником того, кто на иноходце, не будь другом того, кто невежествен.
339. Ябағаны ялы бар тип һатып алма, яманды малы бар тип яҡын ҡылма.
Не покупай стригунка за то, что гриву имеет, не приближай к себе плохого за то, что он богатство имеет.
340. Яҡшы аға ил көтһә, илгә дуға килтерер; яман аға ил көтһә, илгә дошман килтерер.
Если правитель хороший — в страну благожелателей приведет, если правитель дурной — стране врагов накличет.
341. Яҡшы ат бәйгелә үлер.
Хороший конь на скачках умрет.
342. Яҡшы ат, яҡшы ҡатын ирҙең данын сығарыр.
Хороший конь, хорошая жена славу мужчины приумножат.
343. Яҡшы атҡа ҡамсы кәрәкмәй, яҡшы ҡыҙға яусы кәрәкмәй.
Хорошему коню плетка не нужна, хорошей евушке сваха не нужна.
344. Яҡшы егет ил ғәйебен асмаҫ.
Хороший джигит не выдает недостатки своей страны.
345. Яҡшы кеше йөрөгән ерен маҡтап йөрөр,яман кеше йөрөгән ерен яндырып йөрөр.
Хороший человек места, где ходит, хвалит, плохой человек места, где ходит, хает.
346. Яҡшы кеше менән дуҫ булһаң, юлға күндерер, яман кеше менән дуҫ булһаң, юлдан яҙҙырыр.
С хорошим поведешься — на путь наставит, c плохим поведешься — с пути собьет.
347 Яҡшы кешенең яҡшылығы тейер һәр ерҙә, яман кешенең яманлығы тейер тар ерҙә.
От хорошего человека везде добро, от плохого — везде зло.
348. Яҡшы ҡатын — ярты ырыҫ.
Хорошая жена — половина счастья.
349. Яҡшы ҡатын яман ирҙе ир итер, яман ир яҡшы ҡатынды ер итер.
Хорошая жена непутевого мужа мужчиной сделает, непутевый муж хорошую жену на нет сведет.
350. Яҡшы менән юлдаш булһаң — ирешерһең моратҡа, яман менән юлдаш булһаң — ҡалырһың оятҡа.
Будешь спутником хорошего (человека) — достигнешь цели, будешь спутником плохого — обретешь позор.
351. Яҡшы һүҙ — йән аҙығы, яман һүҙ — баш ҡаҙығы.
Доброе слово — пища для души, дурное слово — боль для головы.
352. Яҡшыға яҡшылыҡ ҡылһаң, бише менән ҡайтарыр.
Если хорошему человеку сделаешь добро, он тебе впятеро больше сделает.
353. Яҡшыла яман юҡ, мәҡәлдә ялған юҡ.
В хорошем плохого нет, в пословице лжи нет.
354. Яҡшылыҡ итһәң — яҡшылыҡ табырһың, яманлыҡ итһәң — яманлыҡ табырһың.
Сделаешь добро — добро найдешь, сделаешь зло — зло найдешь.
355. Яҡшылыҡ ҡылырға ҡулыңдан килмәһә, яманлыҡ ҡылма.
Если не можешь делать хорошее, не делай плохое.
356. Яҡшылыҡты онотма, яманлыҡты күңелеңдә тотма.
Добро не забывай, зла в душе не держи.
357. Яҡшының бер һүҙе — мең алтын.
Одно слово хорошего человека стоит тысячу золотых.
358. Ялҡауға көндә байрам, көндә туй.
У лентяя что ни день, то праздник и застолье.
359. Ялҡаулыҡ — зәхмәт, дарыуы — хәрәкәт.
Лень — болезнь, лекарство — труд.
360. Яман арба юл боҙор, яман кеше ил боҙор.
Плохая телега дорогу портит, плохой человек мир портит.
361 Яман атҡа менгәнсе, йәйәү йөрө талғансы;яман ҡатын алғансы, буйҙаҡ йөрө ҡанғансы.
Чем садиться на плохую лошадь, лучше ходи пешком, чем брать плохую жену, лучше ходи в холостяках.
362. Яман кеше дуҫын яманлар.
Дурной человек и друга будет охаивать.
363. Ямғыр яуһа — ер ырыҫы, яҡшы бала тыуһа — ил ырыҫы.
Дождь идет — благо земли, хорошее дитя рождается — благо страны.
364. Ямғырҙа ат һайлама, байрамда ҡыҙ һайлама.
В дождливый день не выбирай коня, в праздничный день не выбирай невесту.
365. Яңғыҙҙың йәйәһе лә юғалыр, күмәктең уғы ла юғалмаҫ.
В одиночку и лук потеряешь, а с людьми и стрелу не упустишь.
366. Яңғыҙлыҡ яуға ярамай.
Один не воин.
367. Яңы дуҫым бар, тип, иҫкеләрен ташлама.
Заимев нового друга, старых друзей не бросай.
* Аргамак — породистая верховая лошадь.
** Акбуза́т — в башкирской мифологии волшебный крылатый богатырский конь.
